116
ĐỔIMỚIPHƯƠNGPHÁPGIẢNGDẠYTHIẾTKẾĐỒHỌA
THÔNGQUAMÔHÌNHHỌCTẬPDỰATRÊN
DỰÁN(PROJECT-BASEDLEARNING)
NguyễnThịSương
Email:Nguyensuong2188@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.863
Tómtắt:Nghiêncứunàykhámphátiềmnăngđổimớiphươngphápgiảngdạythiếtkế
đồhọathôngquaviệcứngdụngmôhìnhhọctậpdựatndựán(Project-BasedLearning-
PBL)trongbốicảnhgiáodụcđạihọctạiViệtNam.Mụctiêunghiêncứulàđánhgiáhiệuquả
củaPBLtrongviệcnângcaokỹnăngsángtạo,tưduythiếtkếvàkhảnglàmviệcnhóm
củasinhviênngànhthiếtkếđồhọa,đồngthờiđápứngnhucầuthựctiễncủangànhcông
nghiệpsángtạo.
Phươngphápnghiêncứusửdụngthiếtkếthửnghiệmvớinhómđốichứng,baogồm60
sinhviêntừhailớphọcthiếtkếđồhọatạimộttrườngđạihọc.Nhómthửnghiệmđượcgiảng
dạybằngmôhìnhPBL,trongkhinhómđốichứngsửdụngphươngpháptruyềnthống.Dữ
liệuđượcthuthậpquabàikiểmtranănglực,khảosáttháiđộhọctập,vàđánhgiásảnphẩm
dựán.Kếtquảchothấy,nhómPBLcảithiện28%điểmsốsángtạovà35%kỹnănglàmviệc
nhómsovớinhómđốichứng.SinhviêntrongnhómPBLcũngthểhiệnmứcđộhàilòngcao
hơn(82%)vớitrảinghiệmhọctập,nhờtínhthựctiễnvàtínhtươngtáccủacácdựán.
Tuynhiên,nghiêncứucũngghinhậncáctháchthứcnhưthờigianchuẩnbịdựánkéo
dài,khókhăntrongviệcquảnlýnhóm,vàsựthiếuhụtnguồnlựchỗtrợcôngnghệchocác
dựánphứctạp.ĐềxuấtbaogồmtăngcườngđàotạogiảngviênvềPBL,đầuvàocông
nghệthiếtkếsố,vàpháttriểntàiliệuhướngdẫndựánphùhợpvibốicảnhViệtNam.Kết
luận,môhìnhPBLcótiềmnănglớntrongviệcđổimớigiảngdạythiếtkếđồhọa,gópphần
đàotạonguồnnhânlựcsángtạo,đápứngyêucầucủathịtrưnglaođộnghiệnđại.
Từkhóa:thiếtkếđồhọa,họctậpdựatrêndựán,PBL,sángtạo,tưduythiếtkế,làmviệcnhóm,
giáodụcđạihọc,côngnghiệpsángtạo,đổimớigiảngdạy
1
KhoaMỹthuậtứngdụng,ĐạihọcDuyTân
117
I.Đặtvấnđ
1.1.Bốicảnhnghiêncứu
Trong những thập kỷ gần đây, thế
giớiđangchứngkiếnmộtsựchuyểnđổi
mạnhmẽtừnềnkinhtếcôngnghiệpsang
nềnkinhtếtrithức,nơimàtrithức,sáng
tạo và đổi mới công nghệ đóng vai trò
trungtâmtrongviệcthúcđẩytăngtrưởng
pháttriểnbềnvững.Songsongvớiquá
trình toàn cầu hóa, sự phát triển nhanh
chóngcủacôngnghệthôngtinvàtruyền
thông đã làm thay đổi căn bản cấutrúc
củathịtrườnglaođộng,đặcbiệttrongcác
ngànhnghềđòihỏitínhsángtạocaonhư
thiếtkếđồhọa,truyềnthôngđaphương
tiện và công nghiệp sáng tạo (Võ và
Nguyễn, 2020).Trong bốicảnh đó, giáo
dụcđạihọckhôngchỉcònlànơicungcấp
kiếnthứcnềntảng,màcầnphảiđóngvai
trò đàotạo nănglực tổngthểcho người
học-baogồmkỹnăngtưduyphảnbiện,
nglựcgiảiquyếtvấnđề,khảnănghợp
c,vànănglựcsángtạođổimới.
Ngànhthiếtkếđồhọalàmộtvídụ
điểnhìnhphảnánhrõsựthayđổisâusắc
trongyêucầuđàotạonhânlực.Trướcđây,
thiếtkếđồ họachủ yếuđược nhìnnhận
như một lĩnh vực nghệ thuật ứng dụng
truyềnthống,nhưnghiệnnaynóđãphát
triểnthànhmộtngànhnghềtíchhợpđalĩnh
vực-từnghệthuậtthịgiác,côngnghệsố,
marketing,đếntươngtácngười-máy.Các
sảnphẩmthiếtkếkhôngcònđơnthuầnlà
ấnphẩmtĩnh,màcóthểlàtrảinghiệmsố,
ứngdụngdiđộng,hayhệsinhtháithương
hiệu đa nền tảng. Điều này đòi hỏi sinh
viênkhôngchỉthànhthạocáccôngcụkỹ
thuật như Adobe Creative Suite, Figma,
haycácphầnmềm3D,màcònphảicókhả
ngtưduyhệthống,hiểubiếtvềhànhvi
ngườidùng,chiếnợctruyềnthông,và
quảnlýdựán(Trần,2019).
Tuynhiên,thựctrạnggiáodụcđại
học ngành thiếtkế đồ họatạiViệt Nam
chothấyvẫncòntồntạinhiềuhạnchếvà
bấtcập.Môhìnhgiảngdạyhiệnhànhtại
nhiều cơsởđàotạo vẫnmangnặngdấu
ấn của phương pháp truyền thống - lấy
giảngviênlàmtrungtâm,truyềnđạtkiến
thức theochiều dọc,trong khi sinhviên
đóngvaitròtiếpnhậnthụđộng.Lịchhọc
thườngđượcchiathànhcácbuổilýthuyết
xenkẽvớicácbàitậpnhỏlẻ,thiếukếtnối
logicgiữacácphầnkiếnthức.Việcđánh
giá chủ yếu dựa trên sảnphẩm cuối kỳ,
chưaphản ánhđầyđủquá trìnhhọc
tập,tươngtác,vàphảnhồiliêntụcgiữa
người họcvàngườidạy (Blumenfeldvà
cộngsự,1991).
Hậuquảlà,nhiềusinhviênkhitốt
nghiệp vẫn thiếu tự tin trong việc triển
khaicácdựánthựctế,hạnchếvềkỹnăng
mviệcnhóm,thiếukhảnăngxửlýtình
huốnglinhhoạt,vàđặcbiệtlàthiếukinh
nghiệm tích hợp liên ngành - một năng
lựcquantrọngtrongmôitrườnglàmviệc
hiện đại.Thêm vào đó, trong khi ngành
côngnghiệpsángtạotạiViệtNamđang
pháttriểnnhanhchóngvớinhucầulớnvề
nhân lực thiết kế, thì hệ thống giáodục
vẫn chưa thực sự thích ứng kịp với yêu
cầuđó,gâynênmộtkhoảngcáchđángkể
giữađàotạovàthựctiễn.
Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra hiện
naylàphảicósựđổimớicănbảnphương
phápgiảngdạy,nhằmthúcđẩyngườihọc
tr thành chủ thể của quá trình học tập,
pháthuytínhchủđộng,tưduyphảnbiện,
nănglựcsángtạo.Trongbốicảnhnày,
môhìnhhọctậpdựatrêndựán(Project-
BasedLearning-PBL)đượcxemlàmột
phươngpháptiếpcậntiềmnăng,phùhợp
với đặc thù của ngành thiết kế đồ họa,
đồngthờigópphầnkhắcphụcnhữnghạn
118
chế của phương pháp giảng dạy truyền
thốnghiệnnay.
1.2.Vấnđềnghiêncứu
Tớc thực trạng đó, việc áp dụng
môhìnhhọctậpdựatrêndựán(Project-
BasedLearning-PBL)đượcxemlàmột
hướngđiphùhợpnhằmtăngtínhchủđộng
chosinhviên,giúphọhọctậpthôngqua
thựchành,hợptácnhómvàgiảiquyếtcác
vấnđềthựctiễn(Blumenfeldvàcộngsự,
1991).MôhìnhPBLđãđượcnghiêncứu
ứngdụngthànhcôngtrongnhiềulĩnh
vực,nhưngviệcápdụngtrongngànhthiết
kếđồhọatạiViệtNamvẫncònhạnchếcả
vềquymôlnchiềusâunghiêncứu.
Bàibáonàynhằmtrảlờicâuhỏi:Mô
hìnhhọctậpdatrêndựánthểcảithiện
hiệuquảgiảngdạythiếtkếđồhọanhưthế
nàotronggiáodụcđạihọcViệtNam?
II.Cơsở lýthuyết vàtổngquan
nghiêncứu
2.1.Môhìnhhọctậpdựatrêndự
án(PBL)
Học tập dựa trên dự án (Project-
BasedLearning-PBL)làmộttrongnhững
phươngphápgiảngdạyhiệnđạiđượcphát
trindựatrênnềntảngcủacáclýthuyết
họctậpkiếntạo(constructivism),trongđó
ngườihọcđóngvaitròtrungmvàchủ
độngkiếntạotrithứcthôngquaquátrình
ơng tác với môi trường học tập thực
tiễn.Khácvớicácphươngphápgiảngdạy
truyềnthốngvốnnhấnmạnhvàoviệctiếp
thu kiến thức một cách tuyến tính, PBL
hướngtớiviệckhaitháckhảnăngtựhọc,
duyphảnbiệnvàgiảiquyếtvấnđềcủa
ngườihọcthôngquacácdựánthựctiễn
odài,mangtínhchấttíchhợpđalĩnh
vực(Bell,2010).
TheođịnhnghĩacủaThomas(2000),
PBLlà“mộtmôhìnhgiảngdạytrongđó
họcsinhthamgiavàoquátrìnhkhámphá
u cácvấnđề thật,phức tạp,vàsản
phẩmcuốicùngcủaquátrìnhhọclàmột
tạo phẩm có thể chiasẻ hoặcứng dụng
thựctế”(Thomas,2000).TrongPBL,kiến
thứckhôngđượctruyềnđạtmộtchiềutừ
giáoviênsanghọcsinhmàđượcxâydựng
thôngqua quá trình học tập trải nghiệm
(experientiallearning),hợptácnhóm,và
liêntụcđiềuchỉnhdựatrênphảnhồi.
cyếutốcốtlõicấuthànhnênmô
hìnhPBLbaogồm:
Vấnđềcótínhthựctiễnvàphứctạp:
Dựánkhôngđơnthuầnlàbàitậptrêngiấy
màphảiphảnánhcáctìnhhuốngthựctế
trong ngànhnghề,đòi hỏi sinhviênphải
vậndụngnhiềunguồntrithứcđểgiảiquyết.
Họctậptựđịnhhướng:Ngườihọc
chủ động xây dựng kế hoạch làm việc,
tìmkiếmthôngtin,phântíchvàtổnghợp
kiếnthứcthayvìchỉtiếpnhậnthôngtintừ
giảngviên.
nhcộngtácvàlàmviệcnhómcao:
Sinhviênđượctổ chức thành cácnhóm
nhỏđểcùngnhaugiảiquyếtvấnđề,từđó
pháttriểnkỹnănggiaotiếp,phâncôngvai
trò,giảiquyếtxungđộtvàđồngkiếntạo
trithức.
Sảnphẩm học tập cụ thể:Kết quả
học tập khôngchỉlàđiểmsốmà cònlà
mộtsản phẩm hiệnhữu - như mô hình,
ocáo,bàithuyếttrình,hoặctrongngành
thiếtkếlàcácấnphẩmđồhọa,hệthống
nhậndiệnthươnghiệu,hoặcgiaodiệnsố.
Ngoàira,mộtyếutốkhôngthểthiếu
trong PBL làquátrình đánhgiáliên tục
(formative assessment), thông qua phản
hồitừ giảngviên,bạnhọcvà chínhbản
thân người học.Việcnày giúpsinhviên
nhận thức rõhơn vềtiến độ, chất lượng
côngviệcvàđiềuchỉnhchiếnlượchọctập
khicầnthiết(Hellevàcộngsự,2006).
119
PBL đã được áp dụng rộng rãi ở
nhiều quốc gia, trong các lĩnh vực như
khoahọc,kỹthuật,ykhoa,giáodụcvàcả
nghệthuật.Cácnghiêncứuđềuchỉrarằng
môhìnhnàykhôngchỉnângcaonănglực
họcthuậtmàcòngiúpsinhviênpháttriển
kỹnăngmềm,từđótăngkhảnăngthích
ứngvớimôitrườnglàmviệcthựctế.
2.2. Ứng dụng PBL trong giảng
dạythiếtkếđồhọa
Thiếtkếđồhọalàmộtlĩnhvựcđặc
thùnằmtạigiaođiểmcủanghệthuậtthị
giác, công nghệ kỹ thuật số và truyền
thôngđạichúng.Đâylàmộtngànhđòihỏi
người học không chỉcó cảmquan thẩm
mỹ, mà còn cần nắm vững các công cụ
thiếtkế,hiểuđượcbốicảnhxãhội,nhận
diệnđượcnhucầucủangườidùng,vàdiễn
giảithôngđiệpmộtcáchsángtạothông
quangônngữthịgiác.Dođó,việcđàotạo
trongngànhnàykhôngthểchỉdừnglạiở
lýthuyết,màcầncósựgắnkếtchặtchẽ
giữakiếnthứcvàthựchành,giữatrường
họcvàthịtrường.
Trongbốicảnhđó,môhìnhhọctập
dựatrêndựán(PBL)chothấynhiềuđiểm
tươngthíchvớiđặcthùđàotạothiếtkếđồ
họa.Thứnhất,cácdựánmôphỏngtình
huốngnghềnghiệpthựctếsẽtạocơhội
chosinhviênrènluyệnquytrìnhthiếtkế
mộtcách trọn vẹn: từkhảo sát nhucầu,
viết đề bài sáng tạo, nghiên cứu người
dùng,pháttriểnýởng,đếnthiếtkếsản
phẩmcuốicùng.Đâylàtrảinghiệmmang
tínhtíchhợpmàcácbàigiảngphânmảnh
thườngkhôngthểđápứngđược.
Thứhai,đặcđiểmcủangànhthiếtkế
phảnbiệnvàsángtạocánhângắnliền
vớimôitrườnglàmviệcnhóm.Khilàm
việctheodựán,sinhviênđượcđặtvàobối
cảnhphảithươnglượng,đónggóp,bảovệ
ýtưởngcánhântrongmộttổngthểchung.
Điunàygiúppháttriểnkỹnănghợptác-
mộttrongnhữngnănglựcđượcnhàtuyển
dụngđánhgiácaonhất.
Thứ ba, sản phẩm học tập trong
thiếtkế là sảnphẩmhữuhình và cóthể
chiasẻ,rấtphùhợpvớitinhthần“tạotác”
(making)trongPBL.Điềunàygiúpsinh
viêncảmnhậnrànghơnvềgiátrịhọc
tập, đồng thời có thểsử dụng sảnphẩm
trong portfolio cá nhân để phục vụ cho
mụcđíchnghềnghiệp.
Trênthếgiới,nhiềutrườngđạihọc
ngđầuđãápdụngPBLtronggiảngdạy
thiếtkếvànghệthuật-nhưRhodeIsland
SchoolofDesign(RISD),ParsonsSchool
of Design, hay Aalto University (Phần
Lan). Các chương trình này không chỉ
giúpsinhviêntiếpcậncácdựánthựctiễn
cònkhuyếnkhíchliênngành,hợptác
vớidoanhnghiệp,tổchứcphichínhphủ,
hoặccộngđồngđịaphương.
Tại Việt Nam, tuy một số trường
đãbắtđầuthíđiểmứngdụngPBLtrong
cáchọcphầnđồánhoặcmônhọcchuyên
ngành, nhưngnhìn chung, việc áp dụng
mô hình này vẫn còn ở mức đơn lẻ và
thiếu hệ thống. Nhiều giảng viên chưa
đượcđàotạobàibảnvềphươngphápnày,
trongkhitàiliệuhướngdẫn,vídụdựán
côngcụhỗtrợvẫncònhạnchế.Hơn
nữa, việcđánh giá kết quả học tập theo
nhómcòngặpkhókhăndothiếucơchế
phân bổ công bằng vàtiêu chí đánhgiá
rõràng.
Chínhvìvậy,việcnghiêncứu,thử
nghiệmvàđềxuấtkhungtriểnkhaiPBL
một cách bài bản, phù hợp với đặc thù
ngànhthiếtkếđồhọatrongbốicảnhgiáo
dụcđạihọcViệtNamlàmộtnhucầucấp
thiết.Điềunàykhôngchỉgópphầnnâng
caochấtlượngđàotạomàcònchuẩnbị
chosinhviênmộtnềntảngvữngchắcđể
120
bướcvàomôitrườnglaođộngcạnhtranh
biếnđộngkhôngngừngcủathờiđạisố.
III.Phươngphápnghiêncứu
3.1.Thiếtkếnghiêncứu
Đểđánhgiámộtcáchkháchquanvà
cóhệthốngvềhiệuquảcủamôhìnhhọc
tậpdựatrêndựán(PBL)tronggiảngdạy
thiếtkếđồhọa,nghiêncứunàysửdụng
phương phápthực nghiệmcó đối chứng
(quasi-experimental design), kếthợpvới
thuthậpvàphântíchdữliệuđịnhlượng-
địnhtínhnhằmsosánhsựkhácbiệttrong
kết quả họctập và trải nghiệm giữa hai
nhómsinhviênđượcgiảngdạytheohai
phươngphápkhácnhau.
Mẫunghiêncứubaogồm690sinh
viên nămhai ngànhThiếtkếĐồhọa tại
mộttrườngĐạihọctưthụcởmiềnTrung
ViệtNam.Đâylàgiaiđoạnsinhviênđã
cókiếnthứccơbảnvềmỹthuậtvàcông
cụthiếtkế,đồngthờibắtđầuhọccáchọc
phầnthiênvềứngdụngvàdựán,rấtphù
hợpđểápdụngphươngphápPBL.
csinhviênđượcchiangẫunhiên
thànhhainhómtươngđươngvềtrìnhđộ
đầu vàovà cácbiếnnềntảng(giớitính,
điểmGPA,kỹnăngcôngnghệcơbản):
Nhómthựcnghiệm(n=30):Được
giảngdạytheophươngpháphọctậpdựa
trêndựán(PBL).
Nhóm đối chứng (n = 30): Được
giảngdạytheophươngpháptruyềnthống,
chủyếulàgiảngdạylýthuyếtkếthợpvới
itpcánhân.
Việcchọnphươngphápthựcnghiệm
cóđốichứngchophépkiểmsoátcácyếu
tố gây nhiễu và đánh giá mức độ ảnh
hưởng trực tiếp của phương pháp giảng
dạyPBLđếncácbiếnphụthuộcnhưnăng
lựcsángtạo,kỹnănglàmviệcnhómvà
tháiđộhọctập.
3.2.Quytrìnhtriểnkhainghiêncứu
Thời gian triển khai thực nghiệm
diễnratrong12tuầncủamộthọckỳchính
thức.Cảhainhómhọccùngmộthọcphần
“ThiếtkếĐồhọaỨngdụng”,nhưngvới
phương pháp tổ chức và sư phạm hoàn
toànkhácbiệt.
ĐốivớinhómPBL:
Sinhviênđượctổchứcthànhnhóm
nhỏtừ4-6người,trongsuốthọckỳ,
họ sẽ thực hiện ba dự án thực tếmang
tínhliênngànhtiệmcậnvớiyêucầu
nghềnghiệp:
Dự án 1 - Thiết kế Poster truyền
thôngchomộtsựkiệnxãhội
Mụctiêu:Nângcaokhảnăngtruyền
tảithôngđiệpxãhộithôngquahìnhảnh.
Yêucầu:Chọnsựkiện,nghiêncứu
ngườixemmụctiêu,pháttriểnýtưởngvà
thiếtkếsảnphẩmtruyềnthông.
Dự án 2 -Xâydựngbộ nhậndiện
thươnghiệuchomộtdoanhnghiệpgiảlập
Mụctiêu:Hiểuvàvậndụngnguyên
lýxâydựnghệthốngnhậndiện.
Yêucầu:Thiếtkếlogo,danhthiếp,
bộtàiliệuvănphòng,bảngmàu,kiểuchữ,
quychuẩnsửdụng.
Dựán3-Thiếtkếgiaodiệnwebsite
giớithiệusảnphẩm
Mụctiêu:Kếthợpgiữatưduythiết
kếvàtrảinghiệmngườidùng(UI/UX).
Yêucầu:Nghiêncứuhànhvingười
dùng,xâydựngwireframe,thiếtkếUIvà
môphỏngnguyênmu.
Mỗi d ánđược tổchức theo chu
trìnhhọctậpPBLgồmcácgiaiđoạn:xác
địnhvấnđề-phântíchyêucầu-đềxuấtý
tưởng-thựchiện-phảnbiệngiữakỳ-hoàn
thiệnsảnphẩm-trìnhbàycuốikỳ.Giảng
viênkhônggiảngbàitrựctiếpmàđóngvai