CHÖÔNG 3
CAÙN CAÂN THANH TOAÙN QUOÁC TEÁ
1
CH 3: CAÙN CAÂN THANH TOAÙN QUOÁC TEÁ
MUÏC TIEÂU:
(cid:190) Tìm hieåu caùc khaùi nieäm lieân quan ñeán caùn caân thanh toaùn
(cid:190) Tìm hieåu caáu truùc caùn caân thanh toaùn
(cid:190) Tieáp caän caùch phaân tích vaø ñaùnh giaù tình traïng caùn caân
thanh toaùn
(cid:190) Phaân tích aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá ñeán caùn caân thanh
2
toaùn
CH3: CAÙN CAÂN THANH TOAÙN QUOÁC TEÁ
3.1 Khaùi nieäm, ñaëc ñieåm vaø nguyeân taéc haïch toaùn caùn
caân thanh toaùn
3.2 Caáu truùc caùn caân thanh toaùn
3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn caân thanh toaùn
3.4 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caùn caân thanh toaùn
3
3.1 Khaùi nieäm, ñaëc ñieåm vaø nguyeân taéc haïch toaùn caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Khaùi nieäm caùn caân thanh toaùn:
Caùn caân thanh toaùn (Balance of Payment) cuûa moät
quoác gia laø moät baûn baùo caùo thoáng keâ toång hôïp coù
heä thoáng, ghi cheùp taát caû caùc giao dòch kinh teá giöõa
ngöôøi cö truù vaø ngöôøi khoâng cö truù trong moät kyø nhaát
ñònh, thöôøng laø moät naêm.
4
Khaùi nieäm caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Caùc giao dòch kinh teá laø caùc giao dòch veà:
– Xuaát nhaäp khaåu haøng hoùa vaø dòch vuï;
– Thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng, thu nhaäp töø hoaït ñoäng ñaàu
tö tröïc tieáp vaø ñaàu tö giaùn tieáp;
– Chuyeån giao vaõng lai moät chieàu;
– Chuyeån giao voán moät chieàu;
– Chuyeån voán vaøo trong nöôùc vaø chuyeån voán ra nöôùc ngoaøi
trong lónh vöïc ñaàu tö tröïc tieáp, ñaàu tö vaøo caùc giaáy tôø coù
5
giaù;
Khaùi nieäm caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Ngöôøi cö truù bao goàm caùc toå chöùc hoaëc caù nhaân trong nöôùc
(cid:41) Ngoaøi ra, Ngöôøi cö truù coøn bao goàm:
– Vaên phoøng ñaïi dieän ôû nöôùc ngoaøi cuûa caùc toå chöùc trong
nöôùc;
– Coâng daân trong nöôùc cö truù ôû nöôùc ngoaøi döôùi 12 thaùng;
– Coâng daân trong nöôùc ñi du lòch, hoïc taäp, chöõa beänh vaø
thaêm vieáng nöôùc ngoaøi khoâng keå thôøi haïn;
6
– Ngöôøi nöôùc ngoaøi cö truù ôû Vieät Nam töø 12 thaùng trôû leân.
Khaùi nieäm caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Ngöôøi khoâng cö truù bao goàm caùc toå chöùc hoaëc caù nhaân ôû
(cid:41) Ngoaøi ra, Ngöôøi khoâng cö truù coøn bao goàm:
nöôùc ngoaøi
– Vaên phoøng ñaïi dieän cuûa caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi ôû trong
nöôùc;
– Coâng daân trong nöôùc cö truù ôû nöôùc ngoaøi treân 12 thaùng;
– Coâng daân nöôùc ngoaøi ñi du lòch, hoïc taäp, chöõa beänh vaø
thaêm vieáng trong nöôùc khoâng keå thôøi haïn;
7
– Ngöôøi nöôùc ngoaøi cö truù ôû trong nöôùc döôùi 12 thaùng.
Khaùi nieäm caùn caân thanh toaùn
(cid:41) ÔÛ Vieät Nam:
– Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam laø cô quan chòu traùch
nhieäm chuû trì laäp, theo doõi vaø phaân tích caùn caân thanh
toaùn.
8
– Ñoøng tieàn haïch toaùn: USD
Ñaëc ñieåm caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Ghi cheùp caùc luoàng löu chuyeån haøng hoùa, dòch vuï vaø taøi saûn
(cid:41) Ghi cheùp caùc thay ñoåi veà TS Nôï vaø TS Coùù giöõa Ngöôøi cö truù
(cid:41) Gioáng b/c veà nguoàn voán vaø söû duïng voán cuûa doanh nghieäp,
vaø Ngöôøi khoâng cö truù
caùc caân thanh toaùn cho bieát, trong moät kyø nhaát ñònh, moät
quoác gia coù caùc nguoàn tieàn töø ñaâu vaø söû duïng caùc nguoàn tieàn
9
ñoù nhö theá naøo
Nguyeân taéc haïch toaùn caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Nguyeân taéc buùt toaùn keùp: moät buùt toaùn ghi nôï bao giôø cuõng
(cid:41) Caùc Buùt toaùn ghi nôï ghi cheùp caùc giao dòch:
coù moät buùt toaùn ghi coù töông öùng vaø ngöôïc laïi;
(i) mua haøng hoùa vaø dòch vuï nöôùc ngoaøi
(ii) ñaàu tö tröïc tieáp ra nöôùc ngoaøi
(iii) mua caùc TSTC ôû nöôùc ngoaøi
(cid:41) Caùc giao dòch ñöôïc ghi nôï laø caùc giao dòch laøm phaùt sinh caàu
(iv) giaûm caùc taøi saûn nôï nöôùc ngoaøi
10
ngoaïi teä
Nguyeân taéc haïch toaùn caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Caùc Buùt toaùn ghi coù ghi cheùp caùc giao dòch:
(i) baùn haøng hoùa vaø dòch vuï
(ii) giaûm quyeàn sôû höõu caùc TSTC ôû nöôùc ngoaøi
(iii) ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi
(cid:41) Caùc giao dòch ñöôïc ghi coù laø caùc giao dòch laøm phaùt sinh
(iv) phaùt haønh caùc chöùng khoaùn cho ngöôøi nöôùc ngoaøi
11
cung ngoaïi teä
3.2 Caáu truùc caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Caùn caân thanh toaùn goàm 4 caùn caân boä phaän chính:
– Caùn caân vaõng lai
– Caùn caân voán
– Caùn caân toång theå
12
– Caùn caân buø ñaép chính thöùc
Caùn caân vaõng lai
(cid:41) CCVL toång hôïp caùc chæ tieâu veà giao dòch kinh teá giöõa Ngöôøi cö
truù vaø Ngöôøi khoâng cö truù veà haøng hoùa, dòch vuï, thu nhaäp cuûa
ngöôøi lao ñoäng, thu nhaäp töø ñaàu tö tröïc tieáp, thu nhaäp töø ñaàu
tö vaøo giaáy tôø coù giaù, laõi vay, laõi tieàn göûi nöôùc ngoaøi vaø
(cid:41) CCVL ñöôïc chia nhoû thaønh 4 caùn caân tieåu boä phaän:
chuyeån giao vaõng lai moät chieàu.
– Caùn caân thöông maïi
– Caùn caân dòch vuï
– Caùn caân thu nhaäp
13
– Caùn caân chuyeån giao vaõng lai moät chieàu
Caùn caân vaõng lai
(cid:41) Caùc giao dòch kinh teá ñöôïc haïch toaùn trong CCVL laø caùc
khoaûn thu vaø chi mang tính chaát thu nhaäp, phaûn aùnh vieäc
chuyeån giao quyeàn sôû höõu veà taøi saûn giöõa Ngöôøi cö truù vaø
(cid:41) Caùc khoaûn thu phaûn aùnh taêng taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu;
(cid:41) Caùc khoaûn chi phaûn aùnh giaûm taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu.
14
Ngöôøi khoâng cö truù;
Caùn caân voán
(cid:41) Toång hôïp toaøn boä caùc chæ tieâu veà giao dòch kinh teá giöõa Ngöôøi
cö truù vaø Ngöôøi khoâng cö truù veà chuyeån voán töø nöôùc ngoaøi vaøo
trong nöôùc vaø chuyeån voán töø trong nöôùc ra nöôùc ngoaøi trong
lónh vöïc:
– ñaàu tö tröïc tieáp
– ñaàu tö vaøo giaáy tôø coù giaù
– vay vaø traû nôï vay nöôùc ngoaøi
– cho vay vaø thu hoài nôï nöôùc ngoaøi
15
– chuyeån giao voán moät chieàu
Caùn caân voán
(cid:41) Caùn caân voán coù theå chia thaønh 3 caùn caân tieåu boä phaän:
– Caùn caân voán daøi haïn
– Caùc caân voán ngaén haïn
16
– Caùn caân chuyeån giao voán moät chieàu
Caùn caân voán daøi haïn
(cid:41) Haïch toaùn chuû yeáu caùc luoàng löu chuyeån voán phaùt sinh töø hoaït
ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp (Foreign Direct Investment –FDI) vaø töø
(cid:41) FDI laø hoaït ñoäng ñaàu tö mang laïi quyeàn kieåm soaùt caùc döï aùn
hoaït ñoäng ñaàu tö giaùn tieáp (Portfolio Investment).
(cid:41) Ñaàu tö giaùn tieáp (Portfolio Investment) bao goàm caùc caùc hoaït
hoaëc coâng ty ôû nöôùc ngoaøi.
17
ñoäng ñaàu tö vaøo caùc giaáy tôø coù giaù nhö traùi phieáu vaø coå phieáu.
Caùn caân voán daøi haïn
(cid:41) Ngoaøi ra, caùn caân voán daøi haïn coøn haïch toaùn caùc löu chuyeån
voán phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng cho vay vaø ñi vay thuoäc khu
18
vöïc coâng cuõng nhö khu vöïc tö.
Caùn caân voán ngaén haïn
(cid:41) Ghi cheùp caùc löu chuyeån voán phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng ñaàu
tö ngaén haïn nhö:
– Tín duïng thöông maïi ngaén haïn;
– Göûi tieàn ngaén haïn;
– Mua baùn caùc coâng cuï treân thò töôøng tieàn teä nhö tín phieáu
kho baïc, tín phieáu thöông maïi vaø giaáy chöùng nhaän tieàn göûi
19
khaû nhöôïng.
Caùn caân chuyeån giao voán moät chieàu
(cid:41) Ghi cheùp caùc khoaûn löu chuyeån voán cho muïc ñích ñaàu tö döôùi
caùc hình thöùc nhö:
– Vieän trôï chính phuû khoâng hoaøn laïi
– Caùc khoaûn nôï ñöôïc xoùa
– Taøi saûn baèng tieàn hoaëc hieän vaät cuûa ngöôøi cö truù di cö
mang ra nöôùc ngoaøi vaø cuûa ngöôøi khoâng cö truù di cö mang
20
vaøo trong nöôùc.
Caùn caân voán
(cid:41) Ñaëc ñieåm caùc giao dòch haïch toùan trong caùn caân voán?
– Phaûn aùnh söï chuyeån giao quyeàn söû duïng veà taøi saûn giöõa
ngöôøi cö truù vaø ngöôøi khoâng cö truù chöù khoâng phaûi söï thay
21
ñoåi quyeàn sôû höõu veà taøi saûn.
Caùn caân cô baûn
(cid:41) Caùn caân cô baûn baèng toång hai caùn caân: Caùn caân vaõng lai vaø
(cid:41) Caùn caân cô baûn phaûn aùnh töông ñoái toång quaùt tình traïng nôï
caùn caân voán daøi haïn
(cid:41) Tình traïng caùn caân cô baûn aûnh höôûng laâu daøi ñeán neàn kinh teá
nöôùc ngoaøi cuûa moät quoác gia
22
vaø tyû giaù hoái ñoaùi
Caùn caân toång theå
(cid:41) Caùn caân toång theå baèng toång hai caùn caân: caùn caân
vaõng lai vaø caùn caân voán;
(cid:41) Trong thöïc teá, caùn caân toång theå coøn bao goàm moät
haïng muïc ñöôïc goïi laø nhaàm laãn vaø sai soùt.
23
Caùn caân buø ñaép chính thöùc
(cid:41) Caùn caân buø ñaép chính thöùc bao goàm caùc haïng muïc nhö döï
tröõ ngoaïi hoái quoác gia, quan heä vôùI IMF vaø caùc ngaân haøng
(cid:41) Haïng muïc döï tröõ ngoaïi hoái quoác gia ñoùng vai troø quyeát ñònh;
(cid:41) Toång cuûa hai caùn caân toång theå vaø buø ñaép chính thöùc luoân
trung öông caùc nöôùc khaùc;
baèng khoâng;
24
Caùn caân toång theå = - Caùn caân buø ñaép chính thöùc
3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn caân thanh toaùn
(cid:41) Vôùi nguyeân taéc buùt toaùn keùp, caùn caân thanh toaùn
luoân caân baèng
(cid:41) Khi noùi caùn caân thanh toaùn thaâm huït hay thaëng
dö laø caùc nhaø kinh teá muoán noùi ñeán thaâm huït hay
thaëng dö cuûa moät nhoùm caùn caân boä phaän nhaát
ñònh trong caùn caân thanh toaùn
25
Thaëng dö vaø thaâm huït caùn caân thöông maïi
(cid:41) CCTM coù theå cho bieát:
– Xu höôùng vaän ñoäng cuûa CCVL
– Möùc ñoä môû cöûa cuûa neàn kinh teá
(cid:41) Tình traïng CCTM aûnh höôûng tröïc tieáp vaø nhanh choùng
– Naêng löïc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá
(cid:41) Ví duï, CTTM thaâm huït thöôøng taùc ñoäng laøm tyû giaù taêng,
ñeán tyû giaù, taêng tröôûng kinh teá vaø laïm phaùt
26
noäi teä giaûm giaù…
3.3.2 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn caân vaõng lai
(cid:41) Tình traïng CCVL aûnh höôûng tröïc tieáp vaø nhanh
choùng ñeán tyû giaù, taêng tröôûng kinh teá vaø laïm
phaùt
(cid:41) CCVL thaâm huït?
(cid:41) CCVL thaëng dö?
27
3.3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn
caân cô baûn
(cid:41) Caùn caân cô baûn phaûn aùnh toång quaùt tình traïng nôï
nöôùc ngoaøi cuûa moät quoác gia vì voán daøi haïn coù ñaëc
tröng cuûa söï phaân phoái laïi thu nhaäp töông ñoái oån
ñònh trong moät thôøi gian daøi giöõa moät quoác gia vaø
phaàn theá giôùi coøn laïi
28
3.3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn
caân cô baûn
(cid:41) Söï buø ñaép cho nhau giöõa thaëng dö cuûa CCVL vaø
thaâm huït caùn caân voán daøi haïn coù theå ñöôïc duy trì
laâu daøi
29
3.3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn
caân cô baûn
(cid:41) Moät quoác gia coù CCVL thaâm huït vaø ñoàng thôøI coù
caùc luoàng voán daøi haïn roøng chaûy ra; ñieàu naøy laøm
cho caùn caân cô baûn bò thaâm huït naëng neà; ñaây coù
phaûi laø moät tín hieäu xaáu cuûa neàn kinh teá?
30
3.3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn
caân cô baûn
(cid:41) Moät quoác gia coù caùn caân cô baûn thaëng dö, trong ñoù
luoàng voán roøng daøi haïn chaûy vaøo lôùn hôn möùc thaâm
huït CCVL. Baïn ñaùnh giaù neàn kinh teá naøy theá naøo?
31
3.3.3 Thaëng dö vaø thaâm huït caùn
caân toång theå
(cid:41) Döôùi cheá ñoä tyû giaù coá ñònh:
– Tình traïng caùn caân toång theå cho bieát aùp löïc daãn
ñeán phaù giaù hay naâng giaù noäi teä;
– Ñeå duy trì tyû giaù coá ñònh, NHTW duøng döï tröõ
ngoaïi hoái ñeå can thieäp
32
3.3.4 Thặng dư và thâm hụt cán cân
tổng thể
(cid:41) Dưới chế độ tỷ giá thả nổi:
– Cán cân tổng thể luôn có xu hướng vận động trở
về trạng thái cân bằng
33
3.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thanh toán
34
(cid:41) Các yếu tố tác động đến cán cân vãng lai (cid:41) Các yếu tố tác động đến cán cân vốn
3.4.1 Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân vãng lai
(cid:41) Tăng trưởng kinh tế
(cid:41) Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Lạm phát
(cid:41) Các rào cản thương mại
35
Tăng trưởng kinh tế
(cid:41) Quốc gia có mức tăng trưởng kinh tế cao thường trải
qua thời kỳ thâm hụt cán cân thương mại
36
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Tỷ giá biến động tác động lên XK và NK
(cid:41) Trong điều kiện hệ số co giãn của cầu hàng hóa XK
và cầu hàng hóa NK tương đối cao thì khi tỷ giá tăng
sẽ làm tăng XK và giảm NK; điều này có thể sẽ dẫn
đến cải thiện CCVL
37
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Trong quá khứ, nhiều nền kinh tế thường sử dụng
biện pháp phá giá nội tệ để cảI thiện CCVL
(cid:41) Ngày nay, nhiều nền kinh tế thực hiện chính sách duy
trì đồng tiền yếu để tạo lợi thế cạnh tranh về giá và
cải thiện CCVL
38
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Cơ sở lý thuyết (điều kiện Marshall-Lerner) cũng như
bằng chứng thực nghiệm (hiệu ứng tuyến J) chỉ ra
rằng phá giá không phảI lúc nào cũng dẫn đến cải
thiện CCVL;
39
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Về mặt lý thuyết, Điều kiện Marshall-Lerner chỉ ra
rằng:
– Phá giá nội tệ sẽ có ảnh hưởng tích cực đến
CCVL nếu như tổng giá trị hệ số co giãn (hệ số co
giãn cầu XK + hệ số co giãn cầu NK) lớn hơn 1
40
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Điều kiện Marshall-Lerner chỉ ra rằng:
– Phá giá tạo ra 2 hiệu ứng, hiệu ứng giá và hiệu ứng lượng
– Hiệu ứng giá là nhân tố làm cho CCVL xấu đi
– Hiệu ứng lượng là nhân tố góp phần cải thiện CCVL
– Tình trạng CCVL sau khi phá giá phụ thuộc vào tính trội của
41
hiệu ứng khốI lượng hay hiệu ứng giá cả
Tỷ giá hối đoái
– Phaù giaù thöôøng khoâng traùnh ñöôïc hieäu öùng
tuyeán J
– CCVL thöôøng xaáu ñi sau khi phaù giaù, sau ñoù
daàn daàn môùi ñöôïc caûi thieän theo thôøi gian
42
(cid:41) Các bằng chứng thực nghiệm chỉ ra rằng:
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) Hiệu ứng tuyến J:
Caùn caân vaõng lai
Thaëng dö (+)
Tuyeán J
t1
t2
t3
0
Thaâm huït (-)
43
Tỷ giá hối đoái
(cid:41) 3 nguyên nhân chính giải thích hiệu ứng tuyến J:
– Phaûn öùng cuûa ngöôøi tieâu duøng dieãn ra chaäm
– Phaûn öùng cuûa ngöôøi saûn xuaát dieãn ra chaäm
– Caïnh tranh khoâng hoaøn haûo
44
Lạm phát
(cid:41) Một quốc gia có mức lạm phát cao hơn so với các đối
tác thương mại thường trải qua thời kỳ thâm hụt
CCVL
45
Các rào cản thương mại
(cid:41) Nhiều quốc gia sử dụng các rào cản thương mại để
bảo vệ CCVL
(cid:41) Biện pháp này không thích hợp trong bối cảnh tự do
hóa thương mại
46
3.4.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến cán
cân vốn
(cid:41) Lãi suất
(cid:41) Các loại thuế
(cid:41) Các biện pháp kiểm soát vốn
(cid:41) Các kỳ vọng về sự thay đổi tỷ giá
47
Lãi suất
(cid:41) Lãi suất ở một quốc gia tăng sẽ làm cho các tài sản tài
chính của quốc gia đó hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài
(cid:214) Cán cân vốn có thể được cải thiện trong ngắn hạn
48
Các loại thuế
(cid:41) Áp dụng các loại thuế đánh trên lãi vốn (capital gain) hoặc
đánh trên các khoản thu nhập đầu tư (cổ tức và lãi cho
vay) sẽ làm cho các chứng khoán không còn hấp dẫn các
nhà đầu tư nước ngoài
(cid:214) Các cân vốn có thể bị xấu đi
49
Các biện pháp kiểm soát vốn
(cid:41) Nhiều quốc gia sử dụng các biện pháp mang tính hành
chính để hạn chế vốn lưu chuyển ra nước ngoài
(cid:41) Các biện pháp này không còn thích hợp trong xu thế tự do
hóa đầu tư ngày càng gia tăng
50
Các kỳ vọng về sự thay đổI tỷ giá
(cid:41) Các nhà đầu tư lựa chọn đầu tư vào các chứng khoán
nước ngoài nếu mức sinh lợi cao hơn
(cid:41) Mức sinh lợi của chứng khoán nước ngoài phụ thuộc vào
mức sinh lợi danh nghĩa của chứng khoán và mức thayđ ổi
tỷ giá
51
Các kỳ vọng về sự thay đổI tỷ giá
(cid:41) Khi một đồng tiền tăng giá, mức sinh lợi của chứng khoán
ghi bằng đồng tiền đó sẽ tăng
(cid:41) Một đồng tiền được kỳ vọng là tăng giá thì các chứng
khoán ghi bằng đồng tiền đó sẽ hấp dẫn các nhà đầu tư
nước ngoài
(cid:41) Vì thế cán cân vốn của một quốc gia có thể được cải thiện
nếu đồng tiền của quốc gia đó được kỳ vọng là tăng giá
52
