ạ ọ
ớ
Ậ ề
MÔN:V T LÍLÍ SINH ưỡ L p: Đ i H c Đi u D ng Đa Khoa 3C NHÓM: 6
Phạm Thị Trúc Nguyễn Thị Thuỳ Trang Lê Thị Hoài Phượng Nguyễn Thị Mỹ Na Trần Thị Tuyết Mai Trương Thị Quỳnh Anh Nguyễn Thị Thảo Nguyễn Thị Phương Thảo Hoàng Thị Thuỳ Trang Trương Thị Ánh Tuyết
Ề • Đ TÀI
Ứ
Ụ
Ọ PHÓNG X SINH H C VÀ NG D NG Ạ
Ạ Ề
Ạ ƯƠ
NG V PHÓNG X
Đ I C
Ọ Ủ Ứ
Ụ
Ạ
TÁC D NG SINH H C C A B C X ION HÓA
Ứ
Ồ
Ọ
Ọ
Ụ
Ạ
Ị
NG D NG CÁC Đ NG V PHÓNG X TRONG Y H C SINH H C
Ắ
Ạ
NGUYÊN T C AN TOÀN PHÓNG X
Ề Ạ Ạ ƯƠ
ệ ượ
NG V PHÓNG X ạ: ộ ạ phát c a m t h t nhân không
ủ ạ ủ nhiên hay nhân t o). Quá trình phân h y này
ự ể
ủ ọ ự
ừ ạ ượ ạ ạ ạ . H t nhân t phân h y g i là h t nhân ủ ọ là h t ạ c t o thành sau khi phân h y g i
1.Đ I C 1.1 Hi n t ng phóng x Là quá trình phân h y t ủ ự ự ề ữ b n v ng (t ự ạ kèm theo s t o ra các h t và có th kèm theo s phát ra ứ ạ ị các b c x đ ên t ẹ ạ m , h t nhân đ nhân con.
Ặ 1.2 Đ C TÍNH
•
ươ ứ ạ ng ch c năng ho t
ổ • +) T n th đ ng:ộ • Ví d :ụ
ặ ả
ả ệ
ả
ể ổ
ổ ị
ị ả ả
ng. ứ ng làm s phân bào ch m
ạ
ả
ọ ừ
ẩ
ữ ơ ị ổ
ể ế ặ ấ gi m ho c m t kh năng sinh ẫ ế ặ ả s n Prôtein đ c hi u d n đ n ấ ả làm gi m kh năng hô h p, ấ chuy n hóa, trao đ i ch t, ễ mi n d ch, trao đ i năng ượ l ch c năng sinh s n b nh ưở ậ ự h ễ ch ho c TB có th ch t.
2/ Tác d ng ụ sinh h c ọ ụ ơ ế 2.1C ch tác d ng. ứ ạ ủ c a b c x ự ụ ơ ế • C ch tác d ng tr c ti p.ế ion hóa. ủ ứ ượ ng c a b c • Năng l ự ể ạ x ion hóa chuy n tr c ử ế ti p cho các phân t ổ ứ ấ ạ ch c c u t o nên t ủ ế ậ sinh v t mà ch y u là ử ữ ạ h u các đ i phân t ượ ơ ng này c . Năng l ệ ượ ng gây nên hi n t ặ kích thích ho c ion hóa ử ử . , phân t các nguyên t ế Giai đo n ti p theo là x y ra các ph n ng hóa h c t ph m kích thích ho c ion hóa. Các phân t ươ h u c b t n th
ả ứ ả các s n ặ ử ng
ẽ ẫ
ế
s d n đ n các tác
ư
ụ
ọ
d ng sinh h c nh :
•
ơ ế
ế
• b)C ch gián ti p.
•
ằ
ớ ề vong ng
i
ế
ử
ỉ ng cho kho ng 1/109 phân t
ớ ứ ộ
ấ
ẽ ế • Ví d :ụ V i li u chi u 500 1000 rad s ườ ử ườ i. B ng tính toán ng gây t ấ ớ ề ậ ta nh n th y v i li u chi u này ch gây ươ ả ổ t n th . ỏ ố Con s này r t nh so v i m c đ gây ử vong t
.
ứ ạ
ổ
ề
ụ
ẫ
ả bào, gi m d n
ấ ụ ươ bào, tác d ng lên lipid làm t n th ộ
ả
ầ
ả
ứ ế ng màng t ưở ng màng ng màng lysosom làm
ợ ỷ
ộ
ả
ươ ng c u trúc và ch c năng đi u B c x tác d ng lên protein làm t n th ổ ể ủ ế khi n c a t ấ ả ề truy n xung đ ng th n kinh, gi m tính th m, nh h ưở ả ổ mitochondrie làm gi m t ng h p ATP, còn nh h i phóng các enzym phân hu protein n i bào. gi
ươ
ọ
ử ặ ấ
ế
ề
ạ
ị
ặ
ọ
ố
ế ặ
ọ
ứ ạ ườ
ứ ế
ố ng khó làm đ t h t các m i liên k t hóa h c mà th
ử ử ủ ể . Đ c đi m c a các phân , phân t ố ề ườ ng có r t nhi u m i liên k t hóa ự ế ứ ạ ủ ng c a chùm tia b c x truy n tr c ti p ế ỡ sinh h c làm phá v các m i liên k t ử sinh h c. Tuy nhiên, các b c x ion ọ ỉ ng ch ọ
ọ ủ
ế ử
ộ
ứ ộ ổ ng m c đ phân t 2.2. T n th Kích thích và ion hóa các nguyên t ử ớ ử l n, th sinh h c là các phân t t ượ ế ọ h c. Khi b chi u x , năng l ử ho c gián ti p cho các phân t ọ hóa h c ho c phân li các phân t ườ hóa th ấ làm m t thu c tính sinh h c c a các phân t
sinh h c.
ươ
ứ ộ ế
ổ 2.2 T n th
ng m c đ t
bào
ươ
ng toàn thân ạ ấ ơ ể ị
ặ
ư ả ữ ấ ề ế ớ ắ ộ ề ớ ế
ố ạ ề ạ ặ
ề
ồ
ầ
ủ ứ ệ ắ ạ ở
ứ
ượ ộ ộ ồ ạ c b c l t. ự ủ ơ ể ệ ứ ề
ạ ế ượ ể ụ ồ ề ộ
ặ
ổ 2.3. T n th ệ * B nh phóng x c p tính: X y ra khi c th b chi u toàn thân m t li u l n ho c ờ nh ng su t li u không l n l m nh ng liên ti p trong th i gian dài. ặ ở ị G p hai tình hu ng: tai n n h t nhân ho c đi u tr ạ phóng x quá li u, G m 4 gđ: ế ị ở + Kh i phát: sau khi b chi u 12 ngày đ u. ề ẩ + Ti m n: các tri u ch ng c a gđ kh i phát t m l ng, kéo dài 12 tu n.ầ + Toàn phát: các tri u ch ng đ ụ ồ + Ph c h i: do s c đ kháng c a c th và s phân rã ầ ị phóng x , n u đ c đi u tr có th ph c h i m t ph n ho c hoàn toàn.
•
ệ ấ ề
ơ ể ị ỏ
nh ng ng
ề
i do ả
ể ặ ở ữ ườ
ườ ng xuyên ph i
ế ồ
ệ
ệ
ữ ệ
ổ
ỏ ề
ứ ấ ứ
ủ
ệ
ổ
ấ
ươ ở ng
ổ
ạ
ụ
ệ ớ
ư ộ
ấ ề
ộ
ặ
ề
ề
ệ ạ * b nh phóng x mãn tính: ấ ế xu t hi n khi c th b chi u ộ ữ nh ng su t li u nh trong m t t/g dài. có th g p ệ ngh nghi p th ạ ớ ti p xúc v i phóng x . g m 3 gđ: ệ ấ + gđ 1: xu t hi n nh ng tri u ặ ch ng không đ c hi u, xét nghi m ữ th y nh ng thay đ i nh v công th c máu. ứ + gđ 2: các tri u ch ng ch quan ổ ề ứ tăng lên, các thay đ i v công th c ữ ệ máu tăng, xu t hi n nh ng t n ạ da, niêm m c. th ứ ệ + gđ 3: có các tri u ch ng lâm ươ sang rõ: t n th ng da, niêm m c, ể ủ đ c th y tinh th ể ấ * ung th : có th xu t hi n s m hay mu n ế sau khi chi u m t su t li u ớ l n ho c do tác ỏ đ ngc a nhi u li u nh
ư
ộ ặ
ủ ặ
nh ng l p đi l p
l
iạ
ề ế ố
ở
mô ng b i nhi u y u t ạ
ủ ế trong đó ch y u là do đ nh y ứ ộ ấ
ủ
ộ ạ ạ ạ
ạ ả
ạ ả
ạ ả
ấ
ấ
ươ ở ổ 2.4. T n th ng ưở ứ ạ ị ả Do b c x b nh h ạ ủ ừ ả c m c a phóng x c a t ng lo i mô khác nhau. Có 5 m c đ : r t nh y ừ ả c m, nh y c m v a, nh y c m trung bình, nh y c m th p, r t ít nh y c m. ả
ố ớ
ể ủ
ạ
ị
ị ậ ẩ
ươ
ế
ả
ể ủ
ề
ế ự ở
ở
ế ạ Đ i v i bào thai, tùy theo giai đo n phát tri n c a bào thai khi b chi u x ạ ổ t b m sinh, ng x y ra khác nhau. Bào thai ch t, d t ể ng đ n s phát tri n c a thai nhi. Li u chi u 56Gy có th gây bào
ệ ế t t
ế ỡ nam. V i li u chi u c 0,1Gy có th tiêu di ụ ổ
nh h ứ ồ
ớ ề ữ
ứ
mà các lo i t n th ả ưở ch ng vô sinh bu ng tr ng gây vô sinh n . Ví d : t n th
ế ể da
ươ ở ng
Ứ ụ ồ ọ ạ ị 3. ng d ng các đ ng v phóng x trong y sinh h c
ậ
ỹ ấ
K thu t đánh ạ d u phóng x
Nguyên tắc
Ứng dụng
ạ
ụ
ạ
ệ
ồ ồ ụ
ư
ả ừ
ấ
ế
ể
ươ ể ệ ự
ố ạ
ấ
ể Ứ ng d ng: đ ghi hình ể phóng x . Đó là vi c th ệ ằ hi n b ng hình nh các ứ ạ các b c x phát ra t ổ ủ ạ mô, ph t ng và t n ơ th ng các mô trong c th b nh nhân đ đánh ượ giá s phân b các d c ch t phóng x
ươ
ị đ ng v phóng x và ị ề đ ng v b n có tác d ng sinh lí sinh hóa ổ ứ ch c nh nhau lên t ố ượ ố ng các s ng; kh i l ỏ ấ ch t đánh d u nh ưở ả ng đ n không nh h ỹ ố ạ ộ ho t đ ng s ng; các k ụ ậ thu t áp d ng trong y ọ ạ h c h t nhân không gây ổ ng; t n th
ạ ể
ề
ẩ
ậ
ị 3.1. K thu t dùng ngu n phóng x đ chu n đoán và đi u tr ẩ
ỹ ế ạ ể ề
ồ ị
•
ụ ỹ ậ
ế ế ề
ậ ủ
3.1.1. Chi u x đ đi u tr và chu n đoán ủ ứ • Tác d ng c a b c ể ạ x ion hóa có th ị ế bào b làm cho t kìm hãm sinh s n ả ặ ị ho c b phá h y ế bào lành trong khi t ị xung quanh r t ít b ả ưở nh h ạ ủ ế nh y c a t ố ớ ệ b nh đ i v i phóng ơ ạ ớ ề x l n h n nhi u so ạ ủ ế ớ ộ v i đ nh y c a t bào lành .
ệ ư ề • Có nhi u k thu t ạ chi u x khác nhau: ị Đi u tr chi u ỹ ngoài: là k thu t dùng tia X,tia gamma ặ ứ c ng ho c máy gia ố ể t các t c đ tiêu di ế bào ung th t ấ ọ ng do đ bào
Lazes ngoài
•
ậ ử ụ
ở ử ụ
ồ
ị
ự
ể
ặ
ề ổ ệ
ườ
ặ
ng ho c thay đ i b nh lí ng
ậ
ạ ằ
ế
ề ồ
não
ị Đi u tr áp sát là kĩ thu t s d ng dao gamma, các ạ ồ ngu n kính và ngu n h s d ng các đ ng v phóng x tia ứ ạ bêta c ng ho c gamma b n .D a vào ho t tính chuy n hóa ồ ườ i ta cho các ngu n bình th ổ ứ ị ể ề ị ệ ạ ở phóng x h vào t n các t ch c đích b b nh đ đi u tr . ở • *Chi u x b ng chùm gamma
•
ạ ở
ớ ệ ử ụ
ợ
ộ ố ệ
ệ
ể ề ướ
ồ ư ế ị ượ c m t s b nh tuy n giáp nh ọ ạ ườ u giáp c ng năng. Y h c h t nhân phát ẩ ệ
ư
ế
ề
ệ
ầ
V i vi c s d ng các ngu n phóng x h thích h p ngày nay chúng ta có th đi u tr đ b nh Basedow, b ể ạ tri n m nh trong vi c chu n đoán v tuy n giáp, ung th các ầ ạ ệ ế lo i, h ti t ni u, hiêu hóa, th n kinh và tâm th n ụ ề
ư
ế
ị
• Ví d đi u tr ung th tuy n giáp
ợ
ế
ồ
ố
ạ
ạ ồ
3.2 Ứng dụng trong sinh học
Tăng thu hoạch và thúc đâỷ của cây S d ng các ngu n chi u x thích h p ử ụ nh 50 Co,137 CS vào cây tr ng, h t gi ng ư
Gây đột biến gen
ế ộ
ứ ạ ấ ề
ụ . C ch đ t bi n r t ph c t p và ph ấ ế ơ ề thu c vào lo i b c x , su t li u, li u ạ ứ ạ ộ ng... ượ l
gây hại
Bảo quản lương thực thực phẩm Sử dụng bức xạ với lượng thích hợp. Chiếu xạ có khả năng tiêu diệt nâm mốc vi sinh vật
ấ ả
ộ
ơ
ế
ẩ
*Năng su t s n ph m cao h n sau khi gây đ t bi n
ả ươ
ả
ự
ế ạ
ự
ằ
ẩ
*B o qu n l
ng th c, th c ph m b ng các tia chi u x thích h pợ
• Trong y t
ệ ử ụ ụ , vi c kh trùng các d ng c y t
ỉ , ch ệ t
ư ỏ ự
ế ố ệ ả ạ ề
ậ ẽ ượ ụ
ạ ướ ươ ế ằ ấ khâu, thu c, vacxin b ng các hóa ch t và nhi ẩ ể ả năng. Vi c này có th làm h h ng s n ph m và ệ ượ c. Ngày nay không ph i lúc nào cũng th c hi n đ ụ ụ ậ ẫ ố nhi u lo i thu c, găng tay ph u thu t, d ng c ụ ẫ ằ tiêm, d ng c ph u thu t s đ ử ụ ế ng pháp chi u x tr ph ư c kh trùng b ng ư c khi đ a vào s d ng.
ủ ế ệ ả ả
• 4. Các bi n pháp ch y u đ m b o an toàn phóng x • 4.1. Các nguyên t c an toàn khi làm vi c v i ngu n b c
ạ ồ ứ ệ ớ ắ
ạ x kính
ắ ầ
ề
ọ
ế
ệ ậ
ự
ớ
ồ
ớ
ế ấ
ạ
ạ ở ứ
ầ ư m c an toàn
ớ ế ớ ử
ắ ờ • Nguyên t c đ u tiên là rút ng n th i ế ố ạ ế quan gian ti p xúc. Th o ngh là y u t ớ ờ ể ả tr ng đ gi m th i gian ti p xúc v i ớ ầ ộ ạ ố ớ phóng x . Đ i v i m t thao tác m i c n ạ ế ậ luy n t p th t kĩ đ n m c thành th o ạ ướ c v i mô hình không có phóng x tr ạ ố khi ti p xúc v i ngu n phóng x . Đ i ả ữ v i ch t th i phóng x thì c n l u gi ạ ộ đ n khi ho t đ phóng x m i x lí.
•
ắ ả
ồ ơ ả ứ ạ
ể
ấ ể ừ xa. t b đi u khi n t ệ ụ ế ạ
ệ ộ ấ ộ ụ
ề ượ ử ụ ệ ấ
ạ ư ả
•
ộ ớ Nguyên t c th hai là tăng kho ng cách v i ử ngu n phóng x . Cách đ n gi n nh t là s ế ị ề ụ d ng robot, các thi ả Khi không th tăng kho ng cách thì bi n háp ụ ắ ữ h u hi u nh t là che ch n. Ch t o ra d ng c ả b o h lao đ ng, xây các phòng ch p tia x, các c s d ng các ch t có phòng thí nghi m đ u đ ủ ả kh năng c n tia phóng x nh chì, th y tinh pha chì, bêtông tr n barit...
ề ệ
ự ạ
ẽ ế ệ
ắ ụ Chi u dày và nguyên li u che ch n ph ộ ứ ạ ấ thu c vào công su t, các d ng b c x . Khi l a ọ ch n nguyên li u ng i ta s quan tâm đ n ba ệ ế ố y u t ườ ả là công ngh , an toàn và giá c .
• 4.2.. Các nguyên t c an toàn khi làm vi c v i ngu n b c
•
ệ ớ
ỉ
ạ
ồ ứ ạ ở ạ
ạ
ế ậ
ể ị ườ
ấ
•
ườ
ự
ấ ng hô h p, tiêu hóa, da. ạ ằ ng phân vùng làm vi c nh m cách li khu v c nhi m x
i ta th
ể
ế
ứ ệ ằ ộ ệ
ủ ườ
ể ớ
ệ
ễ ể ả ạ ộ ạ ủ ơ ộ hút khí. Ki m tra đ phóng x c a c ơ ng xuyên đ s m phát hi n nguy c
ự ơ ạ
ồ ứ ệ ớ ắ
x hạ ở ơ ị Các nhân viên làm vi c v i ngu n b c x h không ch có nguy c b ế chi u x ngoài mà còn có th b chi u x trong do ch t phóng x thâm ơ ể ằ nh p vào c th b ng con đ ệ ườ Ng ớ v i các vùng có ch c năng khác. Có th thông khí đ gi m ho t đ phóng ạ x khu v c làm vi c b ng các t ể th và n i làm vi c m t cách th nhi m xễ
