TCVHDG SỐ 5/2006 - NGHIÊN cứ u TRAO Đổ l 3
SO SÁNH TỤ C THỜ THẦ N LÀNG
củ n NGƯ Ờ I CHĂM VỚ I TỤ C THỜ
THÀNH HOÀNG củ n NGƯ Ờ I Vlệ T
PHAN ĐĂNG NHẬ T
gư òi C hăm và ngư ờ i V iệ t đề u có tụ c
thờ th ầ n làng. Đó là m ộ t phong tụ c
rấ t phổ biế n ở h ai dân tộ c. Ngư ờ i C hăm gọ i
th ầ n làng là yang paley (th ầ n làng), ngư ờ i
Việ t hiệ n nay gọ i là th à n h hoàng. T ên gọ i
yang paley là th u ầ n C hăm . T ên gọ i này
chứ ng tỏ h iệ n tư ợ ng ya n g paley củ a C hăm
chư a chị u ả n h hư ở ng ngoạ i lai. T ên gọ i
th àn h hoàng chị u ả nh hư ở ng củ a văn hoá
Hán. Vê thà nh hoàng ngư ờ i Việ t, hiệ n nay có
hai quan niệ m.
Mộ t quan niệ m cho rằ ng tụ c thờ thành
hoàng vôh bắ t nguồ n từ Trung Quỗ c.
Tiêu b iể u cho qu an niệ m n ày là ý kiế n
củ a P h an Kê B ính. T ron g sách Việ t N am
phong tụ c, ông viế t “X ét về cái tụ c thờ th ầ n
th àn h hoàng n ày đờ i Tam Quố c trở vê đã
có. N hư ng ngày xư a, vu a n h â n có việ c cầ u
đả o gì mớ i th iế t đàn lậ p m iế u T h ầ n Hoàng
ở T hàn h Đô, kê đên n h à Tông, n h à M inh
th iê n hạ đâu cũng có lậ p m iế u thờ . Nư ớ c ta
thu ở bấ y giờ đ ang lúc nộ i thuộ c, tụ c Tàu
truyề n sang đèn bên này, (PĐN n h ấ n
m ạ nh), kê đế n Đ inh, Lê th ì việ c thờ quỷ
th ầ n đã th ị n h h à n h rồ i. N h ư n g cứ xét cái
ch ủ ý lúc trư ớ c, th ì m ỗ i p h ư ơ n g có d a n h
sơ n, đạ i xuyên, triề u đ ìn h lậ p m iế u thờ
th ầ n sơ n xuyên ấ y để làm chủ tê cho việ c
ấ m tí m ộ t phư ơ ng m à thôi.... T ừ đó dân
gian b ắ t chư ớ c n hau , chỗ nào cũng p h ả i thờ
mộ t vị để làm ch ủ tế tro n g làn g m ìn h” [1,
tr.8 0 ].
N hư vậ y, th eo ý củ a P h an Kê Bính thì
tụ c thờ th à n h ho àn g vố n từ T ru n g Quổ c
sang, triề u đìn h V iệ t tiế p nh ậ n , sau đó các
là ng b ắ t chư ớ c n h a u m à th ờ th à n h hoàng.
Có p h ả i n h ư vậ y k hôn g h ay là lúc đ ầ u vón
n h â n d ân thờ th ầ n làng. S au đó triề u đình
công n h ậ n sự thờ cúng đó và dù n g tên
th à n h h oàn g củ a T ru n g Quố c để đ ặ t cho
các vị th ầ n vổ n có này?
Loạ i ý kiên th ứ h ai cho rằ n g vê cơ bả n
th à n h hoàn g vón là m ộ t phon g tụ c lâu đờ i
củ a ngư ờ i V iệ t n h ư ng về sau lạ i đư ợ c khoác
cái vỏ ngôn từ H án th eo k iể u “vỏ H án ruộ t
V iệ t” [2],
Việ c so sán h th ầ n làn g và th à n h hoàng
góp p h ầ n làm sán g tỏ v ấ n đề này. Và chúng
ta sẽ quay lạ i lờ i giả i đáp về v ấ n đề , sau
kh i tiế n h àn h so sánh .
1. T h ầ n điệ n
Trư ớ c h ế t xin đôi ch iế u th ầ n điệ n củ a
các vị th ầ n ở làn g củ a ha i dâ n tộ c. ở Bỉ nh
N ghĩa, m ộ t làng C hăm , N in h T hu ậ n, việ c
thờ th ầ n ở làn g có tín h phứ c hợ p. Sự phứ c
hợ p khô ng p h ả i chỉ xé t về m ặ t con số , mà
cả về m ặ t loạ i h ìn h (nế u tậ p hợ p đư ợ c th ầ n
điệ n củ a nh iề u là n g th ì tín h phứ c hợ p còn
cao hơ n). R iêng số th ầ n đư ợ c đị nh d anh
(nghĩa là có tên) đ ã lên đế n 19 vị :
- Pô Bin T h uô r (C hế B ồ ng Nga)
- Pô Bia C huôi (hoàng h ậ u B ia C huôi)
4PHAN ĐĂNG NHẬ T - so SÁNH TỤ C THÒ...
- Pô G irai B hok (th ầ n phó vư ơ ng m iên
núi)
- Pô B ia B in ư n (hoàng h ậ u Bia Binư n)
- Pô Rômê (vua C hăm th ế kỉ 17)
- Pô Sa ĩn ư (tư ớ ng võ)
- Pô Klong C h an (tư ớ ng củ a v ua Klong
G arai)
- Pô K long S a t (tư ớ ng võ)
- Pô Cey T h u n (hoàng tử Cey T hu n)
- Pô tan g , pô G ilâw (th ầ n giữ rừ ng
tràm , rừ n g quẽ )
- Pô R iyak (th ầ n sóng biể n)
- Pô N ai (nữ h o àn g đi tu)
- Pô d al dih (th ầ n tứ phư ơ ng)
- Pô G inôn M ư tri (th ầ n Siva)
- Pô T h an g (th ầ n nh à)
- Pô N ư gar (nữ th ầ n xứ sở )
- Pô P a r (th ầ n Pô P ạ r)
- Pô Kloong G a ra i (vua C hăm th ê kỉ
13).
Trong số th ầ n đư ợ c đị n h d an h n ày có
th ê p h â n ra làm các loạ i:
- N h â n v ậ t lị c h sử đ ích th ự c n h ư
C h ế B ồ ng N ga, Pô K loo ng G a ra i, Pô
Rôm ê.
- T hiên th ầ n n h ư Pô d ah dih (th ầ n tứ
phư ơ ng).
- T h ầ n v ậ t linh như Pô R iyak (th ầ n
sông biể n), Pô T an g, Pô G ilaw (th ầ n rừ ng
tràm , rừ n g quế ), Pô T h a n g (th ầ n nhà), Pô
Chơ k (th ầ n núi).
- T hầ n củ a tô n giáo ngoạ i n h ậ p như Pô
G inon M ư tri (th ầ n Siva), Poh Sah In ư (đạ i
diệ n cho th á n h Ala - Hồ i giáo).
- M ộ t hệ thôn g Pô In ư N ư g a r (th ầ n mẹ
xứ sở ). Pô Inư N ư g ar so vớ i th ầ n th oạ i các
d ân tộ c có n é t riên g biệ t, th ầ n k h ai sán g
văn hoá ng uyên th u ỷ đào biể n, đắ p núi, lấ y
nư ớ c lấ y lử a và các tổ sư dạ y nghề .
Tron g lễ cú ng Pô N ư gar H am u K út có
mờ i các vị th ầ n sá n g th ê củ a ngư ờ i C hăm
nh ư th ầ n Trờ i (Po y an g Mư ), th ầ n đào biể n
đắ p n úi (Kay Du, K ay D ai) chứ b ả n th â n
Pô N ư gar H am u K út khô ng n h ậ p vào các vị
th ầ n này.
T rên đây là th ầ n điệ n củ a làng C hăm
B ỉ nh N ghĩa. T h ầ n điệ n củ a là n g V iệ t cũng
m ang tín h phứ c hợ p n h ư vậ y.
Theo N guyễ n D uy H in h th ầ n điệ n
th à n h ho àng là n g V iệ t gồ m:
1. N h ân th ầ n và các n h â n v ậ t an h
h ù n g lị ch sử , nh ữ n g tiê n h iên k h a i hoang
lậ p ấ p, tô sư các nghề ,
2. T h iên th ầ n là n h ữ n g nh â n vậ t th ầ n
tiê n k hông p h ả i n h â n v ậ t lị ch sử ,
3. T h ầ n Đá, Cây, R ừ ng, Đ ấ t (thổ th ầ n )
kể cả Nõ N ư ờ ng (th ầ n sin h th ự c khí),....
4. Sơ n th ầ n và th u ỷ th ầ n tứ c th ầ n sông
núi bao gồ m núi, gò, đông, ao hồ h iệ n tư ợ ng
th iên n hiên, kể cả rắ n ,... [2, tr.1 07]
O ngư ờ i V iệ t có làn g thờ m ộ t vài vị
th ầ n, cũng có làn g thờ nh iề u th ầ n , ví dụ
nh ư là n g V ân Đồ n, tổ ng Đ ặ ng Xá, huyệ n
Mĩ Lộ c, tỉ n h N am Đ ị nh thờ đế n 13 vị :
1. Đ ư ơ ng c ả n h th à n h hoàng N guyễ n
M inh K hông
2. B ả n c ả n h t h à n h h o à n g tô n th ầ n
3. N am H ả i Đ ạ i vư ơ ng
4. L inh L an g Đ ạ i vư ơ ng
5. Đệ nh ị L ong vư ơ ng
6. Đệ tam Long vư ơ ng
7. Q uỳnh H oa tiên nư ơ ng
8. Q uỳnh H oa công c hú a
9. P h ù D u ng công ch úa
TCVHDG SỐ 5/2Ũ06 - NGHIÊN cứ u TRAO Đổ l 5
10. C húa T iên công ch ú a (có sắ c phong
K hả i Đ ị nh n ăm th ứ 9).
11. Q uỳnh C un g p hu n h ân.
12. Đ ư ơ ng cả n h th à n h ho àng T iề n triề u
tiế n sĩ T ả Đô Đài đạ i p h u nộ i tấ u tôn th ầ n
(có sắ c phong K hả i Đ ị nh n ăm th ứ 9).
13. Đư ơ ng c ả nh th à n h hoàn g T rầ n
triề u tiế n sĩ H ữ u Đô Đ ài đ ạ i p h u ngoạ i tấ u
tôn th ầ n (có sắ c p hon g K hả i Đ ị nh nă m th ứ
9).
C ũng n h ư ở làn g C hăm B ỉ nh N ghĩa,
th ầ n điệ n ở làn g V iệ t tích hợ p các lớ p tín
ngư ỡ ng tôn giáo từ nguy ên th u ỷ đế n cậ n
đạ i:
- T ín ngư ỡ ng v ậ t linh
- T ín ngư ỡ ng ph ồ n thự c
- N h â n th ầ n có th ậ t tro ng lị ch sử
- N hân th ầ n khô ng có th ậ t
- T h ầ n lin h củ a các tôn giáo ngoạ i
nhậ p.
Điề u đ án g chú ý ở đ iệ n th ầ n làng
Chăm , lự c lư ợ ng th ầ n linh củ a tín ngư ỡ ng
nguyên th u ỷ đông đả o, m ạ n h và rõ nét.
Q ua lễ nghi thờ cúng càng th ấ y rõ điề u
này: việ c m úa sin h th ự c kh í tro n g lễ R ija
N ư gar (lễ m úa tôn g ôn đầ u n ăm ) là mộ t ví
dụ :
Cụ ông m úa ph ồ n thự c
Bà Bóng m úa ph ồ n thự c
Ngoài ra chú n g ta còn th ấ y qu a n niệ m
lư ỡ ng lậ p (duaslism e) q u á n xuyế n tro ng
to àn bộ h oạ t độ ng thờ cúng các th ầ n .
T ấ t cả các tư ợ n g th ầ n ở đ â y đ ề u là đ á
chư a tạ c th à n h h ìn h ngư ờ i n h ư tư ợ ng bằ ng
đá các đèn th á p khác:
- Đá tư ợ ng th ờ th ầ n Pô N ư gar
- Đá tư ợ ng thờ th ầ n Pô G inôn M ư tri
- Y p hụ c nữ th ầ n , “m ặ c” cho đá tư ợ ng
- Y phụ c n ữ th ầ n “m ặ c” cho đá tư ợ ng
0 các làn g V iệ t, P h ậ t giáo có nơ i thờ
riên g - ch ù a - và có vị th ế rõ rệ t tro n g việ c
thờ cúng, đạ o M ẫ u cũng hoặ c là có đề n thờ
riên g hoặ c là có b à n th ờ tron g chùa theo
công thứ c “tiề n th á n h h ậ u P h ậ t” hoặ c “tiề n
P h ậ t hậ u th á n h ”. T rá i lạ i, các th ầ n
B àlam ôn và B àni ở là n g C h ăm B ỉ nh Nghĩa
không có m ộ t vị th ê tư ơ ng xứ ng vớ i vị trí
củ a hai tôn giáo n ày m à các th ầ n củ a
B àlam ôn và B àn i chỉ đư ợ c h iể u h iệ n m ộ t
cách dè dặ t, mờ n h ạ t tro n g đ iệ n th ầ n củ a
làn g B ỉ nh N ghĩa. Đ iề u này k hác vớ i làng
V iệ t và cũng k h ác vớ i nh iề u làn g C hăm
khác.
2. N g hi thứ c thờ cúng
Xét về ngh i thứ c, việ c thờ cúng th ầ n
là ng C hăm và th à n h ho à n g V iệ t để u có hai
p h ầ n lễ và hộ i. v ề cơ bả n , quy trìn h lễ và
hộ i ở h a i d â n tộ c có n hiề u n ét tư ơ ng đồ ng.
Q uy trìn h lễ hộ i ở ngư ờ i C hăm gồ m:
- Lễ rư ớ c y phụ c
- Lễ mở cử a đề n
- Lễ tắ m tư ợ ng
- Lễ m ặ c y phụ c
- Đ ạ i lễ
- Hộ i
Q uy trìn h lễ hộ i ở ngư ờ i V iệ t gồ m:
- Lễ rư ở c nư ở c
- Lễ mộ c dụ c (tắ m tư ợ ng)
- T ế gia q u a n (m ặ c áo mũ)
- Đ á m rư ớ c
- Đ ạ i tê
-H ộ i
Các bư ớ c q u a n trọ ng m à lễ hộ i dân tộ c
đề u p hả i thự c h iệ n là tắ m tư ợ ng và mặ c y
phụ c cho tư ợ ng th ầ n rư ớ c và đ ạ i tế .
6PHAN ĐĂNG NHẬ T - so SÁNH TỤ C THÒ...
H ằ ng ngày y phụ c củ a th ầ n đư ợ c cấ t ở
m ộ t nơ i k ín đáo (trong “ch iế t” ở ngư ờ i
Chăm , hoặ c tron g h ậ u cu ng đề n, m iế u ở
ngư ờ i Việ t). Đ ế n ngày lễ y ph ụ c đó đư ợ c
đem ra m ặ c cho tư ợ n g th ầ n .'V iệ c m ặ c này
đư ợ c lin h th iê n g hoá th à n h tế gia q u a n
(Việ t) hoặ c là lễ m ặ c y phụ c (Chăm ). Trư ớ c
kh i m ặ c y phụ c chỉ n h tề tư ợ ng th ầ n cầ n
đư ợ c làm cho tin h k h iế t (mộ c dụ c, tắ m
tư ợ ng).
T hầ n thư ờ ng n gày cư ng ụ ở m ộ t đị a
điể m (đề n m iêu) ngày hộ i lễ đư ợ c mờ i ra ở
nơ i k h an g tra n g hoặ c tậ p hợ p nh iề u vị th ầ n
linh (đình ngư ờ i K inh, đ ế n th á p ngư ờ i
Chăm ) để các vị cù ng th ầ n d â n dự hộ i, con
cháu đư ợ c cầ u cú ng các vị . Vì vậ y có đám
rư ớ c. Đ ám rư ở c là m ộ t h o ạ t độ ng linh
th iên g tra n g trọ ng, m ộ t sự diễ u h à n h biể u
dư ơ ng lự c lư ợ ng.
T ru n g tâm củ a ngày lễ là đ ạ i lễ hoặ c
đạ i tế . Đây là lúc d â n chú n g trự c tiế p hoặ c
thô ng qu a lớ p tru n g gian có n ăn g lự c đặ c
biệ t - th ầ y lễ - d â n g lễ v ậ t lên th ầ n linh,
cùng vổ i sự thô ng đ ạ t lờ i th ỉ n h cầ u củ a
m uôn d ân lên các vị . Có trư ờ ng hợ p, họ
chuyể n đ ạ t lạ i lờ i d ạ y bả o củ a th ầ n lin h đôi
vớ i dân chúng. Đ ạ i lễ là lúc thự c hiệ n m ụ c
đích tố i cao củ a ng ày lễ , m ụ c đích th a th iế t
củ a dân ch ú n g là th ỉ n h cầ u th ầ n p h ù hộ độ
trì cho ta i qu a n ạ n khỏ i, gặ p n h iêu m ay
m ắ n, an k h an g v ậ t th ị n h , tôm cá đầ y
khoang. Vì n h ữ n g lí do đó p h ầ n đạ i lễ (đạ i
tê) đư ợ c tổ chứ c tra n g trọ n g, n hiề u chi tiế t,
nh iề u h à n h độ ng lễ và p h ả i tiế n h àn h rấ t
cẩ n trọ ng vớ i mọ i ngu yên tắ c kiên g kị
nghiêm n g ặ t. Đây cũng là p h ầ n tổ chứ c
chiế m nh iề u thì giờ n h ấ t.
Đ ạ i lễ ngư ờ i C hăm đã đư ợ c m iêu th u ậ t
ỏ trê n. Đ ạ i lễ củ a ngư ờ i V iệ t th ư ờ ng đư ợ c
thự c hiệ n bở i m ộ t b an tê gồ m 17 ngư ờ i: vớ i
các chứ c vụ chủ tế , bồ i tế , đông xư ớ ng, tây
xư ớ ng, nộ i tá n , ch ấ p sự . Buổ i tế ph ả i trả i
qua 40 lầ n xư ớ ng, 37 bư ớ c vói các nộ i dung:
- C huẩ n bị
- Đón th ầ n
- D âng rư ợ u trầ u và lễ p h ẩ m
- Đọ c chúc
- Lễ tạ
Sự kh ác n h a u là ngư ờ i C hăm nghi lễ có
tín h tự n h iên và p h ác dã; ở ngư ờ i K inh,
nghi lễ đã đư ợ c khoác áo m ộ t sin h ho ạ t
triề u đìn h p ho n g kiế n vớ i mọ i ngh i vệ rư ờ m
rà củ a nó. Có th ể n g h ĩ rằ n g trư ố c k hi đư ợ c
khoác bộ áo vu a q u a n nà y ng hi th ứ c cúng
th ầ n ở làn g ngư ờ i V iệ t cũ ng b ìn h dị n hư ở
làn g ngư ờ i C hăm .
Tron g ng h i thứ c thờ cún g củ a h a i dân
tộ c đề u có việ c h ầ u bóng lên đồ ng, ở ngư ờ i
C h ăm h o ạ t độ ng n ày phô biế n rộ ng, ở
nh iề u buổ i tê vớ i các n h â n v ậ t th ầ y lễ
chuyên m ôn đư ợ c gọ i là b à Bóng (nữ ) và
ông In (nam ). 0 ngư ờ i V iệ t ho ạ t độ ng h ầ u
bóng lên đồ ng h iệ n na y chỉ th ấ y tậ p tru n g
ở tín ngư ỡ ng thờ M ẫ u. N h ư n g kh ông th ể
p h ủ đị nh mô'i q u a n hệ củ a h o ạ t độ ng có
tín h sa m an n ày giữ a h ai dân tộ c C hăm và
Việ t.
3. H ộ i
Hộ i là nơ i tậ p tru n g m ộ t sinh h o ạ t văn
hoá nghệ th u ậ t và vui chơ i củ a mỗ i d ân tộ c.
Nó p h ả n án h tín h ch ấ t và đặ c điể m văn
hoá ngh ệ th u ậ t củ a dân tộ c. Ó ngư ờ i C hăm
sin h hoạ t m ú a h á t tậ p th ể râ't phon g p h ú
và hấ p dẫ n. Ngư ờ i V iệ t hiệ n nay sin h hoạ t
m ú a h á t tậ p th ể k hôn g sôi nổ i m à trong hộ i
có n h iề u trò chơ i: kéo co, đ á n h cù, đá nh
ph ế t, đ án h đu, cờ ngư ờ i, đ á n h vậ t,...
4. Không gian thờ cúng
ở ngư ờ i C h ăm , hiệ n p h ầ n lớ n thờ cúng
ỏ ngoài trờ i n h ư m ỏ m núi, gố c cây, mô đấ t,
TCVHDG SỐ 5/2006 - NGHIÊN cứ u TRAO Đ ổ l 7
bờ sông, bãi biể n,... Các đề n thờ mớ i đư ợ c
xây dự ng về sau. Ví dụ đề n thờ Pô P ata w
Bin T huô r xây dự ng 1971, đề n thờ Pô
N ư gar xây dự ng n ăm 1951 và đề n thờ
hoàng h ậ u B ia C huôi xây dự ng năm 1973.
Điêu này hợ p vói lị ch sử h ìn h th à n h các
đề n m iế u.
ớ ngư ờ i V iệ t h iệ n nay, T h à n h h oàn g
là ng chủ y ế u đư ợ c th ờ ở đ ìn h , nơ i tr ú ngụ
thư ờ ng xuy ên có th ể ở nghè, m iế u, đề n.
Đ ình v ổ h b a n đ ầ u kh ô n g có n g h ĩa là nơ i
thờ th ầ n . Đ ình vôn là nơ i ng h ỉ ch ân củ a
ph u trạ m . Đ ế n đờ i T rầ n n h à v u a có chiế u
b an cho các nơ i có đ ìn h trạ m p h ả i đắ p
tư ợ ng để thờ : “Đ ình cũn g là m ộ t th u ậ t ngữ
H án, chỉ nơ i d ừ n g lạ i, tứ c đ ìn h trạ m . Đ ình
x u ấ t h iệ n the o ch â n q u a n lạ i H án . N h ư n g
dư ớ i triề u Lý, T rầ n , Lê đ ã b iế n ch ấ t. N hà
Lý, n ăm 1132 “th á n g 12, vu a làm lễ
nghê nh x u ân ỏ đ ìn h Q u ả n g V ăn ”. N hà
T r ầ n ,’ n ăm 1231 “thư ợ n g ho àn g xuông
chiế u rằ n g tro n g nư ớ c hễ chỗ nào có đ ìn h
trạ m đề u p h ả i đ ắ p tư ợ ng P h ậ t để thờ .
Trư ớ c đây, tụ c nư ớ c ta vì nón g bứ c, n ên
làm n h iề u đìn h cho ngư ờ i đi đư ờ ng nghỉ
chân , th ư ờ n g q u ét vôi trắ n g gọ i là đ ìn h
trạ m ”. Đ ình từ chỗ nghỉ c h â n th à n h nơ i tế
lễ thờ cúng. Đ ặ t tư ợ ng P h ậ t th ì đ ìn h tấ t
n h iên m ang tín h c h ấ t tôn giáo đế n mứ c độ
nào đó. Đ ế n n ấ m 1491 “V ua sai th ợ làm
cái đìn h ở ngoài cử a Đ ạ i H ư ng để làm nơ i
treo các p h á p lệ n h tr ị d ân . L àm xong ban
cho tê n Q u ả n g V ăn Đ ình. Đ ình trở th à n h
công sở ” [2, tr.38 2].
H iệ n n ay , ng ô i đ ìn h cổ n h ấ t, tìm th ấ y ở
m iề n Bắ c là đình Lỗ H ạ n h , xây dự ng năm
1576.
Xét qu á tr ìn h h ìn h th à n h đình làn g ở
m iề n xuôi nh ư trê n đố i ch iế u vói không
gian thờ cúng củ a ngư ờ i C hăm , B ỉ nh N ghĩa
chú ng ta th ấ y việ c xây dự ng đề n thờ th ầ n
là ng m uộ n là có lí. V à có th ể , xư a kia trư ớ c
kh i dùng đ ìn h trạ m làm nơ i thờ thành
hoàng ngư ờ i Việ t củ ng có m ộ t thờ i gian dài
thờ thầ n làng ở gố c cây, tả ng đá, mô đấ t.
Ớ trê n chú n g ta đ ã đố i ch iế u việ c thờ
cúng th ầ n là n g (C hăm ) và th à n h hoàng
(Việ t) về các m ặ t tên gọ i, th ầ n điệ n, nghi
thứ c lễ , hộ i hè và k hôn g gian thờ tự . Ch úng
ta th ấ y rõ sự tư ơ ng đồ ng củ a ch úng, điề u
đó cho p hép c h ú n g ta n g h ĩa rằ n g phong tụ c
thờ cúng th ầ n làng và th à n h hoàn g đư ợ c
h ìn h th à n h trê n m ộ t cơ tầ n g v ăn hoá chun g
củ a Đ ông N am Á, tro n g đó tụ c thờ cúng
th ầ n là ng C hăm còn lư u giữ đư ợ c nhiề u
tín h phác dã, ng u yên sơ , b ả n đị a và ít chị u
ả n h hư ở ng bên ngoài. Tro ng lúc đó tụ c thờ
th à n h hoàn g đ ã tiế p n h ậ n ả n h hư ở ng củ a
xã hộ i pho ng k iế n và có cái vỏ tê n gọ i th à n h
hoàng. Tụ c thờ th ầ n là n g C hăm h iệ n nay
có th ể gợ i ý cho c h ú n g ta hìn h thứ c thờ
th à n h ho àn g vố n có củ a ngư ờ i Việ t.
N h ư vậ y tụ c thờ thầ n hộ mệ nh cho làng
có cộ i nguồ n từ văn hoá Đông N am A đư ợ c
hình thà n h lâu đờ i từ tín ngư ỡ ng bả n đị a
Chăm củ ng n h ư Việ t chứ không ph ả i vố n từ
Trung Quố c sang mà các làng xã Việ t “bắ t
chư ớ c”.
Đ ế n đây ch ú n g tôi ho àn to à n n h ấ t trí
vớ i ý k iế n PG S. N gu yễ n D uy H ĩnh rằ n g tín
ngư ỡ ng th à n h h o àn g V iệ t N am chỉ vay
mư ợ n ngôn từ T ru n g Quố c: “T ín ngư ỡ ng
th à n h hoàn g là m ộ t p h ạ m tr ù m ang m ộ t
nộ i h à m bả n đ ị a Việ t. Đó là m ộ t đặ c điể m
vay m ư ợ n ngôn từ và k h á i niệ m ngoạ i quố c,
m ộ t cách sáng tạ o củ a ngư ờ i V iệ t. C hính vì
không n h ậ n thứ c đư ợ c đặ c điể m V iệ t này,
cho nê n nh iề u n h à n g h iên cứ u tro n g và
ngoài nư ớ c trư ớ c đây coi v ă n hoá Việ t như
m ộ t bả n sao th u nh ỏ ha y đơ n giả n hoá củ a
văn hoá T ru n g Quố c” [3, tr.22].
(X e m tiế p tr a n g 13)