Công bằng xã hội
mục tiêu cốt lõi trong chính sách xã hội của Đảng ta
Bùi Văn Nhơn
Công b ng xã h i là m c tiêu c t lõi c a chính sách xã h i, nh mằ ộ ụ ố ủ ộ ằ
h ng t i n đ nh xã h i, không ng ng nâng cao ch t l ng m iướ ớ ổ ị ộ ừ ấ ượ ọ
m t c a đ i s ng nhân dân và s phát tri n b n v ng c a đ tặ ủ ờ ố ự ể ề ữ ủ ấ
n c.ướ
Th c ch t công b ng xã h iự ấ ằ ộ
V i cách nhìn t ng th , có th hi u công b ng xã h i là các giá tr đ nhớ ổ ể ể ể ằ ộ ị ị
h ng đ con ng i sinh s ng và phát tri n trong các quan h gi a cácướ ể ườ ố ể ệ ữ
thành viên trong c ng đ ng v v t ch t cũng nh v tinh th n. Đó làộ ồ ề ậ ấ ư ề ầ
nh ng giá tr c b n trong các quan h xã h i nh : quan h gi a m c đữ ị ơ ả ệ ộ ư ệ ữ ứ ộ
lao đ ng và m c đ thu nh p; quan h gi a quy n s h u t li u s nộ ứ ộ ậ ệ ữ ề ở ữ ư ệ ả
xu t và quy n đ nh đo t s s n xu t và phân ph i; quan h gi a m c đấ ề ị ạ ự ả ấ ố ệ ữ ứ ộ
ph m t i và m c đ b tr ng ph t; quan h gi a các thành viên c a xãạ ộ ứ ộ ị ừ ạ ệ ữ ủ
h i v i hoàn c nh kinh t , m c đ phát tri n trí l c khác nhau và c h iộ ớ ả ế ứ ộ ể ự ơ ộ
tham gia vào quá trình giáo d c, khám ch a b nh, h ng th các s nụ ữ ệ ưở ụ ả
ph m văn hóa, ngh thu t, th d c - th thao...ẩ ệ ậ ể ụ ể
Đi u ki n xã h i c th c a n c ta hi n nay đang m ra nh ng khề ệ ộ ụ ể ủ ướ ệ ở ữ ả
năng cho các cá nhân, các t ng l p xã h i phát huy năng l c và ngu nầ ớ ộ ự ồ
l c đ v a m u c u l i ích c a mình, v a t o nên s c m nh chung c aự ể ừ ư ầ ợ ủ ừ ạ ứ ạ ủ
c ng đ ng (dân giàu, n c m nh), đ a đ t n c t ng b c ti n t i trìnhộ ồ ướ ạ ư ấ ướ ừ ướ ế ớ
đ hi n đ i (văn minh).ộ ệ ạ
Quan ni m công b ng xã h i theo ch nghĩa bình quân ho c cho m i thệ ằ ộ ủ ặ ọ ứ
b t công hoành hành, có h i cho l i ích c a đ i đa s nhân dân càngấ ạ ợ ủ ạ ố
không th ch p nh n đ c. Có ng i đ t v n đ , đ đ t đ c s tăngể ấ ậ ượ ườ ặ ấ ề ể ạ ượ ự
tr ng kinh t thì t t y u ph i hy sinh công b ng xã h i, c n ch p nh nưở ế ấ ế ả ằ ộ ầ ấ ậ
đ t tăng tr ng kinh t tr c r i d n d n gi i quy t nh ng v n đ xã h iạ ưở ế ướ ồ ầ ầ ả ế ữ ấ ề ộ
sau? M c tiêu dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng, dân ch , vănụ ướ ạ ộ ằ ủ
minh không cho phép làm nh v y. V l i, n u làm nh th thì đ ng th iư ậ ả ạ ế ư ế ồ ờ
cũng tri t tiêu luôn s tăng tr ng kinh t . Cũng có ng i cho r ng: đã làệ ự ưở ế ườ ằ
kinh t th tr ng thì ph i ch p nh n m i th b t công? Kinh nghi m m tế ị ườ ả ấ ậ ọ ứ ấ ệ ộ
s n c cho th y, m t n n kinh t th tr ng ki u đó không giúp cho số ướ ấ ộ ề ế ị ườ ể ự
phát tri n c a đ t n c, ngay c trong lĩnh v c kinh t , và s m mu n sể ủ ấ ướ ả ự ế ớ ộ ẽ
d n đ t n c t i h n lo n, nghèo kh và l c h u. N n kinh t th tr ngẫ ấ ướ ớ ỗ ạ ổ ạ ậ ề ế ị ườ
mà chúng ta mu n có là m t n n kinh t ph c v cho l i ích chung c aố ộ ề ế ụ ụ ợ ủ
s phát tri n đ t n c và b o đ m cho m i ng i dân s ng ngày càngự ể ấ ướ ả ả ọ ườ ố
n đ nh và khá lên, theo nguyên t c xã h i ch nghĩa.ổ ị ắ ộ ủ
Nh ng y u t t o nên s b t công b ngữ ế ố ạ ự ấ ằ
Trên l trình th c hi n công b ng xã h i chúng ta ph i đ i m t và gi iộ ự ệ ằ ộ ả ố ặ ả
quy t r t nhi u v n đ , trong đó n i b t:ế ấ ề ấ ề ổ ậ
Th nh t,ứ ấ lo i b t công t nhiên. Tính t "t nhiên" đây bao hàm cạ ấ ự ừ ự ở ả
nh ng kh năng, nh ng năng l c khác nhau v m t t nhiên (có nh ngữ ả ữ ự ề ặ ự ữ
ngu n g c sinh h c ch ng h n) cũng nh nh ng khác bi t v trình đồ ố ọ ẳ ạ ư ữ ệ ề ộ
phát tri n do l ch s lâu đ i đ l i (ví d nh s khác bi t gi a thành thể ị ử ờ ể ạ ụ ư ự ệ ữ ị
và nông thôn, gi a mi n núi và mi n xuôi,...). Đ i v i lo i b t công này,ữ ề ề ố ớ ạ ấ
h ng lâu dài là d a trên s phát tri n ngày càng cao c a xã h i đ thuướ ự ự ể ủ ộ ể
h p d n kho ng cách, và tr c m t, c g ng đ n m c t i đa đ bù đ pẹ ầ ả ướ ắ ố ắ ế ứ ố ể ắ
nh ng thi t thòi do nh ng b t công này gây ra, không đ tr thành nh ngữ ệ ữ ấ ể ở ữ
căng th ng xã h i và xung đ t có h i cho s phát tri n chung. Nhi u nămẳ ộ ộ ạ ự ể ề
qua, Đ ng và Nhà n c ta đã t p trung u tiên đ u t v m i m t đả ướ ậ ư ầ ư ề ọ ặ ể
phát tri n các vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa, vùng đ ng bào dân t cể ồ ộ
thi u s , không ng ng nâng cao đ i s ng nhân dân các vùng này, xóaể ố ừ ờ ố ở
d n nh ng b t công cách bi t gi a các vùng. Tuy nhiên, hi n nay vi cầ ữ ấ ệ ữ ệ ệ
b o đ m công b ng gi a các vùng đ a - chính tr khác nhau v n còn đ tả ả ằ ữ ị ị ẫ ặ
ra nhi u v n đ ph i gi i quy t.ề ấ ề ả ả ế
Th hai,ứ lo i b t công t t y u. Nói "dân giàu", nh ng không ph i ai cũngạ ấ ấ ế ư ả
giàu ngang nhau và cùng m t lúc. Đ ng ta ch rõ: không th lo i b ngayộ ả ỉ ể ạ ỏ
tình tr ng nghèo t ng đ i. Chúng ta ch p nh n s làm giàu chính đáng,ạ ươ ố ấ ậ ự
h p pháp, có l i cho s phát tri n c a đ t n c - đó là s làm giàu d aợ ợ ự ể ủ ấ ướ ự ự
vào nh ng năng l c và c nh ng ngu n l c chính đáng - s làm giàu nàyữ ự ả ữ ồ ự ự
không v p ph i m t h n ch nào. Tài kinh doanh, óc t ch c, sáng ki nấ ả ộ ạ ế ổ ứ ế
và c ch d a chính đáng v ngu n l c đ u có đ t phát huy đ n m cả ỗ ự ề ồ ự ề ấ ế ứ
cao nh t qua c nh tranh lành m nh.ấ ạ ạ
Th ba,ứ lo i b t công phi lý, phi pháp. Đó là t t c nh ng b t công nàoạ ấ ấ ả ữ ấ
hoàn toàn đi ng c l i nh ng l i ích c a s phát tri n xã h i, làm cho đ iượ ạ ữ ợ ủ ự ể ộ ờ
s ng xã h i bi n d ng và đ o đ c xã h i suy đ i. Xóa b nh ng b tố ộ ế ạ ạ ứ ộ ồ ỏ ữ ấ
công phi lý, đi u ti t nh ng b t công t nhiên và h p lý dù sao cũng làề ế ữ ấ ự ợ
m t th đ ng c a vi c th c hi n công b ng xã h i. Đi u quan tr ng h n,ặ ụ ộ ủ ệ ự ệ ằ ộ ề ọ ơ
m t tích c c, ch đ ng là xã h i d n d n t o ra nh ng đi u ki n thu nặ ự ủ ộ ộ ầ ầ ạ ữ ề ệ ậ
l i cho nh ng c may ngang nhau gi a các thành viên c a xã h i trongợ ữ ơ ữ ủ ộ
nh ng lĩnh v c phúc l i xã h i c n quan tâm, đ c bi t là c l p ng i cóữ ự ợ ộ ầ ặ ệ ả ớ ườ
công trong s nghi p gi i phóng dân t c và c nh ng n n nhân chi nự ệ ả ộ ả ữ ạ ế
tranh m t kh năng lao đ ng và ki m s ng cũng ph i đ c h ng nh ngấ ả ộ ế ố ả ượ ưở ữ
tr c p th ng xuyên đ duy trì m c s ng t i thi u, mà không ph i làợ ấ ườ ủ ứ ố ố ể ả
chi u c tình nghĩa hay nhân đ o theo l i ban phát.ế ố ạ ố
V n đ công b ng xã h i đ i v i n c taấ ề ằ ộ ố ớ ướ
Tiêu chí hàng đ u c a công b ng xã h i n c ta hi n nay là xem nó cóầ ủ ằ ộ ở ướ ệ
l i hay h i cho đ i s ng nhân dân và s phát tri n c a đ t n c. Kinhợ ạ ờ ố ự ể ủ ấ ướ
nghi m cho th y, đ t công b ng xã h i lên hàng đ u s d n t i ch tri tệ ấ ặ ằ ộ ầ ẽ ẫ ớ ỗ ệ
tiêu nh ng y u t phát tri n kinh t , nh ng đ t hi u qu kinh t lên hàngữ ế ố ể ế ư ặ ệ ả ế
đ u theo l i "ch nghĩa t do m i" l i d n t i nh ng h khoét sâu nh ngầ ố ủ ự ớ ạ ẫ ớ ữ ố ữ
ngăn cách xã h i và nh t là d n m t s ng i không nh vào tình tr ngộ ấ ồ ộ ố ườ ỏ ạ
nghèo kh và b t c, và cu i cùng cũng t o ra nh ng tr ng i l n choổ ế ắ ố ạ ữ ở ạ ớ
hi u qu c a phát tri n kinh t , nh ng nguy c bùng n xã h i.ệ ả ủ ể ế ữ ơ ổ ộ
Ph i đi tìm m t công th c m i, trong đó hai m t công b ng xã h i vàả ộ ứ ớ ặ ằ ộ
phát tri n kinh t không đ i kháng nhau, lo i b nhau, mà làm cho haiể ế ố ạ ỏ
m t đó tr thành ti n đ c a nhau, h n n a đ cho m t này bao hàm cặ ở ề ề ủ ơ ữ ể ặ ả
m t kia m c đ h p lý nh t. Đi u đó càng c n thi t, vì ngày nay m i lýặ ở ứ ộ ợ ấ ề ầ ế ọ
lu n v s phát tri n đ u bác b cách hi u phát tri n đ ng nghĩa v iậ ề ự ể ề ỏ ể ể ồ ớ
tăng tr ng kinh t và đ u nh n m nh n i dung c b n và m c tiêu caoưở ế ề ấ ạ ộ ơ ả ụ
nh t c a s phát tri n là vì con ng i v i t cách cá nhân trong m tấ ủ ự ể ườ ớ ư ộ
c ng đ ng đ y nhân tính. S k t h p, s giao thoa c a hai m t đó ph iộ ồ ầ ự ế ợ ự ủ ặ ả
đ c tính toán theo nh ng đi u ki n c th c a m i n c, ch y u làượ ữ ề ệ ụ ể ủ ỗ ướ ủ ế
theo trình đ phát tri n kinh t và theo truy n th ng, nh ng tâm lý dânộ ể ế ề ố ữ
t c. đây, tuy t đ i không th có mô hình có s n.ộ ở ệ ố ể ẵ
Trong hoàn c nh n c ta hi n nay, s k t h p hai m t đó đang v p ph iả ướ ệ ự ế ợ ặ ấ ả
nh ng khó khăn.ữ M t m t,ộ ặ ch nghĩa bao c p v a bình quân, v a đ củ ấ ừ ừ ặ
quy n có đ l i di ch ng, không nh ng trong đ i s ng v t ch t mà cề ể ạ ứ ữ ờ ố ậ ấ ả
trong ý th c con ng i.ứ ườ M t khác,ặ quá trình chuy n sang kinh t thể ế ị
tr ng ch a đ y nh ng y u t đ c quy n, lũng đo n, vô chính ph , tườ ứ ầ ữ ế ố ộ ề ạ ủ ự
phát làm cho kinh t th tr ng mang tr ng thái dã man, tuy có kích thíchế ị ườ ạ
nh ng ho t đ ng kinh t , nh ng đ a con ng i vào nh ng "mê cung"ữ ạ ộ ế ư ư ườ ữ
đ y b t tr c và nh t là t o nên m t s c ép tâm lý v xã h i c a l i s ngầ ấ ắ ấ ạ ộ ứ ề ộ ủ ố ố
hãnh ti n, ch y theo đ ng ti n m t cách mù quáng. Không th ph nh nế ạ ồ ề ộ ể ủ ậ
r ng, kinh t th tr ng dã man này đã t o ra nh ng b t công xã h i m i.ằ ế ị ườ ạ ữ ấ ộ ớ
T i l i này không ph i thu c v b n thân kinh t th tr ng mà do nh ngộ ỗ ả ộ ề ả ế ị ườ ữ
tác nhân phá ho i nó, bi n nó thành dã man.ạ ế
Chúng ta đang xây d ng n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i chự ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ
nghĩa nh m t o ra môi tr ng thu n l i nh t cho các ho t đ ng kinh tằ ạ ườ ậ ợ ấ ạ ộ ế
m t cách văn minh, v i nh ng ho t đ ng sinh l i th c s và đ c phápộ ớ ữ ạ ộ ợ ự ự ượ
lu t ki m soát ch t ch , có l i cho qu c k dân sinh. B n thân kinh t thậ ể ặ ẽ ợ ố ế ả ế ị
tr ng không t đ ng b o đ m công b ng xã h i. Ph i có nh ng đi uườ ự ộ ả ả ằ ộ ả ữ ề
ti t xã h i thông qua Nhà n c đ phân ph i l i nh ng k t qu ho tế ộ ướ ể ố ạ ữ ế ả ạ
đ ng kinh t theo h ng b o đ m công b ng xã h i m c c n thi t t iộ ế ướ ả ả ằ ộ ở ứ ầ ế ố
thi u.ể
Không th đ ng ý v i quan ni m cho r ng, n u coi tr ng công b ng xãể ồ ớ ệ ằ ế ọ ằ
h i thì khó lòng t p trung các ngu n l c bên trong và bên ngoài đ phátộ ậ ồ ự ể
tri n kinh t . Đ ng v ng n h n thì nh v y, nh ng n u xét theo tri nể ế ứ ề ắ ạ ư ậ ư ế ể
v ng lâu dài thì quan ni m này r t có h i. T t nhiên, tr c m t c n t pọ ệ ấ ạ ấ ướ ắ ầ ậ
trung ph n l n các ngu n l c tăng tr ng kinh t đ t đó có thêmầ ớ ồ ự ưở ế ể ừ
nh ng ngu n l c đ u t cho giáo d c, y t , tr c p xã h i. Nh ng n uữ ồ ự ầ ư ụ ế ợ ấ ộ ư ế
ngày nay không đ u t thích đáng cho nh ng lĩnh v c này thì li u trongầ ư ữ ự ệ
10 đ n 15 năm n a, chúng ta có th b o đ m ngu n nhân l c có ch tế ữ ể ả ả ồ ự ấ
l ng cho s phát tri n kinh t không? Hay lúc đó, nhân l c d i dào ượ ự ể ế ự ồ ở
n c ta s tr thành m t gánh n ng vì thi u h c v n, thi u trình đ nghướ ẽ ở ộ ặ ế ọ ấ ế ộ ề
nghi p và không đ s c kh e. Theo t duy kinh t , đ u t cho các lĩnhệ ủ ứ ỏ ư ế ầ ư
v c xã h i cũng là tr c ti p đ u t cho kinh t , nh t là xét theo tri n v ngự ộ ự ế ầ ư ế ấ ể ọ
dài h n. Đ u t cho c s h t ng không th ch bó h p vào nh ng k tạ ầ ư ơ ở ạ ầ ể ỉ ẹ ữ ế
c u h t ng kinh t mà ph i m r ng ra nh ng k t c u h t ng xã h i.ấ ạ ầ ế ả ở ộ ữ ế ấ ạ ầ ộ
Các gi i pháp cho công b ng xã h iả ằ ộ
Đ b o đ m công b ng xã h i, có nhi u gi i pháp, nh ng tr c m t ph iể ả ả ằ ộ ề ả ư ướ ắ ả
th c hi n nh ng gi i pháp c b n sau:ự ệ ữ ả ơ ả
M t là,ộ xây d ng m t Nhà n c pháp quy n xã h i ch nghĩa v iự ộ ướ ề ộ ủ ớ
ch đ dân ch , kinh t , văn hóa phát tri n, kiên quy t xóa b s đ cế ộ ủ ế ể ế ỏ ự ộ
quy n, đ c quy n đ c l i. Phát tri n ch đ dân ch xã h i ch nghĩaề ặ ề ặ ợ ể ế ộ ủ ộ ủ
th c s , nhân dân tham gia quy t đ nh nh ng v n đ tr ng đ i c a đ tự ự ế ị ữ ấ ề ọ ạ ủ ấ
n c. Th c hi n t t ph ng châm: Dân bi t, dân bàn, dân làm, dân ki mướ ự ệ ố ươ ế ể
tra, dân h ng l i. Xóa b s đ c quy n, lũng đo n trong ho t đ ng kinhưở ợ ỏ ự ộ ề ạ ạ ộ
t , b o đ m cho m i ng i bình đ ng v quy n kinh doanh và làm nghĩaế ả ả ọ ườ ẳ ề ề
v đ i v i nhà n c và xã h i.ụ ố ớ ướ ộ
Hai là, huy đ ng các ngu n l c trong nhân dân, xã h i hóa nhi mộ ồ ự ộ ệ
v đ n n đáp nghĩa, xây d ng ch ng trình xóa đói, gi m nghèo. Banụ ề ơ ự ươ ả
hành các chính sách nh m t o ra nh ng đi u ki n c n thi t, gi m d nằ ạ ữ ề ệ ầ ế ả ầ
s cách bi t gi a các vùng trong n c. u tiên đ u t , xây d ng c sự ệ ữ ướ Ư ầ ư ự ơ ở
h t ng, phát tri n giáo d c, y t các vùng sâu, vùng xa, vùng căn cạ ầ ể ụ ế ở ứ
cách m ng tr c đây, vùng b chi n tranh tàn phá và b t l i v kinh t .ạ ướ ị ế ấ ợ ề ế
Ba là, tri n khai đ ng b các b ph n ch ng tham nhũng, s d ngể ồ ộ ộ ậ ố ử ụ
có hi u qu vi n tr nhân đ o và phát tri n (s d ng đúng m c đích,ệ ả ệ ợ ạ ể ử ụ ụ
ngăn ch n tình tr ng ăn b t, ăn ch n...). Th c hi n công b ng trongặ ạ ớ ặ ự ệ ằ
phân ph i và thu nh p theo ngu n phân ph i theo lao đ ng. Công khaiố ậ ồ ố ộ
minh b ch tài s n công và riêng. T o ra nh ng c h i nh nhau cho t tạ ả ạ ữ ơ ộ ư ấ
c các t ng l p dân c và cá nhân phát huy tài năng, tham gia vào sả ầ ớ ư ự
nghi p phát tri n kinh t - xã h i.ệ ể ế ộ
B n là,ố kh c ph c và h n ch các khuy t t t c a kinh t th tr ngắ ụ ạ ế ế ậ ủ ế ị ườ
v phân t ng xã h i và phân hóa giàu nghèo, t o đi u ki n cho nh ngề ầ ộ ạ ề ệ ữ
ng i thi t thòi có đi u ki n v n lên hòa nh p v i c ng đ ng. T o l pườ ệ ề ệ ươ ậ ớ ộ ồ ạ ậ
n p s ng văn minh, duy trì và phát huy b n s c văn hóa dân t c, gópế ố ả ắ ộ
ph n b o đ m s phát tri n b n v ng c a đ t n c.ầ ả ả ự ể ề ữ ủ ấ ướ
Hi u qu c a công b ng xã h i là n đ nh xã h i, nâng cao ch tệ ả ủ ằ ộ ổ ị ộ ấ
l ng cu c s ng c a nhân dân. Đ th c hi n chính sách xã h i đúngượ ộ ố ủ ể ự ệ ộ
m c tiêu, đ i t ng và hi u qu , ph i có nh ng đi u ki n b o đ m ụ ố ượ ệ ả ả ữ ề ệ ả ả ở
m c c n thi t đ chính sách xã h i đi vào cu c s ng. Chính sách xã h iứ ầ ế ể ộ ộ ố ộ
đang đ c Đ ng và Nhà n c ta đ ra trong k ho ch hóa b ng cácượ ả ướ ề ế ạ ằ
ch ng trình, d án có m c tiêu, hình thành các qu xã h i, phát huy vaiươ ự ụ ỹ ộ
trò s c m nh c a c ng đ ng, c a c s và các t ch c xã h i, phát tri nứ ạ ủ ộ ồ ủ ơ ở ổ ứ ộ ể
h th ng s nghi p ho c d ch v xã h i, tăng c ng l c l ng cán s xãệ ố ự ệ ặ ị ụ ộ ườ ự ượ ự
h i... nh m mang l i cho nhân dân ta ngày càng có đ i s ng công b ngộ ằ ạ ờ ố ằ
nhi u h n, đ y đ h n, t t đ p h n.ề ơ ầ ủ ơ ố ẹ ơ