Các nhân tố ảnh hưởng tới đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: tổng quan những vấn đề lý luận cơ bản

NGHIÊN C U C A CEPR<br /> <br /> CEPR<br /> <br /> Bài nghiên c u NC-01/2008<br /> <br /> TRUNG TÂM NGHIÊN C U KINH T VÀ CHÍNH SÁCH<br /> <br /> Các nhân t<br /> <br /> nh hư ng t i đ u tư trong lĩnh v c nông nghi p:<br /> t ng quan nh ng v n đ lý lu n cơ b n<br /> TS. Nguy n Đ c Thành<br /> Trung tâm Nghiên c u Kinh t và Chính sách (CEPR),<br /> Đ i h c Kinh t , Đ i h c Qu c gia Hà N i.<br /> <br /> TRUNG TÂM NGHIÊN C U KINH T VÀ CHÍNH SÁCH<br /> TRƯ NG Đ I H C KINH T , Đ I H C QU C GIA HÀ N I<br /> <br /> 1<br /> <br /> © 2008 Trung tâm Nghiên c u Kinh t và Chính sách<br /> <br /> Bài nghiên c u NC-01/ 2008<br /> <br /> Trư ng Đ i h c Kinh t , Đ i h c Qu c gia Hà N i<br /> <br /> Nghiên c u c a CEPR<br /> <br /> Các nhân t<br /> <br /> nh hư ng t i đ u tư trong lĩnh v c nông nghi p:<br /> t ng quan nh ng v n đ lý lu n cơ b n<br /> TS. Nguy n Đ c Thành<br /> E-mail: nguyen.ducthanh@cepr.org.vn<br /> Ngày 28/8/2008<br /> <br /> Tóm t t<br /> M c đích c a chuyên đ này là kh o sát, tóm t t t ng quan các lý thuy t v đ u tư<br /> trong lĩnh v c nông nghi p nh m xác đ nh các y u t thúc đ y/kìm hãm đ ng l c<br /> đ u tư trong nông nghi p và kinh t nông thôn. Đ u tiên, bài nghiên c u xem xét<br /> các lý thuy t đ u tư t ng quát nh m ch ra nh ng y u t căn b n tác đ ng đ n đ ng<br /> l c đ u tư nói chung. Ti p đó, nh ng đ c thù riêng bi t c a khu v c s n xu t nông<br /> nghi p và kinh t nông thôn đư c xác đ nh. Trên cơ s đó, chuyên đ tóm lư c các<br /> lý thuy t và ch đ nghiên c u v đ u tư trong lĩnh v c nông nghi p và kinh t h<br /> gia đình. Bài vi t phân bi t các nhóm đ ng l c đ u tư c a hai đ i tư ng khác nhau:<br /> các nhà đ u tư t bên ngoài ngành và các nhà đ u tư là h nông nghi p (t đ u tư).<br /> Cu i cùng, các y u t<br /> <br /> nh hư ng đ n đ ng l c đ u tư đư c t ng h p và s p x p<br /> <br /> trong ph n k t lu n.<br /> <br /> T khoá: lý thuy t đ u tư, nông nghi p, kinh t nông thôn, nông h<br /> Phân lo i: Kinh t h c nông nghi p, kinh t h c phát tri n<br /> <br /> Quan đi m đư c trình bày trong bài nghiên c u này là c a (các) tác gi và không nh t thi t<br /> ph n ánh quan đi m c a CEPR.<br /> <br /> 2<br /> <br /> M cl c<br /> Tóm t t ....................................................................................................................................2<br /> M c l c....................................................................................................................................3<br /> 1. Khái ni m đ u tư..................................................................................................................4<br /> 2. Lý thuy t đ u tư chung (các mô hình ph thông) ..................................................................5<br /> 2.1. Mô hình cơ s (baseline) ...............................................................................................6<br /> 2.2. Mô hình đ u tư có chi phí đi u ch nh.............................................................................7<br /> 2.3. Mô hình đ u tư trong đi u ki n b t tr c..........................................................................8<br /> 2.4. Mô hình đ u tư trong đi u ki n th trư ng tài chính không hoàn h o..............................9<br /> 3. Các đ c trưng c a khu v c nông nghi p và n n kinh t nông thôn ......................................10<br /> 4. Các lý thuy t và mô hình đ u tư trong khu v c nông nghi p...............................................12<br /> 4.1. T ng quan th c t ........................................................................................................12<br /> 4.2. Cách ti p c n đ nh tính ................................................................................................12<br /> 4.3. Cách ti p c n l ch s ....................................................................................................13<br /> 4.3. Các nhóm mô hình lý thuy t v nông h ......................................................................14<br /> 4.3.1. Nhóm mô hình nông h t i đa hoá l i nhu n.........................................................14<br /> 4.3.2. Nhóm mô hình nông h t i đa hoá l i ích..............................................................14<br /> 4.3.3. Nhóm mô hình nông h s r i ro...........................................................................15<br /> 4.4. Các v n đ nh hư ng đ n đ u tư trong khu v c nông nghi p......................................16<br /> 4.4.1. V n đ ti p c n th trư ng.....................................................................................16<br /> 4.4.2. V n đ quy n tài s n (quy n s h u và quy n s d ng đ t)...................................16<br /> (i) Lý thuy t v đ an toàn ..........................................................................................17<br /> (ii) Lý thuy t tài s n th ch p......................................................................................17<br /> (iii) Lý thuy t thu l i t thương m i............................................................................17<br /> (iv) Gi thuy t v quan h n i sinh gi a quy n tài s n và đ u tư .................................18<br /> 4.4.3. V n đ cơ s h t ng.............................................................................................18<br /> 4.4.4. V n đ th trư ng tài chính-tín d ng......................................................................19<br /> 4.4.5. V n đ nghiên c u phát tri n (t khu v c tư nhân)................................................20<br /> 4.4.6. V nh hư ng c a thu .........................................................................................20<br /> 5. Nh ng nh n xét k t lu n.....................................................................................................21<br /> Tài li u tham kh o..................................................................................................................24<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1. Khái ni m đ u tư<br /> Theo cách hi u thông thư ng trong kinh t h c, đ u tư đư c đ nh nghĩa như là vi c s d ng,<br /> theo b t c cách nào, các ngu n l c v i m c đích làm tăng s n lư ng hay thu nh p trong tương<br /> lai.<br /> T đi n Phân tích Kinh t c a Bernard Guerrien (2007 [2002]: 47) đ nh nghĩa khái ni m đ u tư<br /> như sau: “Tác v - c a m t doanh nghi p hay m t nư c - nh m gia tăng qu tư li u s n xu t<br /> (máy móc, trang thi t b các lo i, h t ng cơ s , s n ph m các lo i, k c vi c thu th p ki n<br /> th c và đào t o con ngư i), đ s n xu t trong tương lai.”<br /> Trong ngôn ng giáo khoa, đ u tư thư ng đư c đ nh nghĩa thông qua khái ni m tư b n (v n).<br /> Ví d , Case & Fair (1996: 277) đ nh nghĩa đ u tư là “m t lu ng có tác d ng làm tăng kh i<br /> lư ng tư b n.” Tương t như v y, Mankiw (2007: 559) đ nh nghĩa các “kho n đ u tư là nh ng<br /> hàng hoá do cá nhân hay doanh nghi p mua s m đ tăng thêm kh i lư ng tư b n (v n) c a h .”<br /> Cách đ nh nghĩa như v y bu c chúng ta ph i đ nh nghĩa kh i lư ng tư b n (stock of capital).<br /> Case & Fair đ nh nghĩa hàng tư b n là “nh ng hàng hoá đu c s n xu t ra trong h th ng kinh<br /> t , và đư c s d ng v i tư cách là đ u vào đ s n xu t ra nh ng hàng hoá và d ch v khác<br /> trong tương lai. Do đó, hàng tư b n t o ra d ch v s n xu t có giá tr theo th i gian” (tr. 275).<br /> Mankiw (2007: 555) đ nh nghĩa tư b n qua hai khía c nh. Th nh t, đó là kh i lư ng trang<br /> thi t b và c u trúc ph c v cho quá trình s n xu t. Th hai, đó là qu đ tài tr cho quá trình<br /> tích lu các trang thi t b và c u trúc đó.<br /> V m t l ch s , vi c xác đ nh khái ni m tư b n cũng như đo lư ng giá tr lư ng tư b n th c<br /> ch t là m t quá trình tích lu tri th c lâu dài c a con ngư i trong quá trình xác đ nh b n ch t<br /> c t lõi c a quá trình s n xu t hi n đ i. Ví d , đ i v i Marx, tư b n là m t quan h xã h i, thay<br /> vì đơn gi n là nh ng kh i v t ch t đơn thu n. Đ i v i các nhà kinh t thu c phái Tân C đi n,<br /> tư b n là nh ng y u t đ u vào nhân t o (không ph i đ t đai, tài nguyên s n có, và lao đ ng<br /> con ngư i) đư c dùng cho quá trình s n xu t (nhân t s n xu t). Tương t như v y, vi c đo<br /> lư ng giá tr c a tư b n cũng gây nh ng cu c tranh lu n l n trong l ch s tư tư ng kinh t , c<br /> th là Cu c tranh lu n Cambridge di n ra vào nh ng năm 1960 gi a phái Cambridge<br /> Cambridge<br /> <br /> Massachusett<br /> <br /> Anh và<br /> <br /> M (vì th m i có tên g i như v y). N i dung ch y u liên quan<br /> <br /> đ n vi c xác đ nh giá tr tư b n m t cách tr c ti p thông quá “giá tr tích lu th c” c a chúng<br /> hay là gián ti p thông qua giá tr mà nó s n sinh ra v i tư cách là tư b n (s n ph m c n biên).<br /> Nhìn chung, khuôn kh và m c đích c a bài nghiên c u này không cho phép đi sâu vào khái<br /> ni m tư b n và cách đo lư ng tư b n, nhưng chúng ta có th s d ng nh ng cách hi u thông<br /> 4<br /> <br /> thư ng, tr c quan, trong kinh t h c Tân c đi n, coi tư b n như các lo i hàng hoá hay d ch v<br /> đư c s d ng không ph i đ tho mãn nhu c u tiêu dùng hi n t i, mà là đ ph c v cho vi c<br /> s n xu t ra nh ng hàng hoá và d ch v trong tương lai.<br /> V i cách hi u như v y, chúng ta coi hành đ ng đ u tư là m t hành đ ng s d ng ngu n l c,<br /> dư i b t kỳ hình th c nào, cho nh ng m c đích đ phát tri n năng l c s n xu t trong tương lai,<br /> và do đó, nó khi n ngư i đ u tư ph i hy sinh m t ph n ngu n l c v n có th dùng đ tho mãn<br /> nhu c u tiêu dùng hi n th i.<br /> Vì kh i lư ng tư b n t b n thân nó b kh u hao theo th i gian, nên m t dòng đ u tư th c s<br /> luôn bao g m hai thành ph n. Thành ph n đ u tiên là đ u tư đ bù đ p kh u hao (tái t o, duy<br /> trì kh i tư b n), và thành ph n ti p theo, là đ u tư m i (tăng ròng kh i tư b n). Chính thành<br /> ph n th hai m i đem l i s tăng lên th c s c a kh i lư ng tư b n.<br /> Thêm vào đó, cũng có th phân chia các hình th c tư b n dùng trong nông nghi p theo m c<br /> tiêu và b n ch t c a chúng. Ví d , Zepeda (2001) phân chia b n lo i tư b n, đó là: tư b n h u<br /> hình, tư b n dùng đ đ u tư nâng c p đ t đai và duy trì, tái t o tài nguyên, tư b n con ngư i, và<br /> tư b n xã h i.<br /> M c đích chính c a chuyên đ này là th c hi n gi i thi u t ng quan (review) các thành t u lý<br /> lu n cơ b n liên quan đ n đ ng cơ cho hành vi đ u tư trong lĩnh v c nông nghi p. Do tính đa<br /> d ng và ph c t p c a ch đ , trư c h t, trong ph n 2, chúng tôi gi i thi u các lý thuy t và mô<br /> hình đ u tư t ng quát (không k t i đ c thù c a ngành) ph bi n hi n nay. Sau đó, trong ph n<br /> 3, chúng tôi th o lu n v nh ng đ c trưng c a khu v c nông nghi p và kinh t nông thông<br /> nh m m c đích cho th y t i sao các lý thuy t chung v đ u tư chưa th ph n nh h t các khía<br /> c nh c a đ u tư trong nông nghi p và khu v c nông thôn. Ti p đó, ph n 4 gi i thi u các lý<br /> thuy t v đ u tư trong ngành nông nghi p, là s áp d ng các nguyên lý hành vi đ u tư chung<br /> trong hoàn c nh đ c thù c a ngành nông nghi p và môi tru ng xã h i nông thôn. Ph n cu i<br /> cùng t ng k t và h th ng hoá các quan đi m lý lu n đã đư c kh o sát trong bài, trên cơ s đó<br /> đưa ra nh ng g i ý cho nghiên c u th c đ a và các nghiên c u ti p sau.<br /> <br /> 2. Lý thuy t đ u tư chung (các mô hình ph thông)<br /> Trong ph n này, chúng tôi d a theo Romer (2001) đ cung c p m t t ng h p căn b n v các<br /> mô hình đ u tư chu n (standard) hi n nay.<br /> <br /> 5<br /> <br />