Bài giảng Y học cổ truyền 8 vị thuốc cổ truyền điều trị bệnh: Thuốc hành khí - ThS. Nguyễn Thị Hạnh ( ĐH Y khoa Thái Nguyên)

CÁC VỊ THUỐC CỔ TRUYỀN ĐIỀU TRỊ 8 BỆNH CHỨNG ThS. Nguyễn Thị Hạnh BỘ MÔN YHCT TRƯỜNG ĐHYK THÁI NGUYÊN

Thuốc hành khí (lý khí)

1. Định nghĩa

Là thuốc chữa những chứng bệnh gây ra do sự hoạt động của khí trong cơ thể bị ngừng trệ. Theo YHCT, khí là vật vô hình, có tác dụng thúc đẩy mọi hoạt động ở khắp nơi trong cơ thể, nhất là hoạt động của các tạng phủ, kinh lạc. Khi khí bị ngưng trệ sẽ gây ra một số chứng bệnh ở bộ máy hô hấp, tiêu hoá, các cơ và thần kinh chức năng...

Thuốc hành khí (lý khí)

2. Tác dụng chữa bệnh

- Một số rối loạn chức phận thần kinh như

- Về tiêu hoá: có tác dụng kích thích tiêu hoá, chữa chậm tiêu, đầy hơi, ợ hơi, chống co thắt đường tiêu hoá, như cơn co thắt đại tràng, mót rặn, chữ nôn mửa, chữa táo bón do trương lực cơ giảm, sa dạ dày ở người già, phụ nữ đẻ nhiều lần thành bụng yếu. - Về hô hấp: chữa khó thở, tức ngực, ho hen, đau dây thần kinh liên sườn, chữa các cơn đau do co cơ như đau lưng, đau vai gáy, chuột rút,... hysteria, tâm căn suy nhược.

- Nếu bệnh ở đường tiêu hoá căn cứ vào tình trạng hư

- Nếu có rối loạn chức phận thần kinh do sang chấn tinh

- Không nên dùng thuốc hành khí cho những người mất

Là thuốc chữa triệu chứng nên cần phối hợp với thuốc chữa nguyên nhân. thực, ví dụ: công năng tạng Tỳ suy giảm gây đầy bụng, chậm tiêu, ăn kém, thì dùng phối hợp các thuốc kiện Tỳ; nếu do nhiễm khuẩn thức ăn gây ra thì dùng phối hợp với các thuốc thanh nhiệt trừ thấp hay các thuốc tiêu thực đạo trệ. thần thì dùng kết hợp với các thuốc bình Can giải uất. Nếu co cứng cơ do lạnh, do thấp... thì kết hợp các vị thuốc giải biểu. nước, phụ nữ có thai.

Thuốc hành khí (lý khí) 3. Cách sử dụng thuốc hành khí

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.1. H¬ng phô (cñ GÊu): - TÝnh vÞ quy kinh: cay, ®¾ng, Êm vµo kinh Can, Tú, T©m. - T¸c dông: ch÷a c¸c c¬n ®au co th¾t nh co th¾t ®¹i trµng, c¬n ®au d¹ dµy, co c¬, kÝch thÝch tiªu ho¸, ch÷a thèng kinh, kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, ø s÷a, sang chÊn tinh thÇn, ch÷a c¶m m¹o do l¹nh. - LiÒu dïng: 6 - 24g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.2. Sa nh©n: - TÝnh vÞ quy kinh: cay, Êm vµo kinh T©m, Tú, PhÕ, ThËn. - T¸c dông: ch÷a c¸c c¬n ®au do khÝ trÖ nh c¬n ®au d¹ dµy, c¬n ®au do co th¾t ®¹i trµng, kÝch thÝch tiªu ho¸, ch÷a hen, khã thë, tøc ngùc, ch÷a tiÓu tiÖn nhiÒu lÇn, ®¸i dÇm do ThËn d¬ng kh«ng khÝ ho¸ ®îc Bµng quang, ch÷a thèng kinh. - LiÒu dïng: 6 - 12g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.3. TrÇn b× (vá Quýt): - TÝnh vÞ quy kinh: cay, ®¾ng, Êm vµo kinh PhÕ, VÞ. - T¸c dông: ch÷a chøng ®au do khÝ trÖ, gÆp l¹nh Tú VÞ bÞ ¶nh h- ëng g©y ®au bông; ch÷a t¸o bãn, bÝ tiÓu tiÖn; kÝch thÝch tiªu ho¸ nªn ®iÒu trÞ chøng Tú VÞ h g©y ¨n kÐm, ®Çy bông, nh¹t miÖng, chËm tiªu; ch÷a n«n möa do l¹nh, ch÷a Øa ch¶y do Tú h, ch÷a ho, long ®êm do thÊp g©y ra. - LiÒu dïng: 4 - 12g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.6. Nhôc ®Ëu khÊu: - TÝnh vÞ quy kinh: cay, Êm vµo kinh Tú, VÞ. - T¸c dông: ch÷a tøc ngùc, khã thë, ho hen, ch÷a n«n möa do l¹nh, ch÷a ngé ®éc rîu. - LiÒu dïng: 6 - 24g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.7. Méc h¬ng: - TÝnh vÞ quy kinh: cay, ®¾ng, Êm vµo kinh PhÕ, Tú, Can. - T¸c dông: ch÷a c¸c chøng ®au do khÝ trÖ nh ®au d¹ dµy, co th¾t ®¹i trµng do l¹nh, ®au c¬. cã t¸c dông s¬ can gi¶i uÊt nªn ch÷a c¸c trêng hîp ®au vïng m¹ng s- ên, ®au bông do Can khÝ uÊt kÕt g©y ra; ch÷a Øa ch¶y m¹n tÝnh, ch÷a lþ m¹n tÝnh. - LiÒu dïng: 6 - 24g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.7. ChØ thùc, ChØ x¸c: - TÝnh vÞ quy kinh: cay, Êm vµo kinh Tú, VÞ, §¹i tr- êng. - T¸c dông: kÝch thÝch tiªu ho¸, ¨n chËm tiªu, lîi niÖu ch÷a phï thòng do thiÕu sinh tè, phï dinh dìng, ch÷a Øa ch¶y. - LiÒu dïng: 6 - 24g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.8. HËu ph¸c: - TÝnh vÞ quy kinh: cay, ®¾ng, Êm vµo kinh Tú, VÞ, §¹i trêng. - T¸c dông: ch÷a ho hen, khã thë, tøc ngùc, kÝch thÝch tiªu ho¸, n«n möa, t¸o bãn, ch÷a c¸c c¬n ®au do co th¾t d¹ dµy, ruét, ®au c¬... - LiÒu dïng: 2- 8g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.9. ThÞ ®Õ (tai qu¶ Hång): - TÝnh vÞ quy kinh: ®¾ng, l¹nh vµo kinh VÞ. - T¸c dông: ch÷a nÊc, ®¸i ra m¸u, ®Çy bông, chËm tiªu, bÝ ®¹i tiÓu tiÖn. - LiÒu dïng: 4 - 24g/ 24h

4. Các vị thuốc hành khí (lý khí)

4.10. TrÇm h¬ng: - TÝnh vÞ quy kinh: cay, Êm vµo kinh Tú, VÞ, ThËn. - T¸c dông: ch÷a hen xuyÔn do ThËn h kh«ng n¹p ®îc PhÕ khÝ, ch÷a c¬n ®au do khÝ trÖ nh ®au m¹ng sên, ®au thîng vÞ; ch÷a ho vµ long ®êm, lîi niÖu nhuËn trµng, ch÷a n«n do Tú VÞ h hµn. - LiÒu dïng: 2 - 4g/ 24h

Thuốc hành huyết (hoạt huyết)

1. Định nghĩa Thuốc hoạt huyết là thuốc dùng để chữa những bệnh do huyết ứ gây ra. Nguyên nhân huyết ứ thường do viêm nhiễm, sang chấn, do co mạch hoặc giãn mạch… Thuốc hoạt huyết có tác dụng làm lưu thông huyết.

2. Tác dụng chữa bệnh

- Chữa các cơn đau của tạng phủ hay tại chỗ xung huyết gây phù nề, chèn ép vào các mạt đoạn thần kinh, gây cảm giác đau như cơn đau dạ dày, thống kinh cơ năng, sang chấn do ngã, cơn đau do sỏi niệu quản, sỏi thận, sỏi mật. - Chữa sưng, nóng, đỏ do viêm nhiễm và làm tăng tác dụng của thuốc thanh nhiệt giải độc, chữa mụn nhọt, viêm tuyến vú, viêm khớp cấp, đợt cấp của viêm đa khớp dạng thấp tiến triển có sưng, nóng, đỏ, đau.

Thuốc hành huyết (hoạt huyết)

3. Cách sử dụng thuốc hoạt huyết

- Phải phối hợp với các thuốc chữa nguyên nhân như thuốc thanh nhiệt giải độc, thuốc bình Can, thuốc chữa phong thấp, thuốc cầm máu. - Muốn đẩy mạnh tác dụng của thuốc hành huyết, người ta thường cho thêm một số thuốc hành khí theo nguyên tắc: "Khí hành thì huyết hành". - Phụ nữ có thai không nên dùng thuốc hoạt huyết mạnh như Tam lăng, Nga truật, Tô mộc…