Bộ Hoa Mõm chó - Scrophulariales
2.3.1. Đặc điểm
Chủ yếu là cây thảo, ít khi là cây bụi hay cây gỗ, lá
mọc cách, mọc đối, không
có lá kèm. Mạch thủng lỗ đơn. Hoa lưỡng tính, đôi
khi đơn tính mẫu 5. Phần lớn
hoa không đều, một số đều. Đài dính nhiều hay ít,
tràng hợp. Có 2 hoặc 4 nhị hữu
thụ. Bộ nhụy gồm 2 lá noãn dính nhau. Bầu trên có
khi dưới. Bộ này cùng với bộ
Khoai lang bắt nguồn từ bộ Trang.
2.3.2. Phân loại
Bộ có tới 17 họ. Ta xét một số họ sau:
+ Họ Cà - Solanaceae
a. Đặc điểm
Là họ thấp nhất của bộ Hoa Mõm chó. Gồm
những cây thảo, cây bụi, cây leo, không có lá kèm.
Có vòng libe trong ở thân và cuống lá. Có ống tiết
nhựa nhầy.
Cụm hoa xim, đều hoặc đối xứng hai bên khá
rõ, mẫu 5. Đài rời, dính ít. Tràng hợp, đều. Bộ nhị
5. Bộ nhụy gồm 2 lá noãn nằm nghiêng đối với
mặt phẳng của hoa. Bầu trên, 2 ô. Quả mọng hay
quả nang, nội nhũ nạc.
Công thức hoa * K5 C(5) A5 G(2)
b. Phân loại
Có 85 chi và 2.300 loài phân bố ở vùng nhiệt đới và
cận nhiệt đới. Thân và
quả có chứa nhiều alcaloide (Solanin, nicotin,
atropin, hyoseyanin, scopalanin...).
Do đó có nhiều cây độc, có cây được sử dụng làm
thuốc, làm cảnh, một số có tầm
quan trọng về mặt kinh tế.
Ở nước ta hiện biết 16 chi, 50 loài.
- Khoai tây Solanum tuberosum L. (Hình 7.33).
- Cà Chua Lycopersicum esculentum Mill.
- Ớt Capsicum frutescens L.
- Thuốc lá Nicotiana tabacum L.
+ Họ Hoa Mõm chó - Scrophulariaceae
a. Đặc điểm
Gồm cây thảo nhiều năm, ít khi là cây 1/2 bụi, chỉ có
một loại là cây gỗ. Lá
nguyên, mọc cách không có lá kèm. Không có vòng
libe trong. Hoa 4 vòng, mẫu 5.
Đài 5, dính nhau. Tràng thường không có đều hoặc 2
môi rõ, có khi có 2 nhị hữu
thụ, 2 nhị lép. Bộ nhụy gồm 2 lá noãn dính nhau
thành bầu trên 2 ô.
Công thức hoa K5 C(5) A5-4-2 G(2)
b. Phân loại
Gồm 200 chi và 3.000 loài phân bố rộng rãi. Ở nước
ta có khoảng 35 chi,
khoảng 140 loài.
- Hoa Mõm chó Antirrhima majus L.
- Cam thảo nam Scoparia dulcis L.
+ Họ Ô rô - Acanthaceae
a. Đặc điểm
Phần lớn là cây thảo nhiều năm, 1/2 bụi, cây bụi ít
khi là cây gỗ. Có nhiều
dạng sống khác nhau: dây leo, hạn sinh, thủy sinh ở
đầm lầy mọc ở rừng. Lá
nguyên, mọc đối, không lá kèm. Lá và thân có tế bào
đá. Hoa đơn độc hay họp
thành cụm hoa. Đài 2 môi. 4 -5 thùy có khi tiêu giảm.
Tràng hợp, thường có 5
thùy bằng nhau thường chia 2 môi, môi trên đôi khi
không phát triển. Tiền khai
hợp hay vặn. Nhị 4 hoặc 2, dính vào ống tràng. Đĩa
mật hình vòng hoặc tuyến.
Bộ nhụy gồm 2 lá noãn. Bầu trên. Quả nang 2 ô chứa
2 hay nhiều hạt. Mỗi hạt có
1 cuống do cán noãn hóa gỗ.
b. Phân loại
Là một họ lớn ở vùng nhiệt đới. Có tới 250 chi và
gần 2.600 loài. Ở nước ta có
55 chi và 195 loài dùng làm thuốc, cây cảnh, để
nhuộm.
- Chàm Strobilanthes flaccidifolius Nees.
- Ô rô Acanthus ilicifolius L.
- Dây Bông xanh Thunbergia grandiflora Roxb.
- Bạch Hạc Rhinacanthus nasuta (L.) Kurz.
