Bài giảng Tài chính phát triển - Bài 1: Áp chế tài chính và quản lý vĩ mô

Development Finance

Áp chế tài chính và quản lý vĩ mô

Tài chính phát triển Học kỳ xuân 2006

Can thiệp của nhà nước vào hệ thống tài chính

(cid:132) Tại sao nhà nước can thiệp vào hệ thống tài chính Thị trường tài chính vào những năm 1950-80

(cid:132) (cid:132) Kém phát trển và Công cụ tài chính không đa dạng (cid:132) Hệ thống tài chính không hỗ trợ được cho quá trình công

nghiệp hóa và hiện đại hóa nền kinh tế.

(cid:132) Chính phủ tham gia khắc phục thất bại thị trường

(cid:132)

trong quá trình phát triển “Áp chế” về mặt tài chính khi chính phủ đánh thuế hay can thiệp từ đó làm biến dạng thị trường tài chính nội địa. (Theo Shaw và McKinnon 1973).

(cid:132) Ai mạnh nhất trong hệ thống tài chính bị áp chế?

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Các công cụ áp chế tài chính (Financial repression)

(cid:132) Tỷ lệ dự trữ bắt buộc ở mức cao

(cid:132) Ổn định/an tòan cho hệ thống ngân hàng. (cid:132) Huy động vốn cho chính phủ thông qua hệ thống

ngân hàng. (cid:132) Kiểm soát lãi suất

(cid:132) Trần lãi suất tiền gửi danh nghĩa (cid:132) Trần lãi suất cho vay danh nghĩa (cid:132) Trần lãi suất tiền gửi và cho vay danh nghĩa

(cid:132) Tín dụng chỉ định

(cid:132) Chương trình cho vay bắt buộc. (cid:132) Ưu đãi hay trợ giá về lãi suất, bảo lãnh.

Tỉ lệ dự trữ hiệu dụng 70-80

1971 1972 1973 1974 1975 1976 1978 1978 1979 1980

Mỹ 7,8 6,7 6,6 6,6 6,7 5,3 5,2 5,4 5,2 4,6

Tây Đức 10,3 12,5 12,3 11,8 10,1 10,8 10,2 10,5 10,5 8,7

Anh 5,3 6,1 9,6 7,2 6,9 8,4 6,6 5,4 5,4 2,8

Chilê 52,0 57,1 55,8 37,2 35,9 60,7 54,3 41,3 33,1 28,2

Uruguay 32,5 30,9 34,9 33,2 35,9 34,5 37,2 29,5 15,3 11,9

Mexico 20,7 47,8 50,6 65,8 79,2 31,2 52,5 50,0 50,5 51,4

Côlômbi 33,1 30,4 32,3 29,7 29,3 31,5 34,3 48,6 52,2 45,2

Nguyen Trong Hoai

Brazil 34,4 28,3 30,2 20,4 28,4 32,7 34,7 32,5 36,2 33,4

Development Finance

Hệ thống tài chính bị áp chế

Cho vay tự do với lãi suất bị kiểm soát

Tiền gửi Các

Dự trữ bắt buộc

Ngân hàng phát triển dự

Ngân hàng thương mại án Ngân hàng trung ương

Cho vay theo chỉ đạo

Nguồn: Lấy từ McKinnon 1993, Ch. 4.

đầu Tiền phát hành Bộ tài chính tư

Áp chế tài chính: trần lãi suất

Laõi suaát thöïc S0

r3 E re

F F r0

Nguyen Trong Hoai

Tieát kieäm, ñaàu tö I0 Ie

Development Finance

Lãi suất, lạm phát và dự trữ

(cid:132) id và il là lãi suất tiền gửi và lãi suất cho

vay danh nghĩa.

(cid:132) rd và rl là lãi suất tiền gửi và lãi suất cho

vay thực.

(cid:132) π là lạm phát. (cid:132) Ta có:

id = rd + π il = rl + π

Hệ quả từ tỷ lệ dự trữ bắt buộc (k)

(cid:132) Dlà tổng giá trị tiền gửi (cid:132) Llà tổng giá trị tiền cho vay (cid:132) Qui mô dự trữ bắt buộc: kD (cid:132) Tiền cho vay: D– kD= (1 – k)D (cid:132) Ta có:

(1 – k)D= L D*id = L* iL

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Hệ quả tỷ lệ dự trữ bắt buộc cao

−

=

+

=

r l

r d

i −= l

i d

kf ,( ) π ++

kr d 1 k −

k π 1 k −

(cid:132) Các lựachọncủangânhàngkhiktăng. (cid:132) Các lựa chọn của ngân hàng khi lạm phát tăng (cid:132) Lãi suất thực âm cho các khoản tiền gởi.

Tác động của áp chế tài chính (McKinnon & Shaw 1973)

(cid:132) Cản trở phát triển hệ thống tài chính theo chiều sâu. (cid:132) Lãi suất thấp đã không làm tăng được vốn đầu tư như dự kiến vì khả năng huy động tiết kiệm bị hạn chế.

(cid:132) Phân bổ vốn không hiệu quả (cid:132) Các nhà đầu tư phải dựa nhiều hơn vào vốn tự có. (cid:132) Bất bình đẳng trong quan hệ tín dụng.

(cid:132) Các tác động của áp chế tài chính đưa ra một yêu cầu cho các nước đang phát triển: từ bỏ cơ chế này?

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Các gợi ý chính sách

(cid:132) Hệ thống tài chính cần phải được tự do

hóa hòan tòan?

(cid:132) Có nên thực hiện áp chế tài chính ở mức

độvừaphải?

(cid:132) Kiềm chế tài chính (financial restraint) để

kiểm soát thông tin bất cân xứng?

Kiềm chế tài chính của chính phủ tại Đông Á

Cho đến đầu thập niên 1990

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Giữ ổn định kinh tế và duy trì mức thâm hụt ngân sách thấp (cid:132) Caùc chính saùch kinh teá vó moâ taïi Ñoâng AÙ oån ñònh hôn nhieàu so vôùi haàu heát caùc nöôùc ñang phaùt trieån khaùc.

(cid:132) Xu theá duy trì möùc thaâm huït nhoû hay thaëng dö lôùn ôû Ñoâng AÙ ñaõ goùp phaàn oån ñònh kinh teá vó moâ.

(cid:132) Taùc ñoäng tích cöïc tôùi tieát kieäm (cid:132) Taát caû caùc nöôùc Ñoâng AÙ ñaõ kieân ñònh duy trì möùc tieát kieäm nhaø nöôùc cao cuõng nhö tieát kieäm tö nhaân ngaøy caøng gia taêng,

Cân đối ngân sách nhà nước (% GDP)

1995

1993

1994

1996

Hàn Quốc

0.61

0.30

0.27

0.10 Thái Lan

2.09

1.85

2.94

2.34 Malaysia

1.21

4.25

2.24

2.02 Indonesia

0.61

0.94

2.22

1.16 Philippines

-1.48

0.96

0.58

0.29 Singapore

15.72

16.25

14.65

10.58 Đài Loan

-3.92

-1.73

-1.09

-1.32

Trung Quốc

-2.04

-1.85

-1.75

-1.59

Nguoàn: WB, “World Development Indicators 2002” ADB (1999) và CSDL của ADB.

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Tỷ lệ tiết kiệm

Tieát kieäm nhaø nöôùc

Tieát kieäm tö nhaân

Indonesia 1981-88 Nhaät Baûn 1955-80 1981-88 Malaysia 1961-80 1981-90 Singapore 1974-80 1981-90 Thaùi Lan 1980-85 1986-87 Argentina 1980-85 1986-87 Brazil 1980-85 1986-87 Chile 1980-84 1985-87 Colombia 1980-84 1985-87 Ghana 1980-86 1985-87 Mehico 1980-87

-5

0

5

20

25

30 15 10 Nguồn: J. E. Stiglitz & M. Uy

Tyû leä phaàn traêm cuûa GDP

Kiềm chế tài chính

Lãi suất tiền gửi thực 1978-1991

Hoàng Koâng Indonesia Nhaät Baûn Haøn Quoác Malaysia Singapore Ñaøi Loan Thaùi Lan

Möùc trung bình

Ñoä leäch chuaån

Phaùp Ñöùc Thuïy Ñieån Anh Hoa Kyø

Argentina Bolivia Chile Ghana Meâhicoâ Nigeria

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100 Tyû leä phaàn traêm

Nguồn: IMF 1995.

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Tác động của kiềm chế tài chính

(cid:132) Làm tăng tiết kiệm

(cid:132) Khắc phục vấn đề lựa chọn bất lợi trong

danh mục cho vay của ngân hàng

(cid:132) Tạo giá trị thặng dư cho các doanh

nghiệp vay được vốn

Can thiệp của chính phủ trong phân bổ tín dụng

(cid:132) Caùc nöôùc Ñoâng AÙ ñaõ taäp trung (höôùng) tín duïng

theo caùc möùc ñoä khaùc nhau ñeå hoã trôï cho (cid:132) caùc chính saùch coâng nghieäp (caùc coâng ty, taäp ñoaøn, ngaønh coâng nghieäp vaø hoaït ñoäng öu tieân nhö xuaát khaåu hay caùc döï aùn coâng ngheä cao) hay

(cid:132) moät soá muïc tieâu xaõ hoäi (noâng daân , caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, hay moät nhoùm daân toäc thieåu soá cuï theå).

(cid:132) Hình thành mối quan hệ tay ba giữa chính phủ - ngân hàng chuyên doanh – doanh nghiệp: chính sách công nghiệp hay trục lợi ?

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Tín dụng chỉ định: Nhật Bản và Hàn Quốc

(cid:132) 1950s: 1/3 toång döï nôï hệ thống ngân hàng cho vay ñaàu tö coâng nghieäp dưới dạng tín dụng chỉ định, nhö ñoùng taøu, ñieän, than, vaän taûi bieån, khai thaùc moû, maùy moùc thieát bò.

(cid:132) Haøn Quoác trong thôøi kyø ñaåy maïnh phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp naëng vaø hoùa chaát trong thaäp nieân 1970 (HCI). (cid:132) Moät soá ngaønh coâng nghieäp cuûa Haøn Quoác, nhö theùp,

ñieän töû, vaø xe khaùch, trôû thaønh nhöõng ngaønh xuaát khaåu haøng ñaàu trong thaäp nieân 1980.

(cid:132) Nhưõng ngaønh khaùc trôû neân yeáu keùm veà taøi chính: tăng sự tập trung của cải vào caùc taäp ñoaøn vaø goùp phaàn laøm cho tyû leä nôï - voán coå phaàn cuûa caùc coâng ty taêng cao.

Tyû leä nôï/voán coå phaàn cuûa khu vöïc coâng nghieäp cheá bieán Haøn Quoác (%)

320

310

300

290

280

270

1993

1994

1995

1996

Nguoàn: Laáy töø Marcus Miller vaø Pongsak Luangaram (1998).

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Tác động tích cực của sự can thiệp

(cid:132) Phần lớn can thiệp vào khu vực tài chính của chính phủ các nước Đông Á là để sửa chữa các thất bại của thị trường.

(cid:132) Các chính phủ Đông Á đã không thay thế thị

trường mà sử dụng và định hướng thị trường.

(cid:132) Các chương trình cho vay của chính phủ bổ

sung cho hoạt động cho vay tư nhân.

(cid:132) Ví dụ: tập đoàn Hyundai (Park và Chung Ju

Yung)

Tác động tiêu cực can thiệp tài chính

(cid:132) Nhiều hoạt động cho vay không được dựa trên cơ sở

hiệu quả tài chính.

(cid:132) Bảo lãnh ngầm của chính phủ tạo ra vấn đề tâm lý ỷ

lại nghiêm trọng.

(cid:132) Can thiệp trong hệ thống tài chính gây ảnh hưởng

đến cơ cấu doanh nghiệp. Ví dụ:

Hình thành các tập đoàn khổng lồ, vay nợ cao và hướng về doanh thu thay vì lợi nhuận ở Hàn Quốc. Cơ cấu công nghiệp/tài chính của nền kinh tế Thái Lan được tập trung xung quanh một vài gia đình là chủ sở hữu ngân hàng và DN.

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Áp chế tài chính tại Việt Nam

Trần lãi suất cho vay và trần lãi suất tiền gửi (1988<)

Lãi suất

Trần lãi suất cho vay và giới hạn chênh lệch lãi suất (1990 -1997)

Trần lãi suất cho vay (1998-1999)

Lãi suất cơ bản cộng biên độ (08/2000)

Tự do hóa lãi suất

(11/2001 – 2005)

Lãi suất và chính sách lãi suất

Tự do hóa lãi suất USD

Tự do hóa lãi suất VND

Áp dụng lãi suất cơ bản

Lãi suất cho vay ngắn hạn VND

Lãi suất cơ bản cộng biên độ

Trần lãi suất cho vay ngắn hạn

Lãi suất cơ bản

Lãi suất tiền gửi VND (3 tháng)

0 06/98

12/98

06/99

12/99

06/00

12/00

06/01

12/01

06/02

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Dự trữ bắt buộc

Tỷ lệ dự trữ bắt buộc nội tệ

10%

1995

1999

2000

2001

Tỷ lệ dự trữ bắt buộc tại Việt Nam thấp Công cụ điều hành chính sách tiền tệ nhiều hơn là công cụ áp chế tài chính

Dự trữ bắt buộc

Theo 796/QĐ-NHNN ngày 25/6/2004 , áp dụng từ 01/07/2004

Tiền gửi VND

Tiền gửi ngoại tệ

Loại TCTD

Từ 12-24 tháng

dưới 12 tháng

Từ 12-24 tháng

dưới 12 tháng

5 %

2 %

8 %

2 %

Các NHTM Nhà nước, NHTMCP đô thị, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính

4 %

2 %

8 %

2 %

Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

2 %

8 %

2 %

NHTMCP nông thôn, ngân hàng hợp tác, Quỹ tín dụng nhân dân Trung ương

0 %

TCTD có số dư tiền gửi phải tính dự trữ bắt buộc dưới 500 triệu đồng, Ngân hàng Chính sách xã hội

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Tín dụng chỉ định (%)

2001 2003 1995 1998

58,1 Khu vực nhà nước 42,0 55,5 56,5

24,7 21,4 Ngân sách 18,7 22,5

17,1 17,7 Tín dụng chỉ định 8,4 15,7

10,4 11,0 DNNN 5,1 9,8 5,9 6,4 Khác 9,8 7,5

Nguồn: Tổng cục Thống kê, “Niên giám thống kê VN 2001” và Thời báo Kinh tế Việt Nam, “Kinh tế 2003-2004: Việt Nam và Thế giới”, 2004.

Tín dụng chỉ định

(cid:132) Quỹ hỗ trợ phát triển

(cid:132) Huy động, tiếp nhận, và quản lý các nguồn

vốn hỗ trợ các dự án đầu tư ưu tiên

(cid:132) Cho vay các dự án đầu tư (cid:132) Bảo lãnh và tái bảo lãnh cho các chủ đầu tư

vay tín dụng

(cid:132) Hỗ trợ lãi suất cho các dự án ưu tiên

(cid:132) Quỹ phát triển ở địa phương

(cid:132) Quỹ đầu tư phát triển đô thị và cơ sở hạ tầng

TP.HCM (HIFU)

Nguyen Trong Hoai

23,5 26,7 27,6 23,7 Tư nhân và cá nhân trong nước 18,3 16,8 FDI 30,4 20,7

Development Finance

Tín dụng chỉ định

(cid:132) IMF(2003): DNNN vay 46,2% tổng vốn tín

dụng.

(cid:132) Ví dụ điển hình gần nhất: huy động vốn bằng

trái phiếu chính phủ 750 triệu (Vinashin)

(cid:132) Tỉ lệ nợ xấu của các ngân hàng: (cid:57) Ngân hàng nhà nước: 4,7% (cid:57) Susan Adam(giám đốc thường trú IMF) và

Klaus Rohland (giám đốc Ngân hàng thế giới tại Việt nam):15-20%

Áp chế tài chính và quản lý kinh tế vĩ mô

Thuế đánh vào hệ thống tài chính Mục tiêu kiểm soát lạm phát

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Ba khối cơ bản của hệ thống tài chính

(cid:132) Bộ tài chính (cid:190) Tổng hợp nguồn vốn cần thiết huy động để bù đắp

thâm hụt ngân sách (cid:132) Ngân hàng trung ương (cid:190) Huy động vốn theo yêu cầu của BTC (cid:190) Hai công cụ: thuế lạm phát, và tỉ lệ dự trữ bắt

buộc Ngân hàng thương mại

(cid:190) Tạo ra diện thuế khi huy động tiền gởi (cid:190) Tiến hành cho vay để tự tồn tại

Thu thuế từ hệ thống tài chính

(cid:132) Diện thu thuế (tax base) (cid:190) Tiền mặt trong lưu thông (cid:190) Tiền gởi hệ thống ngân hàng thương

mại Suất thuế (tax rate)

(cid:190) Thuế lạm phát đánh vào người giữ tiền (cid:190) Thuế dự trữ bắt buộc đánh vào người

gởi tiền

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Tầm quan trọng thuế đánh vào hệ thống

(cid:132) Các nước kém phát triển (cid:190) Dự trữ bắt buộc chiếm vai trò quan trọng hơn so

với thuế lạm phát

(cid:190) Nguồn thu từ hệ thống tài chính cao gấp 4-5 lần

so với các nước phát triển

(cid:190) Ngân hàng chỉ định cho vay lãi suất thấp

Các nước phát triển

(cid:190) Tỉ lệ dự trữ bắt buộc trung bình 10% (cid:190) Ngân hàng ít chỉ định cho vay lãi suất thấp

Suất thuế và hệ thống tài chính

(cid:132) Suất thuế và phát triển hệ thống tài chính theo chiều sâu không nhất quán với nhau

(cid:132) Định đề 1 (McKinnon, 1991)

Suất thuế đánh vào hệ thống tài chính càng cao thì càng mở rộng khoảng cách giữa lãi suất thực của tín dụng và tiền gởi tiết kiệm

r l

i =−=− l

r d

i d

kf ),( π ++

kr d k 1 −

k π k 1 −

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Suất thuế và hệ thống tài chính

(cid:132) Định đề 2

d

=

Suất thuế đánh vào hệ thống tài chính càng cao thì qui mô của hệ thống tài chính càng bị xói mòn M 2 P

C += P

D P

⎛ c i , π ⎜ d ⎝ −−

⎛ i , π ⎜ d ⎝ +−

⎞ +⎟ ⎠

⎞ ⎟ ⎠

Ngân hàng trung ương sẽ làm gì?

(cid:132) Bù đắp thâm hụt bằng cách tốt nhất vì

thâm hụt ngân sách là điều đã rồi

(cid:132) Tối thiểu hoá lạm phát trong quá trình

bù đắp thâm hụt ngân sách

(cid:132) Tự do điều chỉnh dự trữ bắt buộc mà không sợ có hiện tượng crowding out (cid:132) Có thể kiểm soát lãi suất nếu biện pháp

này kiểm soát được lạm phát

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Diễn giải mô hình

− M P

M P

Z Z P Δ

M Δ

P γ

μ M

( π

Z P

C P

kD P

⎡ ) ⎢ ⎣

⎤ ⎥ ⎦

Bài toán tối thiểu hoá lạm phát (1)

)1(

−

) dk

( 1

)

, π +

, π −

i d +

i l −

D P

L P

⎛ ⎜ ⎝

⎞ ⎟ ⎠

(cid:132) F (tỉ lệ lạm phát) (cid:206) min (hàm mục tiêu) (cid:132) Ba điều kiện ràng buộc ⎞ =⎟⎟ ⎠

)2(

⎛ ⎜⎜ ⎝ kD P

⎤ ⎥ ⎦

−

C ⎡ ( ) γπ + ⎢ P ⎣ 0 =

−

)

Z P ( i 1)3( l

Nguyen Trong Hoai

Development Finance

Bài toán tối thiểu hoá lạm phát (2)

(cid:132) Điều kiện các biến ngoại sinh (cid:57) Tỉ lệ tăng trưởng thực (cid:57) Mức thâm hụt ngân sách chính phủ Mục tiêu tối thiểu hóa lạm phát Biến lựa chọn trong mô hình

(cid:57) Dự trữ bắt buộc tối thiểu hoá lạm phát

Các hàm ý từ bài toán

(cid:132) Mối quan hệ đánh đổi giữa tỉ lệ lạm phát và tỉ lệ

dự trữ bắt buộc

(cid:132) Thâm hụt chính phủ giảm xuống thì sẽ có sự kết hợp giảm lạm phát và giảm tỉ lệ dự trữ bắt buộc

(cid:132) Phát triển hệ thống tài chính theo chiều sâu: (cid:190) Giảm thiểu các công cụ áp chế tài chính (cid:190) Giảm bớt thâm hụt ngân sách của chính phủ (cid:190) Và một lọat các chính sách khác liên quan đến

tự do hóa tài chính

Nguyen Trong Hoai