6 2 LÊ CẨ M LY - Chứ c năng củ a quan họ ...
CHÚC NĂNG
CUR QUfiN HỌ
TRONG LỄ HỘ I
ĐÌNH LÀNG VIÊM XÁ
LÊ CẨ M LY
àng V iêm Xá có tê n tụ c là là ng Diề m,
xư a còn gọ i V iêm ấ p, n a y thuộ c xã Hòa
Long, huyệ n Y ên P hong, tỉ n h Bắ c N inh.
Đây kh ông nhữ ng là m ộ t là n g q u a n họ tiêu
biể u tro n g vùng m à còn là nơ i duy n h ấ t có
đề n thờ th ủ y tổ q u a n họ .
N hư chún g ta đề u b iế t, q u an họ thư ờ ng
đư ợ c n h iề u ngư ờ i xem là mộ t lố i h á t đố i
đáp nam nữ gắ n vớ i chứ c năn g giao duyên
m ang tín h thê tụ c. N goài chứ c nă ng này,
m ộ t số n h à ng hiên cứ u đ ã đề cậ p tớ i m ộ t vài
chứ c n ăng k hác củ a q u a n họ như : vui chơ i
giả i trí, tiế p khách, lễ nghi phong tụ c, lễ nghi
tín ngư dng. M ặ c d ầ u vậ y, cho tố i nhữ ng n ăm
Canh hát quan họ ỏ Bác Ninh. Ả nh: MINH TÂN
đầ u th ế kỉ XXI, chứ c n ă n g củ a d ân ca quan
họ v ẫ n còn là m ộ t đ iể u chư a có sự thông
n h ấ t tro n g giói n gh iên cứ u. T hôn g qua lễ
hộ i đ ình làng Viêm Xá ch ú n g tôi m uố n góp
b à n th êm về v ấ n đề này.
Lễ hộ i đ ìn h là n g Viêm Xá đư ợ c tổ chứ c
từ n gày m ồ ng 5 đế n ngày m ồ ng 10 th á n g 8
âm lị ch h ằ n g n ă m để tư ở ng nhớ công lao
củ a đứ c T h á n h T am G iang. T rong lễ hộ i
này, ngoài h ai h ìn h thứ c h á t hộ i và h á t
canh, q u an họ còn đư ợ c sử dụ n g dư ớ i hình
th ứ c hút thờ . H ai h ìn h thứ c h á t hộ i vở i
chứ c n ă n g vui chơ i, tìm b ạ n và h á t can h vớ i
chứ c n ă n g lễ nghi p h ong tụ c rấ t phổ biế n ở
nh iề u nơ i tro ng v ùng Bắ c N inh và đã có
nh iề u ngư ờ i đề cậ p tói. T rá i lạ i, h ìn h thứ c
h á t thờ vớ i chứ c n ă n g lễ n ghi tín ngư ỡ ng
còn ít đư ợ c chú ý. M ộ t ph ầ n đó là bở i h ình
th ứ c này chỉ có ở m ộ t số làn g như nhà
nghiên cứ u T rầ n L inh Q uý đã n h ậ n đị nh:
“Tro ng vùng Q uan họ chỉ có chừ ng hai
mư ơ i làng có tụ c lệ thờ k h i đế n vui hát
Q uan họ vớ i b ạ n k ế t n g h ĩa vào dị p làng đó
đóng đám. Trong n h ữ n g làng có tụ c lễ thờ
này lạ i chỉ có m ộ t s ổ làn g có tụ c h á t khi đế n
lễ thờ . Trong nhữ n g là n g có tụ c h á t khi đế n
lễ th ờ th ì lạ i chỉ có Diêm và
Bị u là có h á t đố i đ áp nam nữ
th eo kiể u Q u an họ sở tạ i và
Q u an họ bạ n n g a y tạ i đ ìn h
dù chỉ đôi c âu ” [3, tr.84].
T ro n g trư ờ n g hợ p nói
trê n , tác giả T rầ n L in h Q u ý
chư a k h ẳ n g đ ị n h đây là lô'i
h á t thờ h a y h á t góp vui
trong dị p lễ hộ i. Còn tro n g
lị ch trìn h lễ hộ i đìn h làng
Viêm Xá ch ú n g tôi th ấ y có
n h ữ n g buổ i là h á t q uan họ
vui ở đìn h và có nh ữ n g buổ i
lạ i là h á t q uan họ thờ .
TCVHDG SỔ 2/2 00 7 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ i 6 3
Vậ y tro n g h át q u a n họ có lố i h á t thờ
thự c sự hay không? Khi tìm hiể u lễ hộ i
đìn h làng V iêm Xá, ch ú n g tôi th â y tro ng
tụ c h á t thờ ở đây có nh ữ n g chi tiế t có th ể
giúp ta soi sáng vấ n đê' này.
/
T ính c h ấ t lễ n g hi tín ngư ỡ ng củ a lố i
h á t quan họ thờ trong lễ hộ i đìn h làng
Viêm Xá, bộ c lộ rõ q u a m ộ t số ’ k hía cạ n h
sau đây:
T hứ nhấ t, theo lị ch trìn h lễ hộ i đình
làng Viêm Xá xư a có hai cuộ c h á t quan họ
thờ tạ i đình (tôi m ồ ng 5 và m ồ ng 6), nay còn
lạ i m ộ t cuộ c (tố i m ồ ng 5). Đị a điể m chính
xác dành cho việ c diễ n xư ớ ng h á t q u an họ
thờ là ở gian đạ i đ ìn h - nơ i tiế p giáp vớ i
chố n rấ t th â m nghiêm là h ậ u cung đình, tứ c
nơ i ngự củ a T h ành hoàng. Đ ị a điể m này
nằ m trong ph ạ m vi củ a không gian thiêng.
Như chúng ta đề u biế t, đ ình làng là nơ i
thâm nghiêm , không p h ả i ai cũng tự do đên
đư ợ c. Theo lu ậ t lệ củ a làng Viêm Xá, nhữ ng
ngư ờ i có tang và phụ nữ , kể cả các lão bà, là
nhữ ng đố i tư ợ ng tu y ệ t đố i không đư ợ c phép
vào không gian thiê n g này trong nhữ ng
ngày bình thư ờ ng cũng như trong dị p lễ hộ i.
T h ứ hai, theo m ộ t sô’ ng hệ n h â n q u an
họ làng V iêm Xá (cụ Ngô Thị N hi - 84 tuổ i,
T rầ n Thị P h ụ ng - 83 tuổ i, N guyễ n V ăn B ậ t
- 81 tuổ i, Ngô Thị Lị ch - 79 tuổ i, N guyễ n
Thị B àn - 74 tuổ i), tro n g bài b ả n h á t thờ
bao giờ cũng có câu chúc T h á n h d ù n g để
mở đầ u cuộ c hát:
Chúc m ừ ng thư ợ ng đ ẳ n g tố i linh
P hù trì dân xã hiên v inh sa ng giàu
Trư ớ c đ ìn h lạ i có rồ ng chầ u
Đôi bên quy phư ợ ng tự a m à u non hiên
Trong đ ìn h có độ ng bá t tiên
Có hai q ua n đá m có quyề n có dan h
Chúc m ừ ng n ữ tú n am th a nh
Chúc m ừ n g già trẻ nố i d anh thọ bày.
C ũng theo nh ữ n g ngh ệ n h â n nói trên,
câu chúc này ch ỉ đư ợ c sử d ụ ng trong trư ờ ng
hợ p h á t t h ờ trong đ ìn h m à không có ngoạ i
lệ .(1)
T h ứ ba, nhữ n g ngư ờ i th a m gia cuộ c h á t
p h ả i tu â n th ủ m ộ t sô' quy đị n h về phong
th ái diễ n xư ớ ng và kiêng kị đố i vố i b ả n
thân . C ụ th ể là k h i h á t thờ , ngư ờ i th am gia
cuộ c h á t p h ả i luôn g iữ vẻ trang nghiêm
thành kính. Trư ở c v à tro n g thờ i gian đi h á t
p h ả i g iữ m ìn h trong sạ ch. N ế u m ộ t tro ng
nhữ n g quy đ ị n h b ắ t buộ c đố ỉ vớ i ông chủ tế
là phả i đoạ n giao vớ i vợ tro ng thờ i g ian làm
qu an đám th ì vở i nh ữ n g liề n a n h liề n chị
th a m gia h á t q u an họ thò, m ặ c dầ u không
th à n h quy đ ị n h chính th ứ c như n g họ cũng
tự giác đoạ n giao vố i ngư ờ i b ạ n đờ i củ a
m ìn h trư ớ c và trong thờ i gian h á t thờ (theo
lờ i kể củ a h ai nghệ n h ân Ngô Thị Lị ch và
N guyễ n V ăn B ậ t).<21 Đ iề u đó cho thấ y,
tro n g ý th ứ c củ a nh ữ n g ngư ờ i th am gia h á t
q u a n họ thờ , việ c đi h á t thờ là m ộ t nhiệ m
vụ th iê n g liêng. Vì vậ y, m ặ c d ầ u không
nằ m tro n g lu ậ t lệ củ a là n g n h ư n g để trán h
việ c bị T h án h quở phạ t, họ cũng tự giác
thự c hiệ n điể u kiê ng kị nói trên.
T h ứ tư , n h ư tr ê n đã trìn h bày, nơ i há t
q u a n họ thờ là khôn g gian th iên g và nế u
theo đúng lu ậ t lệ củ a làng th ì p h ụ nữ
không đư ợ c phép vào gian đạ i đ ình. T uy
nhiên , trong h á t q u an họ thờ đã xả y ra m ộ t
hiệ n tư ợ ng p h á lu ậ t. M ặ c dầ u là p h ụ nữ
như n g các liề n chị q ua n họ vân đư ợ c phép
vư ợ t qua lệ làng đ ế bư ớ c vào kh ôn g gian
thiêng bở i k h i đó họ đư ợ c xem nh ư n hữ ng
ngư ờ i đan g gánh vác m ộ t nhiệ m vụ rấ t
q u a n trọ ng và linh th iê n g mà cộ ng đồ ng
d ân làng giao phó. Đó chín h là nhiệ m vụ
giao tiế p vớ i th ê giớ i th ầ n linh để cầ u xin
nhữ n g đ iề u m ay m ắ n cho to à n th ê dân
làng. Do đó, việ c ca h á t củ a các liên chị
6 4
cũng như liề n ành ở trong đìn h rõ ràn g là
m ộ t h àn h độ ng m a n g tín h thiêng.
N hư vậ y, qua nh ữ n g điề u vừ a trìn h
bày, có th ể kh ẳ n g đị nh rằ n g ở Viêm Xá có
m ộ t h ìn h th ứ c h á t q u an họ th ự c sự m ang
tín h c h ấ t lễ nghi tín ngư ỡ ng.
Tuy nhiên, h ìn h thứ c h á t q uan họ
m ang tính c h ấ t lễ n g hi tín ngư ỡ ng có thể
không chỉ biể u hiệ n ở h ìn h th ứ c h á t thờ
tro n g đình nh ư vừ a nói ở trê n m à còn nằ m
ngay tro ng h ìn h thứ c h á t quan họ trên
thuyề n.
Trong hôi c ả nh h iệ n nay, th o ạ t nhìn,
chúng ta có th ể nghĩ rằ n g h á t quan ’’Ọ trê n
th uy ên trong lễ hộ i là m ộ t lố i h á t m ang
tín h c h ấ t góp vui. Thự c c h ấ t có p h ả i như
vậ y không?
Theo n h à ngh iên cứ u N guyễ n T hụ y
Loan, "có th ể tìm th ấ y tron g n h ữ n g tậ p tụ c
gắ n vớ i lễ hộ i có diễ n xư ớ ng d â n ca q u a n họ
và cả trong ch ín h d iễ n xư ớ ng q u an họ
nhữ ng hìn h thá i s inh ho ạ t văn hóa m ang
đặ c trư n g củ a thờ i ngu y ên th ủ y và thờ i cổ
đạ i vớ i nhữ ng h à n h độ ng m ang tín h tư ợ ng
trư n g g ắ n vớ i tín ngư ỡ ng p hồ n thự c. H át
giao du y ên m ang tín h th iê n g đư ợ c thự c
hiệ n trê n th u yên quan h ao hồ là m ộ t ví dụ
[1, tr.10]. Đ iêu này khôn g p hả i là không có
cơ sở bở i theo sự tìm h iể u củ a nh à nghiên
cứ u Đ ặ ng V ăn L ung, ngư ờ i d ân làng Bùi
thự c hiệ n tụ c h á t q u a n họ trê n th uyên
quanh b ãi soi nơ i có đề n M ẫ u củ a họ sau lễ
tắ m P h ậ t tro ng niề m tin “có n h ư th ê cây côi
mớ i tố t tư ơ i, m ùa m àng mớ i th u ậ n , ngư ờ i
và v ậ t mố i khỏ e m ạ n h ” [2, tr.60]. M ặ c dù,
tro n g lố ì h á t này, ta không th ấ y có bấ t cứ
hìn h thứ c thò cún g nào, kể cả nh ữ n g đồ v ậ t
m ang tín h ch ấ t th iê n g d ùng vào việ c thờ
cúng (hư ơ ng, rUỢ u, hoa, qu ả ...) n h ư n g rõ
ràng, tín h c h ấ t tín ngư ỡ ng ở đây lạ i n ằ m
ngay tro ng tâ m thứ c củ a con ngư ờ i.
Trở lạ i lôi h á t q u a n họ trê n th uyên
tro ng lễ hộ i đ ìn h làng V iêm Xá, lố i h á t này
đư ợ c thự c h iệ n vào buổ i chiề u ngày chính
hộ i (mồ ng 6) do các liề n anh, liề n chị quan
họ củ a làng diễ n xư ớ ng. T h êm nữ a, theo
năm nghệ n h â n q u a n họ cao tuổ i ở Viêm Xá
m à chúng tôi đ ã có dị p n ê u d an h ở trê n như
các cụ : N hi, P h ụ ng, B ậ t, Lị ch, B àn đề u
thông n h ấ t rằ n g chư a có năm hộ i đ in h nào
lạ i không có h á t quan họ trên thuyề n.
T ừ trư ờ n g hợ p h á t qu an họ trên th uyề n
ở làng Bùi và nhữ n g n h ậ n đị n h nói trê n
củ a n h à n g h iên cứ u T h ụ y L oan, chú n g tôi
nghĩ rằ ng, có lẽ lôi h á t q u an họ trên thuy ề n
trong lễ hộ i đình là n g V iêm Xá cũng b ắ t
nguồ n từ lố i h á t giao d uyên m ang tín h
thiêng, gắ n vớ i tín ngư ỡ ng phồ n thự c để
cầ u m ong sự sinh sôi n ả y nở . Đ ây h ẳ n cũng
chính là lí do dẫ n tở i việ c ngư ờ i d ân Viêm
Xá từ xư a cho đế n tậ n nhữ n g năm đ ầ u th ế
kỉ XXI chư a bao giờ bỏ lố i h á t trê n thuy ề n
tro ng lễ hộ i đìn h tro n g khi cuộ c sông mớ i
đã làm cho n h iề u n g hi thứ c củ a lễ hộ i này
p h ả i th a y đổ i, th ậ m chí khôn g đư ợ c sử
dụ ng nữ a (chẳ ng h ạ n n h ư nghi thứ c rư ớ c,
h á t ca trù thờ , h á t tu ồ n g và chèo thờ ). Đó là
chư a kể việ c dùng h á t q uan họ như m ộ t lễ
nghi thờ cúng còn có tro n g lễ hộ i cầ u đả o ở
Viêm Xá. M ặ c dù lễ hộ i này khôn g còn đư ợ c
tổ chứ c kể từ sau n ă m 1945 n h ư n g lôi h á t
q u a n họ cầ u đả o đã từ n g giữ vị trí quan
trọ ng tro n g lễ hộ i. Ngư ờ i d ân Viêm Xá tin
rằ n g tiêng h á t củ a n am nữ q u an họ trong
làng có th ể th ấ u đế n trờ i cao và thê giở i
th ầ n linh. Q ua đó, các đấ n g siêu nhiê n sẽ
m ang m ư a đế n cho d â n làng th o á t khỏ i hạ n
hán. C hín h vì thế , nộ i d u n g lờ i ca trong
buổ i h á t n ày “ (...) d ù theo giọ ng nào, đề u
n h ằ m vào m ụ c đích cầ u m ư a và xư ng tụ ng
công đứ c V ua Bà. (...) ngư ờ i Q uan họ phả i
thuộ c và h á t cho đ ú n g ” [2, tr.49].
LÊ CẨ M l y - Chứ c năng củ a quan họ ...
TCVHDG SỐ 2 /2 0 07 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ i 6 5
V ậ y tạ i sao tro n g k h i có r ấ t n h iề u ng hi
th ứ c bị bỏ m à h á t q u a n họ t rê n th u y ê n lạ i
k hô ng n ằ m tro n g trư ờ n g hợ p đó? P h ả i
chăn g, bở i vì nó đ ã g ắ n c h ặ t vào tâ m th ứ c
củ a con ngư ờ i th eo n h ư cá ch g iả i th íc h c ủ a
n h à n g h iê n cứ u T h ụ y L o an về q u á tr ìn h
tồ n tạ i củ a n h ữ n g h à n h đ ộ n g m a n g tín h
tư ợ ng tr ư n g g ắ n vớ i tín ng ư ỡ n g p hồ n thự c
thu ộ c n h ữ n g h ìn h t h á i s in h h o ạ t v ă n hóa
m a ng đặ c tr ư n g c ủ a th ờ i n guy ê n th ủ y :
“H ành độ ng ấ y đã x u ấ t hiệ n từ th uở rấ t xa
xư a và bở i g ắ n k ế t vớ i tín ngư ỡ ng phồ n
thự c để cầ u n h â n đa v ậ t th ị n h , nên chúng
đư ợ c lư u giữ b ể n vữ ng cho tố i tậ n ngày nay.
Các thê hệ con cháu cứ theo đó m à thự c
hiệ n theo tậ p q u án. Họ giữ đề u đ ặ n năm
này qua n ăm k hác tro ng các ngày hộ i
như n g n h iề u khi k h ô n g còn h iể u đư ợ c
nguồ n gố c đã sin h ra h à n h độ ng đó, không
ý thứ c đư ợ c rằ n g đó cũn g là m ộ t h àn h độ ng
m ang tín h nghi lễ , n h ấ t là khi h à n h độ ng
đó đư ợ c thự c h iệ n tron g m ộ t môi trư ờ ng
không có m ộ t th ứ gì biể u th ị cho h à n h độ ng
thờ cúng như cách thờ i nay vẫ n làm . T h ậ m
chí con cháu n g ày nay còn có th ể n hìn n h ậ n
h à n h độ ng đó theo m ộ t lă n g k ín h khác và
coi nó đơ n giả n chỉ là m ộ t h oạ t độ ng thông
tụ c n h ằ m tạ o k hông k h í vui vẻ cho ngày
hộ i...” [1, tr.10].
N hư vậ y, thông q u a lễ hộ i đình làng
Viêm Xá, chúng ta có th ể có n h ữ n g b ằ ng
chứ ng rấ t hiên n h iên về m ộ t chứ c n ăng củ a
dân ca q u a n họ mà lâu nay còn ít đư ợ c chú
ý tớ i - chứ c n ă n g lễ nghi tín ngư ỡ ng.
* M ộ t gợ i ý từ lôi hát quan họ thờ ở
đình làng Viêm X á
Q ua tìm hiể u lễ hộ i đ ìn h làn g Viêm Xá,
ch úng tôi th ây, trong nghi th ứ c cố t lõi củ a
lễ hộ i n ày xư a kia, bao giò cũ n Ị có h á t ca
trù ngay trư óc ban thờ ở gian g: ữ a củ a đạ i
đình vào ngày chín h hộ i. Đ iề u đó cho th ấ y ,
h á t ca trù - vớ i tư cách là h á t cử a đ ìn h -
th ể loạ i h á t thờ ở đìn h trong các dị p tế lễ
thờ th ầ n tạ i các làng xã th eo cách gọ i vẫ n
th ư ờ n g đư ợ c d ù n g lâ u nay.
Tuy n hiê n , n ằ m tro n g nghi th ứ c cố t lõi
củ a lễ hộ i đ ìn h là n g V iêm Xá không chỉ có
h á t ca trù th ờ m à còn có m ộ t n g h i thứ c
đư ợ c d uy trì m ộ t cách liên tụ c cho tớ i ngày
n a y - n h ữ n g n ă m đ ầ u th ế kỉ XXI, vào buổ i
tố ì trư ớ c ngày ch ín h hộ i. Đó là n g hi thứ c
h á t q u an họ thờ vừ a trìn h bày ở trê n . Đ iêu
n ày đ ặ t ra trư ớ c c h ú n g ta câu hỏ i vì sao
tro n g k h i ở lễ hộ i đ ìn h củ a ngư ờ i V iệ t
vù n g đồ ng b ằ n g Bắ c Bộ dù n g phổ biế n lố i
h á t ca trù thờ th ì ở V iêm Xá lạ i d ù n g cả
h á t ca trù thờ và h á t q u a n họ thờ ? P h ả i
chăng, trư ở c k hi có h á t cử a đìn h "chính
thông", tứ c là ca trù thò, ngư ờ i d â n làng
V iêm Xá đã có h ìn h thứ c h á t q u an họ thờ
và lố i h á t n à y đ ã ă n sâu , b é n rễ tron g đờ i
sông tâ m lin h , tín ngư ỡ ng củ a họ đế n nỗ i
không th ê bỏ đư ợ c? Vì th ế , m ặ c d ù có sự
th â m n h ậ p củ a ca trù th ờ vào n g h i thứ c
th ờ cú ng T h àn h h o àn g ở V iêm Xá n h ư n g
q u an họ k h ô n g bị d án h b ậ t ra ngoài nghi
th ứ c đó. Nó v ẫ n đư ợ c giữ lạ i tro ng không
gia n th iê n g - m ộ t hợ p p h ầ n cô đ ị n h nằ m
tro ng lễ th ứ c thờ c ú n g th ầ n lin h ở đình.
T heo n h à n g hiên cứ u N guyễ n T h ụ y L oan,
“H iệ n tư ợ ng n ày h é mở cho ta th ấ y có th ê
có m ộ t q u á tr ìn h hộ i n h ậ p và biế n đổ i củ a
nh ữ n g h ìn h th ứ c ca n hạ c d ù n g tro ng các
lễ ngh i th ờ cún g ở đình củ a ngư ờ i V iệ t".131
L iệ u n h ữ n g nơ i kh á c có n h ữ n g h ìn h thứ c
h á t thờ khác ngoài h á t ca trù tro n g các
cuộ c tế lễ thờ th ầ n tạ i đ ìn h hay không?
N hữ ng điề u trê n đây cho chúng ta th ấ y
cầ n mở rộ n g th ê m hư ở ng n g h iên cứ u về
nhữ n g th ể loạ i h á t thờ ở đìn h củ a ngư ờ i
Việ t.
6 6 LÊ CAM LY - Chứ c năng củ a quan họ ...
Kế t luậ n
1. L à m ộ t tro n g n h ữ n g lễ hộ i tru y ề n
th ô n g củ a m ộ t là n g q u a n họ cổ , lễ hộ i đ ìn h
là ng V iêm X á đã b iể u h iệ n k h á đậ m n é t
đặ c tr ư n g cơ b ả n củ a lễ hộ i ở Bắ c N in h nói
chu ng. Đó chín h là sự th a m g ia k h ôn g th ể
th iế u và đ a d ạ n g c ủ a các sin h h o ạ t v ăn hó a
q u an họ tro n g lễ hộ i.
Vớ i lễ hộ i đ ìn h là n g V iêm X á, q u a n họ
khôn g chỉ là m ộ t bộ p h ậ n hợ p th à n h c ủ a lễ
hộ i m à nó còn là m ộ t bộ p h ậ n củ a n g hi th ứ c
th ờ cún g T h à n h h o àn g là ng . Đ ây c h ín h là
nét đặ c biệ t nhấ t tro n g lễ hộ i n à y và cũ ng
là h iệ n tư ợ n g hiế m g ặ p tro n g các lễ hộ i
đ ìn h ở n g ay tro n g v ù n g q u a n họ .
2. T ừ h iệ n tư ợ ng h á t q u a n họ th ờ tro n g
lề hộ i đ ìn h là n g V iêm X á, c h ú n g ta có th ê m
d ẫ n ch ứ ng để k h ẳ n g đ ị n h m ộ t k h ía cạ n h
còn ít đư ợ c chú ý vê chứ c n ăn g , tín h c h ấ t
củ a sin h h o ạ t d â n ca q u a n họ . Đó là, tro n g
q u an họ có cả chứ c năng lễ nghi tín ngư ỡ ng
và chứ c n ă n g ấ y vẫ n còn tồ n tạ i cho đế n
n h ữ n g n ăm đ ầ u th ê k ỉ XXI. Đ iê u này cũ ng
kh ác h ẳ n vớ i ý k iế n cho rằ n g , h á t q u a n họ
"khô ng còn là bộ p h ậ n , m ộ t bư ớ c củ a q uá
trìn h ng h i lễ " m à ch ỉ "d iễ n ra b ên n goài
k hô ng g ia n th ờ cú ng ".
3. M ộ t bộ p h ậ n h á t q u a n h ọ ‘đư ợ c sử
d ụ n g đ ể hát thờ ở đ ìn h là n g x u ấ t h iệ n đã
làm p h ong p h ú th ê m cho th ể lo ạ i h á t cử a
đình - m ộ t s ả n p h ẩ m độ c đ áo củ a v ăn hóa
đ ìn h l à n g c ủ a n g ư ờ i V iệ t. H iệ n tư ợ n g h á t
quan họ thờ đư ợ c duy trì bên cạ n h h á t ca
trù tro n g lễ hộ i đ ìn h làng V iêm Xá đã gợ i
mở cho chúng ta nhiề u vấ n đê' liên q u a n tớ i
các h ìn h th ứ c h á t cử a đ ình củ a ngư ờ i V iệ t
có thê tiế p tụ c tìm h iể u tro ng nhữ n g công
trình nghiên cứ u tiế p theo.CI
L.C.L,
CHÚ THÍC H
1. C ầ n chú ý là ỏ lễ hộ i đề n V ua Bà và lễ
hộ i cầ u đả o cũng có h á t qua n họ thò và quan họ
cầ u đả o như n g m ang nộ i dung khác.
2. Đóng vai trò q uan trọ n g n h ấ t trong lễ tê
là chủ tế - ngư ờ i th ay m ặ t d ân làn g trìn h bày
vớ i T h ành hoàng n hữ n g suy nghĩ, ư ớ c vọ ng củ a
ngư ờ i dân vê' mộ t cuộ c số ng tôt. đẹ p. Vì vậ y,
ngư ờ i đư ợ c n h ậ n chứ c chủ tê p hả i thự c hiệ n
nh ữ n g điề u k iêng kị h ế t sứ c ch ặ t chẽ mà nế u vi
phạ m sẽ bị làng p hạ t.
Theo tụ c lệ làng V iêm Xá, chủ tế là hai ông
quan đám - nhữ n g ngư ờ i dư ợ c giao nhiệ m vụ
trô n g coi đình và th ắ p hư ơ ng thờ T hán h quanh
năm . H ai ngư ờ i này phả i dáp ứ ng m ộ t sô’ điể u
kiệ n cơ bả n sau:
Về x uấ t th ân , là ngư ờ i làng ít n h ấ t từ ba
đờ i trơ lên.
Vê' đạ o đứ c, sông tro ng sạ ch , có ư y tín vớ i
làng.
Vê' gia cả nh , có cả con tra i và con gái, vợ
chồ ng hòa th u ậ n , êm ấ m .
Vê' th ân th ế , khỏ e m ạ nh, không có khuyế t
tậ t.
Về k iên g kị , tro n g thờ i gian m ộ t năm làm
quan đám phả i đoạ n giao vớ i vợ .
Có nơ i, theo n hà ngh iên cứ u N guyễ n Q uang
K hả i, qu an đám còn “không đư ợ c sờ mó vào
nhữ ng v ậ t u ế tạ p, ra ngoài trờ i không đư ợ c đi
chân đấ t, đế đầ u trầ n , không đư ợ c đế n các đám
m a và ăn cỗ đám m a...”.
3. Ý kiên củ a n hà nghiên cứ u T hụ y Loan
tra o đổ i vớ i ch úng tôi trong mộ t, sô’ buổ i làm việ c
tạ i nhà riên g vào th án g 5 năm 2006.
TÀI LIỆ U TH A M K HẢ O
1. Nguyễ n Thụ y L oan (2006), “Dân ca quan
họ Bắ c N inh - m ộ t d'i sán độ c đáo”, Bả o tồ n và
p há t h u y dâ n ca trong xã hộ i đư ơ ng đạ i (Qua
trư ờ ng hợ p Q uan họ ở Bắ c N inh, Việ t N am )”,
Tham luậ n tạ i Hộ i thả o quỏ c tế ở H à Nộ i, tr. 10.
2. Đ ặ ng V ăn L ung. H ồ ng Thao. T rầ n Linh
Quý (1978), Quan họ nguồ n gố c và quá trình
p há t triể n, Nxb. Khoa họ c xã hộ i, H à Nộ i, tr.60.
3. N hiề u tác giả (1974), "Đ ấ t nư ớ c - Con
ngư ờ i", H à Bắ c ngàn nă m văn hiế n (3), Ti Văn
hóa H à Bắ c xu ấ t bả n. (N hữ ng từ in đậ m là
chúng tôi n h ấ n m ạ nh).
