Bài 5: Phân tích hoạt động tài chính
TXNHTC04_Bai5_v1.0015106223 67
BÀI 5
PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG TÀI CHÍNH
Hướng dẫn học
Hoạt động tài chính bao gồm những hoạt động làm thay đổi quy mô và cơ cấu vốn của
doanh nghiệp. Tương tự phân tích hoạt động sản xuất – kinh doanh và hoạt động đầu tư,
p
hân tích hoạt động tài chính là một trong những phương diện quan trọng của phân tích tài
chính doanh nghiệp, giúp nhà nghiên cứu đánh giá hiệu quả và tác động của hoạt động tài
chính đối với doanh nghiệp.
Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:
Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, trả lời các câu hỏi ôn tập đầy đủ và tham
gia thảo luận trên diễn đàn.
Đọc tài liệu: Chương 3, sách “Giáo trình Tài chính doanh nghiệp” (Dùng cho sinh viên
trong ngành), PGS.TS Lưu Thị Hương (chủ biên), Nxb ĐH Kinh tế Quốc dân, 2014.
Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc
qua email.
Tham khảo các thông tin từ trang Web môn học.
Nội dung
Bài học này trước tiên giới thiệu về đặc điểm các nguồn vốn của doanh nghiệp, bao gồm
nợ phải trả, vốn chủ sở hữu và các thành phần phổ biến của chúng. Bài học còn trình bày
về khái niệm và ý nghĩa của cơ cấu vốn, cơ cấu vốn tối ưu, khái niệm vốn lưu động ròng,
ý nghĩa của phân tích vốn lưu động ròng và các kiểu chính sách tài trợ vốn. Bên cạnh đó,
bài học còn đề cập một số vấn đề cơ bản về đòn bẩy tài chính, bao gồm khái niệm đòn bẩy
tài chính, công thức tính toán độ lớn đòn bẩy tài chính và ý nghĩa của phân tích đòn bẩy
tài chính.
Mục tiêu
Sau khi học xong bài học này, sinh viên có thể thực hiện được các việc sau:
Phân biệt được các nguồn vốn của doanh nghiệp, gồm nợ và vốn chủ sở hữu và đặc
điểm của mỗi loại vốn.
Trình bày được khái niệm cơ cấu vốn tối ưu, các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu vốn của
doanh nghiệp, khái niệm và ý nghĩa của cơ cấu vốn tối ưu.
Trình bày được khái niệm vốn lưu động ròng và các chính sách tài trợ vốn của
doanh nghiệp.
Trình bày được khái niệm rủi ro tài chính.
Trình bày được khái niệm, công thức tính độ lớn, ý nghĩa của đòn bẩy tài chính.
Bài 5: Phân tích hoạt động tài chính
68 TXNHTC04_Bai5_v1.0015106223
Tình huống dẫn nhập
Đòn bẩy tài chính – Con dao hai lưỡi đối với doanh nghiệp
Tổng công ty cổ phần Xây lắp Dầu khí (PVX) là một trong những doanh nghiệp ưa thích sử dụng
đòn bẩy tài chính. Giai đoạn 2008-2010, nhờ vào việc sử dụng đòn bẩy tài chính, thu nhập cơ
bản trên cổ phiếu thường (EPS) của công ty đã tăng gấp 5,5 lần sau 3 năm.
Tuy nhiên, kể từ năm 2011, công ty bắt đầu làm ăn thua lỗ. Tình trạng này càng trở nên trầm
trọng hơn trong năm 2012 và 2013. Theo Báo cáo kiểm toán năm 2013, công ty có nguy cơ suy
giảm khả năng thanh toán ở mức đáng lo ngại: Tổng nợ ngắn hạn vượt xa tài sản ngắn hạn, tỷ
trọng nợ vượt quá 90%, chi phí tài chính tăng mạnh từ 587 tỷ (2012) lên 811 tỷ (2013) và doanh
nghiệp có nguy cơ phải hủy niêm yết do thua lỗ 3 năm liên tiếp. Theo nhận định của các nhà
phân tích, một trong những nguyên nhân chủ yếu là do doanh nghiệp sử dụng đòn bẩy tài chính
không đúng thời điểm.
Đòn bẩy tài chính là gì? Tại sao trong giai đoạn 2008-2010 đòn bẩy tài chính có
thể giúp PVX tăng tỷ lệ sinh lợi nhưng sau đó lại khiến cho công ty thua lỗ ngày
càng trầm trọng hơn? Vậy trong trường hợp nào doanh nghiệp nên sử dụng đòn
bẩy tài chính, trường hợp nào nên hạn chế sử dụng đòn bẩy tài chính?
Bài 5: Phân tích hoạt động tài chính
TXNHTC04_Bai5_v1.0015106223 69
5.1. Các nguồn vốn của doanh nghiệp
5.1.1. Nợ phải trả
Để bổ sung vốn cho quá trình sản xuất – kinh doanh, doanh nghiệp có thể huy động nợ
từ các nguồn: Tín dụng thương mại; Tín dụng ngân hàng; Vay thông qua phát hành
trái phiếu.
5.1.1.1. Tín dụng ngân hàng
Tín dụng ngân hàng thương mại là hình thức huy
động vốn thông qua một thỏa ước tín dụng dưới
dạng hợp đồng giữa người vay (chủ thể huy động
vốn) và ngân hàng thương mại (chủ thể cung cấp
vốn), theo đó, người vay có nghĩa vụ phải thanh
toán khoản lợi tức tiền vay và hoàn trả tiền gốc vay
theo một lịch trình đã định.
Một thỏa ước tín dụng thường bao gồm những nội
dung cơ bản sau: Số tiền gốc hay mệnh giá của khoản vay, lãi suất và cách thức trả lãi,
thời hạn của khoản vay và các điều khoản phụ khác.
Ưu điểm của tín dụng ngân hàng
o Mang các ưu điểm cơ bản của việc huy động nợ nói chung, như: Tạo ra khoản
tiết kiệm thuế (Lãi vay là chi phí hợp lý, hợp lệ trong kỳ của doanh nghiệp, và
được trừ khỏi thu nhập chịu thuế, từ đó, làm giảm thu nhập tính thuế và số thuế
thu nhập doanh nghiệp phải nộp); Phát huy tác dụng của đòn bẩy tài chính;
Không làm thay đổi số lượng và cơ cấu các chủ sở hữu, từ đó, giúp bảo vệ
quyền lợi của các chủ sở hữu hiện hành trong doanh nghiệp; Chịu chi phí vốn
thấp hơn so với việc huy động vốn chủ sở hữu.
o Doanh nghiệp có khả năng huy động được một lượng vốn lớn với thời hạn sử
dụng vốn đa dạng (có thể là ngắn, trung hoặc dài hạn).
o Nhiều dịch vụ tiện ích đi kèm (dịch vụ tư vấn tài chính, dịch vụ thanh toán qua
tài khoản…).
Nhược điểm của tín dụng ngân hàng
o Mang các nhược điểm cơ bản của việc huy động nợ nói chung, như: Làm tăng
tỷ số nợ, giảm sự tự chủ về mặt tài chính của doanh nghiệp tăng rủi ro tài
chính; Gia tăng áp lực lên các hoạt động tài chính của doanh nghiệp (Nguyên
nhân: Vốn vay có thời gian đáo hạn và nghĩa vụ hoàn trả. Dù hoạt động tốt hay
không tốt, doanh nghiệp vẫn phải thanh toán được đầy đủ và đúng hạn số tiền
gốc và lãi vay theo như các điều khoản đã thỏa thuận trước đó, ghi trên hợp
đồng tín dụng).
o Phải thỏa mãn được các điều kiện bảo đảm tiền vay khắt khe của ngân hàng.
Khi doanh nghiệp xin vay vốn, nói chung, các ngân hàng thường yêu cầu
doanh nghiệp phải bảo đảm tiền vay, phổ biến nhất là tài sản thế chấp. Việc
yêu cầu người vay có tài sản thế chấp trong nhiều trường hợp đã làm cho bên
đi vay không thể đáp ứng được các điều kiện vay, đây chính là một trong
Bài 5: Phân tích hoạt động tài chính
70 TXNHTC04_Bai5_v1.0015106223
những rào cản lớn nhất cản trở các doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn tín dụng
ngân hàng.
o Trong một số thời điểm, lãi suất cho vay có thể bị đẩy lên cao, khiến các doanh
nghiệp khó tiếp cận với nguồn vốn từ tín dụng ngân hàng. Các doanh nghiệp đi
vay sẽ phải gánh chịu chi phí lãi vay lớn.
o Doanh nghiệp vay vốn sẽ chịu sự giám sát của ngân hàng và tổ chức tín dụng,
có trách nhiệm phải chia sẻ những thông tin nội bộ với đối tượng cho vay.
5.1.1.2. Tín dụng thương mại
Định nghĩa
Tín dụng thương mại được hiểu là các khoản tín
dụng phát sinh trong quan hệ mua chịu hàng hóa.
Nó chính là các khoản phải trả nhà cung cấp. Các
khoản tín dụng này được hình thành một cách tự
nhiên trong quan hệ mua bán chịu hàng hóa, dịch
vụ giữa các chủ thể trong nền kinh tế với nhau. Giá
trị các khoản tín dụng thương mại thường nhỏ và
không ổn định. Thời gian doanh nghiệp được cấp
khoản tín dụng thương mại thường rất ngắn.
Ưu điểm
o Đơn giản, dễ thực hiện, tiện dụng và linh hoạt trong kinh doanh.
o Tạo khả năng mở rộng các quan hệ hợp tác kinh doanh một cách lâu bền.
o Chi phí thấp.
o Mang các ưu điểm cơ bản của việc huy động nợ nói chung, như: Tạo ra khoản
tiết kiệm thuế (Chi phí của vốn nợ nói chung là chi phí trước thuế, được tính
vào chi phí hợp lý, hợp lệ trong kỳ của doanh nghiệp, và được trừ khỏi thu
nhập chịu thuế, từ đó làm giảm số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp);
Không làm thay đổi số lượng và cơ cấu các chủ sở hữu, từ đó, giúp bảo vệ
quyền lợi của các chủ sở hữu hiện hành của doanh nghiệp.
Nhược điểm
o Quy mô cấp vốn thường nhỏ và thời gian cấp vốn thường rất ngắn.
o Mang các nhược điểm cơ bản của việc huy động nợ nói chung, như: Làm tăng
tỷ số nợ, giảm sự tự chủ về mặt tài chính của doanh nghiệp tăng rủi ro tài
chính, gia tăng áp lực lên hoạt động tài chính của doanh nghiệp do vốn có thời
gian đáo hạn và nghĩa vụ hoàn trả.
o Có thể gây ra tác động dây chuyền trong trường hợp doanh nghiệp mất khả
năng thanh toán.
5.1.1.3. Phát hành trái phiếu doanh nghiệp
Trái phiếu doanh nghiệp là chứng chỉ vay vốn do doanh nghiệp phát hành, thể hiện
nghĩa vụ và sự cam kết của doanh nghiệp trong việc thanh toán số lợi tức và tiền vay
vào những thời hạn xác định cho người nắm giữ trái phiếu.
Bài 5: Phân tích hoạt động tài chính
TXNHTC04_Bai5_v1.0015106223 71
Doanh nghiệp là người phát hành và cũng là người đi vay. Thông qua việc phát hành
trái phiếu, doanh nghiệp có thể thực hiện vay vốn trung hạn và dài hạn thông qua thị
trường vốn với một khối lượng lớn.
Phân loại trái phiếu
o Dựa vào lãi suất trái phiếu:
Trái phiếu có lãi suất cố định.
Trái phiếu có lãi suất thay đổi (thả nổi).
Trái phiếu có lãi suất bằng không.
o Dựa vào tính chất của trái phiếu:
Trái phiếu thông thường.
Trái phiếu có thể chuyển đổi.
Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu.
Trái phiếu có thể thu hồi.
Ưu điểm của phương thức huy động vốn bằng phát hành trái phiếu:
o Mang các ưu điểm cơ bản của việc huy động nợ nói chung, như: Tạo ra khoản
tiết kiệm thuế (Trái tức phải trả cho trái chủ là chi phí hợp lý, hợp lệ trong kỳ
của doanh nghiệp, và được trừ khỏi thu nhập chịu thuế, từ đó, làm giảm thu
nhập tính thuế và số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp); Phát huy tác dụng
của đòn bẩy tài chính; Không làm thay đổi số lượng và cơ cấu các chủ sở hữu,
từ đó, giúp bảo vệ quyền lợi của các chủ sở hữu hiện hành trong doanh nghiệp;
Chịu chi phí vốn thấp hơn so với việc huy động vốn chủ sở hữu.
o Công ty hoàn toàn nắm quyền chủ động trong quá trình huy động vốn (Thời
gian, quy mô, cách thức phát hành...).
o Mức độ kiểm soát tiền vay của người cho vay thấp hơn so với tín dụng ngân hàng.
o Có khả năng huy động được một lượng vốn lớn với thời gian sử dụng lâu dài.
Nhược điểm của huy động vốn bằng phát hành trái phiếu:
o Mang các nhược điểm cơ bản của việc huy động nợ nói chung, như: Làm tăng
tỷ số nợ, giảm sự tự chủ về mặt tài chính của doanh nghiệp tăng rủi ro tài
chính; Gia tăng áp lực lên các hoạt động tài chính của doanh nghiệp (Nguyên
nhân: Vốn vay từ phát hành trái phiếu có thời gian đáo hạn và nghĩa vụ hoàn
trả. Dù hoạt động tốt hay không tốt, doanh nghiệp vẫn phải thanh toán được
đầy đủ và đúng hạn số tiền gốc và trái tức dựa trên một lịch trình được quy
định từ trước).
o Phải đáp ứng được các điều kiện phát hành theo quy định của Nhà nước thì
mới có thể huy động vốn theo phương thức này.
o Phát sinh nhiều chi phí (in ấn, quảng cáo, bảo lãnh…).
5.1.2. Vốn chủ sở hữu
Đối với mọi loại hình doanh nghiệp, vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp bao gồm các
bộ phận chủ yếu sau:
Vốn góp ban đầu.