5 8 NGHIÊN C Ứ U -TR A O Đ Ổ I
ÂM G IỚ I V À B I Ể U TƯ Ợ N G v ũ
T R Ụ LU Ậ N T R O N G T A N G M A
CỦ Ã N G Ư Ờ I M Ư Ờ N G
ĐINH HỒ NG HẢ I
ùng vớ i các nghi lễ và hoạ t độ ng có
liên quan đế n vòng đờ i ngư ờ i như sinh
đẻ , trư ở ng thành, kế t hôn,... tang m a là mộ t
trong nhữ ng hoạ t độ ng có tính lễ nghi quan
trọ ng nhấ t trong cuộ c đờ i m ộ t con ngư ờ i. Do
tính chấ t đặ c biệ t quan trọ ng củ a nó, tang m a
đã trở thành m ộ t phầ n không thể thiế u trong
các nghi lễ vòng đờ i ngư ờ i củ a các tộ c ngư ờ i
ở khắ p nơ i trên thế giớ i. Tang m a là nghi lễ
m à nhữ ng ngư ờ i thân và cộ ng đồ ng tiễ n đư a
ngư ờ i quá cố (hay linh hồ n củ a họ ) đi đế n
cõi vĩnh hằ ng. Theo Accurate and Reliable
D ictionary^, tang ma (funeral) có các nghĩa
chính như sau: “ 1. Các nghi lễ trang trọ ng
đư ợ c sử dụ ng trong việ c ứ ng xử vớ i ngư ờ i
chế t dư ớ i các hình thứ c m ai táng như chôn
cấ t, hoả táng hoặ c nhữ ng hình thứ c khác, là
mộ t dạ ng nghi lễ tư ở ng niệ m trọ ng thể . 2.
Tiế n trình tham dự vào nghi lễ mai táng
ngư ờ i chế t thông qua mộ t số loạ i hình diễ n
xư ớ ng dành cho tang lễ . 3. Bài cúng/điể u
văn trong tang lễ (serm on)”. Loạ i nghi lễ này
hế t sứ c phứ c tạ p và có sự khác biệ t rấ t lớ n ở
mỗ i nề n văn hoá, mỗ i tôn giáo, mỗ i tộ c
ngư ờ i,... tuỳ thuộ c quan niệ m củ a họ vào cõi
vĩnh hằ ng. Cõi vĩnh hằ ng ở đây chính là “thế
giớ i bên kia” - thế giớ i m à ngư ờ i chế t hoặ c
linh hồ n củ a họ sẽ tồ n tạ i vĩnh viễ n sau khi
chế t, chúng tôi tạ m dùng m ộ t thuậ t ngữ
chung là ăm g iớ f2\
Do m ỗ i tộ c ngư ờ i, m ỗ i tôn giáo hay
mỗ i nề n văn hoá có m ộ t cách thể hiệ n riêng
đố i vớ i tang m a, phụ thuộ c vào quan niệ m
văn hoá củ a chủ thể , nên quan niệ m về âm
giớ i cũng hế t sứ c khác biệ t. Chẳ ng hạ n,
nhữ ng ngư ờ i phư ơ ng Tây tin vào Thiên
chúa cầ u m ong sau khỉ chế t linh hồ n củ a họ
sẽ đư ợ c lên Thiên đàng v à đư ợ c số ng bên
cạ nh Đứ c C húa G iê-su (về bên Chúa).
Trong khi, nhữ ng ngư ờ i dân châu Á theo
Phậ t giáo m ong m uố n đư ợ c lên cõi N iế t bàn
củ a Đ ứ c Phậ t, hoặ c đư ợ c đầ u thai (theo
quan niệ m luân hồ i) vào các p háp giớ i tố t
đẹ p như cõi Phậ t, cõi Trờ i, cõi Ngư ờ i,...
tránh bị đày đoạ ở cõi A tula, N gạ quỷ , Súc
sinh hay Đ ị a ngụ c. N hữ ng ngư ờ i Hồ i giáo
Ả Rậ p lạ i m ong sau khi chế t đư ợ c về bên
thánh Ala củ a họ ,... c ỏ thể nói âm giớ i là
m ộ t thế giớ i m ang tính biể u tư ợ ng và sự thể
hiệ n âm giớ i thông qua tang lễ cũng đư ợ c
tạ o nên bằ ng vô số nhữ ng biể u tư ợ ng. Tính
biể u tư ợ ng ở đây đư ợ c m ô phỏ ng bằ ng
chính quan niệ m và hoạ t độ ng số ng củ a chủ
thể văn hoá. V ì vậ y, m uố n tìm hiể u về tang
m a hay quan niệ m về âm giớ i ở mỗ i nề n
văn hoá hay ở m ỗ i tộ c ngư ờ i cầ n phả i xét
đế n quan niệ m về vũ trụ luậ n (cosmology)
củ a tộ c ngư ờ i hay củ a nề n văn hoá đó(3).
Bỏ qua nhữ ng ý nghĩa đư ợ c sử dụ ng
cho khoa họ c tự nhiên, chúng tôi sẽ tậ p
trung vào ý nghĩa xã hộ i củ a thuậ t ngữ vũ
trụ luậ n, đặ c biệ t là vai trò củ a nó trong tôn
giáo, tín ngư ỡ ng. Theo đó, vũ trụ luậ n là
quan niệ m v à cách lí giả i củ a con ngư ờ i về
vũ trụ . Do quan niệ m về vũ trụ luậ n ở m ỗ i
nề n văn hoá, m ỗ i tộ c ngư ờ i hế t sứ c khác
biệ t và cũng hế t sứ c phứ c tạ p nên chúng ta
không thể thố ng kê m ộ t cách đầ y đủ . Vì
vậ y, chúng ta chỉ có thể đi sâu tìm hiể u
từ ng trư ờ ng hợ p. Trong nộ i dung bài viế t
này, chúng tôi xin đư ợ c đi sâu tìm hiể u
nhữ ng quan niệ m về vũ trụ luậ n củ a ngư ờ i
M ư ờ ng, trong mố i quan hệ vớ i khái niệ m
âm giớ i đã đề cậ p ở trên, đư ợ c thể hiệ n
trong tang m a củ a họ ; qua đó tìm hiể u tính
biể u tư ợ ng trong vũ trụ luậ n củ a ngư ờ i
M ư ờ ng trong m ố i quan hệ vớ i văn hoá
M ư ờ ng nói chung và nhữ ng hành vi ứ ng xử
5 9
TẠ P CHÍ VHDG SỐ 3/2013
a
___________
___
mang tính biể u tư ợ ng đố i vớ i ngư ờ i đã
khuấ t thông qua tang lễ nói riêng.
1. Quan niệ m về âm giớ i trong văn
hoá Việ t Nam(4)'
Âm giớ i là m ộ t quan niệ m tồ n tạ i trong
hầ u hế t các nề n văn hóa từ cổ đạ i, trung đạ i,
cậ n đạ i đế n hiệ n đạ i. Đ ây không chỉ là m ộ t
quan niệ m về sự số ng và cái chế t, giữ a cái
còn và cái mấ t, giữ a thể xác và linh hồ n m à
nó còn phả n ánh nhân sinh quan, vũ trụ
quan trong đờ i số ng tinh thầ n củ a con
ngư ờ i. X a hơ n, nó còn thể hiệ n nét đặ c
trư ng củ a m ỗ i nề n văn hóa. Đ ây là m ộ t
dạ ng biể u hiệ n đặ c biệ t củ a các hoạ t độ ng
tinh thầ n chỉ tồ n tạ i trong đờ i số ng củ a con
ngư ờ i... Con ngư ờ i ở nhiề u nề n văn m inh
trên thế giớ i đã biể u tư ợ ng hóa, hệ thố ng
hóa và khái quát hóa toàn bộ dư ơ ng gian và
âm giớ i củ a họ thành m ộ t vũ trụ vớ i ba
tầ ng: Tầ ng ư ên cùng là nơ i tồ n tạ i vĩnh viễ n
củ a nhữ ng con ngư ờ i "chế t đẹ p" vờ i nhữ ng
vị thầ n củ a họ . N ơ i này thư ờ ng đư ợ c gọ i
bằ ng nhữ ng cái tên hế t sứ c đẹ p đẽ như thiên
đư ờ ng, cõi niế t bàn, chôn cự c lạ c,... Tầ ng
thứ hai là nơ i con ngư ờ i đang số ng. Tầ ng
này đư ợ c xem như "nơ i trung chuyể n đờ i
số ng thự c"(5) củ a con ngư ờ i để đi lên thiên
đư ờ ng hay xuố ng đị a ngụ c. V ì vậ y, kế t quả
củ a nhữ ng việ c làm trong thự c tạ i sẽ tạ o hệ
quả cho “đờ i số ng vĩnh hằ ng” củ a họ ở
thiên đư ờ ng hay đị a ngụ c trong tư ơ ng lai.
Trong lị ch sử Việ t Nam , tín ngư ỡ ng về
âm giớ i tồ n tạ i trong văn hoá dân gian các
tộ c ngư ờ i qua nhữ ng biể u hiệ n củ a m ộ t vũ
trụ quan ba tầ ng: trờ i - ngư ờ i - đị a ngụ c
hoặ c hai thế giớ i: Â m giớ i và dư ơ ng thể .
Sau khi tiế p nhậ n văn hoá Trung H oa vớ i sự
thâm nhậ p m ạ nh mẽ củ a Đ ạ o giáo, tín
ngư ỡ ng âm giớ i củ a ngư ờ i V iệ t đư ợ c chia
làm ba hư ớ ng phát triể n riêng biệ t:
1 - H ư ớ ng cung đình hoá (thờ trờ i - tể
giao. Dạ ng tín ngư ỡ ng này do nhà vua và
triề u đình độ c chiế m );
2 - H ư ớ ng tôn giáo hoá (theo mô hình
Đạ o giáo củ a ngư ờ i Trung Hoa);
3 - H ư ớ ng gia đình hoá (tứ c tín ngư ỡ ng
thờ cúng tổ tiên).
Cho tớ i nay, tín ngư ỡ ng âm giớ i theo
hư ớ ng cung đình hoá đã không còn tồ n tạ i.
Hình bóng củ a nó, nế u còn, chỉ là m ộ t dạ ng
biế n thái toong hộ i đề n Hùng, nơ i vị lãnh đạ o
cao cấ p nhấ t củ a nhà nư ớ c (Chủ tị ch nư ớ c)
hành lễ nhân dị p ngày giỗ Tổ 10/3 âm lị ch.
Tuy nhiên, hoạ t độ ng này khác xa vói các
nghỉ lễ m ang tính cung đình xư a toong lễ tể
giao m à các vua triề u N guyễ n vẫ n còn cử
hành cách đây hơ n nử a thế kỉ vì nó m ang
tính “gia đình” hơ n là “cung đình.”
Tín ngư ỡ ng âm giớ i theo hư ớ ng tôn
giáo hoá vớ i m ô hình Đạ o giáo Trung H oa
có m ộ t lị ch sử phát triể n hế t sứ c phứ c tạ p.
v ề cơ bả n, hư ớ ng phát triể n này cũng hư ng
thị nh và suy tàn theo sự tồ n vong củ a Đạ o
giáo Trung H oa tạ i V iệ t Nam . G iai đoạ n
hư ng thị nh nhấ t là vào khoả ng thế kỉ XV -
X V I vớ i nhiề u đạ o quán nổ i tiế ng như Linh
Tiên quán, H ư ng Thánh quán, Hộ i Linh
quán,... như ng tớ i cuố i thế kỉ XVI, các đạ o
quán dầ n bị thu hẹ p hoặ c bị xoá sổ . m ộ t số
bị .Phậ t giáo hoá thành chùa như chùa Mui,
chùa Sổ (ở H à Tây cũ). Các vị thầ n, thánh
củ a Đạ o giáo đư ợ c đư a vào thờ ở toong
chùa và gọ i bằ ng nhữ ng cái tên m ớ i như
Tam Thanh biế n thành Tam Thánh, Quan
N guyên Sư biế n thành Quan C ông hay Đứ c
Ông, N gọ c H oàng Đ ạ i Đ ế biế n thành Ngọ c
Hoàng,... Cho tớ i nay, âm giớ i theo hư ớ ng
này chi tồ n tạ i m ộ t cách m ờ nhạ t bên cạ nh
sự phát triể n m ạ nh m ẽ cùa Phậ t giáo (các
hư ớ ng tôn giáo hoá theo mô hình Thiên
Chúa giáo hay H ồ i giáo ít phổ biế n hơ n
chúng tôi sẽ đề cậ p đế n trong m ộ t chuyên
khả o khác). Sự phát triể n củ a tín ngư ỡ ng
âm giớ i toong Phậ t giáo hiệ n nay là sự kế t
hợ p đặ c biệ t giữ a tín ngư ỡ ng thờ cúng tổ
tiên v à thờ Phậ t củ a ngư ờ i Việ t. Có thể coi
6 0 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đ ổ l
đây như m ộ t hiệ n tư ợ ng dân gian hoá Phậ t
giáo hay Phậ t giáo hoá tín ngư ỡ ng dân gian.
Ngoài nhữ ng biể u hiệ n củ a tín ngư ỡ ng
về âm giớ i m à chúng tôi đã thố ng kê ở trên
thì ở V iệ t N am , tín ngư ỡ ng âm giớ i còn
đư ợ c biể u hiệ n ở m ộ t trạ ng thái đặ c biệ t:
thế giớ i củ a các âm hồ n. Đ ây là m ộ t thế
giớ i đổ i lậ p yớ i thế giớ i thự c tạ i/thế giớ i
hữ u hình/thế giớ i m à con ngư ờ i chúng ta
đang số ng. Thế giớ i củ a âm hồ n không
thuộ c âm phủ (tầ ng dư ớ i) hay thiên đàng
(tầ ng trên) m à là m ộ t thế giớ i riêng củ a
nhữ ng linh hồ n đã rờ i thể xác. Theo đó,
nhữ ng linh hồ n này có sứ c m ạ nh siêu nhiên
nên có thể điề u khiể n con ngư ờ i ở âm giớ i
cũng như dư ơ ng thế . N hữ ng âm hồ n này
không đư ợ c đị nh danh m ộ t cách cụ thể như
ở các tôn giáo nên ngư ờ i V iệ t chỉ gọ i chung
là ngư ờ i cõi âm. Trong tín ngư ỡ ng dân gian
củ a ngư ờ i Việ t, ngư ờ i cõi âm bao gồ m các
vong linh ông bà tổ tiên, cô, dì, chú, bác...
thuộ c mọ i thành phầ n trong xã hộ i, nhữ ng
ngư ờ i này có thể phù hộ cho con cháu họ
hoặ c giáng hoạ cho họ . Đây là m ộ t dạ ng tín
ngư ỡ ng vừ a mang tính gia đình vừ a mang
tính xã hộ i vớ i nhiề u nghi lễ và hoạ t độ ng
tín ngư ỡ ng liên quan đế n văn hoá xã hộ i
củ a ngư ờ i Việ t. Hiệ n nay, dạ ng tín ngư ỡ ng
này đang phát triể n m ạ nh m ẽ v à có nhữ ng
biế n đổ i lớ n, tuy nhiên, nó không nằ m trong
nộ i dung củ a nghiên cứ u này nên chúng tôi
sẽ tìm hiể u trong m ộ t chuyên khả o khác.
2. Âm giớ i trong vũ trụ luậ n củ a
ngvờ i M ư ờ ng
Cùng có m ộ t nề n tả ng văn hoá củ a
nhóm ngôn ngữ V iệ t - M ư ờ ng nên nhữ ng
biể u hiệ n trong quan niệ m về âm giớ i và vũ
trụ luậ n củ a ngư ờ i M ứ ờ ng rấ t đáng để
chúng ta đặ t m ố i quan tâm . Đ iề u này đã
đư ợ c PGS. Từ Chi chứ ng m inh qua-việ c tìm
hiể u cộ i nguồ n văn m inh V iệ t - M ư ờ ng dự a
trên hoa văn cạ p váy cùa ngư ờ i M ư ờ ng(6).
Trong bố i cả nh hiệ n nay, khi các thành tố
văn hoá truyề n thố ng củ a ngư ờ i V iệ t đã và
đang bị mạ i m ộ t nhanh chóng, thậ m chí
nhiề u thành tố đã bị xoá sổ thì việ c tìm hiể u
cộ i nguồ n văn hoá M ư ờ ng là m ộ t trong
nhữ ng cách thứ c tố t nhấ t để chúng ta tìm
thấ y “hình bóng” củ a tổ tiên ngự ờ i Việ t từ
hàng nghìn năm trư ớ c.
Giố ng như nhiề u tộ c ngư ờ i khác ở Việ t
Nam cũng như trên thế giớ i, âm giớ i trong
quan niệ m củ a ngư ờ i M ư ờ ng là, nơ i linh
hồ n sẽ cư ngụ ở đó sau khi rờ i khỏ i thể xác.
Việ c cử hành tang lễ chính là m ộ t hình thứ c
“hư ớ ng dẫ n” linh hồ n đi đế n âm giớ i khi nó
không còn nơ i trú ngụ ở dư ơ ng thế . V à
nghệ thuậ t diễ n xư ớ ng (m à cụ thể ở đây là
mo M ư ờ ng) là m ộ t trong nhữ ng công cụ
quan trọ ng nhấ t để thự c hành nghi lễ này.
Theo PGS. T ừ Chi: “N ế u quả thự c, như
chúng tôi nghĩ, khái niệ m “linh hồ n” là hạ t
nhân củ a m ọ i tư tư ở ng tôn giáo, thì tang lễ
ắ t phả i là biể u hiệ n rõ nét nhấ t củ a khái
niệ m ấ y. V ì m a chay là gì nế u không phả ỉ lả
giả i pháp cao nhấ t và cuố i cùng - giả i pháp
tố i chung - m à m ộ t cộ ng đồ ng ngư ờ i số ng
đư a ra để khuôn xế p số phậ n củ a linh hồ n
m ộ t thành viên... Theo dõi diễ n biế n củ a
tang lễ , thông qua đư ờ ng đi nư ớ c bư ớ c củ a
hồ n ngư ờ i chế t, cũng có thể biế t đư ợ c m ệ t
số vùng thuộ c vũ trụ ấ y” (Từ Chi 1996, tr.
1 1 -1 7 ).
Rõ ràng đư ờ ng đi củ a linh hồ n chính là
con đư ờ ng giúp chúng ta tìm hiể u vũ trụ
luậ n theo quan niệ m củ a các tộ c ngư ờ i nói
chung và củ a ngư ờ i M ư ờ ng nói riêng. Theo
m ộ t quan niệ m tồ n tạ i ở hầ u hế t các tộ c
ngư ờ i và các nề n vãn hoá, mỗ i con ngư ờ i
đề u có m ộ t linh hồ n, nó cư ngụ trong thể
xác khi còn số ng và rờ i bỏ thể xác khi con
ngư ờ i tắ t thở (7). D o đó, đỉ ể m khở i đầ u trong
hành trình củ a linh hồ n để “trở về vớ i cát
bụ i” là khi con ngư ờ i trút hơ i thở cuố i cùng.
Sau đó, linh hồ n sẽ đi đế n m ộ t thể giở i
61
khác. Cái thế giớ i khác này là nơ i m à chúng
ta đang bàn đế n, đó chính là vũ trụ quan củ a
các tộ c ngư ờ i và đố i tư ợ ng m à chúng tôi đặ t
mố i quan tâm ở đây chính là âm giớ i. Như
vậ y, âm giớ i bao gồ m cả nhữ ng nơ i tố t đẹ p
hoặ c không tố t đẹ p, hoặ c m ộ t thế giớ i nào
đó m à các linh hồ n sẽ trú ngụ sau khi rờ i
thể xác. Trong quan niệ m vũ trụ luậ n củ a
ngư ờ i M ư ờ ng thì vũ trụ là m ộ t hệ thố ng “ba
tầ ng, bố n thế giớ i.” V ũ trụ này đã đư ợ c
PGS. Từ Chi m ô phỏ ng như sau:
TẠ P CHÍ VHDG s ố 3/2013
H l. Vũ trụ luậ n củ a ngư ờ i M ư ờ ng
Theo đó, “ 1. Hệ thố ng vũ trụ “ba tầ ng -
bố n thế giớ i” củ a ngư ờ i M ư ờ ng lấ y mư ờ ng
Pư a, thế giớ i củ a ngư ờ i số ng, làm trung
tâm, m ọ i đư ờ ng đi đề u xuấ t phát từ đây,
mọ i thế giớ i khác đề u quy tụ về đây. 2. Tuy
đề u ở trong nhữ ng không gian hữ u hạ n cả ,
mỗ i thế giớ i lạ i có m ộ t bả n chấ t riêng, do
đó, sự thông thư ơ ng giữ a các thế giớ i bị hạ n
chế M ư ờ ng Pư a là thế giớ i tự nhiên, là “cõi
số ng” củ a ngư ờ i M ư ờ ng. M ư ờ ng Pư a Tín,
vố n thông vớ i m ư ờ ng Pư a, cũng là thế giớ i
tự nhiên, như ng thấ p kém hơ n. M ư ờ ng Klơ i
(mư ờ ng Trờ i) là thế giớ i siêu nhiên hoàn
chỉ nh nhấ t: thờ i gian ở đây là vô tậ n.
M ư ờ ng V ua K hú, mang nặ ng tính chấ t cổ
tích hơ n tôn giáo, cũng là m ộ t thế giớ i siêu
nhiên. 3. V ư ợ t qua ranh giớ i giữ a thế giớ i
tự nhiên và thế giớ i siêu nhiên, phả i có môi
giớ i củ a pháp thuậ t” (T ừ Chi 1996, tr. 24 -
25). Sự m ôi giớ i củ a p h áp thuậ t ở đây đóng
vai trò là yế u tố quyế t đị nh để hình thành
nên tôn giáo - tín ngư ỡ ng m à tang m a chính
là m ộ t quá trình m ô phỏ ng cụ thể nhắ t.
Chúng tôi sẽ trở lạ i vớ i vấ n đề này khi tìm
hiể u về mo M ư ờ ng trong chuyên mụ c sau.
Có thể thấ y quan niệ m về m ộ t vũ trụ ba
tầ ng củ a ngư ờ i M ư ờ ng là m ộ t dạ ng thứ c
phổ biế n ở rấ t nhiề u nề n văn hoá và nhiề u
tộ c ngư ờ i trên thế giớ i, đây là mộ t trong
nhữ ng dạ ng quan niệ m sơ khai nhấ t về vũ
trụ luậ n. Hầ u hế t các tộ c ngư ờ i ở V iệ t N am
đề u có quan niệ m vũ trụ luậ n tư ơ ng tự . Tuy
nhiên, ở m ộ t số tộ c ngư ờ i như Kinh, Chăm,
K hơ M e thì sự ả nh hư ở ng củ a tôn giáo,
thiên văn họ c, triế t họ c,... đế n từ Ấ n Độ và
Trung Hoa khiế n cho quan niệ m vũ trụ luậ n
củ a họ biế n đổ i ít nhiề u. M ặ c dù vậ y, quan
niệ m về vũ trụ ba tầ ng hầ u như không thay
đổ i vớ i tầ ng trên cùng là Trờ i hoặ c thầ n
thánh; tầ ng giữ a là thế giớ i ngư ờ i số ng gọ i
là trầ n gian hay dư ơ ng thế ; tầ ng dư ớ i là cõi
âm, âm phù, cõi ma, thế giớ i ma... Đây là
m ộ t vũ trụ m ang tính ư ớ c lệ v à tính biể u
tư ợ ng.
3. Tính biể u tư ọ ug(8) trong vũ trụ
luậ n củ a ngư ờ i M ư ờ ng
M ặ c dù hầ u hế t m ọ i ngư ờ i trong chúng
ta ít nhiề u đề u nhắ c tớ i hoặ c nghĩ tớ i linh
hồ n và cũng đã có rấ t nhiề u nghiên cứ u đề
cậ p đế n đố i tư ợ ng này. Tuy nhiên, trẽ n thự c
tế thì vẫ n chư a ai có thể xác đị nh mộ t cách
cụ thể linh hồ n là gì. Bở i theo các nguyên
tắ c củ a khoa họ c thự c nghiệ m hiệ n nay thì
linh hồ n không/chư a phả i là m ộ t vậ t thể hay
m ộ t thành tố cụ thể để có thể đem ra cân-
đong-đo-đế m. D o đó sẽ không có m ộ t loạ i
62 NGHIÊN CỨ U -TRA O Đ Ổ I
linh hồ n ở thể khí, thể lỏ ng, hay thể rắ n để
chúng ta có thể xác đị nh sự tồ n tạ i củ a nó
trong điề u kiệ n củ a khoa họ c hiệ n nay.
Nhữ ng quy ư ớ c có đề cậ p đế n linh hồ n
trong các tôn giáo, tín ngư ỡ ng ở mọ i nề n
văn hoá chỉ m ang tính ư ớ c lệ và tính biể u
tư ợ ng. Vì vậ y, vũ trụ luậ n củ a nguờ i
M ư ờ ng là m ộ t vũ trụ mang tính biể u tư ợ ng.
Vì lí do này m à biể u tư ợ ng củ a thế giớ i
âm /dư ong như quan niệ m về thế giớ i M a và
thế giớ i N gư ờ i củ a ngư ờ i M ư ờ ng dư ớ i đây
có thể sắ p xế p m ộ t cách tư ong đố i theo
chiề u ngang - trên dư ớ i, hoặ c chiề u dọ c -
hai bên'.
H 2 . B iê u tư ợ n g h a i th ê g iớ i củ a n g ư ờ i M ư ờ n g (m in h h ọ a củ a T ừ Chi)
Đây chính là dạ ng quan niệ m trầ n sao -
âm vậ y, hoặ c dư ơ ng sao - âm vậ y khá phổ
biế n ở V iệ t Nam. Có nghĩa là bên cạ nh
(hoặ c bên dư ớ i) thế giớ i m à con ngư ờ i đang
số ng có m ộ t thế giớ i khác giố ng như mộ t
“bả n sao âm bả n” cuộ c số ng thự c tạ i. Quan
niệ m này đã tồ n tạ i từ lâu đờ i và vẫ n đang
đư ợ c thể hiệ n ngay trong giai đoạ n hiệ n tạ i
vớ i mộ t hiệ n tư ợ ng hế t sứ c phổ biế n là “đố t
vàng m ã.” H iệ n tư ợ ng đố t vàng m ã vớ i đủ
mọ i loạ i sả n phẩ m dành cho “ngư ờ i âm” hệ t
như cuộ c số ng “trên trầ n” vớ i nhà lầ u, xe
hơ i, du thuyề n, tivi, tủ lạ nh, xe máy,... cho
thấ y quan niệ m về thế giớ i âm do chính
nhữ ng con ngư ờ i đang số ng tạ o nên. Theo
chúng tôi, đây chính là nhữ ng minh chứ ng
hữ u hình về m ộ t thế giớ i vô hình, là cái biể u
đạ t củ a mộ t thế giớ i biể u tư ợ ng.
H 3 . N h à lâu , x e hơ i,... dà n h ch o “n g ư ờ i âm . ” A n h : TG
N hư vậ y, tính biêu tư ợ ng trong quan
niệ m về hai thế giớ i {âm và dư ơ ng} khá rõ
ràng và dễ hiể u. Tuy nhiên, quan niệ m về
vũ trụ ba tâng phứ c tạ p hơ n do có sự tách
bạ ch giữ a hai phầ n tố t và xấ u củ a âm giớ i
(giố ng như ở trên dư ơ ng thế ) m à các đạ i