Chương X - sự san bằng tỷ suất lợi nhuận chung do cạnh tranh. Giá cả thị trường và giá trị thị trường. lợi nhuận siêu ngạch

264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn...

265

ch¬ng X

sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung

do c¹nh tranh. Gi¸ c¶ thÞ trêng vµ gi¸ trÞ

thÞ trêng. lîi nhuËn siªu ng¹ch

Trong mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, t b¶n cã mét cÊu t¹o

trung b×nh, tøc lµ mét cÊu t¹o hoµn toµn gièng hay gÇn gièng víi cÊu

t¹o cña t b¶n x· héi trung b×nh.

Gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña nh÷ng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra trong nh÷ng

lÜnh vùc ®ã hoµn toµn hay gÇn nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ biÓu hiÖn

b»ng tiÒn cña nh÷ng hµng hãa Êy. NÕu kh«ng cã ph¬ng ph¸p nµo

kh¸c ®Ó ®¹t tíi giíi h¹n to¸n häc, th× ta cã thÓ sö dông c¸ch ®ã. Sù

c¹nh tranh ph©n phèi t b¶n x· héi vµo c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau

lµm sao cho gi¸ c¶ s¶n xuÊt trong mçi khu vùc ®Òu ®îc cÊu thµnh

theo mÉu mùc nh÷ng gi¸ c¶ s¶n xuÊt trong nh÷ng lÜnh vùc cã cÊu t¹o

trung b×nh, tøc lµ = k + kp' (chi phÝ s¶n xuÊt céng víi tÝch sè cña tû

suÊt lîi nhuËn trung b×nh vµ chi phÝ s¶n xuÊt). Nhng tû suÊt lîi

nhuËn trung b×nh ®ã ch¼ng qua chØ lµ lîi nhuËn tÝnh theo phÇn

tr¨m trong khu vùc cã cÊu t¹o trung b×nh ®ã, tøc lµ trong c¸i khu vùc

mµ lîi nhuËn nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ thÆng d. Nh vËy, trong tÊt c¶ c¸c

khu vùc s¶n xuÊt, tû suÊt lîi nhuËn ®Òu nh nhau c¶, nghÜa lµ ®îc

san b»ng theo tû suÊt lîi nhuËn cña nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt trung

b×nh trong ®ã cÊu t¹o t b¶n trung b×nh thèng trÞ. Do ®ã, tæng sè lîi

nhuËn cña tÊt c¶ c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ph¶i b»ng tæng sè

gi¸ trÞ thÆng d, vµ tæng sè gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña tæng s¶n phÈm x·

héi ph¶i b»ng tæng sè gi¸ trÞ cña nã. Nhng râ rµng lµ sù san b»ng

gi÷a nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt cã cÊu t¹o kh¸c nhau cña t b¶n bao giê

còng ph¶i cã xu híng lµm cho c¸c khu vùc s¶n xuÊt Êy ngang víi

nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt cã cÊu t¹o t b¶n trung b×nh, dï cÊu t¹o t b¶n

trung b×nh nµy cã hoµn toµn khíp hay chØ gÇn khíp víi cÊu t¹o

trung b×nh cña tæng t b¶n x· héi còng vËy. Trong nh÷ng khu vùc s¶n

xuÊt Ýt nhiÒu xÊp xØ víi con sè trung b×nh ®ã, ngêi ta l¹i thÊy

xuÊt hiÖn mét xu híng ®i tíi san b»ng, ®i tíi c¸i møc trung b×nh lý t-

ëng, tøc lµ møc trung b×nh kh«ng cã trong thùc tÕ, nãi mét c¸ch kh¸c,

ngêi ta thÊy cã c¸i xu híng x¸c lËp mét møc tiªu chuÈn ë gÇn c¸i møc

264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn...

265

lý tëng Êy. Nh thÕ, vÒ mÆt nµy, tÊt nhiªn c¸i xu híng sÏ th¾ng lµ

xu híng lµm cho gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®¬n thuÇn trë thµnh c¸i h×nh th¸i

chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ, hay lµ lµm cho lîi nhuËn trë thµnh nh÷ng bé

phËn ®¬n thuÇn cña gi¸ trÞ thÆng d; nhng nh÷ng bé phËn gi¸ trÞ

nµy ®îc ph©n phèi kh«ng ph¶i tû lÖ víi gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc s¶n

xuÊt ra trong mçi khu vùc s¶n xuÊt c¸ biÖt, mµ tû lÖ víi khèi lîng cña

t b¶n ®· ®îc sö dông trong mèi khu vùc ®ã, thµnh thö nh÷ng khèi l-

îng t b¶n cã lîng b»ng nhau, mÆc dï cÊu t¹o cña chóng nh thÕ nµo,

vÉn ®Òu thu ®îc nh÷ng phÇn ®Òu nhau (phÇn sè) trong tæng sè gi¸

trÞ thÆng d do toµn bé t b¶n x· héi s¶n sinh ra.

Nh vËy, ®èi víi nh÷ng t b¶n cã cÊu t¹o trung b×nh hay xÊp xØ trung

b×nh, gi¸ c¶ s¶n xuÊt hoµn toµn nhÊt trÝ hay gÇn nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ,

cßn lîi nhuËn th× hoµn toµn nhÊt trÝ hay gÇn nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ

thÆng d mµ nh÷ng t b¶n ®ã ®· s¶n sinh ra. TÊt c¶ c¸c t b¶n kh¸c, mÆc

dï cÊu t¹o cña chóng nh thÕ nµo, nhng do ¸p lùc cña c¹nh tranh, còng

®Òu cã xu híng san b»ng víi nh÷ng t b¶n cã cÊu thµnh trung b×nh. Nh-

ng v× nh÷ng t b¶n cã cÊu thµnh trung b×nh ®Òu b»ng hay gÇn b»ng

víi t b¶n x· héi trung b×nh, nªn tÊt c¶ c¸c t b¶n, dï gi¸ trÞ thÆng d mµ

b¶n th©n chóng ®· s¶n sinh ra lµ nh thÕ nµo, còng ®Òu cã xu híng thùc

hiÖn kh«ng ph¶i gi¸ trÞ thÆng d, mµ lµ c¸i lîi nhuËn trung b×nh trong

nh÷ng gi¸ c¶ cña hµng hãa cña chóng, tøc lµ thùc hiÖn nh÷ng gi¸ c¶ s¶n

xuÊt.

MÆt kh¸c, cã thÓ nãi r»ng ë bÊt cø n¬i nµo ®· h×nh thµnh mét lîi

nhuËn trung b×nh, do ®ã ®· h×nh thµnh mét tû suÊt lîi nhuËn chung, -

ch¼ng kÓ ph¬ng ph¸p ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶ ®ã lµ nh thÕ nµo, - th× lîi

nhuËn trung b×nh Êy còng ®Òu kh«ng thÓ lµ c¸i g× kh¸c h¬n ngoµi lîi

nhuËn cña t b¶n x· héi trung b×nh, tæng sè lîi nhuËn ®ã b»ng tæng sè

gi¸ trÞ thÆng d. Ta còng cã thÓ nãi r»ng nh÷ng gi¸ c¶ mµ ngêi ta cã ®-

îc b»ng c¸ch céng lîi nhuËn trung b×nh ®ã víi c¸c chi phÝ s¶n xuÊt

kh«ng thÓ lµ c¸i g× kh¸c h¬n ngoµi gi¸ trÞ ®· ®îc chuyÓn hãa thµnh

gi¸ c¶ s¶n xuÊt. NÕu cã nh÷ng t b¶n ®Çu t vµo trong mét sè khu vùc

s¶n xuÊt nµo ®ã, v× nh÷ng lý do nµo ®ã mµ kh«ng tu©n theo qu¸

tr×nh san b»ng nµy, th× t×nh h×nh còng sÏ kh«ng cã g× thay ®æi. Lóc

®ã, lîi nhuËn trung b×nh sÏ ®îc tÝnh theo c¸i bé phËn t b¶n x· héi ®·

tham gia vµo qu¸ tr×nh san b»ng. Râ rµng lîi nhuËn trung b×nh kh«ng

thÓ lµ c¸i g× kh¸c h¬n ngoµi tæng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc

ph©n phèi cho nh÷ng khèi lîng t b¶n trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt, tïy

theo lîng cña chóng. §ã lµ tæng sè lao ®éng kh«ng c«ng ®· thùc hiÖn,

vµ toµn bé khèi lîng lao ®éng kh«ng c«ng nµy, còng nh lao ®éng chÕt

vµ sèng ®îc tr¶ c«ng, ®Òu biÓu hiÖn trong tæng sè lîng hµng hãa vµ

tiÒn mµ nh÷ng nhµ t b¶n chiÕm ®îc.

VÊn ®Ò thËt sù khã hiÓu ë ®©y lµ: qu¸ tr×nh san b»ng lîi

nhuËn thµnh tû suÊt lîi nhuËn chung ®ã diÔn ra nh thÕ nµo, v× râ

rµng qu¸ tr×nh ®ã lµ kÕt qu¶ chø kh«ng thÓ lµ ®iÓm xuÊt ph¸t?

Tríc hÕt, ®¬ng nhiªn lµ sù ®¸nh gi¸ mét gi¸ trÞ - hµng hãa,

ch¼ng h¹n ®¸nh gi¸ b»ng tiÒn, chØ cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù trao

®æi nh÷ng gi¸ trÞ - hµng hãa Êy vµ v× vËy, khi gi¶ ®Þnh sù ®¸nh

gi¸ ®ã th× chóng ta ph¶i coi nã lµ kÕt qu¶ cña sù trao ®æi thùc tÕ

gi÷a gi¸ trÞ - hµng hãa víi gi¸ trÞ - hµng hãa. Nhng sù trao ®æi

nh÷ng hµng hãa ®ã theo ®óng gi¸ trÞ thùc tÕ cña chóng cã thÓ thùc

hiÖn ®îc b»ng c¸ch nh thÕ nµo?

Tríc hÕt, chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ mäi hµng hãa trong

nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Òu b¸n theo ®óng gi¸ trÞ thùc

tÕ cña chóng. Nh thÕ th× sÏ ra sao? Theo nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy

ë trªn, nÕu nh thÕ th× trong nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau sÏ cã

nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn rÊt kh¸c nhau. Hµng hãa ®îc b¸n ra theo

®óng gi¸ trÞ cña chóng (nghÜa lµ hµng hãa trao ®æi víi nhau tû lÖ víi

gi¸ trÞ chøa ®ùng trong hµng hãa, theo nh÷ng gi¸ c¶ ngang víi gi¸ trÞ

cña chóng), hay chóng ®îc b¸n ra theo nh÷ng gi¸ c¶ khiÕn cho viÖc

b¸n hµng hãa ®ã ®em l¹i nh÷ng lîi nhuËn b»ng nhau cho nh÷ng khèi

lîng t b¶n b»ng nhau ®· ®îc øng ra ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa

Êy, - prima facie1* ®ã lµ hai viÖc rÊt kh¸c nhau.

Nh÷ng t b¶n vËn dông nh÷ng khèi lîng lao ®éng sèng kh«ng b»ng

nhau th× s¶n sinh ra nh÷ng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d kh«ng b»ng nhau,

1* - míi tho¹t nh×n

264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn...

265

®iÒu ®ã gi¶ ®Þnh - Ýt ra còng tíi mét møc ®é nµo ®ã - lµ møc ®é

bãc lét lao ®éng hay tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ë ®©u còng ®Òu b»ng

nhau, hay gi¶ ®Þnh lµ nh÷ng sù chªnh lÖch tån t¹i trong lÜnh vùc ®ã

san b»ng lÉn nhau v× nh÷ng lý do bï trõ thùc tÕ hay tëng tîng (íc

®Þnh). §iÒu ®ã gi¶ ®Þnh cã sù c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n vµ cã sù

san b»ng do chç hä lu«n lu«n di chuyÓn tõ khu vùc s¶n xuÊt nµy sang

khu vùc s¶n xuÊt kh¸c. Tríc kia chóng ta ®· gi¶ ®Þnh cã mét tû suÊt gi¸

trÞ thÆng d chung nh vËy - díi h×nh th¸i mét xu híng, còng nh tÊt c¶

mäi quy luËt kinh tÕ - ®Ó lµm cho viÖc nghiªn cøu lý luËn ®îc ®¬n

gi¶n; nhng trªn thùc tÕ, nã lµ tiÒn ®Ò thùc tÕ cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt

t b¶n chñ nghÜa, mÆc dÇu xu híng nµy bÞ k×m h·m Ýt nhiÒu bëi

nh÷ng sù cä x¸t thùc tiÔn lµ nh÷ng c¸i g©y ra nh÷ng sù kh¸c nhau cã

tÝnh chÊt ®Þa ph¬ng, Ýt nhiÒu quan träng, - vÝ dô nh nh÷ng ®¹o luËt

c tró (settlement laws)57 ®èi víi c«ng nh©n n«ng nghiÖp níc Anh. Nhng

trªn lý luËn th× chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng nh÷ng quy luËt cña ph¬ng thøc

s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa diÔn ra díi mét d¹ng thuÇn tóy. Trong thùc

tÕ, bao giê còng chØ gÇn ®óng th«i; nhng sù gÇn ®óng ®ã cµng trë

nªn ®óng h¬n khi ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn

h¬n vµ khi nh÷ng tµn d cña nh÷ng ph¬ng thøc kinh tÕ tríc kia xa l¹ víi

nã cµng bÞ lo¹i trõ triÖt ®Ó h¬n.

TÊt c¶ sù khã kh¨n lµ do ë chç c¸c hµng hãa trao ®æi víi nhau kh«ng

ph¶i ®¬n thuÇn víi t c¸ch lµ hµng hãa, mµ víi t c¸ch lµ nh÷ng s¶n

phÈm cña t b¶n, nh÷ng t b¶n nµy ®ßi hái ph¶i ®îc chia mét phÇn trong

tæng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d, theo tû lÖ víi lîng cña chóng, vµ nÕu l-

îng cña chóng b»ng nhau, th× ph¶i ®îc chia mét phÇn b»ng nhau. Vµ

tæng gi¸ c¶ hµng hãa do mét t b¶n nhÊt ®Þnh s¶n xuÊt ra trong mét

kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ph¶i tháa m·n sù ®ßi hái ®ã. Nhng tæng

gi¸ c¶ nh÷ng hµng hãa ®ã chØ lµ tæng sè gi¸ c¶ cña nh÷ng hµng hãa c¸

biÖt häp thµnh s¶n phÈm cña t b¶n.

Punctum saliens1*sÏ s¸ng tá h¬n, nÕu chóng ta ®Ò cËp vÊn ®Ò nh

sau: gi¶ thö b¶n th©n c«ng nh©n lµ nh÷ng ngêi së h÷u t liÖu s¶n xuÊt

vµ trao ®æi víi nhau nh÷ng hµng hãa cña hä. Nh thÕ, nh÷ng hµng hãa

1* - §iÓm quyÕt ®Þnh

®ã sÏ kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña t b¶n. Còng gièng nh gi¸ trÞ nh÷ng t

liÖu lao ®éng vµ vËt liÖu lao ®éng sö dông trong c¸c ngµnh lao ®éng

kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau tïy theo tÝnh chÊt kü thuËt cña c¸c c«ng viÖc

kh¸c nhau; nÕu kh«ng kÓ ®Õn gi¸ trÞ kh¸c nhau cña nh÷ng t liÖu s¶n

xuÊt ®· sö dông, th× mét khèi lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh sÏ ®ßi hái mét

sè lîng t liÖu s¶n xuÊt kh¸c nhau, bëi v× lo¹i hµng hãa nµy cã thÓ lµm

xong trong mét giê, lo¹i hµng hãa kh¸c th× ph¶i hÕt mét ngµy míi lµm

xong ®îc, v.v.. Ngoµi ra, chóng ta l¹i gi¶ ®Þnh r»ng nh÷ng c«ng nh©n

®ã trung b×nh lµm trong mét kho¶ng thêi gian b»ng nhau, kÓ c¶ nh÷ng

¶nh hëng bï trõ lÉn nhau, nh÷ng ¶nh hëng nµy do cêng ®é lao ®éng

kh¸c nhau v.v. g©y ra. Nh vËy, trong hµng hãa ®¹i biÓu cho s¶n phÈm

cña ngµy lao ®éng cña hai c«ng nh©n th×, mét lµ, hä sÏ bï l¹i ®îc

nh÷ng sè tiÒn cña hä ®· chi ra, tøc lµ nh÷ng chi phÝ vÒ nh÷ng t liÖu

s¶n xuÊt mµ hä ®· tiªu dïng. Nh÷ng chi phÝ nµy kh¸c nhau tïy theo

tÝnh chÊt kü thuËt cña nh÷ng ngµnh lao ®éng cña hä. Hai lµ, c¶ hai

®Òu s¸ng t¹o ra nh÷ng lîng gi¸ trÞ míi b»ng nhau, tøc lµ gi¸ trÞ thªm

vµo t liÖu s¶n xuÊt trong mét ngµy lao ®éng. Gi¸ trÞ míi ®ã gåm tiÒn

c«ng cña hä céng víi gi¸ trÞ thÆng d, tøc lµ lao ®éng thÆng d ngoµi

nh÷ng nhu cÇu tÊt yÕu cña hä, nhng kÕt qu¶ cña lao ®éng thÆng d ®ã

l¹i thuéc b¶n th©n hä. NÕu nãi theo kiÓu t b¶n chñ nghÜa, chóng ta sÏ

nãi r»ng c¶ hai ngêi ®Òu nhËn ®îc mét sè tiÒn c«ng nh nhau céng víi

mét lîi nhuËn nh nhau, tøc lµ nhËn ®îc mét gi¸ trÞ ®¹i biÓu cho s¶n

phÈm cña mét ngµy lao ®éng mêi giê ch¼ng h¹n. Nhng mét lµ, gi¸ trÞ

cña nh÷ng hµng hãa cña hä cã thÓ kh¸c nhau. VÝ dô, trong hµng hãa I,

bé phËn gi¸ trÞ do nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt mµ ngêi ta ®· tiªu dïng

chuyÓn vµo l¹i lín h¬n trong hµng hãa II. Ngoµi ra, ®Ó cã thÓ thÊy

ngay ®îc tÊt c¶ nh÷ng sù kh¸c nhau cã thÓ cã, chóng ta h·y cho r»ng

hµng hãa I thu hót nhiÒu lao ®éng sèng h¬n vµ do ®ã ®Ó s¶n xuÊt ra

nã, ngêi ta ®· ph¶i tèn mét thêi gian lao ®éng dµi h¬n so víi hµng hãa

II. Nh vËy, gi¸ trÞ cña nh÷ng hµng hãa I vµ II ®ã rÊt kh¸c nhau. Tæng

sè cña nh÷ng gi¸ trÞ - hµng hãa, s¶n phÈm cña lao ®éng mµ c«ng nh©n

I vµ c«ng nh©n II ®· tiÕn hµnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, còng

rÊt kh¸c nhau. NÕu chóng ta gäi c¸i tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ tæng

gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· bá ra lµ tû suÊt lîi nhuËn, th× tû

264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn...

265

suÊt lîi nhuËn cña I vµ II còng rÊt kh¸c nhau. ë ®©y, nh÷ng t liÖu sinh

ho¹t mµ I vµ II tiªu dïng hµng ngµy trong khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, vµ

®¹i biÓu cho tiÒn c«ng, cÊu thµnh c¸i bé phËn nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt

®· øng ra, mµ ë nh÷ng chç kh¸c chóng ta vÉn gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn.

Nhng trong mét thêi gian lao ®éng nh nhau, gi¸ trÞ thÆng d cña I vµ

cña II còng sÏ b»ng nhau; hay nãi mét c¸ch ®óng h¬n, v× mçi c«ng

nh©n I vµ II ®Òu thu ®îc gi¸ trÞ cña s¶n phÈm cña mét ngµy lao

®éng, nªn sau khi trõ gi¸ trÞ cña nh÷ng yÕu tè "bÊt biÕn" ®· øng ra, hä

®Òu thu ®îc nh÷ng gi¸ trÞ nh nhau, trong ®ã mét bé phËn cã thÓ xem

lµ ®Ó bï l¹i nh÷ng t liÖu sinh ho¹t ®· tiªu dïng trong khi tiÕn hµnh s¶n

xuÊt, cßn bé phËn kia lµ gi¸ trÞ thÆng d d«i ra ngoµi phÇn nãi trªn.

NÕu c«ng nh©n I ®· ph¶i chi phÝ nhiÒu h¬n, th× nh÷ng chi phÝ ®ã

®îc bï l¹i b»ng mét bé phËn lín h¬n trong gi¸ trÞ cña hµng hãa I, ®Ó

bï l¹i c¸i bé phËn "bÊt biÕn" nãi ë trªn, vµ v× vËy ngêi ®ã còng ph¶i

chuyÓn hãa mét phÇn lín h¬n trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña m×nh

thµnh nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña c¸i bé phËn bÊt biÕn ®ã; cßn c«ng

nh©n II, nÕu thu vÒ Ýt h¬n, th× còng sÏ chØ ph¶i chuyÓn hãa mét bé

phËn gi¸ trÞ Ýt h¬n thµnh nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña bé phËn bÊt

biÕn. Cho nªn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau

lµ mét ®iÒu kh«ng quan träng g×; còng hÖt nh ®èi víi mét c«ng nh©n

lµm thuª, c¸i khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ ngêi ta ®· bãp nÆn cña anh

ta biÓu hiÖn ra thµnh mét tû suÊt lîi nhuËn nh thÕ nµo, th× ®iÒu ®ã

ch¼ng quan träng g× c¶; vµ còng hÖt nh trong th¬ng m¹i quèc tÕ, viÖc

c¸c níc kh¸c nhau cã nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau còng kh«ng

quan träng g× ®èi víi viÖc trao ®æi hµng hãa cña níc ®ã c¶.

Bëi vËy, sù trao ®æi hµng hãa theo ®óng hay gÇn ®óng gi¸ trÞ

cña chóng ®ßi hái mét tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n nhiÒu so víi sù

trao ®æi theo ®óng gi¸ c¶ s¶n xuÊt, lµ sù trao ®æi ®ßi hái ph¶i cã

mét tr×nh ®é ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa cao nhÊt ®Þnh.

Dï gi¸ c¶ cña c¸c hµng hãa lóc ®Çu ®· ®îc x¸c ®Þnh hay ®îc ®iÒu

tiÕt gi÷a hµng hãa nµy víi hµng hãa kh¸c lµ nh thÕ nµo ch¨ng n÷a, th×

quy luËt gi¸ trÞ còng vÉn chi phèi sù vËn ®éng cña chóng. Khi nµo

thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa ®ã gi¶m

xuèng, th× khi ®ã gi¸ c¶ còng h¹ xuèng; khi nµo thêi gian lao ®éng t¨ng

lªn, th× khi ®ã gi¸ c¶ còng lªn cao, nÕu c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c vÉn y nh

cò.

Cho nªn, nÕu kh«ng kÓ ®Õn viÖc c¸c gi¸ c¶ vµ sù vËn ®éng cña

gi¸ c¶ ®Òu bÞ quy luËt gi¸ trÞ chi phèi, th× cho r»ng gi¸ trÞ cña hµng

hãa prius1* gi¸ c¶ s¶n xuÊt, kh«ng nh÷ng vÒ mÆt lý luËn, mµ c¶ vÒ

mÆt lÞch sö n÷a, còng vÉn lµ hoµn toµn ®óng. §iÒu nµy ®óng ®èi

víi nh÷ng tr¹ng th¸i trong ®ã t liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ ngêi lao ®éng;

vµ tù cµy cÊy lÊy, vµ cña ngêi thî thñ c«ng, trong thÕ giíi cæ ®¹i

còng nh trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. §iÒu ®ã còng phï hîp víi ý kiÕn mµ

trªn kia27) chóng t«i ®· ph¸t biÓu, tøc lµ ý kiÕn cho r»ng sù chuyÓn

hãa s¶n phÈm thµnh hµng hãa lµ kÕt qu¶ cña sù trao ®æi gi÷a c¸c

c«ng x· kh¸c nhau, chø kh«ng ph¶i gi÷a nh÷ng thµnh viªn cña cïng

mét c«ng x·59. Nh÷ng ®iÒu ®· nãi vÒ tr¹ng th¸i nguyªn thñy Êy, th×

còng cã gi¸ trÞ ®èi víi nh÷ng tr¹ng th¸i sau ®ã, tøc lµ nh÷ng tr¹ng th¸i

dùa trªn chÕ ®é n« lÖ vµ chÕ ®é n«ng n«, còng nh cã gi¸ trÞ ®èi víi

c¸c phêng héi thñ c«ng, chõng nµo mµ t liÖu s¶n xuÊt g¾n chÆt vµo

mçi ngµnh s¶n xuÊt chØ cã thÓ chuyÓn dÞch ®îc mét c¸ch khã kh¨n

tõ khu vùc nµy qua khu vùc kh¸c, vµ v× vËy, trong nh÷ng giíi h¹n

nhÊt ®Þnh nµo ®ã, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau quan hÖ víi

nhau gièng nh nh÷ng níc kh¸c nhau hay nh÷ng c«ng x· céng s¶n kh¸c

nhau quan hÖ víi nhau.

27) BÊy giê, håi n¨m 1865, ®ã chØ lµ "ý kiÕn" cña M¸c. Ngµy nay, sau nh÷ng

cuéc nghiªn cøu réng r·i vÒ c¸c c«ng x· nguyªn thñy, tõ Mau-r¬ cho ®Õn Moãc-gan 58,

th× ®iÒu ®ã ®· trë thµnh mét sù thËt kh«ng cßn ai tranh c·i n÷a. - Ph.¡.

Muèn cho gi¸ c¶ cña nh÷ng hµng hãa trao ®æi víi nhau gÇn phï hîp

víi gi¸ trÞ cña chóng, th× chØ cÇn: 1) sù trao ®æi gi÷a c¸c hµng hãa

kh¸c nhau kh«ng cßn lµ hiÖn tîng thuÇn tóy ngÉu nhiªn hay c¸ biÖt

n÷a; 2) trong chõng mùc mµ chóng ta xÐt sù trao ®æi hµng hãa trùc

tiÕp, th× hµng hãa cña c¶ ®«i bªn ®Òu ph¶i ®îc s¶n xuÊt ra víi mét

1* - cã tríc

264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn...

265

khèi lîng gÇn phï hîp víi nhu cÇu cña nhau, ®iÒu ®ã ®îc x¸c ®Þnh

nhê kinh nghiÖm cña c¶ hai bªn trong khi b¸n hµng vµ lµ kÕt qu¶ cña

bªn giao dÞch cã thÓ b¸n cao h¬n gi¸ trÞ, hay cã thÓ b¾t ph¶i b¸n thÊp

h¬n gi¸ trÞ. Khi nãi ®éc quyÒn ngÉu nhiªn, chóng t«i muèn nãi ®Õn

thø ®éc quyÒn ph¸t sinh ra cho ngêi mua hoÆc ngêi b¸n do mèi t¬ng

quan ngÉu nhiªn cña cung vµ cÇu.

Gi¶ ®Þnh r»ng hµng hãa cña c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ®îc

b¸n ra theo gi¸ trÞ cña chóng dÜ nhiªn chØ cã nghÜa lµ gi¸ trÞ cña

hµng hãa lµ c¸i trôc mµ gi¸ c¶ xoay xung quanh; nh÷ng sù biÕn ®éng

lªn xuèng thêng xuyªn cña gi¸ c¶ ®Òu dùa vµo c¸i trôc ®ã ®Ó san

cña nh÷ng hµng hãa do nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhau s¶n xuÊt ra víi

c¸i gi¸ trÞ thÞ trêng mµ sau nµy chóng ta sÏ bµn ®Õn. §èi víi mét sè

trong nh÷ng hµng hãa ®ã, th× gi¸ trÞ c¸ biÖt sÏ thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ

trêng (nghÜa lµ ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa ®ã chØ cÇn mét thêi

gian lao ®éng Ýt h¬n thêi gian lao ®éng mµ gi¸ trÞ thÞ trêng biÓu

hiÖn); ®èi víi mét sè kh¸c, gi¸ trÞ c¸ biÖt l¹i sÏ cao h¬n gi¸ trÞ thÞ tr-

êng. Mét mÆt, ph¶i coi gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña

nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong mét khu vùc s¶n xuÊt nµo ®ã;

mÆt kh¸c, l¹i ph¶i coi gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña nh÷ng

hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh cña khu

vùc ®ã vµ chiÕm mét khèi lîng lín trong sè nh÷ng s¶n phÈm cña khu

vùc nµy. ChØ trong nh÷ng t×nh h×nh rÊt ®Æc biÖt, gi¸ trÞ thÞ trêng

míi bÞ chi phèi bëi nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra hoÆc gi¶ trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt, hoÆc gi¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn

lîi nhÊt mµ th«i. H¬n n÷a, chÝnh gi¸ trÞ thÞ trêng ®ã l¹i lµ c¸i trung

hãa cïng mét lo¹i th× gi¸ c¶ thÞ trêng còng ®Òu ngang nhau c¶. NÕu l-

îng cÇu b×nh thêng ®îc tháa m·n do t×nh h×nh cung cÊp hµng hãa theo

gi¸ trÞ trung b×nh, tøc lµ theo gi¸ trÞ trung b×nh cña c¸i khèi lîng n»m

gi÷a hai cùc, th× nh÷ng hµng hãa nµo cã gi¸ trÞ c¸ biÖt thÊp h¬n gi¸

trÞ thÞ trêng cña chóng sÏ thùc hiÖn ®îc mét gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch

hay siªu lîi nhuËn, cßn nh÷ng hµng hãa nµo cã gi¸ trÞ c¸ biÖt cao h¬n

gi¸ trÞ thÞ trêng th× sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc mét bé phËn gi¸ trÞ

thÆng d mµ chóng chøa ®ùng.

B¶o r»ng nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi

nhÊt mµ vÉn b¸n ®îc, chøng tá nh÷ng hµng hãa Êy lµ cÇn thiÕt ®Ó tháa

m·n lîng cÇu, - nãi nh thÕ hoµn toµn ch¼ng lµm cho vÊn ®Ò s¸ng tá ra

mét chót nµo c¶. NÕu trong trêng hîp nµy, gi¸ c¶ l¹i cao h¬n gi¸ trÞ thÞ

trêng trung b×nh, th× lîng cÇu sÏ Ýt ®i1*. Víi mét gi¸ c¶ nhÊt ®Þnh, mét

lo¹i hµng hãa nµo ®ã cã thÓ chiÕm mét ®Þa vÞ nhÊt ®Þnh trªn thÞ trêng.

Nhng khi gi¸ c¶ thay ®æi, ®Þa vÞ ®ã chØ cã thÓ gi÷ ®îc nh cò nÕu

cïng víi gi¸ c¶ t¨ng lªn, khèi lîng hµng hãa l¹i gi¶m xuèng, hoÆc gi¸ c¶

gi¶m xuèng l¹i ®i ®«i víi sè lîng hµng hãa t¨ng lªn. Tr¸i l¹i, nÕu lîng cÇu

m¹nh ®Õn nçi nã kh«ng gi¶m xuèng ngay c¶ khi gi¸ c¶ ®îc quy ®Þnh

theo gi¸ trÞ cña nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn

bÊt lîi nhÊt, th× chÝnh nh÷ng hµng hãa nµy quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thÞ tr-

êng. Song chØ khi nµo lîng cÇu lín h¬n møc cÇu b×nh thêng hay khi

nµo lîng cung gi¶m xuèng díi møc cung b×nh thêng, th× míi cã thÓ cã

t×nh h×nh ®ã th«i. Sau hÕt, nÕu khèi lîng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra vît

qu¸ c¸i khèi lîng hµng hãa cã thÓ tiªu thô ®îc víi gi¸ trÞ thÞ trêng trung

b×nh, th× lóc ®ã nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu

kiÖn cã lîi nhÊt l¹i quy ®Þnh gi¸ trÞ thÞ trêng. Nh÷ng hµng hãa lo¹i nµy

cã thÓ, ch¼ng h¹n, ®îc b¸n ra theo ®óng hoÆc gÇn nh ®óng víi gi¸ trÞ

c¸ biÖt cña chóng; cho nªn cã thÓ cã t×nh h×nh lµ nh÷ng hµng hãa ®· ®-

îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt kh«ng thùc hiÖn ®îc

ngay c¶ chi phÝ s¶n xuÊt cña chóng, cßn nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra

trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh th× chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét

phÇn gi¸ trÞ thÆng d mµ nh÷ng hµng hãa ®ã chøa ®ùng. Nh÷ng ®iÒu

gi¸ c¶ s¶n xuÊt, mét khi gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®· thay thÕ gi¸ trÞ thÞ trêng. Gi¸

c¶ s¶n xuÊt ®îc ®iÒu tiÕt trong tõng khu vùc c¸ biÖt vµ còng ®îc ®iÒu

tiÕt gièng nh thÕ tïy theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. Nhng chÝnh gi¸ c¶

cña M¸c.

Chương X - sự san bằng tỷ suất lợi nhuận chung do cạnh tranh. Giá cả thị trường và giá trị thị trường. lợi nhuận siêu ngạch

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi