GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ SỐ 2 NGHỆ AN THÔNG QUA MỘT SỐ DỰ ÁN STEM
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay ô nhiễm môi trường ở Việt Nam đang là vấn đề đáng báo động. Bảo
vệ môi trường là một trong những vấn đề sống còn của nhân loại; là nhân tố bảo
đảm sức khỏe và chất lượng cuộc sống của nhân dân; góp phần quan trọng vào việc
phát triển kinh tế - xã hội, ổn định chính trị, an ninh quốc gia và thúc đẩy hội nhập
kinh tế quốc tế của nước ta. Một trong những giải pháp được đưa ra để bảo vệ môi
trường đó là thông qua các chương trình giáo dục để nâng cao nhận thức của người
dân về các tác động của bảo vệ môi trường tới cuộc sống chúng ta. Điều này được
thể hiện rõ thông qua Luật bảo vệ môi trường : Công dân Việt Nam được giáo dục
toàn diện về môi trường nhằm nâng cao hiểu biết và ý thức bảo vệ môi trường. Bộ
Giáo dục và Đào tạo cũng đã ban hành Chỉ thị 02/2005/CT-BGDĐT về việc “Tăng
cường công tác giáo dục bảo vệ môi trường”; Chỉ thị số 40/2008/CT-BGDĐT về
việc phát động phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích
cực...
Năm 1987, tại Hội nghị về môi trường ở Moscow do UNEP và UNESCO
đồng tổ chức, đã đưa ra kết luận: “Giáo dục môi trường là một phương tiện không
thể thiếu để giúp mọi người hiểu biết về môi trường”. Những thông tin, kiến thức về
môi trường được tích lũy trong mỗi cá nhân sẽ nuôi dưỡng và nâng cao ý thức và
tinh thần trách nhiệm về bảo vệ môi trường của chính họ, những hành động dù nhỏ
nhưng tích cực cũng sẽ góp phần tạo nên những thay đổi lớn tốt đẹp hơn cho môi
trường.
Giáo dục về môi trường là một nội dung của chương trình chính khóa của các
cấp học phổ thông. Nó đã được triển khai trong nhiều năm qua ở các cấp học.
Chúng được lồng ghép trong nhiều môn học như địa lí, sinh học, hóa học, giáo dục
công dân… với nhiều hình thức tổ chức dạy học khác nhau: Dạy học dự án, dạy học
1
tích hợp, dạy học gắn với trải nghiệm. Để giáo dục bảo vệ môi trường có rất nhiều
giải pháp có thể thực hiện. Việc lựa chọn tổ chức các dự án STEM nhằm mục đích
sau đây:
Thứ nhất, làm thế nào để các kiến thức đã được học trên lớp của học sinh
(HS) có thể vận dụng giải quyết các vấn đề môi trường ngay tại địa phương hay
trường học? Lựa chọn dạy học dự án nói chung và dự án dự án STEM nói riêng là
chọn lựa phù hợp vì nó là mô hình giáo dục vận dụng kiến thức để giải quyết các
vấn đề trong cuộc sống, phù hợp để đưa vào quá trình dạy học về bảo vệ môi
trường. HS khi thực hiện các dự án không chỉ giải quyết vấn đề trong các môn học
mà còn giải quyết các vấn đề môi trường trong thực tiễn. Qua đó, góp phần hình
thành các kĩ năng và năng lực như giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo.
Thứ hai, thực tế việc dạy học các vấn đề về bảo vệ môi trường không chỉ cần
kiến thức môn địa lí mà còn có sự bổ trợ của nhiều môn học khác như: Toán học,
vật lý, hóa học sinh học, tin học, công nghệ…và giáo dục STEM chính là cầu nối để
liên kết, tích hợp các môn học này với nhau một cách logic theo mục tiêu chung của
dự án. Trên cơ sở mạch cốt lõi là kiến thức địa lí, chúng tôi xây dựng các chủ đề phù
hợp với đối tượng HS trường dân tộc nội trú (DTNT), phù hợp với mục tiêu chung
của chương trình phổ thông và đặc trưng riêng của nhà trường.
Thứ ba, các dự án STEM nhằm giáo dục bảo vệ môi trường khi thực hiện
được xây dựng với nhiều ý tưởng đa dạng từ dễ đến khó để học sinh có thể tham gia
nhiệt tình và không bị nhàm chán. Điều này hết sức quan trọng vì việc giáo dục bảo
vệ môi trường ở một số nơi còn nặng tính đối phó, hình thức từ đó gây ra sự nhàm
chán cho HS và đem lại hiệu quả không cao.
Thứ tư, đối với học sinh dân tộc thiểu số điều này càng có ý nghĩa hơn khi
các em đến từ nhiều vùng quê miền núi nghèo, điều kiện khó khăn. Việc hiểu biết
các vấn đề môi trường quê hương mình lại càng có ý nghĩa quan trọng trong việc lan
tỏa ý thức bảo vệ môi trường tới các bản làng xa xôi miền núi Nghệ An, những nơi
cũng chịu nhiều ảnh hưởng từ vấn đề ô nhiễm môi trường.
Thứ năm, chúng tôi thay đổi cách tiếp cận vấn đề bảo vệ giáo dục môi trường
thông qua các dự án STEM với nhiều cách thức đa dạng, khác biệt chưa từng xuất
2
hiện ở bất cứ đề tài nào trước đây. HS không những được trải nghiệm trong trường
học mà còn chia sẻ qua nhiều chương trình khác nhau như: Dự án Young and
climate change kết nối nhiều trường THPT trên cả nước; dự án Liên hoan phim
khoa học quốc tế lớn nhất trên thế giới (SFF), hội nghị địa lí toàn quốc 2022…
Chính vì những lý do trên, chúng tôi đã tiếp tục mở rộng phát triển đề tài “
Giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú số 2
Nghê An thông qua một số dự án STEM” trên cơ sở đề cương nghiên cứu như sau:
2. Mục đích nghiên cứu
2.1. Đối với giáo viên
- Nâng cao năng lực tổ chức các hoạt động về giáo dục bảo vệ môi trường cho học
sinh trường phổ thông dân tộc nội trú số 2 Nghê An thông qua một số dự án STEM.
2.2. Đối với học sinh
- Phát triển các năng lực như năng lực hợp tác, năng lực sáng tạo, năng lực tự học.
- Củng cố, vận dụng kiến thức đơn môn, liên môn trên cơ sở cốt lõi là môn địa lí.
- Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh từ nhận thức đến hành động.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
HS trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Giáo dục bảo vệ môi trường cho HS trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An thông
qua một số dự án STEM
4. Giả thuyết khoa học
Giáo dục bảo vệ môi trường cho HS trường THPT DTNT THPT số 2 Nghệ
An đã được quan tâm từ khi thành lập trường đến nay. Giáo dục bảo vệ môi trường
gắn với tổ chức các dự án STEM nhằm liên kết các hoạt động ngoài giờ lên lớp và
sinh hoạt nội trú với các kiến thức đã học trong chương trình giáo dục (trong đó
mạch kiến thức chính là môn địa lí), qua đó giúp HS biết vận dụng kiến thức giải
quyết các vấn đề về môi trường trong thực tiễn, nâng cao nhận thức về các vấn đề
môi trường, đảm bảo các mục tiêu về giáo dục bảo vệ môi trường.
3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn việc giáo dục bảo vệ môi trường cho
học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An thông qua một số dự án STEM.
Đề xuất các giải pháp giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trường PT
DTNT THPT số 2 Nghệ An thông qua một số dự án STEM.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Nghiên cứu hoạt động tổ chức các hoạt động học giáo dục bảo vệ
môi trường thông qua một số dự án STEM , trên cơ sở chương trình môn địa lí và
nội dung, kiến thức liên quan giữa môn địa lí và một số môn học khác như : Toán, vật
lý, hóa học, tin học...
- Về thời gian: Năm học 2021-2022; 2022-2023
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu
Bài báo tập trung nghiên cứu, phân tích, tổng hợp các loại tài liệu về vấn đề
giáo dục môi trường nói chung, các dự án học tập về môi trường nói riêng nhằm tạo
kênh tham khảo, cơ sở lí luận cho việc triển khai thực hiện đề tài.
6.2. Phương pháp tham vấn chuyên gia
Trong quá trình lập kế hoạch đến việc triển khai dự án, nghiên cứu đã tham
vấn ý kiến các chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục, công nghệ, và các môn học có
liên quan. Ngoài ra, trong khâu tổ chức còn có sự tư vấn và hỗ trợ của các tổ chức
Đoàn thanh niên, Công Đoàn và một số thầy cô giáo.
6.3. Phương pháp thực nghiệm
Phương pháp này dùng để thực hiện các nội dung của dự án, nhằm kiểm
nghiệm mức độ hiệu quả việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh theo
các mục tiêu đã đề ra.
7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài
Đề tài đưa ra các giải pháp để giáo dục bảo vệ môi trường cho HS trường PT
DTNT THPT số 2 Nghệ An là thông qua các dự án STEM. Các giải pháp này cần
4
được cụ thể hóa qua những nội dung chi tiết, kết quả đạt được so với mục tiêu ban
đầu.
8. Đóng góp mới của đề tài
- Về mặt lí luận: Khái quát hóa cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc giáo dục bảo
vệ môi trường cho học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An thông qua một
số dự án STEM.
- Về mặt thực tiễn: Đề xuất và thực hiện một số giải pháp giáo dục bảo vệ môi
trường cho học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An thông qua một số dự án
STEM.
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1: Cơ sở lý luận
1.1. Quan điểm về giáo dục bảo vệ môi trường
Vấn đề bảo vệ môi trường luôn được Đảng và nhà nước quan tâm, thể hiện
qua các Văn kiện Đại hội của Đảng, nhiều nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Bộ Chính
trị và Ban Bí thư. Nhà nước đã ba lần ban hành Luật Bảo vệ môi trường vào năm
2005, 2014 và 2020 cùng với một số Nghị định về xử phạt vi phạm trong lĩnh vực
bảo vệ môi trường, quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải
đảo... Năm 2001, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 1363/QĐ-TTg phê
duyệt Đề án “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục quốc dân”.
Trong đó, chỉ rõ nội dung giáo dục bảo vệ môi trường phải bảo đảm tính giáo dục
toàn diện. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chỉ thị 02/2005/CT-BGDĐT về việc
“Tăng cường công tác giáo dục bảo vệ môi trường”; Chỉ thị số 40/2008/CT-BGDĐT
về việc phát động phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích
cực... Trên cơ sở đó nhà trường xây dựng chương trình, tài liệu giảng dạy, học tập
và tài liệu tham khảo về Giáo dục bảo vệ môi trường; đội ngũ giáo viên cốt cán triển
khai nhiệm vụ tập huấn, tuyên truyền về giáo dục bảo vệ môi trường tại cơ sở. Nội
dung kiến thức trình tích hợp, lồng ghép các kiến thức, kỹ năng giáo dục bảo vệ môi
trường vào nội dung chương trình môn học. Ở bậc THCS, THPT lồng ghép chương
trình giáo dục bảo vệ môi trường trong nhiều môn học, đặc biệt là môn Địa lí, Sinh
5
học, Giáo dục công dân, Hóa học, tăng cường triển khai dạy học STEM, dạy học
thông qua các hoạt động trải nghiệm, thiết thực, ý nghĩa cho giáo viên, học sinh…
Giáo dục bảo vệ môi trường là một lĩnh vực giáo dục liên ngành, vì nội dung
giáo dục có thể tìm thấy trong nhiều môn học và hoạt động. Trong các chương trình
giáo dục của nhà trường Việt Nam hiện nay, giáo dục bảo vệ môi trường chưa phải
là một môn học riêng mà được triển khai bằng phương thức tích hợp vào các môn
học và theo tinh thần xuyên môn. Điều đó có nghĩa là không thể thực hiện giáo dục
bảo vệ môi trường chỉ qua một môn học hoặc một hoạt động mà cần có sự liên kết
giữa chúng trong quá trình giáo dục mới có thể đảm bảo thực hiện được mục tiêu
giáo dục bảo vệ môi trường.
Giáo dục bảo vệ môi trường phải chú ý khai thác tình hình thực tế môi trường
gần gũi với HS, từng khuôn viên nhà trường tới môi trường địa phương, khu vực,
đất nước,...coi đó là chất liệu để giáo dục, là môi trường để giáo dục và là mục đích
cụ thể của giáo dục bảo vệ môi trường, theo phương châm “Suy nghĩ toàn cầu, hành
động địa phương”. Giáo dục bảo vệ môi trường quan tâm đến cả môi trường toàn
cầu và môi trường địa phương. Một mặt giúp cho HS có tầm nhìn toàn cầu đối với
các vấn đề môi trường, mặt khác coi trọng giáo dục bảo vệ môi trường đại phương.
Đích cụ thể mà giáo dục bảo vệ môi trường cần đạt tới là sự quan tâm đến môi
trường địa phương, lời cam kết và những hành động dù nhỏ nhưng thiết thực, góp
phần cải thiện mộ trường địa phương, tạo thói quen ứng xử đúng đắn với môi
trường.
1.2. Quan điểm về giáo dục STEM
STEM là viết tắt của Science (khoa học), Technology (công nghệ),
Engineering (kĩ thuật) và Math (Toán). Trong ngữ cảnh giáo dục, STEM nhấn mạnh
đến sự quan tâm của nền giáo dục đối với các môn Khoa học, Công nghệ, Kĩ thuật
và Toán học, quan tâm đến việc tích hợp các môn học trên gắn với thực tiễn để năng
cao năng lực cho người học. Giáo dục STEM có thể hiểu và diễn giải ở nhiều cấp độ
như: chính sách STEM, chương trình STEM, nhà trường STEM, môn học STEM,
bài học STEM, hoạt động STEM. Giáo dục STEM được nhiều tổ chức, nhà giáo dục
quan tâm nghiên cứu. Ở ngữ cảnh giáo dục và trên bình diện thế giới, STEM được
hiểu với nghĩa là giáo dục STEM. Giáo dục STEM có một số cách hiểu khác nhau.
Hiện nay phổ biến 3 cách hiểu về giáo dục STEM như sau:
6
Cách thứ nhất, quan tâm đến các môn khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán
học. Giáo dục STEM là một chương trình nhằm cung cấp, hỗ trợ, tăng cường giáo
dục khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học. Đây là nghĩa rộng khi nói về STEM.
Cách thứ hai, tích hợp của bốn lĩnh vực khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán
học. Kiến thức hàn lâm được kết hợp chặt chẽ với các bài học thực tế thông qua việc
HS được áp dụng những kiến thức Khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học trong bối
cảnh cụ thể nhằm tạo nên một kết nối giữa cộng đồng nhà trường và doanh nghiệp.
Cách thứ ba, giáo dục STEM là phương pháp tiếp cận, khám phá trong giảng
dạy và học tập giữa hai hay nhiều hơn các môn học STEM, hoặc giữa một chủ đề
STEM và một hoặc nhiều môn học khác trong nhà trường.
Ở Việt Nam giáo dục STEM nhằm các mục tiêu cơ bản sau:
- Góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục đã nêu trong chương trình giáo dục
phổ thông.
- Phát triển kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS phổ thông thông
qua ứng dụng STEM, nhằm:
+ Phát triển các năng lực đặc thù của các môn học Vật lí, Hóa học, Sinh học,
Công nghệ, Tin học và Toán.
+ Biết vận dụng kiến thức các môn Khoa học, Công nghệ, Kĩ thuật và Toán
học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.
+ Có thể đề xuất các vấn đề thực tiễn mới phát sinh và giải pháp giải quyết
các vấn đề đó trong thực tiễn.
Chương 2: Cơ sở thực tiễn
2.1. Thực trạng giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trường Trung học phổ
thông dân tộc nội trú số 2 Nghệ An.
Trong những năm qua việc đưa vào giảng dạy các nội dung về môi trường đã
được thực hiện. Các nội dung được Bộ Giáo dục và đào tạo hướng dẫn cụ thể qua
các công văn, các đợt tập huấn dành cho giáo viên. Đây là cơ sở để giáo viên có thể
xây dựng kế hoạch giáo dục cụ thể theo từng đơn vị kiến thức, chương bài trong
năm học. Thông qua các hoạt động học tập, học sinh được cung cấp các kiến thức về
môi trường từ đó nâng cao nhận thức về vai trò của bản thân trong bảo vệ môi
trường. Nhiều hoạt động bảo vệ môi trường đã được diễn ra ngay tại trường học
như: Trồng cây xanh, thu dọn rác thải, giữ gìn vệ sinh lớp học và khu nội trú. Các
7
hoạt động này đã góp phần tạo cảnh quan xanh- sạch –đẹp nơi trường học qua đó
giúp môi trường học tập của học sinh được tốt hơn. Tuy nhiên, việc học trên lớp và
các hoạt động bảo vệ môi trường thường tách rời nhau và không có sự liên kết. Các
hoạt động trên lớp học thường mang tính lý thuyết nhiều hơn, ít có cơ hội vận dụng
được vào thực tế. Trong khi đó, các hoạt động bảo vệ môi trường lại do Đoàn thanh
niên, công đoàn, các thầy cô nội trú hướng dẫn, học sinh có tham gia nhưng nhiều
em còn mang tính đối phó, thành tích… Chính vì vậy, học sinh không thấy được
tính liên quan giữa các hoạt động, hoặc nhiều em còn có suy nghĩ các kiến thức học
được trên lớp là không quan trọng, đặc biệt các kiến thức đó lại nằm trong các “môn
phụ” như địa lý. Do đó, việc thay đổi cách thức học tập trên lớp là cần thiết để học
sinh thay đổi nhận thức về vấn đề bảo vệ môi trường, vai trò của HS trong bảo vệ
môi trường, biết vận dụng các kiến thức đã học giải quyết các vấn đề về môi trường
ngay tại trường học và địa phương.Chúng tôi đã khảo sát lấy ý kiến đối với GV và
HS về việc giáo dục bảo vệ môi trường qua bảng sau:
+ Có cần thiết phải giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh không
+ Có cần thiết tổ chức dạy học theo dự án nhằm giáo dục bảo vệ môi trường
không
+ Các dự án có cần thiết phải kết hợp với giáo dục STEM không
+ Các dự án có cần thiết với đối tượng HS dân tộc nội trú không
TT Câu hỏi Kết quả
1 Có cần thiết phải giáo dục bảo vệ môi 100% GV và HS khảo sát đồng ý
trường cho HS không
2 Có cần thiết tổ chức dạy học theo dự 97% đồng ý
án nhằm giáo dục bảo vệ môi trường
không
3 Các dự án có cần thiết phải kết hợp với 86 % đồng ý
giáo dục STEM không
4 Các dự án có cần thiết với đối tượng 100% đồng ý
HS dân tộc nội trú không
Bảng 1: Bảng khảo sát về vấn đề giáo dục bảo vệ môi trường ở trường PT
DTNT THPT số 2 Nghệ An
8
Như vậy về cơ bản các đối tượng được khảo sát đều cho rằng cần phải giáo
dục bảo vệ môi trường cho đối tượng học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ
An. Để việc giáo dục môi trường được hiệu quả, cần phải đi đôi giữa học với thực
hành, và như vậy phương pháp dạy học theo dự án kết hợp với giáo dục STEM là
phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.
Chương 3: Giải pháp
3.1. Cách thức giáo dục môi trường bằng dự án STEM
Để giáo dục bảo vệ môi trường có rất nhiều giải pháp có thể thực hiện. Làm
thế nào để các kiến thức đã được học trên lớp của HS có thể vận dụng giải quyết các
vấn đề môi trường ngay tại địa phương hay trường học? Lựa chọn dạy học dự án nói
chung và dự án dự án STEM nói riêng là chọn lựa phù hợp vì nó là mô hình giáo
dục vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, phù hợp để đưa
vào quá trình dạy học về bảo vệ môi trường. Thêm vào đó, thực tế việc dạy học các
vấn đề về bảo vệ môi trường không chỉ cần kiến thức môn địa lí mà còn có sự bổ trợ
của nhiều môn học khác như: Toán học, vật lý, hóa học sinh học, tin học, công
nghệ…và giáo dục STEM chính là cầu nối để liên kết, tích hợp các môn học này với
nhau một cách logic theo mục tiêu chung của dự án. Trong quá trình thực hiện các
dự án STEM có thể cần tất cả (hoặc có thể ít hơn) bốn yếu tố là: S (Khoa học), T
(Công nghệ), E (Kĩ thuật) và M(Toán).
GV có thể lựa chọn phương pháp và cách thức rất đa dạng để tổ chức các dự
án STEM. Chúng tôi đưa ra các gợi ý như:
Lồng ghép các dự án vào chương trình chính khóa trên lớp: GV các môn học
có liên quan chọn lọc các nội dung phù hợp đối với từng môn học trong dự án, xây
dựng phân phối chương trình liên môn, chi tiết cụ thể.
Tổ chức các dự án ngoại khóa đa dạng như: Câu lạc bộ khoa học, hoạt động
trải nghiệm… Với hình thức này GV không bị bó buộc về mặt thời gian và không
gian. Dù là cách thức nào thì vẫn phải đảm bảo các yếu tố kiến thức phù hợp với
chương trình giáo dục phổ thông; đảm bảo tính hiệu quả trong việc giáo dục bảo vệ
môi trường cho học sinh.
9
3.2. Hướng dẫn thực hiện quy trình tổ chức việc giáo dục bảo vệ môi trường
cho học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An thông qua một số dự án
STEM.
3.2.1. Các bước chung
3.2.1.1. Xác định mục tiêu
- Dự án nhằm thực hiện nội dung nào trong chương trình giáo dục bảo vệ môi
trường
- HS học được kiến thức, kĩ năng, năng lực gì về vấn đề bảo vệ môi trường sau khi
thực hiện dự án
3.2.1.2. Xây dựng ý tưởng
- Dự án xuất phát từ tình huống nào trong thực tiễn
- Từ tình huống đó GV xây dựng ý tưởng như thế nào
Ví dụ 1: Xuất phát từ nhu cầu được ăn rau sạch trong trường học, HS sẽ đưa ra giải
pháp gì để có thể có rau sạch?
Ví dụ 2: Xuất phát từ nhu cầu sử túi nilon thường xuyên , chúng ta có thể làm ra túi
nion tự phân hủy, an toàn với môi trường không?
3.2.1.3. Xây dựng quy trình dự án
Có nhiều cách xây dựng quy trình thiết kế, GV lựa chọn quy trình cụ thể dựa
trên mục tiêu đã xác định. Các quy trình này có thể thay đổi phụ thuộc từng dự án
từng đối tượng HS. Thường có những bước như:
- Xây dựng mục tiêu dự án
- Chuyển giao nhiệm vụ dự án
- Thực hiện dự án
- Đánh giá kết quả dự án
3.2.1.4. Tổ chức thực hiện
Dựa trên quy trình đã thiết kế, GV tổ chức thực hiện theo đúng các bước đã
đề ra. Trong quá trình HS làm việc, GV vừa là người hướng dẫn, vừa hỗ trợ cho HS
để HS có thể hoàn thành mục tiêu dự án.
3.2.1.5. Đánh giá kết quả thực hiện dự án
10
Sau khi HS thực hiện dự án, GV đánh giá kết quả thu được. Quá trình đánh
giá có thể bao gồm:
Đánh giá đồng đẳng giữa HS trong nhóm, giữa các nhóm với nhau. Đánh giá
của GV với HS. Kết quả đạt được không chỉ dựa trên sản phẩm mà còn là quá trình
thực hiện, thái độ tham gia của HS… Để khâu đánh giá được chính xác, GV cần
cung cấp các tiêu chí đánh giá ngay từ đầu cho HS trước khi thực hiện dự án, trong
quá trình HS thực hiện, GV cũng thường xuyên nhắc nhở các tiêu chỉ đánh giá để
HS tập trung vào thực hiện các yêu cầu đó.
3.3. Gợi ý một số dự án STEM có nội dung bảo vệ môi trường trong chương
trình địa lí
Trên cơ sở mạch kiến thức chính là địa lí, chúng tôi xin gợi ý một số nội dung
có thể triển khai để thực hiện các dự án STEM như sau (bảng 1):
Chủ đề TT Nội dung dự án Kiến thức địa lí dự án
1 Nước và sự - Học sinh tìm hiểu về thủy - Thủy quyển
sống quyển, vai trò của nước ngọt - Vòng tuần hoàn nước.
đối với con người và sự sống - Các vấn đề mang tính toàn
trên Trái Đất. cầu: Vấn đề ô nhiễm môi
- HS tìm hiểu, đánh giá thực trường nước biển và đại
trạng sử dụng nước ngọt của dương; nước ngọt.
địa phương và tại gia đình - Vấn đề sử dụng tài nguyên
mình. thiên nhiên và bảo vệ môi
- HS đề xuất một số giải pháp trường.
để bảo vệ nguồn nước ngọt
của địa phương. Trong đó,
thiết kế được hệ thống xử lý
nước sạch đơn giản ngay tại
nhà theo phương pháp lọc
nước.
11
Chủ đề TT Nội dung dự án Kiến thức địa lí dự án
2 Nông nghiệp - HS tìm hiểu vai trò của - Địa lí ngành nông nghiệp
thông minh ngành nông nghiệp trong nền lớp 10.
kinh tế, sự thay đổi các hình - Phát triển bền vững và
thức sản xuất nông nghiệp, mô tăng trưởng xanh lớp 10.
hình nông nghiệp thông minh. - Vấn đề sử dụng tài nguyên
- Ảnh hưởng của hoạt động thiên nhiên và bảo vệ môi
sản xuất nông nghiệp đến môi trường lớp 12.
- Vấn đề phát triển nông trường.
- Thiết kế khu vườn thủy canh nghiệp, lâm nghiệp và thủy
mini. sản lớp 12.
3 Chất tẩy rửa - HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Các vấn đề mang tính toàn
an toàn các hóa chất trong cuộc sống. cầu: Vấn đề ô nhiễm môi
Ảnh hưởng việc sử dụng nhiều trường nước biển và đại
hóa chất đối với môi trường dương; nước ngọt lớp 11.
nước, môi trường đất, và sức - Vấn đề sử dụng tài nguyên
khỏe con người. thiên nhiên và bảo vệ môi
- Chế tạo dung dịch tẩy rửa an trường lớp 12.
toàn từ sự lên men của hoa
quả.
4 Xà bông thiên - HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Địa lí các ngành công
nhiên các hóa chất trong cuộc sống. nghiệp (công nghiệp hóa
Ảnh hưởng việc sử dụng nhiều chất, công nghiệp sản xuất
hóa chất đối với môi trường hàng tiêu dùng) lớp 10
nước, môi trường đất, và sức - Vấn đề sử dụng tài nguyên
khỏe con người. thiên nhiên và bảo vệ môi
- Chế tạo xà bông thiên nhiên trường lớp 12.
từ sáp ong và hương liệu,
phẩm màu tự nhiên.
12
Chủ đề TT Nội dung dự án Kiến thức địa lí dự án
- Phát triển thương hiệu xà
bông để kinh doanh.
5 Son môi - HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Địa lí các ngành công
handmade các hóa chất trong cuộc sống. nghiệp (công nghiệp hóa
Ảnh hưởng việc sử dụng nhiều chất, công nghiệp sản xuất
hóa chất đối với môi trường hàng tiêu dùng) lớp 10
nước, môi trường đất, và sức - Vấn đề sử dụng tài nguyên
khỏe con người. thiên nhiên và bảo vệ môi
- Chế tạo son môi handmade trường lớp 12.
từ sáp ong và hương liệu,
phẩm màu tự nhiên.
- Phát triển thương hiệu son
môi để kinh doanh.
6 Ống hút tre - HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Phát triển bền vững và
nhựa trong cuộc sống, tác hại tăng trưởng xanh lớp 10.
của rác thải nhựa với môi - Các vấn đề mang tính toàn
trường. cầu: Vấn đề ô nhiễm môi
- HS chế tạo ống hút và một số trường lớp 11.
vật dụng được làm từ tre, hoặc - Vấn đề sử dụng tài nguyên
một số loại gỗ thân thiện môi thiên nhiên và bảo vệ môi
trường, dễ kiếm ngay tại địa trường lớp 12.
phương
7 Làng nghề - HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Phát triển bền vững và
thủ công dân nhựa trong cuộc sống, tác hại tăng trưởng xanh lớp 10.
tộc Thái của rác thải nhựa với môi - Chuyên đề : Phát triển
trường. làng nghề địa lí 12.
- HS xây dựng lại mô hình - Thực hành tìm hiểu địa lí
mini làng nghề thủ công địa phương.
truyền thống ở trong trường
13
Chủ đề TT Nội dung dự án Kiến thức địa lí dự án
học ( ví dụ làng nghề dệt vải từ
nguyên liệu thiên nhiên; làng
nghề mây tre đan). Hoặc HS
cùng cộng đồng ở địa phương
tham gia vào việc giữ gìn các
làng nghề truyền thống.
8 Vườn rau - HS tìm hiểu vai trò của cây - Địa lí ngành nông nghiệp-
xanh xanh trong bảo vệ môi trường phần trồng trọt lớp 10.
và chống biến đổi khí hậu. - Phát triển bền vững và
- Xây dựng được vườn rau tăng trưởng xanh lớp 10.
sạch của trường phục vụ cho - Vấn đề phát triển nông
bữa ăn của HS nghiệp, lâm nghiệp và thủy
sản lớp 12.
9 Nhựa sinh - HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Phát triển bền vững và
học nhựa trong cuộc sống, tác hại tăng trưởng xanh lớp 10.
của rác thải nhựa với môi - Các vấn đề mang tính toàn
trường. cầu: Vấn đề ô nhiễm môi
- HS chế tạo nhựa sinh học trường lớp 11.
thân thiện với môi trường từ - Vấn đề sử dụng tài nguyên
tinh bột khoai tây và một số thiên nhiên và bảo vệ môi
vật dụng được làm từ nhựa trường lớp 12.
sinh học như túi ni lon, thìa,
cốc.
10 Ngôi nhà gió -HS tìm hiểu vấn đề sử dụng - Địa lí công nghiệp (công
năng lượng hiện nay trên thế nghiệp năng lượng) lớp 10.
giới. Tác động của việc sử - Phát triển bền vững và
dụng năng lượng tới môi tăng trưởng xanh lớp 10.
trường (năng lượng hóa thạch, - Vấn đề sử dụng tài nguyên
năng lượng gió, năng lượng thiên nhiên và bảo vệ môi
14
Chủ đề TT Nội dung dự án Kiến thức địa lí dự án
Mặt Trời…). trường lớp 12.
- HS chế tạo mô hình nhà mini - Địa lí công nghiệp lớp 12
thắp sáng được nhờ năng
lượng gió.
Bảng 2. Một số nội dung môn Địa lí có thể tổ chức dạy học bằng STEM
3.4. Một số dự án minh họa
3.4.1. Dự án vườn rau xanh
I. Mục tiêu
- Hiểu được vai trò của cây xanh trong bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí
hậu.
- Xây dựng được vườn rau của trường
- Rèn luyện các năng lực như tự học, hợp tác, giải quyết vấn đề.
II. Các bước tiến hành
1. Chuyển giao nhiệm vụ
- GV giới thiệu dự án cho HS: Mục tiêu, các nhiệm vụ cụ thể, các yêu cầu cần đạt
đối với dự án; các sản phẩm dự án; tiêu chí đánh giá kết quả.
- HS phân tích các khía cạnh STEM khi triển khai dự án (bảng 2)
S (Science) T (Technology) E (Engineering) M (Math)
- Sinh học: Quá - Quy trình chăm - Kĩ thuật gieo -Tính toán, đo đạc
trình sinh trưởng và sóc cây xanh. hạt, chăm sóc cây diện tích trồng
phát triển của cây - Quy trình thiết kế qua từng giai cây; chi phí phát
xanh; hệ thống tưới tự đoạn sinh, hiệu quả
- Địa lí: Ý nghĩa của động. kinh tế…
cây xanh trong bảo
vệ môi trường và
chống BĐKH.
Bảng 3. Các biểu hiện STEM khi triển khai dự án
15
- GV chia nhóm trên cơ sở nguyện vọng của HS, mỗi nhóm có số lượng HS tương
đương nhau và không quá đông.
- HS bầu nhóm trưởng, thư kí, người nhắc việc; giao nhiệm vụ cụ thể cho tất cả các
thành viên.
2. Thực hiện nhiệm vụ
Hoạt động 1: Tìm hiểu vai trò cây xanh
- HS hoàn thành việc trả lời các câu hỏi sau:
+ Cây xanh có vai trò gì với sự sống trên Trái Đất ?
+ Đánh giá thực trạng việc trồng cây xanh ở Việt Nam và ngay tại địa phương
em ?
+ Đề xuất một số ý tưởng, giải pháp để trồng cây xanh có hiệu quả.
- HS báo cáo sản phẩm bằng các poster. Về yêu cầu poster như sau: Đầy đủ nội
dung; bố cục hài hòa, đảm bảo thẩm mĩ; giải pháp/ ý tưởng sáng tạo.
Hoạt động 2: Đánh giá thực trạng vườn rau nhà trường
HS khảo sát các vấn đề sau:
+ Ý nghĩa của trồng cây trong vườn trường.
+ Tổng diện tích vườn trường là bao nhiêu? Những nơi nào sử dụng hiệu quả
? Những nơi nào đất còn để hoang?
+ Các loại cây hiện đang có ở vườn : Diện tích, đặc điểm sinh thái, năng suất,
hiệu quả
+ Đánh giá chung về thực trạng vườn rau hiện nay.
- GV nên gợi ý, cung cấp thông tin về vườn rau của trường những năm trước như:
Những cây nào đã trồng thành công, những cây nào đem lại hiệu qủa không cao,
hướng dẫn HS đi tìm nguyên nhân…
Hoạt động 3: Thiết kế vườn rau nhà trường
- HS lựa chọn loại cây trồng trên cơ sở
+ Đặc điểm thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp cho loại cây trồng đó.
+ Phù hợp với diện tích đất, quy hoạch chung của nhà trường.
+ Có kinh phí tiết kiệm, phù hợp hoàn cảnh của HS và nhà trường.
+ Đem lại hiệu quả về mặt sinh thái, cảnh quan, và giá trị kinh tế.
16
- HS thiết kế vườn rau trên cơ sở bảng sau đây (bảng 3)
Loại rau trồng 1 2 3…
1. Diện tích
2. Vị trí
3. Các giai đoạn gieo trồng
4. Nguyên liệu và chi phí
5. Số lao động
Bảng 4. Các yếu tố cần chú ý trong quá trình thiết kế vườn rau
- Giáo viên lưu ý cho HS là việc xây dựng vườn rau sạch này ngoài việc bảo vệ
môi trường còn là nguồn cung cấp thực phẩm sạch cho bữa ăn ở nội trú, do vậy cần
lựa chọn loại cây phù hợp để trước hết phục vụ chính bản thân các em. Các loại cây
trồng phù hợp có thể là:
+ Chuối: Cây trồng dễ sinh trưởng, vốn, công chăm sóc ít, có thể trồng và thu
hoạch quanh năm.
+ Rau cải xanh: Trồng vào vụ đông, thích hợp với đất của trường, năng suất
cao, có thể cải thiện bữa ăn cho học sinh.
+ Rau cải củ: Tác dụng như rau cải xanh, ngoài lá còn có thể lấy thêm được
củ… Ngoài ra còn có thể trồng lạc, chùm ngây, rau muống, khoai lang…
Hoạt động 4: Tiến hành xây dựng vườn rau.
Quá trình xây dựng vườn rau từ lúc lên ý tưởng đến khi thu hoạch có thể kéo dài
phụ thuộc vào loại rau HS lựa chọn để trồng. Trong qúa trình này, GV đóng vai trò
giám sát, nhắc nhở, động viên HS, điều chỉnh và giúp đỡ HS khi cần thiết để HS
thực hiện được kế hoạch.
Hình 1: HS gieo hạt tại vườn rau Hình 2: HS trồng khoai lang tại vườn rau
17
Hoạt động 5: Đánh giá và thu hoạch
Đây là dự án kéo dài trong nhiều tháng, các HS sau khi thu hoạch sản phẩm sẽ tổng
hợp và báo cáo kết quả cùng lúc với các nhóm khác. Các sản phẩm báo cáo có thể là
poster, video hoặc trải nghiệm thực tế ngay tại vườn rau của trường. Ngoài sự đánh
giá của GV với HS, còn có sự đánh giá giữa các đội với nhau; đánh giá giữa các HS
trong nhóm; đánh giá của Ban giám hiệu hoặc các thầy cô bộ môn khác. Gợi ý một
số tiêu chí đánh giá sản phẩm vườn rau (bảng 4)
Tiêu chí Mức 1 (Dưới 5) Mức 2 (5-7) Mức 3 (8-10)
Số lượng x10%
Chất lượng x
40%
Chi phí x 10%
Hiệu quả x 20%
Đúng thời gian x
10%
Thái độ làm việc
x 10%
Bảng 5. Tiêu chí đánh giá vườn rau (các tiêu chí có thể thay đổi phù thuộc từng đối
tượng HS)
Hình 3: Thu hoạch củ cải Hình 4: Thu hoạch vườn rau cải
3.4.2. Dự án nhựa sinh học
I. Mục tiêu
- Đánh giá được tác hại của việc sử dụng nhựa
- Xây dựng thói quen hạn chế dùng nhựa
18
- Chế tạo được vật liệu làm từ nhựa có nguồn gốc sinh học, an toàn với môi trường.
II. Các bước tiến hành
1. Chuyển giao nhiệm vụ
- GV giới thiệu dự án cho HS: Mục tiêu, các nhiệm vụ cụ thể, các yêu cầu cần đạt
đối với dự án; các sản phẩm dự án; tiêu chí đánh giá kết quả.
- HS phân tích các khía cạnh STEM khi triển khai dự án
S (Science) T (Technology) E(Engineering) M (Math)
-Hóa học: Quá trình tạo - Máy tính và các - Kĩ thuật pha -Tính toán tỉ lệ
ra nhựa, tính chất của phần mềm thiết kế chế nguyên liệu các thành phần
nhựa. (Canva, Microsoft - Kĩ thuật chế khi chế tạo nhựa
- Địa lí: Ý nghĩa của Power Point). tạo nhựa sinh sinh học.
việc hạn chế rác thải - Quy trình chế tạo học…
nhựa trong bảo vệ môi nhựa sinh học
trường.
Bảng 6. Các biểu hiện của STEM qua dự án
- GV chia nhóm trên cơ sở nguyện vọng của HS, mỗi nhóm có số lượng HS tương
đương nhau và không quá đông.
- HS bầu nhóm trưởng, thư kí, người nhắc việc; giao nhiệm vụ cụ thể cho tất cả các
thành viên.
2. Thực hiện nhiệm vụ
Hoạt động 1: Tìm hiểu thực trạng sử dụng nhựa
- HS hoàn thành việc trả lời các câu hỏi sau:
+ Nhựa là gì? Nhựa dùng để làm gì?
+ Thực trạng sử dụng nhựa trên thế giới, ở Việt Nam hiện nay như thế nào ?
+ Vì sao các sản phẩm từ nhựa được sử dụng phổ biến?
+ Vì sao rác thải từ nhựa ảnh hưởng đến môi trường? Nguồn rác thải này trên thế
giới, ở Việt Nam hiện nay như thế nào?
- HS báo cáo sản phẩm bằng các sơ đồ thông tin (infographic). Về yêu cầu
infographic như sau: Đầy đủ nội dung; bố cục hài hòa, đảm bảo thẩm mĩ; giải pháp/
ý tưởng sáng tạo.
19
Hoạt động 2: Giải pháp giảm thiểu rác thải nhựa
- HS hoàn thành việc trả lời các câu hỏi sau:
+ Đề xuất một số ý tưởng, giải pháp để giảm thiểu rác thải nhựa.
+ Có thể thay thế nhựa bằng các vật liệu thân thiện môi trường nào?
Hình 5,6: tái chế rác thải nhựa tại khu nội trú
Hoạt động 3: Chế tạo nhựa sinh học
-HS thiết kế quy trình chế tạo:
+ Tìm kiếm nguyên liệu: HS chế tạo nhựa sinh học làm từ các loại tinh bột. Ví dụ
như: Tinh bột khoai tây, tinh bột sắn, tinh bột khoai lang… Ngoài ra có thể cần thêm
glycerin, dấm ăn, phẩm màu tự nhiên…
+ Xử lí nguyên liệu thô: Xay nhỏ lọc lấy tinh bột
+ Đun nóng tinh bột, pha chế các nguyên liệu theo công thức.
+ Đổ khuôn: Theo mục đích sử dụng để chế tạo nilon, thìa, cốc… sẽ có các loại
khuôn khác nhau.
Lưu ý: Quá trình trên có thể lặp đi lặp lại nhiều lần do các công thức pha trộn khác
nhau nên sẽ cho ra những loại nhựa có tính chất khác nhau. HS sẽ phải thử nghiệm
nhiều lần để tìm ra công thức chuẩn nhất. HS tóm tắt các bước thực hiện và kết quả
qua bảng sau (bảng 7)
20
Loại tinh Các hóa chất Tỉ lệ thành Chất lượng sản Quy trình bột khác phần phẩm
Khoai tây Giấm, nước…
Khoai
lang
Sắn dây
Sắn
Ngô
Bảng 7. Các bước thực hiện chế tạo nhựa sinh học
Hoạt động 4: Đánh giá và thu hoạch
Sau quá trình thử nghiệm với các loại tinh bột và công thức khác nhau, HS sẽ
tiền hành tổng hợp và lựa chọn sản phẩm tốt nhất để báo cáo. GV chấm bao gồm
các nội dung:
Sản phẩm từ nhựa sinh học, ẩm liên quan khác (poster, video ghi lại quá trình
học tập…), các phiếu học tập, thái độ làm việc của thành viên trong nhóm…(bảng
8)
Tiêu chí Mức 1 (Dưới 5) Mức 2 (5-7) Mức 3 (8-10)
Độ bền x30%
Thẩm mĩ x20%
Chi phí x 10%
Tính ứng dụng x
20%
Đúng thời gian x
10%
Thái độ làm việc
x 10%
Bảng 8. Các tiêu chí đánh giá sản phẩm
( Các tiêu chí cụ thể GV có thể thay đổi phù hợp từng đối tượng HS)
21
Hình 7: Lọc tinh bột khoai tây Hình 8: Sản phẩm thìa và túi nhựa sinh học
3.4.3. Dự án chất tẩy rửa sinh học
I. Mục tiêu
- Đánh giá được tác hại của việc sử dụng các chất tẩy rửa hóa học đối với môi
trường và con người
- Xây dựng thói quen dùng chất tẩy rửa an toàn
- Chế tạo được chất tẩy rửa có nguồn gốc sinh học và an toàn với môi trường.
II. Các bước tiến hành
1. Chuyển giao nhiệm vụ
- GV giới thiệu dự án cho HS: Mục tiêu, các nhiệm vụ cụ thể, các yêu cầu cần đạt
đối với dự án; các sản phẩm dự án; tiêu chí đánh giá kết quả.
- HS phân tích các khía cạnh STEM khi triển khai dự án (bảng 7)
S (Science) T (Technology) E(Engineering) M (Math)
-Hóa học: Quá trình lên - Máy tính và các - Kĩ thuật lên -Tính toán tỉ lệ
men tạo ra enzim. phần mềm thiết kế men thành phần khi
- Địa lí: Ý nghĩa của (Canva, Microsoft - Kĩ thuật xử lí ngâm chất tẩy
việc sử dụng rác thải Power Point). rác thải hữu rửa.
hữu cơ tạo ra chất tẩy - Quy trình tạo ra cơ…
rửa sinh học để bảo vệ sản phẩm nước tẩy
môi trường. rửa sinh học.
Bảng 9. Các biểu hiện của STEM qua dự án
- GV chia nhóm trên cơ sở nguyện vọng của HS, mỗi nhóm có số lượng HS tương
đương nhau và không quá đông.
22
- HS bầu nhóm trưởng, thư kí, người nhắc việc; giao nhiệm vụ cụ thể cho tất cả các
thành viên.
2. Thực hiện nhiệm vụ
Hoạt động 1: Tìm hiểu thực trạng sử dụng chất tẩy rửa hóa học
- HS hoàn thành việc trả lời các câu hỏi sau:
+ Khảo sát việc sử dụng chất tẩy rửa hóa học ở gia đình, địa phương, trường
học của em?
+ Thực trạng sử dụng các hóa chất tẩy rửa trên thế giới, ở Việt Nam hiện nay
như thế nào ?
+ Vì sao các chất tẩy rửa hóa học được sử dụng phổ biến?
+ Vì sao các chất tẩy rửa hóa học ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con
người?
- HS báo cáo sản phẩm bằng các sơ đồ thông tin (infographic). Về yêu cầu
infographic như sau: Đầy đủ nội dung; bố cục hài hòa, đảm bảo thẩm mĩ; giải pháp/
ý tưởng sáng tạo.
Hoạt động 2: Chế tạo chất tẩy rửa sinh học
- HS hoàn thành việc trả lời các câu hỏi sau:
+ Đề xuất một số ý tưởng, giải pháp để sử dụng chất tẩy rửa an toàn với sức
khỏe con người và với môi trường?
+ Có thể thay thế chất tẩy rửa hóa học bằng các chất tẩy rửa sinh học thân
thiện môi trường bằng cách nào?
+ Ý nghĩa về mặt môi trường khi sử dụng chất tẩy rửa sinh học có nguồn gốc
từ hữu cơ? (Cụ thể là xử lí từ rác thải nhà bếp?)
Hoạt động 3: Chế tạo chất tẩy rửa sinh học
- HS thiết kế quy trình chế tạo:
+ Tìm kiếm nguyên liệu: Tận dụng vỏ trái cây, rau củ quả từ bếp ăn tập thể
của trường.
+ Xử lí nguyên liệu thô: Chọn lựa nguyên liệu hữu cơ phù hợp, rửa sạch tránh
dầu mỡ.
+ Pha chế: Cho rau củ quả thô với đường, bồ hòn theo tỉ lệ tham khảo: 3kg
củ, quả, bồ hòn+ 1 kg đường+ 10 lít nước.
23
Hình 9: Ngâm nguyên liệu sả chanh Hình10: Ngâm nguyên liệu bồ hòn, vỏ rau quả
Lưu ý: Có thể thay đổi tỉ lệ, nguyên liệu khi làm, các nhóm sẽ ghi chép cẩn thận kết
quả thu được cho mỗi công thức khác nhau.
+ Lên men: Sau khi trộn đều nguyên liệu, đậy nắp thùng. Hàng ngày ghi chép
lại diễn biến quá trình lên men, chú ý thỉnh thoảng mở nắp thùng khuấy bớt bọt đề
phòng nước men bị trào ra ngoài. Toàn bộ quá trình thực hiện được ghi lại ở bảng
sau:
Hoạt động 4: Đánh giá và thu hoạch
Sau quá trình thử nghiệm với các loại tinh bột và công thức khác nhau, HS sẽ tiền
hành tổng hợp và lựa chọn sản phẩm tốt nhất để báo cáo. GV chấm bao gồm các nội
dung: Sản phẩm nước tẩy rửa sinh học, các sản phẩm liên quan khác (poster, video
ghi lại quá trình học tập…), các phiếu học tập, thái độ làm việc của thành viên trong
nhóm…(bảng 8)
Mức 1 Tiêu chí Mức 2 (5-7) Mức 3 (8-10) (Dưới 5)
Độ tẩy rửa x 25%
Độ an toàn x 25%
Chi phí x 20%
Tính thẩm mĩ x 10%
Đúng thời gian x 10%
Thái độ làm việc x 10%
Bảng 10. Các tiêu chí đánh giá sản phẩm
24
(Các tiêu chí cụ thể GV có thể thay đổi phù thuộc từng đối tượng HS)
Hình 11: Sản phẩm hoàn thiện Hình 12: Sản phẩm ngâm trong thùng lớp 11A1
3.5. Mở rộng dự án
Các dự án ngoài tổ chức thực hiện và báo cáo tại trường, chúng tôi còn kết
nối và chia sẻ với các trường khác ngoài tỉnh, các hội nghị và hội thảo như hội nghị
Địa lí toàn quốc lần thứ XIII, dự án Young and climate kết nối với các trường THPT
trên cả nước.
3.5.1. Dự án Young and climate change
Đây là dự án về giáo dục bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu có sự tham
gia của 3 trường THPT là PT DTNT THPT số 2 (Nghệ An), THPT Ngô Sĩ Liên
(Bắc Giang), THPT số 3 Lào Cai (Lào Cai). Qua dự án, HS của các trường được tìm
hiểu về các vấn đề môi trường và biến đổi khí hậu chung trên thế giới và tại đia
phương. HS cũng được giao lưu chia sẻ những hành động, việc làm của mình để bảo
vệ môi trường sống xung quanh. Sau các buổi làm việc online, các nhóm được giao
nhiệm vụ học tập, báo cáo đánh giá sản phẩm, tổng kết và trao giải. Dự án bao gồm
2 giai đoạn:
Giai đoạn 1: Dự án gieo hạt
Đây là dự án STEM với nội dung tìm hiểu vai trò của cây xanh trong bảo vệ
môi trường; thực hiện việc gieo hạt tại trường và tại gia đình vào dịp Tết Nguyên
Đán. Trong quá trình thực hiện, các em quay lại video về việc gieo hạt và nảy mầm
25
của các loại cây. Các loại hạt các em lựa chọn gieo như: Hạt rau muống, hạt cải, hạt
xoài, hạt giống hoa….
Hình 13-14 HS quay video quá trình gieo hạt bí và hạt ngô tại nhà
Giai đoạn 2: Dự án nhựa sinh học
HS chế tạo ra nhựa sinh học từ các nguyên liệu tinh bột có sẵn trong tự nhiên
(chúng tôi đã mở rộng dự án này tại trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An với
nhiều nội dung mới, chi tiết chia sẻ ở các mục trên).
Hình 15: HS nhận giấy chứng nhận Hình 16: HS báo cáo dự án
3.5.2. Dự án Liên hoan phim khoa học quốc tế
Liên hoan phim do Viện Goethe tổ chức là một sự kiện truyền thông khoa học
diễn ra ở Đông Nam Á, Nam Á, Châu Phi, Trung Đông và Châu Mỹ Latinh: Liên
hoan phim thúc đẩy sự hiểu biết về khoa học và tạo điều kiện nhận thức về các vấn
đề khoa học, công nghệ và môi trường đương đại thông qua các bộ phim quốc tế với
các hoạt động giáo dục đồng hành. Sự kiện này đã phát triển đáng kể kể từ năm
2005 và trở thành sự kiện lớn nhất trong loại hình này trên toàn thế giới.
26
Hình 17: Tham gia phỏng vấn của BTC Hình 18: Giấy chứng nhận của BTC
Liên hoan phim ngắn khoa học lớn nhất thế giới lần đầu tiên được đến với
thầy trò trường nội trú 2. Đây cũng là ngôi trường duy nhất ở Nghệ An tham gia và
được nhận tài trợ từ ban tổ chức năm 2022. Trong suốt quá trình diễn ra liên hoan,
cùng với các học sinh trên khắp cả nước và từ 21 quốc gia trên thế giới, học sinh
của trường đã được theo dõi nhiều bộ phim ngắn quốc tế xuất sắc và được tuyển
chọn kĩ càng với chủ đề năm 2022 “Equal opportunities in science- Cơ hội bình
đẳng trong khoa học”.
Hình 19: HS lớp 11D tham gia LHP Hình 20: HS lớp 11A1 xem phim
Đi cùng với việc chiếu phim, các em còn tham gia các dự án STEM và hoạt
động trải nghiệm khoa học thú vị thông qua các chủ đề liên quan đến giáo dục bảo
vệ môi trường như chủ đề: “Sự dối trá đằng sau lời hứa tái chế”, xem phim “The
27
Recycling Myth” và các thí nghiệm liên quan đến việc phân loại rác tại cơ sở rác
thải, xử lí rác thải nhựa liệu có phải là tái chế được không , bao nhiêu rác thải nhựa
có thể tái chế hết hoàn toàn?
Chủ đề “Cuộc đối đầu của năng lượng hóa thạch và năng lượng điện liệu có
công bằng”: HS được theo dõi các bộ phim như “The Story: Wind Power Curse or
Blessing?” và làm một số thí nghiệm về năng lượng gió, về cơ bản chúng ta đều biết
năng lượng gió là năng lượng sạch và vô tận, nhưng liệu điều này có đúng không,
tìm hiểu việc sử dụng năng lượng gió liệu có phải không ảnh hưởng đến môi trường
không? Có giải pháp nào để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của nhà máy năng lượng
gió không?.. Thông qua việc tham gia liên hoan phim, HS được kết nối với các
trường học ở Việt Nam và trên thế giới, từ đó nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi
trường tại trường học và địa bàn sinh sống, và nhận thức được rằng vấn đề bảo vệ
môi trường là vấn đề không của riêng ai, mỗi công dân trên toàn cầu đều có trách
nhiệm gìn giữ môi trường chung của Trái Đất.
Hình 21,22: HS lớp 12A1 và 11D làm thí nghiệm về năng lượng gió
3.6. Kết quả giải pháp
Sau quá trình tham gia các dự án, HS đã có thêm nhiều kiến thức, kĩ năng và
năng lực về vấn đề giáo dục bảo vệ môi trường. Thể hiện ở các khía cạnh như sau:
28
TT Câu hỏi Mức 1 (<5) Mức 2 (5-7) Mức 3 (8-10)
1 HS nhận biết HS không nhận HS nhận biết được HS nhận biết
được các vấn biết hoặc chỉ nhận nhiều vấn đề môi được nhiều vấn
đề môi biết một số vấn đề trường, tìm hiểu đề môi trường,
trường của môi trường của được một số phân tích được
địa phương địa phương nguyên nhân của nguyên nhân của
vấn đề vấn đề
Tỉ lệ % 22-12 58-60 20-28
HS có thể HS không thực Dưới sự hướng dẫn HS thực hiện 2
thực hiện hiện được hoặc của GV, HS thực được nhiều giải
được giải thực hiện được hiện được nhiều pháp bảo vệ môi
pháp bảo vệ một vài giải pháp giải pháp bảo vệ trường và có hiệu
môi trường bảo vệ môi trường môi trường quả cao
dưới sự hướng dẫn
của GV,
Tỉ lệ % 31-16 55-65 11-19
HS có thể HS không thể HS có hướng dẫn HS có hướng dẫn 3
hướng dẫn hướng dẫn được cho nhiều người cho nhiều người
người khác người khác cùng cùng thực hiện cùng thực hiện,
cùng thực thực hiện có hiệu quả cao
hiện các giải
pháp bảo vệ
môi trường
Tỉ lệ % 11-5 77-78 12-17
HS phát triển HS chỉ phát triển HS phát triển một HS phát triển 4
được các một vài năng lực số năng lực nhiều năng lực,
năng lực trong đó có năng
(giao tiếp, lực chung, năng
hợp tác, tự lực của từng môn
học …)
29
TT Câu hỏi Mức 1 (<5) Mức 2 (5-7) Mức 3 (8-10)
Tỉ lệ % 15-6 65-61 20-33
5 HS tạo được HS chưa thường HS thường xuyên HS tạo được thói
thói quen bảo xuyên có những có hành động bảo quen bảo vệ môi
vệ môi hành động bảo vệ vệ môi trường trường, lan tỏa
trường môi trường đến cộng đồng
Tỉ lệ % 21-8 56-65 23-27
Bảng So sánh kết quả trước và sau khảo sát sau khi thực hiện dự án
(Chữ in đậm là kết quả) Như vậy, qua các con số thu thập được ở bảng trên, ta
có thể thấy sau quá trình thực hiện các dự án STEM, ý thức bảo vệ môi trường của
HS đã được nâng lên ở các mức độ khác nhau. HS từ việc phát hiện được các vấn đề
môi trường xung quanh địa bàn sinh sống, có thể đi tìm nguyên nhân và cacs giải
pháp khắc phục. Thứ hai, các em cũng có thể hướng dẫn mọi người cùng hành động
để bảo vệ môi trường. Thứ ba, các em được hình thành thói quen, ý thức bảo vệ môi
trường một cách thường xuyên, liên tục không phải chỉ qua các dự án học tập. Từ
đó, môi trường nội trú hay nmôi trường ở gia đình các em cũng xanh-sạch đẹp hơn.
Và cuối cùng, HS hình thành được các năng lực học tập theo đúng tinh thần của
chương trình giáo dục phổ thông 2018: Vừa phát triển các năng lực chung, vừa phát
triển các năng lực đặc thù của bộ môn
3.7. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất
3.7.1. Mục đích khảo sát
- Khảo sát sự cấp thiết về các giải pháp đề xuất để giáo dục bảo vệ môi trường cho
học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An.
- Khảo sát tính khả thi về các giải pháp đề xuất để giáo dục bảo vệ môi trường cho
học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An.
3.7.2. Nội dung và phương pháp khảo sát
3.7.2.1. Nội dung khảo sát
- Các giải pháp được đề xuất có thật sự cấp thiết đối với vấn đề nghiên cứu hiện nay
không? Các giải pháp đưa ra có cấp thiết với việc giáo dục bảo vệ môi trường cho
HS trường PT DTNT THPT số 2 thông qua các dự án STEM không ?
30
- Các giải pháp đề xuất có thực sự khả thi đối với vấn đề nghiên cứu hiện nay không
? Các câu hỏi gợi ý có thể là:
+ Các giải pháp có phù hợp với đối tượng HS dân tộc nội trú không
+ Các giải pháp có thể thực hiện tại trường dân tộc nội trú không
+ Các giải pháp nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho HS dân tộc nội trú
không
- Mối quan hệ giữa các giải pháp đề xuất
3.7.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá
Phương pháp để khảo sát là trao đổi bằng bảng hỏi với thang đo 4 mức (Tương ứng
với điểm số từ 1 đến 4): Không cấp thiết; ít cấp thiết; cấp thiết; rất cấp thiết. Không
khả thi, ít khả thi, khả thi, rất khả thi. Tính điểm trung bình theo phần mềm excel
TT Giải pháp
Không cấp thiết/khả thi (1) Ít cấp thiết/khả thi (2) Cấp thiết/khả thi (3) Rất cấp thiết/khả thi (4)
1
Quy trình thực hiện các dự án
2 Gợi ý một số dự án STEM có nội dung bảo vệ môi trường trong chương trình địa lí
3 Một số dự án minh
họa
4 Mở rộng dự án
Bảng 11: Khảo sát tính cấp thiết/khả thi của các giải pháp đề xuất
3.7.2.3. Đối tượng khảo sát
TT Đối tượng Số lượng
1 Học sinh khối 10 84
2 Học sinh khối 11 76
3 Học sinh khối 12 86
4 Giáo viên 24
Tổng 270
Bảng 12: Tổng hợp các đối tượng khảo sát 31
3.7.3. Kết quả khảo sát
Các thông số
TT Các giải pháp Mức
X
1 Quy trình thực hiện các dự án 3,4 Cấp thiết
2 Gợi ý một số dự án STEM có nội dung bảo vệ môi 3,5 Cấp thiết
trường trong chương trình địa lí
3 Gợi ý một số dự án minh họa 3,6 Cấp thiết
4 Mở rộng dự án 3,2 Cấp thiết
Bảng13: Khảo sát sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất
Từ số liệu thu được ở bảng trên có thể rút ra những nhận xét: Về cơ bản các
giải pháp đưa ra là cấp thiết với đề tài nghiên cứu. Đặc biệt, đa số người được khảo
sát đều cho rằng Giải pháp 3: Gợi ý một số dự án STEM có nội dung bảo vệ môi
trường trong chương trình địa lí là cấp thiết nhất vì nó rất chi tiết, đầy đủ các hoạt
động bám sát với vấn đề nghiên cứu.
Các thông số
TT Các giải pháp Mức
X
3,5 Khả thi 1 Quy trình thực hiện các dự án
3,6 Khả thi 2 Gợi ý một số dự án STEM có nội dung bảo vệ môi
trường trong chương trình địa lí
3,8 Khả thi 3 Gợi ý một số dự án minh họa
3,4 Khả thi 4 Mở rộng dự án
Bảng Khảo sát tính khả thi của các giải pháp đề xuất
Từ số liệu thu được ở bảng trên có thể rút ra những nhận xét: Về cơ bản các
giải pháp đưa ra là hoàn toàn khả thi với vấn đề nghiên cứu. Trong đó, giải pháp 2
và 3 là có tỉ lệ rất khả thi cao nhất, dễ áp dụng với các đối tượng HS DTNT.
32
Phần III: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1. Kết luận
Giáo dục bảo vệ môi trường là một trong những giải pháp hết sức quan trọng
trong bối cảnh nước ta đang gặp nhiều thách thức về vấn đề môi trường như hiện
nay. Để tăng cường hiệu quả quá trình dạy học, HS được tham gia các dự án STEM
trên cơ sở mạch kiến thức chính là địa lí. Thông qua việc thực hiện các dự án , HS
có cơ hội được vận dụng các kiến thức để giải quyết các vấn đề môi trường trong
thực tiễn ngay tại trường học hoặc bản làng các em sinh sống. Từ đó, việc nhận thức
các vấn đề bảo vệ môi trường được nâng cao hơn, tạo ra thói quen và hành động
đúng đắn để bảo vệ môi trường.
Giáo dục bảo vệ môi trường là việc làm thường xuyên, liên tục trong nhà
trường phổ thông. Đối với đối tượng HS dân tộc thiểu số, việc giáo dục bảo vệ môi
trường cho HS vừa giúp cho HS lan tỏa được ý thức bảo vệ môi trường ngay tại môi
trường học tập nội trú của các em, vừa góp phần bảo vệ môi trường ngay tại làng,
bản các em sinh sống.
Giáo dục bảo vệ môi trường thông qua các dự án STEM góp phần giúp HS
hình thành các năng lực học tập chung như giải quyết vấn đề, giao tiếp và hợp tác,
sáng tạo. Ngoài ra còn có các năng lực chuyên môn của địa lí và một số môn liên
quan như hóa học, sinh học, tin học…Từ đó, HS biết cách vận dụng các kiến thức
vào thực tế để giải quyết các vấn đề môi trường địa phương.
Việc kết hợp với giáo dục STEM sẽ tạo cho HS nhiều cảm hứng học tập hơn.
Thay vì chỉ đơn thuần học lý thuyết trên lớp, HS được làm việc ngay tại thực địa, tự
tìm tòi nghiên cứu thực trạng, nguyên nhân và các gaiir pháp về môi trường. Từ đó,
HS thấy hào hứng hơn với việc học, và qua đó chất lượng học tập được nâng lên.
Các dự án trong đề tài còn được liên kết với các trường học, các chương trình
lớn trong nước và nước ngoài nên HS có cơ hội được tiếp cận với vấn đề về môi
trường ở nhiều nơi. Qua đó, các em có thêm nhiều kiến thức về bảo vệ môi trường;
học hỏi được các cách thức về bảo vệ môi trường của các bạn HS nơi khác.
33
2. Khuyến nghị
Để việc giáo dục bảo vệ môi trường được hiệu quả hơn, chúng tôi có một số
khuyến nghị như sau:
Thứ nhất, cần đưa các nội dung tích hợp bảo vệ môi trường vào chương trình
chính khóa hoặc ngoại khóa ngay từ đầu năm học, có kế hoạch rõ ràng để GV các
bộ môn cùng phối hợp thực hiện hiệu quả theo đúng chương trình.
Thứ hai, việc giáo dục bảo vệ môi trường thông qua các dự án STEM cần có
sự phối hợp không chỉ trong các GV mà còn các bộ phận khác liên quan ở trường
DTNT như: Đoàn Thanh niên, Công đoàn, tổ quản sinh, nhà ăn, tổ quản lý nội trú…
Thứ ba, cần có thêm kinh phí để có thể thực hiện được những dự án lớn, tạo
hiệu quả lâu dài về mặt môi trường. Vì vậy, chương trình cần có sự hỗ trợ về tài
chính của nhà trường, các tổ chức xã hội trong việc triển khai dự án.
Thứ tư, cần có những đánh giá để đưa vào điểm số, thi đua hay khen thưởng
cho GV và HS trong các dự án để từ đó tạo động lực khuyến khích cho những người
tham gia dự án cố gắng hoàn thành tốt nhất các nhiệm vụ của mình.
34
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nghi ̣ quyết số 41-NQ/TW ngà y 15/11/2004 của Bộ Chính tri ̣ (khó a IX) về bảo vệ môi trường trong thờ i kỳ đẩ y ma ̣nh cô ng nghiệ p hó a, hiệ n đa ̣i hó a đất nướ c. 2. Nguyễn Văn Biên, Tưởng Duy Hải (đồng chủ biên), (2019). Giáo dục STEM
trong nhà trường phổ thông”. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
3. Nguyễn Thành Hải (2019). Giáo dục STEM/STEAM từ trải nghiệm thực hành đến
tư duy sáng tạo, Nhà xuất bản Trẻ.
4. Lê Văn Khoa (chủ biên),Phan Văn Kha, Phan Thị Lạc,Nguyễn Thị Minh Phương.
Môi trường và giáo dục bảo vệ môi trường. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam,
5. Chu Cẩm Thơ (2016). Bài học từ thay đổi đào tạo/bồi dưỡng giáo viên từ ngày
hội STEM và ngày Toán học mở ở Việt Nam, số 61(10), tr. 195- 201.Tạp chí Khoa
học Trường Đại học sư phạm Hà Nội.
6. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/nghien-cu/-/2018/825044/bao-ve-
moi-truong-va-nhung-van-de-phap-ly-dat-ra-theo-tinh-than-dai-hoi-xiii-cua-
dang.aspx
7.https://baotainguyenmoitruong.vn/nganh-giao-duc-voi-cong-tac-bao-ve-moi-
truong-nuoi-duong-va-nang-cao-y-thuc-trach-nhiem-ve-bao-ve-moi-truong-
333731.html
35
MỤC LỤC
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ......................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 4
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 4
7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài ............................................................. 4
8. Đóng góp mới của đề tài ..................................................................................... 5
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .................................................................. 5
Chương 1: Cơ sở lý luận ........................................................................................ 5
1.1. Quan điểm về giáo dục bảo vệ môi trường..................................................... 5
1.2. Quan điểm về giáo dục STEM ........................................................................ 6
Chương 2: Cơ sở thực tiễn ..................................................................................... 7
2.1. Thực trạng giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trường Trung học phổ
thông dân tộc nội trú số 2 Nghệ An. ...................................................................... 7
Chương 3: Giải pháp .............................................................................................. 9
3.1. Cách thức giáo dục môi trường bằng dự án STEM ...................................... 9
3.2. Hướng dẫn thực hiện quy trình tổ chức việc giáo dục bảo vệ môi trường
cho học sinh trường PT DTNT THPT số 2 Nghệ An thông qua một số dự án
STEM. ................................................................................................................... 10
3.3. Gợi ý một số dự án STEM có nội dung bảo vệ môi trường trong chương
trình địa lí ............................................................................................................. 11
3.4. Một số dự án minh họa.................................................................................. 15
3.4.1. Dự án vườn rau xanh .................................................................................. 15
3.4.2. Dự án nhựa sinh học ................................................................................... 18
3.4.3. Dự án chất tẩy rửa sinh học ........................................................................ 22
3.5. Mở rộng dự án ............................................................................................... 25
3.5.1. Dự án Young and climate change ............................................................... 25
36
3.5.2. Dự án Liên hoan phim khoa học quốc tế .................................................... 26
3.6. Kết quả giải pháp .......................................................................................... 28
3.7. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất .................. 30
3.7.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................... 30
3.7.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ............................................................ 30
3.7.3. Kết quả khảo sát .......................................................................................... 32
Phần III: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................... 33
1. Kết luận ............................................................................................................. 33
2. Khuyến nghị ..................................................................................................... 34
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 35
