[Type text] Page 1
Đề cương lý luận
nhà nước và pháp luật
[Type text] Page 2
A. NHÀ NƯỚC
1. Nguồn gốc của nhà nước. ( 4 câu)
Câu 1: Nguyên nhân ra đời của nhà nước theo quan điểm của chủ nghĩa
Mác – Lênin?
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, nhà nước không phải là một hiện
tượng vĩnh cửu và bất biến. Nó xuất hiện một cách khách quan khi xã hội đạt
đến một giai đoạn phát triển nào đó.
- Cơ sở kinh tế: lực lượng sản xuất phát triển dẫn đến sự ra đời của chế độ
công hữu:
+ Chăn nuôi tách khỏi trồng trọt thành một ngành kinh tế đặc biệt.
+ Thủ nông nghiệp tách khỏi nông nghiệp.
+ Nền sản xuất hàng hóa và tiền tệ ra đời, thương mại phát triển, thương nhân
xuất hiện.
- Cơ sở xã hội: những thay đổi về kinh tế làm biến đổi quan hệ xã hội
+ Sự phân hóa giàu nghèo
+ Mâu thuẫn xã hội xuất hiện và ngày càng gay gắt.
+ Sự thay đổi nghề nghiệp cũng như nhượng quyền sử dụng đất đai dẫn đến sự
thay đổi chỗ ở, phá vỡ cuộc sống định cư của thị tộc → đòi hỏi phải có tổ chức
mới dập tắt xung đột. Đây chính là nguyên nhân ra đời của nhà nước.
Câu 2: khái niệm nhà nước?
Nhà nước là bộ máy quyền lực đặc biệt, được tổ chức chặt chẽ để thực hiện chủ
quyền quốc gia, tổ chức và quản lí xã hội bằng pháp luật, phục vụ lợi ích giai
cấp, lợi ích xã hội và thực thi các cam kết quốc tế hoặc:
Nhà nước là tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, một bộ máy chuyên làm
nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện chức năng quản lý đặc biệt nhằm duy trì trật
tự xã hội, thực hiện mục đích bảo vệ địa vị của giai cấp thống trị trong xã hội
Câu 3: Các đặc điểm cơ bản của nhà nước?
1) Nhà nước thiết lập quyền lực công đặc biệt.
Quyền lực nhà nước là quyền lực công cộng nhưng không đơn thuần là của xã
hội nói chung mà là quyền lực của giai cấp thống trị (Quyền lực nhà nước
không thuộc về mọi thành viên trong xã hội mà thuộc về giai cấp thống trị và
phục vụ cho lợi ích của giai cấp đó). Để thực hiện quyền lực nhà nước thì phải
có bộ máy cưỡng chế đặc biệt và lớp người chuyên làm nhiệm vụ quản lý như
quân đội, cảnh sát, nhà tù…
2) Nhà nước quản lí dân cư theo đơn vị hành chính lãnh thổ.
Nhà nước quản lí dân cư theo đơn vị hành chính lãnh thổ không phụ thuộc vào
chính kiến, huyết thống, nghề nghiệp hay giới tính…nhằm tổ chức bộ máy nhà
nước một cách chặt chẽ và thống nhất với sự phân công, phân cấp hợp lý.
3) Nhà nước có chủ quyền quốc gia.
Chủ quyền quốc gia mang nội dung chính trị pháp lý, thể hiện quyền độc lập tự
quyết của nhà nước trong đối nội và đối ngoại. Nhà nước là tổ chức duy nhất
[Type text] Page 3
được trao quyền và trách nhiệm về tuyên bố, thực hiện và bảo vệ chủ quyền
quốc gia.
4) Nhà nước ban hành pháp luật và thiết lập mối quan hệ pháp lý với công
dân, thực hiện quản lí xã hội bằng pháp luật.
Là đại diện bạo lực của giai cấp thống trị nên nhà nước ban hành ra pháp luật để
tổ chức và quản lí xã hội. Với tư cách là người đại diện cho chính thức cho toàn
xã hội, nhà nước là tổ chức duy nhất có quyền ban hành pháp luật và đảm bảo
cho pháp luật được thực hiện bằng tất cả sức mạnh và tiềm lực của mình →
pháp luật mang tính bắt buộc chung đối với các chủ thể trong xã hội
5) Nhà nước có quyền phát hành tiền, trái phiếu…và có quyền quy định và
thực hiện việc thu các loại thuế dưới hình thức bắt buộc, với số lượng và
thời hạn ấn định trước.
Thuế là các khoản bắt buộc phải nộp cho nhà nước, là nguồn thu chính để nuôi
sống bộ máy nhà nước và để nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.
Nhà nước là đại diện chính thức cho toàn xã hội nên có độc quyền đặt ra và thu
các loại thuế.
Câu 4, 5, 6: Bản chất của nhà nước?
a) Khái niệm: Bản chất của nhà nước là tổng hợp các thuộc tính cơ bản nhất,
chung nhất, vốn có của nhà nước phân biệt nhà nước với các tổ chức xã hội
khác.
b) Bản chất của nhà nước:
- Bản chất nhà nước do yếu tố cơ sở kinh tế và yếu tố cơ sở xã hội quyết định.
Cơ sở kinh tế của nhà nước là các quan hệ xã hội hợp thành chế độ kinh tế
dựa trên chế độ sở hữu nhất định. Tính chất của chế độ sở hữu quyết định bản
chất kinh tế của nhà nước. Trong các hình thái kinh tế - xã hội có giai cấp và
nhà nước, giai cấp nào làm chủ tư liệu sản xuất thì nắm quyền điều hành về kinh
tế và chính trị.
Cơ sở xã hội của nhà nước là các lực lượng xã hội trực tiếp tạo dựng và hậu
thuẫn cho nhà nước, sử dụng nhà nước để phục vụ cho lợi ích của mình. Giai
cấp nắm quyền sở hữu tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động là các giai cấp hợp
thành cơ sở xã hội của các kiểu nhà nước tương ứng.
- Bản chất nhà nước được biểu hiện thành tính giai cấp và tính xã hội.
1) Tính giai cấp:
Nhà nước là bộ máy chuyên chính giai cấp, thực hiện củng cố và bảo vệ lợi ích,
quyền và địa vị thống trị của giai cấp thống trị trong xã hội về các mặt kinh tế,
chính trị và tư tưởng.
+ Về kinh tế: Nhà nước thống trị về kinh tế, giai cấp nào nắm tư liệu sản xuất
thì chính là giai cấp thống trị.
+ Về chính trị: Nhà nước trấn áp sự phản kháng chống đối của các lực lượng xã
hội khác. Nhà nước là bộ máy cưỡng chế đặc biệt, là công cụ trong tay lực
lượng cầm quyền bảo vệ lợi ích kinh tế cho giai cấp này.
[Type text] Page 4
+ Về tư tưởng: Thông qua nhà nước, lực lượng cầm quyền có thể quản lý và sử
dụng các phương tiện thông tin đại chúng, các cơ sở văn hóa, giáo dục để tác
động lên đời sống tinh thần của toàn xã hội, tạo ra sự phục tùng tự giác của các
giai cấp khác đối với quyền thống trị của mình.
2) Tính xã hội:
Nhà nước là sản phẩm của xã hội khi xã hội đã phát triển đến một giai đoạn nào
đó. Là bộ máy để quản lý, điều hành xã hội nhằm thiết lập và giữ gìn trật tự xã
hội, bảo vệ lợi ích chung cho cả cộng đồng vì sự phát triển chung của xã hội.
+ Nhà nước đóng vai trò trung gian nhằm duy trì lợi ích của các giai cấp, tầng
lớp.. nhằm bảo vệ lợi ích chung của cả cộng đồng.
+ Nhà nước có nhiều hoạt động vì lợi ích cộng đồng như xây dựng phát triển
giáo dục, y tế..
+ Nhà nước ban hành và tổ chức thực hiện các chính sách kinh tế để điều tiết
nền kinh tế, đầu tư phát triển khoa học công nghệ..
+ Nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện những chính sách xã hội để tạo ra
và bảo vệ công bằng xã hội, bảo vệ trật tự chung trong các lĩnh vực của đời
sống xã hội.
+ Nhà nước là công cụ để giữ gìn và phát triển những tài sản văn hóa tinh thần
chung của xã hội, những phong tục
Câu 7: Cơ quan nhà nước (định nghĩa, đặc điểm, phân loại)?
- Định nghĩa: Cơ quan nhà nước là khái niệm dùng để chỉ một người hoặc một
nhóm người được tổ chức và hoạt động theo quy định của pháp luật, nhân danh
nhà nước thực hiện quyền lực nhà nước.
- Đặc điểm:
1) Cơ quan nhà nước có thể gồm một người hoặc một nhóm người. Ví dụ
nguyên thủ quốc gia là cơ quan gồm một người như CTN, song cũng có thể là
một nhóm người như Hội đồng nhà nước trước đây.
2) Trình tự thành lập và cơ cấu tổ chức của cơ quan nhà nước do pháp luật quy
định. Trình tự thành lập đó có thể là cha truyền con nối, bầu cử, bổ nhiệm…, cơ
cấu tổ chức của các cơ quan nhà nước có thể gồm nhiều bộ phận khác nhau
nhưng trình tự thành lập và cơ cấu tổ chức đó đều được quy định trong pháp
luật. Toàn bộ quá trình tổ chức đó đều phải đúng theo quy định của pháp luật.
3) Cơ quan nhà nước nhân danh và sử dụng quyền lực nhà nước để thực hiện
thẩm quyền của mình. Thẩm quyền của các cơ quan nhà nước gồm: ban hành
những văn bản pháp luật nhất định; yêu cầu các tổ chức, cá nhân có liên quan
phải thực hiện những văn bản pháp luật đã ban hành và đã có hiệu lực pháp lí;
có quyền kiểm tra, giám sát việc thực hiện các văn bản đó, đồng thời có thể sửa
đổi bổ sung hoặc thay thế những văn bản đó.
4) Mỗi cơ quan thực hiện một chức năng riêng theo quy định của pháp luật.Ví
dụ: Chức năng của Quốc hội là lập hiến, lập pháp, thảo luận và quyết định
những vấn đề cơ bản, quan trọng của đất nước, giám sát hoạt động của các cơ
quan nhà nước khác, chức năng của Tòa án là xét sử những vụ án hình sự và các
vụ tranh chấp trong xã hội.
[Type text] Page 5
5) Người đảm nhiệm chức vụ trong các cơ quan nhà nước phải là công dân.
tập quán tốt đẹp của dân tộc.
Câu 8: Phân biệt nhà nước với các tổ chức xã hội khác trong xã hội có giai
cấp?
Tiêu chí
so sánh Nhà nước Các tổ chức khác
Định nghĩa
Nhà nước là tổ chức đặc biệt của quyền
lực chính trị, một bộ máy chuyên làm
nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các
chức năng quản lý đặc biệt nhằm duy
trì trật tự xã hội, thực hiện mục đích
bảo vệ địa vị của giai cấp thống trị
trong xã hội.
Các tổ chức khác là những tổ chức tự
nguyện của một nhóm người có chung
mục đích, chính kiến, lứa tuổi, nghề
nghiệp…, được thành lập theo nguyên
tắc tự nguyện, hoạt động theo một mục
đích nhất định và bảo vệ quyền lợi của
các hội viên trong tổ chức mình.
Đặc điểm
- Nhà nước là tổ chức quyền lực công
của quốc gia vì quyền lực nhà nước là
công khai, mọi tổ chức, cá nhân trong
phạm vi lãnh thổ quốc gia đều biết và
đều phải phục tùng.
- Quyền lực nhà nước được thực hiện
bởi các cơ quan, tổ chức nhà nước.
- Các tổ chức khác cũng có quyền lực
nhưng quyền lực này hòa nhập với hội
viên.
- Không có bộ máy riêng để thực thi
quyền lực như nhà nước.
Nhà nước quản lí dân cư theo lãnh thổ. Tổ chức và quản lí thành viên của mình
theo giới tính, lứa tuổi, chính kiến…
Nhà nước đại diện cho xã hội thực hiện
chủ quyền quốc gia, có quyền quyết
định tối cao trong đối nội và đối ngoại.
Chỉ có quyền quyết định những vấn đề
liên quan tới nội bộ tổ chức hoặc đại
diện cho tổ chức trong mối quan hệ với
các tổ chức, cá nhân khác.
Nhà nước ban hành ra pháp luật và
quản lí xã hội bằng pháp luật.
Ban hành ra các điều lệ tổ chức, chỉ có
tính bắt buộc đối với các thành viên
trong tổ chức đó.
Nhà nước có quyền phát hành tiền,
công trái.. quy định và thực hiện thu
các loại thuế theo quy định của pháp
luật để nuôi dưỡng bộ máy nhà nước.
Thu lệ phí để đảm bảo sinh hoạt và tổ
chức các hoạt động khác.
Câu 9: Khái niệm chức năng của nhà nước các hình thức và phương pháp
thực hiện chức năng của nhà nước?
- Định nghĩa: Chức năng của nhà nước là những phương diện hoạt động chủ
yếu của nhà nước thể hiện bản chất, vai trò xã hội của nhà nước.
Chức năng của nhà nước do bản chất, cơ sở kinh tế - xã hội, nhiệm vụ chiến
lược và mục tiêu lâu dài của nhà nước quyết định.