Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Các biện pháp sử dụng đồ dùng trực quan quy ước kết hợp với tài liệu thành văn trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

134
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo chuyên đề khoa học, xã hội nhân văn trường ĐH Huế Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Các biện pháp sử dụng đồ dùng trực quan quy ước kết hợp với tài liệu thành văn trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông "

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Các biện pháp sử dụng đồ dùng trực quan quy ước kết hợp với tài liệu thành văn trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông "

T P CHÍ KHOA H C, ð i h c Hu , S 66, 2011 CÁC BI N PHÁP S D NG ð DÙNG TR C QUAN QUY Ư C K T H P V I TÀI LI U THÀNH VĂN TRONG D Y H C L CH S TRƯ NG TRUNG H C PH THÔNG Nguy n Tu n Anh Trư ng ð i h c Sư ph m, ð i h c Hu TÓM T T Trong d y h c l ch s Trư ng ph thông, do ñ c trưng môn h c, tài li u nói chung và 1 2 ñ dùng tr c quan quy ư c cùng v i tài li u thành văn nói riêng ñóng vai trò r t quan tr ng. Nó không ch ph c v cho vi c hình thành tri th c, mà còn góp ph n giáo d c và rèn luy n k năng h c t p b môn. Trong ph m vi bài vi t này, tác gi ch trình bày v n t t m t s bi n pháp s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn và l y ví d qua d y h c l ch s Vi t Nam t năm 1975 ñ n 1986 (chương trình nâng cao). 1. ð t v n ñ Hi n nay, trong công cu c ñ i m i ñ t nư c, khi mà “ñ u tư cho giáo d c là ñ u tư phát tri n” và “giáo d c là qu c sách hàng ñ u” [1, trang 151], ð ng và Nhà nư c ta ñã r t quan tâm ñ n giáo d c. Tuy nhiên, trong th c ti n ch t lư ng d y và h c l ch s trư ng ph thông chưa ñáp ng ñư c yêu c u ñ t ra. M t trong nh ng nguyên nhân d n ñ n tình tr ng này là do phương pháp d y c a giáo viên còn n ng v nh i nhét ki n th c, chưa phát huy ñư c tính tích c c, ch ñ ng, sáng t o c a h c sinh. V n ñ ñ t ra là ph i tìm ra phương pháp d y h c thích h p hơn, t o ñư c say mê, h ng thú cho ngư i h c. Do ñ c ñi m nh n th c c a môn l ch s là h c sinh không th tr c ti p quan sát ñ i tư ng vì t t c ñã lùi v quá kh . Vi c h c t p l ch s cũng ph i tuân th các nguyên t c c a con ñư ng bi n ch ng c a vi c nh n th c mà V.I. Lênin ñã nêu “t tr c quan sinh ñ ng ñ n tư duy tr u tư ng và t tư duy tr u tư ng ñ n th c ti n” [4, trang 270]. Vì v y vi c t o bi u tư ng, hình thành khái ni m, nêu quy lu t và rút ra bài h c l ch s là yêu c u c n thi t ñ i v i vi c d y h c l ch s . Và m t bi n pháp quan tr ng ñ t o bi u tư ng, hình thành khái ni m l ch s cho h c sinh là s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn. Qua ñó giúp h c sinh rút ra ñư c quy lu t và bài h c 1 ð dùng tr c quan quy ư c g m các lo i b n ñ l ch s , ñ th , sơ ñ , niên bi u… 2 Tài li u thành văn ñư c hi u là nh ng s li u cho ta nh ng thông tin v các s ki n ñã x y ra ñư c ghi l i b ng ch vi t qua các kênh thông tin khác nhau. 19
l ch s ; nh n th c v l ch s m t cách sinh ñ ng, sâu s c; nh lâu nh kĩ các s ki n, hi n tư ng l ch s và kh c ph c tình tr ng “hi n ñ i hóa” l ch s c a h c sinh. ð góp ph n vào vi c ñ i m i phương pháp d y h c l ch s Trư ng trung h c ph thông hi n nay, theo chúng tôi, giáo viên ph i xem vi c s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn trong d y h c l ch s là c n thi t. Bài vi t này s ñ c p ñ n bi n pháp c a vi c s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn. 2. Các trư ng h p và bi n pháp s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn trong d y h c l ch s trư ng trung h c ph thông 2.1. S d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ c th hóa các s ki n, hi n tư ng l ch s Vi c s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn hư ng ñ n c th hóa v không gian, th i gian, ñ c ñi m và b n ch t… c a s ki n l ch s s góp ph n kích thích h ng thú h c t p c a h c sinh, giúp h c sinh nh và kh c sâu, có n tư ng m nh v s ki n và do ñó khó phai m nh ng ki n th c l ch s ñã ñư c ti p nh n. Ví d khi gi ng bài 29: Vi t Nam trong năm ñ u sau ñ i th ng mùa xuân 1975, M c I. Tình hình hai mi n B c – Nam sau ñ i th ng mùa xuân 1975. Giáo viên nên cho h c sinh ñ c trư c n i dung m c này và nêu câu h i: Phân tích nh ng thu n l i và khó khăn c a hai mi n sau 1975?. Sau khi h c sinh suy nghĩ và tr l i, giáo viên ch t l i b ng cách ñưa: “Sơ ñ nh ng thu n l i và khó khăn c a hai mi n sau năm 1975”. Mi n Nam hoàn toàn gi i phóng, c nư c bư c vào k Thu n l i nguyên ñ c l p, th ng nh t ti n lên ch nghĩa xã h i. - Mi n B c: B tàn phá n ng n - Mi n Nam: + Chính tr : Chính quy n Sài Gòn ñ a Khó khăn phương v n còn t n t i + Cơ s xã h i b tàn phá n ng n + Cơ s kinh t : Nh bé, phân tán, l thu c K t h p cung c p cho các em m t ño n tài li u thành văn: “Ch nghĩa th c dân m i c a ñ qu c Mĩ tăng cư ng th ng tr và s lũng ño n c a tư s n nư c ngoài ñã t o ra t ng l p tư s n m i b n mi n Nam nư c ta… Ngày nay chúng là b n ñ u s ñ u cơ tích tr phá r i th trư ng, gây tác h i ñ n ñ i s ng nhân dân… Tình hình chính tr xã h i mi n Nam hi n nay còn ph c t p; b n ph n ñ ng chưa b quét s ch, v n ti p t c ho t ñ ng phá ho i. Các t n n xã h i do ch ñ cũ ñ l i r t n ng n ” [2, trang 406- 407] ñ giúp các em lĩnh h i ki n th c m t cách nhanh chóng và sâu s c dung lư ng ki n th c như ñã nêu sơ ñ trên. 20
Ti p theo, giáo viên nêu thêm m t câu h i: T nh ng thu n l i và khó khăn ñó, ñ t ra yêu c u gì cho ð ng và nhân dân ta? Sau khi quan sát sơ ñ k t h p v i nghe ño n tài li u thành văn như ñã nêu trên c ng v i tư duy c a mình, h c sinh s tr l i ñư c: T tình hình ñó, ñ t ra yêu c u ph i gi i quy t nh ng khó khăn ñ ñưa ñ t nư c ti n lên theo con ñư ng xã h i ch nghĩa. M t khác, sách giáo khoa thư ng trình bày các s ki n l ch s r t cô ñ ng, súc tích nên c n ph i b sung tài li u ñ giúp các em có cơ s ñ n m rõ hơn bài h c. ð ng th i các s ki n l ch s khi ñư c c th hóa qua các sơ ñ , niên bi u, lư c ñ … thì s d dàng kh c sâu vào trí nh h c sinh. Chính vì v y mà vi c s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ c th hóa các s ki n, hi n tư ng l ch s s góp ph n nâng cao hi u qu d y h c. 2.2. S d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ t o bi u tư ng, hình thành khái ni m Bi u tư ng l ch s là hình nh v s ki n, nhân v t l ch s … ñư c t o nên trong ñ u h c sinh. ð có ñư c bi u tư ng, khái ni m chính xác, phong phú c n ph i có tài li u. B i vì, có nh ng s ki n, ch d a vào tài li u trong sách giáo khoa s không ñ ñ giúp h c sinh hình dung l i, cho nên ñ dùng tr c quan quy ư c, tài li u thành văn là ch d a ñ hi u sâu s c b n ch t c a s ki n l ch s , ñ ng th i là phương ti n r t có hi u l c ñ t o bi u tư ng, hình thành các khái ni m l ch s quan tr ng và giúp cho h c sinh n m v ng các quy lu t c a s phát tri n xã h i. Ví d khi d y bài 30: Vi t Nam xây d ng ch nghĩa xã h i và ñ u tranh b o v t qu c (1976-1986), m c I.1. Cách m ng Vi t Nam chuy n sang giai ño n m i, khi vào ti t d y, giáo viên cho h c sinh ñ c trư c m c ñó, sau ñó giáo viên s ñ t câu h i: Nhi m v cách m ng giai ño n m i c a cách m ng Vi t Nam sau khi k t thúc th ng l i cu c kháng chi n ch ng Mĩ là gì?. Sau khi h c sinh tr l i xong, giáo viên s v nhanh lên b ng “Sơ ñ m i quan h gi a ñ c l p, th ng nh t v i ch nghĩa xã h i”. Là ñi u ki n tiên quy t ð cl p- Ch nghĩa th ng nh t xã h i ð m b o thêm b n v ng Là con ñư ng phát tri n h p quy lu t c a cách m ng nư c ta Và k t h p v i vi c s d ng ño n tài li u thành văn: “Ngày nay, nư c nhà ñã hoàn toàn ñ c l p thì T qu c và ch nghĩa xã h i là m t. Ch có ch nghĩa xã h i m i làm cho nhân dân ta vĩnh vi n thoát kh i nghèo nàn, l c h u, có cu c s ng văn minh, h nh phúc. Ch có ch nghĩa xã h i m i ñem l i cho nhân dân ta quy n làm ch ñ y ñ , 21
m i làm cho T qu c ta ñ c l p, t do v ng ch c và ngày càng giàu m nh. Nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam, thành qu vĩ ñ i c a cu c ñ u tranh lâu dài, gian kh c a nhân dân ta, có l ch s h t s c v vang, có ti m l c d i dào, có ti n ñ xán l n, là m t ti n ñ b t kh xâm ph m c a h th ng xã h i ch nghĩa, là nhân t quan tr ng c a hòa bình, ñ c l p dân t c, dân ch và ti n b xã h i ðông Nam châu Á và trên th gi i” [3, trang 917]. Khi quan sát sơ ñ k t h p v i ño n tài li u thành văn như ñã nêu trên, giáo viên giúp h c sinh hi u ñư c bi u tư ng “Cách m ng Vi t Nam chuy n sang giai ño n m i”. Trên cơ s ñó s hình thành các khái ni m “ð c l p - th ng nh t” và “Ch nghĩa xã h i”. Như v y, vi c t o bi u t o bi u tư ng, hình thành khái ni m trong d y h c l ch s là vô cùng quan tr ng, c n thi t. ð t o bi u tư ng, hình thành khái ni m cho h c sinh, giáo viên có th s d ng nhi u phương pháp d y h c khác nhau, trong ñó s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn là m t phương pháp khá hi u qu c n ñư c tri t ñ khai thác. 2.3. S d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ t ch c cho h c sinh th o lu n nhóm Phương pháp d y h c theo hư ng th y ñ c trò chép th c s ñã l c h u ñ i v i s phát tri n c a xã h i ngày nay. ð phát huy tính tích c c c a h c sinh trong d y h c l ch s thì có nhi u phương pháp, trong ñó phương pháp th o lu n nhóm là phương pháp quan tr ng. B i, phương pháp này nh m giúp h c sinh bày t ý ki n c a mình ñ c ng c ki n th c khoa h c, lòng tin v m t v n ñ l ch s . Có nhi u cách ñ th o lu n nhóm và ñi u quan tr ng là giáo viên ph i ñưa ra v n ñ th o lu n thích h p, t c là v n ñ ñó ph i có tình hu ng, c n t i s chia s và h p tác ñ gi i quy t. ð i v i h c sinh, nh ng gi th o lu n nhóm không ch ñ ghi nh ki n th c, khơi d y suy nghĩ ñ c l p c a các em mà còn rèn luy n cách di n ñ t trư c ñám ñông, giúp các em t tin hơn trong giao ti p. Phương pháp này ti n hành b ng cách giáo viên ñưa ra câu h i và t ch c các em trao ñ i, th o lu n. Các câu h i ñưa ra không quá khó cũng không nên quá d , c n ñưa ra các câu h i mang tính ch t nh n th c. Vi c trao ñ i, th o lu n có th ti n hành trong ph m vi ti t h c. Nó có th ti n hành ngay ñ u gi ho c trong quá trình gi ng d y hay khi k t thúc bài h c, chương hay khóa trình… Vi c s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ t ch c cho h c sinh th o lu n nhóm là m t phương pháp hay nh m phát huy tính tính tích c c c a h c sinh, ñem l i hi u qu cao trong d y h c l ch s . Ví d khi d y bài 30: Vi t Nam xây d ng ch nghĩa xã h i và ñ u tranh b o v t qu c (1976-1986), m c I – Vi t Nam bư c ñ u ñi lên CNXH (1976 – 1986). Khi vào ti t d y, giáo viên có th g p m c I.2 và m c I.3 l i r i cho h c sinh tìm hi u b ng cách ghi các tiêu m c và hư ng d n cho h c sinh th o lu n nhóm theo các n i dung sau: 22
- Nhóm 1: Phân tích thành t u c a k ho ch nhà nư c 5 năm 1976 – 1980. - Nhóm 2: Phân tích nh ng khó khăn và h n ch c a k ho ch nhà nư c 5 năm 1976 – 1980. - Nhóm 3: Phân tích thành t u c a k ho ch nhà nư c 5 năm 1981 – 1985. - Nhóm 4: Phân tích nh ng khó khăn và h n ch c a k ho ch nhà nư c 5 năm 1981 – 1985. ð c bi t trong quá trình th o lu n giáo viên ñưa ra các ño n tài li u thành văn ñ ch nh ng thành t u cũng như h n ch trong hai k ho ch 5 năm, c th như sau: ∗ Tài li u thành văn ñ ch nh ng thành t u: Th i kì 1976-1980: “Công cu c c i t o công thương nghi p tư b n tư doanh mi n Nam ti n hành m t cách m nh m . Các xí nghi p c a tư s n m i b n và tư s n b ra nư c ngoài ñ u b qu c h u hóa và chuy n thành qu c doanh. Nhà nư c nhanh chóng qu c h u hóa v n t i ñư ng s t, ñư ng bi n, ñư ng hàng không, các ngân hàng tư nhân, ñ c quy n phát hành ti n t … Ngay t năm 1976, tư s n m i b n và tư s n l n ñã b lo i b ” [9, trang 50]. ð c bi t “công nghi p ñ a phương, nh t là ti u th công nghi p v n vươn lên ñư c, h ng năm tăng 6,7%, nh có ti m năng và khai thác ñư c các th m nh trong nhân dân” [9, trang 84]. Và “Th i kì 1981 – 1985, nh có Ngh quy t H i ngh Trung ương l n th 6 (khóa IV) năm 1979 v i tinh th n ñ cho s n xu t “bung ra” nên không nh ng ñã ch n ñư c ñà gi m sút mà còn làm cho s n xu t tăng m t cách ñ u ñ n, năm sau cao hơn năm trư c. ð n năm 1983, giá tr s n ph m công nghi p ñã vư t năm 1978, năm cao nh t c a th i kì 1976 – 1985 và ñ n năm 1984 ñã tăng hơn năm 1978 là 20%. ð n năm 1985 toàn b ngành công nghi p ñã s n xu t ñư c trên 105 t ñ ng giá tr s n lư ng, tăng 61,3% so v i năm 1976 và năm 57,4% so v i năm 1980. T năm 1981 – 1985, t c ñ tăng trư ng h ng năm là 9,5%, trong ñó nhóm A tăng 6,4%, nhóm B tăng 11,2%, công nghi p trung ương tăng 7,8%, công nghi p ñ a phương tăng 10,4%” [7, trang 174] ∗ Tài li u thành văn ñ ch nh ng h n ch : Th i kì 1976-1980: “Th i kì 1976 – 1980, s n xu t công nghi p hóa phát tri n ñ u ñ n trong 3 năm ñ u, ñ n năm 1978, phát tri n cao nh t là 118,2% so v i năm 1976. Sau ñó t t xu ng, năm 1980 ch b ng 102,5% năm 1976 và c tính c th i kì 1976 – 1980, t c ñ tăng th p, bình quân hàng năm ch có 0,6%. Do v y t t c các m c tiêu do ð i h i IV ñ ra không ñ t. C th là cơ khí ñ t 80%, ñi n 70%, than 52%, g tròn 45%, cá bi n 40%, v i l a 39%, gi y 37%, xi măng 32%, phân hóa h c 28%”. Trong th i kì này, ñáng chú ý là nghành công nghi p trung ương gi m sút nhi u, h ng năm gi m 4% do thi u nguyên li u [9, trang 84]. Và th i kì 1981-1985: “Vi c phân ph i hàng th i ñó r t tùy ti n, ti ng là hàng 23
lương th c và nhu y u ph m ñư c phân b theo k ho ch (!) nhưng hoàn toàn không có k ho ch gì c , “có gì bán n y”, ki u ban phát. Nh ng năm ñó ñi h c, l p tôi có lúc tháng nào cũng ñư c “phân ph i” thu c lá, lúc thì Hoa Mai, khi thì ðà L t. Ai cũng mua h t, c nam l n n , bi t hút thu c hay không hút thu c, ñ u ñư c m t bao nylon v i kho ng vài ch c ñi u thu c, ñôi khi không có bao bì. Lương th c may m n là g o, còn l i khi là bo bo, b t s n, mì v n, m i tháng ñư c 13-16 kg ch ñâu có ít, v y mà nhi u thanh niên ăn v n không ñ no, ngoài tr ñám con gái. M i th ñ u quy ra cân lúa thóc như m t ñơn v ño lư ng trong xã h i… T t c hàng phân ph i lúc ñó ñ u quý dù là ch t lư ng thì quá t : G o m c, ñ y bông c và cát s n, cá sô ươn sình, gi y t p là lo i gi y manh ñư c tái sinh t gi y v n ñen sì, v xe ñ p ch có vài c ng thép mong manh ni n bên trong, diêm qu t “an toàn” (lo i qu t hoài không cháy!),… không k ra h t ñư c. V y mà dù ñang h c, nghe tin có hàng v , th là c l p b ngang, xúm nhau mang s g o, s nhu y u ph m xu ng Ban ð i S ng x p hàng ch ñư c mua” [10]. Sau khi các nhóm ñã tìm hi u và trình bày xong, giáo viên treo “B ng tóm t t hai k ho ch nhà nư c 5 năm (1976-1980) và (1981-1985)” ñã chu n b nhà lên ñ c ng c ki n th c cho h c sinh: K ho ch Thành t u Khó khăn, h n ch Nhà nư c 5 năm - Các cơ s nông – công nghi p, giao thông - N n kinh t m t cân ñ i. v n t i b ñ ch ñánh phá cơ b n ñư c khôi - Kinh t tư nhân và cá th ph c và bư c ñ u phát tri n. b ngăn c m. - Công cu c c i t o xã h i ch nghĩa ñư c - Kinh t qu c doanh và ñ y m nh trong các vùng m i gi i phóng. t p th luôn thua l . - Xóa b nh ng bi u hi n văn hóa ph n 1976- ñ ng c a ch ñ th c dân, xây d ng n n - S n xu t phát tri n ch m. 1980 văn hóa m i cách m ng. - ð i s ng nhân dân g p khó khăn. - Trong xã h i n y sinh nhi u hi n tư ng tiêu c c. - Công – Nông nghi p ñã ch n ñư c ñà - Nh ng khó khăn, y u gi m sút c a 5 năm (1976-1980) và có kém c a 5 năm trư c v n bư c phát tri n. chưa kh c ph c, th m chí - Xây d ng cơ s v t ch t – kĩ thu t: Hàng có ph n tr m tr ng hơn. 1981- nghìn công trình l n, nh ñư c hoàn thành. - M c tiêu n ñ nh tình 1985 - Các ho t ñ ng khoa h c – k thu t ñư c hình kinh t - xã h i chưa th c hi n ñư c. tri n khai. 24
Thông qua vi c giáo viên s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ t ch c cho h c sinh th o lu n nhóm s giúp phát huy tính tích c c, ñ c l p, sáng t o trong suy nghĩ c a h c sinh. V i bi n pháp này, gi h c s tr nên sôi n i, h p d n, lôi cu n hơn. T ñó mà ch t lư ng bài h c l ch s cũng s ñư c nâng cao lên. 2.4. S d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn và nêu câu h i ñ giúp h c sinh rút ra k t lu n D y h c l ch s không ch d ng l i vi c giúp h c sinh n m ñư c m t h th ng các s ki n, con s , mà ñi u quan tr ng là giúp các em th y rõ ñư c m i liên h bên trong c a các s ki n l ch s , nêu ñư c quy lu t phát tri n c a l ch s . Nói m t cách khác d hi u là ph i ñ m b o ñư c hai c p ñ nh n th c c a vi c d y l ch s : T bi t s ñ n hi u s như Bác H ñã t ng nói vi c h c t p l ch s không ch d ng “bi t s ” mà còn ph i hi u “cho tư ng g c tích”3. Trong d y h c l ch s , vi c khái quát, k t lu n có th ñư c th c hi n b ng nhi u cách khác nhau. Giáo viên có th hư ng d n h c sinh khái quát, rút ra k t lu n ng n g n; có th t mình nêu ra; cũng có th l y ý ki n lãnh t , c a nhà khoa h c ñ khái quát, k t lu n. Ví d khi gi ng bài 30: Vi t Nam xây d ng ch nghĩa xã h i và ñ u tranh b o v t qu c (1976-1986), m c I.2. Th c hi n k ho ch nhà nư c 5 năm 1976 – 1980. ð giúp h c sinh hi u ñư c ñơn v ki n th c này, giáo viên ñưa ra sơ ñ : “Nguyên nhân h n ch c a k ho ch Nhà nư c 5 năm 1976-1980”: Khách quan: - Nư c ta ti n lên ch nghĩa xã h i t m t n n kinh t nông nghi p l c h u, h u qu c a chi n tranh ñ l i. - Còn ph i lo ñ u tranh b o v biên gi i phía B c và Tây Nam Nguyên nhân Ch quan: Khuy t ñi m, sai l m c a các cơ quan ð ng và nhà nư c trong lãnh ñ o K t h p cung c p ño n tài li u thành văn gi i thích nguyên nhân c a nh ng h n ch : “Ngu n g c sâu xa c a nh ng khó khăn v kinh t và ñ i s ng là: N n kinh t c a nư c ta còn ph bi n là s n xu t nh , l i ph i gánh ch u nh ng h u qu h t s c n ng n c a chi n tranh dài và ch nghĩa th c dân; 5 năm qua, chúng ta ph i ti n hành 3 M ñ u tác ph m: L ch s nư c ta (vi t theo l i di n ca vào năm 1942 t i P c Pó – Cao b ng), Bác H ñã vi t: Dân ta ph i bi t s ta; Cho tư ng g c tích nư c nhà Vi t Nam. 25
chi n tranh gi nư c ngót 3 năm; v t thương cũ chưa hàn xong ñã ti p nh n nh ng tàn phá m i; thiên tai l n d n d p x y ra; k ñ ch thư ng xuyên phá ho i v m i m t. Cùng m t lúc n n kinh t nư c ta ph i ñáp ng ba yêu c u cơ b n r t c p bách là ñ m b o nhu c u b o v t qu c, ñ m b o ñ i s ng nhân dân và xây d ng cơ s v t ch t – k thu t c a ch nghĩa xã h i. Song m t khác, khó khăn còn do khuy t ñi m, sai l m c a các cơ quan ð ng và nhà nư c ta t Trung ương ñ n cơ s v lãnh ñ o và qu n lí kinh t , qu n lí xã h i. Trên nh ng m t nh t ñ nh, khuy t ñi m sai l m v m t lãnh ñ o và qu n lí là hai m t ch y u gây ra ho c làm tr m tr ng thêm tình tr ng khó khăn v kinh t và xã h i” [7, trang 173-174]. Trên cơ s cho h c sinh xem sơ ñ và nghe ño n tài li u thành văn gi i thích nguyên nhân c a nh ng h n ch trong k ho ch nhà nư c 5 năm 1976 – 1980, giáo viên ñ t câu h i: “Nguyên nhân c a nh ng h n ch trong vi c th c hi n k ho ch nhà nư c 5 năm 1976-1980?” ñ gúp h c sinh rút ra k t lu n: Trong công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i, trư c m t tuy g p nh ng khó khăn, h n ch nhưng dư i s lãnh ñ o c a ð ng và tinh th n ñoàn k t c a nhân dân ta mà d n d n chúng ta s kh c ph c nh ng khó khăn, h n ch ñ trong tương lai g n “Vi t Nam có th sánh vai v i các cư ng qu c năm châu” [5, trang 11] như sinh th i ch t ch H Chí Minh ñã t ng nói. 2.5. S d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ ra bài t p nh n th c Nhi u nhà nghiên c u cho r ng, h th ng bài t p nh n th c ñ c p ñ n nh ng v n ñ mà h c sinh c n n m ñ khôi ph c hình nh quá kh và ch y u ñi sâu vào n i dung b n ch t s ki n… Bài t p nh n th c có n i dung r ng hơn câu h i ki m tra, nó ñòi h i th i gian, công s c c a h c sinh nhi u hơn và tác d ng, k t qu c a nó cũng cao hơn. Vì v y có th nh n th c: “Bài t p nh n th c trong gi ng d y l ch s là tình hu ng có v n ñ , mà trong quá trình gi i quy t h c sinh ph i v n d ng nh ng ki n th c ñã h c, nh ng tài li u liên quan, bi t tìm tòi sáng t o, bài t p nh n th c là m t h th ng ch không ph i là m t bài t p r i r c” [8, trang 114]. Các nhà nghiên c u phương pháp d y h c l ch s [4], [7], [8] cũng th ng nh t r ng, bài t p nh n th c ph i th a mãn các yêu c u sau: - Làm cho h c sinh nh n th c ñư c các s ki n l ch s cơ b n, m i liên h gi a chúng v i nhau. - Khôi ph c ñư c b c tranh l ch s m t cách khách quan như nó ñã x y ra theo trình ñ và yêu c u c a t ng l p h c. - Phân tích các s ki n trong tình hu ng có v n ñ , rút ra ñư c b n ch t, ñ c trưng c a s ki n, quy lu t l ch s và v n d ng ki n th c ñã bi t ñ nh n th c bài m i, ph c v ho t ñ ng th c ti n, phát tri n năng l c sáng t o và năng l c th c hành c a h c sinh. 26
Bài t p nh n th c ñư c quan ni m như v y là r t phong phú, ña d ng và có ý nghĩa r t l n trong d y h c l ch s theo hư ng phát huy tính tích c c h c t p c a h c sinh. Vi c s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn ñ ra bài t p nh n th c có th xem là m t bi n pháp hay nh m phát huy năng l c sáng t o, tư duy c a h c sinh. Ví d khi d y xong bài 30: Vi t Nam xây d ng ch nghĩa xã h i và ñ u tranh b o v t qu c (1976-1986). ð u tiên giáo viên cho h c sinh xem “B ng tóm t t hai k ho ch nhà nư c 5 năm (1976-1980) và (1981-1985)” như trình bày m c 2.3, k t h p v i vi c giáo viên cung c p m t ño n tài li u thành văn miêu t nh ng h n ch c a k ho ch nhà nư c 5 năm 1976-1980 và 1981-1985 ñ t ñó h c sinh có th so sánh hai k ho ch 5 năm 1976-1980 và 1981-1985, c th như sau: K ho ch 5 năm 1976-1980:“Giá c sinh ho t th trư ng t do ngày càng tăng v t, hàng tiêu dùng, th c ph m trong các c a hàng qu c doanh cũng ngày m t khan hi m. Lương c a cán b , b ñ i, công nhân viên nhà nư c không ñ s ng ch ñ ng nói t i vi c nuôi v con, cha m . Thư ng thư ng ngư i ta ph i làm thêm, ho c chăn nuôi, tr ng tr t m i ñ ngày hai b a cơm và nh ng tiêu xài c n thi t khác. Có gia ñình cán b ñông con, không ñ ti n ăn rau… Nhìn b a ăn c a nhi u gia ñình nghèo không c m ñư c nư c m t. Kh tâm nh t là nh ng cháu nh thi u ăn, thi u m c, ngư i b nh thi u thu c, th t, s a, cá… Nhưng nh ng ngư i s ng kham kh thư ng là nh ng ngư i làm vi c t t, c n cù, ch ng m y kêu than oán trách. Trong khi y nh ng câu ch i ñ ng, nh ng l i oán than, th m chí ch i r a n a t mi ng c a nh ng k ch y áp phe, tham ô, ăn c p, ho c nh ng ngư i l i d ng ch c quy n, l i d ng s sơ h c a nhà nư c ñ làm vi c b t lương v n t n t i nhi u” [6, trang 99 - 100]. K ho ch 5 năm 1981 - 1985: “Nhà có con r m i t chi n trư ng tr v , b v mu n mua t ng con m t ñôi dép nh a và s m thêm ñôi chi u cói. Ông ñi b 18 km ñ lên c a hàng mua bán c a huy n. T i nơi cô m u d ch viên v a c m cúi thêu khăn v a nói v ng lên: “H t hàng!”. “V y ñôi này thì sao?”. H i ñ n ba l n m i ñư c cô ta g t lên: “M t ông ñ ñâu v y? không th y b ng “Hàng m u không bán à?”. V nhà có ngư i mách ông ph i g p k môi gi i và tr thêm ti n m i mua ñư c. Ch y v y m y ngày, tr thêm g p ñôi ti n cùng r t nhi u l i c m ơn, c m t cu i cùng ông cũng mua ñư c ñôi dép nh a và c p chi u cói. Câu chuy n trên c a ông Nguy n ðình Kiên, xã Gia Trung, huy n Gia Vi n (Ninh Bình) v tình tr ng quá bình thư ng c a b n thân ông cũng như c a t t c m i ngư i s ng trong th i kì bao c p. Ai mua th gì cũng ph i ñ n h p tác xã mua bán hay c a hàng m u d ch qu c doanh. Mua cây kim hay cái b c ñèn cũng c c kì khó khăn. Nhà nư c bán hàng dư i giá thành và cũng th p hơn giá ch (bán phân ph i), hàng hóa không ñ 1/10 nhu c u nên nhân viên thương nghi p kênh ki u, xem thư ng khách hàng vô cùng. “Bán như 27
cho” là l i c a mi ng ñ y xót xa c a th i ngăn sông c m ch lúc b y gi ” [10]. Sau ñó giáo viên ra bài t p nh n th c: “So sánh hai k ho ch nhà nư c 5 năm 1976-1980 và 1981-1985”. ð làm ñư c bài t p này, ñòi h i h c sinh ph i n m v ng ki n th c c a bài 30 và t p trung chú ý b ng tóm t t hai k ho ch nhà nư c 5 năm cùng v i các ño n tài li u thành văn mà giáo viên cung c p (th c ch t là giáo viên cung c p ki n th c ñ hư ng h c sinh ñ n tri th c ñúng nh t). Có như v y h c sinh m i bi t ch n ra tiêu chí so sánh (Hoàn c nh, m c tiêu, thành t u, h n ch , ý nghĩa) và t ng ñơn v ki n th c c a các tiêu chí ñó. 3. K t lu n Tóm l i, các bi n pháp s d ng ñ dùng tr c quan quy ư c k t h p v i tài li u thành văn trong d y h c l ch s trư ng trung h c ph thông là c n thi t và có tính kh thi. Nh ng bi n pháp này n u th c hi n t t thì s góp ph n vào vi c giúp h c sinh phát huy tính tích c c, ñ c l p, sáng t o, qua ñó nâng cao ch t lư ng c a bài h c l ch s . ð c bi t, trong quá trình d y h c, tùy ñi u ki n c th mà giáo viên v n d ng m t cách linh ho t, sáng t o các bi n pháp ñó. B i vì, không có bi n pháp sư ph m nào là v n năng mà nó còn ph thu c vào ñi u ki n c th c a t ng ñ i tư ng h c sinh. TÀI LI U THAM KH O [1]. ð ng c ng s n Vi t Nam, Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th VIII, Nxb. Chính tr qu c gia, Hà N i, 1997. [2]. ð ng c ng s n Vi t Nam, Văn ki n ð ng toàn t p, t p 36, Nxb. Chính tr qu c gia, Hà N i, 2006. [3]. ð ng c ng s n Vi t Nam, Văn ki n ð ng toàn t p, t p 37, Nxb. Chính tr qu c gia, Hà N i, 2006. [4]. Phan Ng c Liên (ch biên), Phương Pháp d y h c L ch S , t p 1, Nxb. ð i h c Sư ph m, Hà N i, 2007. [5]. H Chí Minh toàn t p, t p 4, Nxb. s th t, Hà N i, 1984. [6]. Tr n Thanh Phương, Sài Gòn t ng cao, Sài Gòn t ng th p (Nh t kí), Nxb. Thanh niên, Hà N i, 2000. [7]. Tr n Vĩnh Tư ng, Tư li u d y – h c l ch s 12, Nxb. Giáo d c, Hà N i, 2008. [8]. Tr n Vĩnh Tư ng, M t s v n ñ v bài t p nh n th c trong d y h c l ch s trư ng THPT, T p san khoa h c, ð i h c ðà N ng, s 5, 1998. [9]. Vi n Khoa h c xã h i Vi t Nam, 45 năm kinh t Vi t Nam, Nxb. Khoa h c xã h i, Hà N i, 1990. [10]. ðêm trư c ñ i m i: ký c th i s g o, http://vietnamnet.vn/psks/2005/12/522781/. 28
USING VISUAL TEACHING AID COMBINED WITH WRITTEN MATERIAL METHODS IN TEACHING-LEARNING HISTORY AT HIGH SCHOOL Nguyen Tuan Anh College of Pedagogy, Hue University SUMMARY When teaching history at high school, materials in general, visual teaching aid and written materials particularly play an important role. They are used not only to form knowledge but also to develop in students the skill needed to learn this subject. In this paper, we present some visual teaching aid in use combined with written material methods giving examples in teaching Vietnamese history between 1975 and 1986 (advanced programe). 29