Bài giảng Sinh học người và động vật: Sinh lý nội tiết 1

Ệ Ọ Ệ Ệ

Ọ Ệ H C VI N NÔNG NGHI P VI T NAM KHOA CÔNG NGH SINH H C

̀ ƯƠ

I VA ĐÔNG VÂT

NG Biology of Human and Animal

̣ ̣

SINH HOC̣

ả ị ầ Gi ng viên: TS. Tr n Th Bình Nguyên

https://www.facebook.com/binhnguyencnsh

f g+

binhnguyencnsh@gmail.com 094 466 1010

SINH LÝ

NÔI TIÊ T 1́

́ ́ ̣ TUYÊ N NÔI TIÊ T

TÔNG QUAN VÊ ̀ HORMON

̀ ̀

Ơ ́ ̀ ́ C CHÊ ĐIÊ U HO A BA I TIÊ T HORMON

TUYÊ N NÔI TIÊ T

1 ́ KHA I NIÊM

QUA TRI NH TIÊ N HO A

̣ ̣ ̣

GI TUYÊ N NÔI TIÊ T NG

́ I THIÊU MÔT SÔ ́ Ở I ̀ƯƠ

́ ̣ KHA I NIÊM

ự ẫ ấ ố

ấ ấ ớ

ư ủ ườ ế ữ Là nh ng tuy n không có ng d n, ch t bài ti ơ ớ ồ ừ đó đi t r i t ớ ố ượ hormon, v i s l ế ấ ầ và r t c n thi ế ế ượ ư t đ c đ a tr c ti p vào máu ọ ượ ơ ể c g i là i các c quan, các mô trong c th , các ch t đó đ ụ ố ớ ơ ể ng r t ít nh ng chúng có tác d ng r t l n đ i v i c th ậ ộ i và đ ng v t. ấ ờ ố t cho đ i s ng c a ng

́ ́

̣ ̣ TUYÊ N NÔI TIÊ T́ TUYÊ N NGOAI TIÊ T́

́ ̃ ́ ̃

́ ̉ ự ̉ ́ § Co ô ng dâ n ̀ § Đô va o xoang

§ Không ô ng dâ n ̀ ́ § Đô tr c tiê p va o ma u § Đăc hiêu

̣ ̣

́ ́ ́ ̀ QUA TRI NH TIÊ N HO A

ộ ậ ệ ộ ơ không có h n i Đ ng v t nhân s :

ậ ậ ệ ộ ế

ỉ ộ ố ộ ỉ ấ ạ ọ ứ ấ c u t o và ch c năng h n i ti t sâu b , côn trùng và giáp xác ch t ti ư t còn ch a hoàn ủ ế ấ ế t ch y u

ể ế ộ ủ t xác c a côn trùng M t s đ ng v t b c th p: ấ ế ở ch nh, ch có 1 vài ch t ti feromon Ví d : ụ ki m soát quá trình bi n thái và l

̀ ượ ể ư ế ế t phát tri n, đ c hình thành t các t bào ti t

ộ ể ế ầ ế t

̀ ầ bào th n kinh ti ế ệ ế ụ ư t hóa rõ ra ng nh tuy n t y,

ậ ậ ệ ộ ế h n i ti Đ ng v t b c cao: ỏ ừ ộ đi n hình, m t ph n nh t ở Ví d : ụ ng ể ườ ượ ế tuy n th các t i phát tri n thành các tuy n bi ậ ng th n…

́ ́ ̀ ́ ́ Ơ ̣ ̣ ̣ GI I THIÊU MÔT SÔ TUYÊ N NÔI TIÊ T Ở ƯƠ NG I

TÔNG QUAN VÊ HORMON

CHÂ T ́

́ CHÊ

̣ ̉ ̉ ̉

ĐĂC ĐIÊM CUA HORMON

BAN CUA HORMON

́ Ơ C TA C DUNG CUA HORMON THÔNG CHÂ T ́ QUA ́Ư TRUYÊ N TIN TH 2

̉ ̣ ̉

̣ ̉ ̉ ĐĂC ĐIÊM CUA HORMON

Ủ Ặ Ể 4 Đ C ĐI M C A HORMON

2 3 4 1

Không đ c ặ tr ng ư cho loài Không tham gia tr c ự ti pế

Tác d nụ g lên c ơ quan đích

Có hoạ t tính sinh h c ọ cao

́ ̉ ̉ BAN CHÂ T CUA HORMON

́ ̃ ̉ STEROID

́ ̉ ̉

̣ ̣ ́ ng thân, tuyê n ́

Hormon tuyê n vo ượ th sinh duc̣ DÂ N XUÂ T CUA A.A LA TYROSIN Hormon tuyê n tuy ng thân, tuyê n ́ ượ th gia ṕ

́ươ ́ ̀ ̣

́ ́ ̣ ̣

̣ PROTEIN & PEPTID ̀ i Hormon vu ng d ́ đô i, tuyê n cân gia p, ̀ tuyê n tuy, nôi tiê t va ́ ́ hâ u hê t ca c hormone tai chỗ

́ ́ ̀ ́ Ơ ̣ ̉

C CHÊ TA C ĐÔNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2 RECEPTOR

ậ ở ề ặ ặ ế ặ ế b m t ho c bên trong màng t bào ho c trong nhân t

ấ ế § Ch t ti p nh n bào đích ứ ợ ả ứ ỗ ọ ế ẩ § Ph c h p hormon receptor thúc đ y 1 chu i ph n ng hóa h c trong t bào

§ M i t

ỗ ế ế ả bào đích có kho ng 2000 đ n 100.000 receptor

→ ạ ặ ế ị ụ ệ ặ ệ § M i receptor đ c hi u cho 1 lo i hormone quy t đ nh tác d ng đ c hi u

ỗ ủ c a hormon lên mô đích.

§ S l phút

ố ượ ừ ể ậ ng receptor ở ế t ổ ừ bào đích có th thay đ i t ng ngày th m chí t ng

́ ́ ́ ̀ Ơ ̣ ̉

́ ́ ̀ ́ ̣ ̉

ắ ớ ấ ế ậ ở ế ạ bào và t o màng t

ạ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2 Ơ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN TH 2́Ư ậ Không xâm nh p vào trong mà g n v i ch t ti p nh n ả ứ ra 1 lo t ph n ng enzyme.

§ Tác d ng thông qua ch t truy n tin th 2 là AMP vòng

ứ ụ ề ấ

ứ ụ ấ ề § Tác d ng thông qua ch t truy n tin th 2 là Ca2+ và calmodulin

§ Tác d ng thông qua ch t truy n tin th 2 là “m nh” phospholipid

ứ ụ ề ấ ả

́ ́ ́ ̀ Ơ ̣ ̉

́ ́ ̀ ́ ̣ ̉

̀ ̀ ủ ứ ề ấ

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2 Ơ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN TH 2́Ư ụ ơ ế C ch tác d ng c a hormon thông qua ch t truy n tin th 2 la AMP vo ng_ Adenylylcyclase

́ ́ ̀ ́ Ơ ̣ ̉

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2

́ ́ ̀ ́ Ơ ̣ ̉

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2

́ ́ ́ ̀ Ơ ̣ ̉

́ ́ ́ ̀ ̣ ̉

ủ ụ ứ ơ ề ấ

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2 Ơ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN TH 2́Ư ế C ch tác d ng c a hormon thông qua ch t truy n tin th 2 là Ca2+ và calmodulin

§ Lo i protein v n chuy n Ca2+ trong t

ể ậ ạ ế ắ ọ ị bào g i là calmodulin, nó có 4 v trí g n

ion Ca2+

→ ạ receptor màng tăng Ca2+ vào t t o ph c h p Calmodulin bào

§ Hormon Ca2+

ứ ợ ủ → ạ ặ → → ớ ỉ ệ v i t l ế ả khác nhau làm tăng ho c gi m ho t tính c a các enzyme.

§ Ph c h p Calmodulin Ca2+

→ → ứ ợ ho t hóa enzyme myosinkinase ự xúc tác cho s

ủ ơ ơ ạ → phosphoryl hóa myosin c a c tr n ơ ơ co c tr n.

́ ́ ̀ ́ Ơ ̣ ̉

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2

́ ́ ̀ ́ Ơ ̣ ̉

́ ́ ́ ̀ ̣ ̉

́ ̀ ủ ụ ứ ề ấ ̉

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2 Ơ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN TH 2́Ư ơ ế C ch tác d ng c a hormon thông qua ch t truy n tin th 2 la ca c manh phospholipid

§ Hormon (cid:0)

→ → ạ receptor ph c h p hormon – receptor

ắ ử c t các phân t ho t hóa enzyme phospholipid thành các phân

→ ụ ạ phospholipase C trên màng t ử ỏ nh t gây tác d ng t ợ ứ → ế bào ế i các t bào đích.

§ Nh ng hormon tác d ng theo con đ ượ

ữ ườ ệ t là

ụ ả ng này là các hormon t ễ ả ứ ị ỗ ặ ạ i ch , đ c bi ị ứ các hormone đ c gi i phóng do các ph n ng mi n d ch và d ng.

́ ́ ̀ ́ Ơ ̣ ̉

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2

́ ́ ́ ̀ Ơ ̣ ̉

́ ́ ́ ̀ ̣ ̉

́ ́ ́ ̀ ụ ơ ̣ ̣ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2 Ơ C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN TH 2́Ư ủ ơ ế C ch tác d ng c a hormone gă n v i receptor đăc hiêu trong tê ba o

§ Hormon steroid & T3 T4 qua màng t

ế ệ ặ ắ bào g n receptor đ c hi u trong bào

ươ ặ t ng (ho c trong nhân).

§ Ph c h p hormon – receptor vào trong nhân t

→ ứ ợ ế ệ ắ ạ ặ bào g n đo n gen đ c hi u

trên DNA

§ M t đo n DNA m xo n

→ ộ ạ ắ ở ổ ạ i ribosom (pr

ấ → enzyme, pr mang, pr c u trúc) ổ ợ ợ t ng h p pr t t ng h p mRNA → ọ ả ứ tham gia ph n ng sinh h c.

́ ́ ́ ̀ Ơ ̣ ̉

C CHÊ TA C DUNG CUA HORMON THÔNG QUA CHÂ T TRUYÊ N TIN ́Ư TH 2

Ơ

́ C CHÊ ĐIÊ U HO A BA I TIÊ T HORMON

1 ̀

̀ ĐIÊ U HO A BĂ NG THÂ N KINH ̀ § Điê u ho a bă ng châ t truyê n đat thâ n

̀ ̀

́ ́

ơ ơ

́ ́ ng ti nh

̀ ƯỢ C C CHÊ ĐIÊ U HO A NG ̀ ượ c âm ti nh § C chê điê u ho a ng ̀ ượ ươ c d § C chê điê u ho a ng

̀ kinh ̀

§ Điê u ho a bă ng phan xa

̉ ̣

̀ ̀ ̀ ̀ ĐIÊ U HO A BĂ NG THÂ N KINH

ề ề ằ ấ ạ ầ Đi u hòa b ng ch t truy n đ t th n kinh

§ M t s ch t truy n đ t th n kinh noradrenalin, serotonin, dopamine,… có

ề ấ ầ

ế ụ ư ạ ề t các hormone nh tuy n yên tuy n t y

§ S đi u hòa này thông qua tác đ ng vào đi u hòa sinh t ng h p hormon,

ế ch c năng tham gia đi u hòa bài ti ộ ợ ế ổ

ứ ế ế ố ả ề ế ủ i phóng và c ch c a vùng hypothanamus t y u t gi ộ ố ứ ự ề ặ ho c bài ti

ả ạ ề ằ Đi u hòa b ng ph n x

ị ả ưở ầ ố ̀ t hormone co n ch u nh h

ề ệ

ệ ằ ớ

ế ự ề ệ ớ ề ệ ề ổ ự ạ ả i ph n x , ng c a th n kinh theo l § S bài ti ạ ả ả ườ ng s đi u hòa này theo 2 d ng ph n x không đi u ki n và ph n x th ạ ề có đi u ki n, trong đi u hòa ph n x có đi u ki n có ý nghĩa l n nh m thích nghi v i đi u ki n m i tr ủ ạ ạ ả ề ộ ườ ng thay đ i.

̀ ́ Ơ ƯỢ ̀ C CHÊ ĐIÊ U HO A NG C

ượ ơ ế ề

ướ ồ i đ i,

→ ớ ả

§ Ng

t hormon vùng d ng. → ế c âm tính C ch đi u hòa ng ế ế ộ ả § Khi n ng đ hormon tuy n đích tăng gi m ti → ườ ế hormon tuy n đích gi m t i bình th ả ế ộ i, khi n ng đ hormon tuy n đích gi m ỉ kích thích tuy n ch

→ ồ ế tuy n yên ượ ạ c l tăng bài ti huy

ế ế ồ ế t hormon. → ả gi m ti VD: T3 T4 tăng → ả gi m ti Cortisol tăng t TRH & TSH. t CRH & ACTH.

̀ ́ Ơ ƯỢ ̀ C CHÊ ĐIÊ U HO A NG C

ơ ế ề ượ C ch đi u hòa ng c âm tính

̀ ́ Ơ ƯỢ ̀ C CHÊ ĐIÊ U HO A NG C

ơ ế ề C ch đi u hòa ng ượ ươ c d ng tính.

§ N ng đ hormon tuy n đích tăng, gây bài ti

ế ộ ồ ế ế ỉ t hormon tuy n ch huy.

§ C ch này ít x y ra, ch liên quan đ n b o v c th nh ch ng stress,

ệ ơ ể ư ế ế ả ố ỉ

ơ ố ặ ạ ả ch ng l nh ho c gây phóng noãn

ơ ấ ầ ườ ệ ượ ữ t vì th ế ng liên quan đ n nh ng hi n t ng mang