Giáo trình Dẫn luận Thi pháp học - GS.TS. Trần Đình Sử

Chia sẻ: Ngô Tuấn Thêm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:162

Thêm vào BST

Báo xấu

831
lượt xem 319
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

"Giáo trình Dẫn luận Thi pháp học" giúp các bạn nắm được những kiến thức về: Thi pháp, Thi pháp học và các trường phái nghiên cứu Thi pháp, tổng quan về Thi pháp. Ngoài ra, giáo trình còn giúp các bạn biết được quan niệm nghệ thuật về con người, thời gian nghệ thuật, tác giả và kiểu tác giả trong Thi pháp, tính quan niệm và cấu trúc của thể loại Văn học, truyện, văn bản trần thuật, ngôn từ nghệ thuật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Dẫn luận Thi pháp học - GS.TS. Trần Đình Sử

§¹i häc HuÕ Trung t©m ®µo t¹o tõ xa trÇn ®×nh sö Gi¸o tr×nh DÉn luËn thi ph¸p häc (S¸ch dïng cho hÖ ®µo t¹o tõ xa) HuÕ - 2007 1
Môc lôc trang Môc lôc .....................................................................................................................2 lêi nãi ®Çu ..............................................................................................................7 Ch−¬ng I ...................................................................................................................8 thi ph¸p, thi ph¸p häc vµc¸c tr−êng ph¸i nghiªn cøu thi ph¸p8 I - Thi ph¸p häc trong khoa nghiªn cøu v¨n häc ................................... 8 II - lÞch sö thi ph¸p häc. C¸c tr−êng ph¸i, khuynh h−íng hiÖn ®¹i ............................................................................................................................................ 12 Ch−¬ng II ................................................................................................................ 23 ®èi t−îng, ph¹m trï vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thi ph¸p......... 23 I - H×nh thøc nghÖ thuËt - ®èi t−îng chñ yÕu cña thi ph¸p häc.. 23 1. Thi ph¸p häc vµ h×nh thøc nghÖ thuËt .................................................. 23 2. Kh¸i niÖm h×nh thøc trong thùc tÕ, trong triÕt häc vµ trong nghÖ thuËt .................................................................................................................. 24 3. Hai quan niÖm vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt nh− lµ ®èi t−îng cña thi ph¸p häc................................................................................................................ 28 II - H×nh thøc bªn trong, mang tÝnh quan niÖm lµ ®èi t−îng cña thi ph¸p häc................................................................................................................ 28 1. Sù kh¸c biÖt gi÷a kh¸i niÖm h×nh thøc trong triÕt häc vµ h×nh thøc trong v¨n häc, nghÖ thuËt ................................................ 28 2. H×nh thøc bªn ngoµi vµ h×nh thøc bªn trong .................................... 30 3. ThÕ giíi nghÖ thuËt lµ chØnh thÓ cña h×nh thøc v¨n häc......... 33 4. C¸c yÕu tè cña thÕ giíi bªn trong cña t¸c phÈm v¨n häc ........ 34 5. TÝnh quan niÖm cña h×nh thøc nghÖ thuËt .......................................... 35 III - C¸c chØnh thÓ v¨n häc vµ c¸c ph¹m trï thi ph¸p häc.............. 38 1. C¸c chØnh thÓ v¨n häc ..................................................................................... 38 2. C¸c ph¹m trï thi ph¸p ...................................................................................... 39 IV - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thi ph¸p häc ................................................ 39 Ch−¬ng III .............................................................................................................. 42 Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi....................................................... 42 I - Kh¸i niÖm quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi ................................ 42 2
1. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi lµ nguyªn t¾c lý gi¶i, c¶m thô cña chñ thÓ s¸ng t¸c… …… ……………………………………… 42 2. C¬ së x∙ héi, lÞch sö, v¨n ho¸ cña quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi ............................................................................................................... 43 3. ý nghÜa cña quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi ............................ 44 II - Nh÷ng biÓu hiÖn cña quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi trong v¨n häc........................................................................................................... 46 1. T−¬ng quan nh©n vËt v¨n häc vµ quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi ............................................................................................................... 46 2. Nh÷ng biÓu hiÖn cña quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi ......... 46 III - Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi ............................................................................................................................... 47 1. Con ng−êi trong thÇn tho¹i ........................................................................ 47 2. Con ng−êi trong sö thi .................................................................................... 49 3. Con ng−êi trong cæ tÝch ................................................................................ 50 4. Con ng−êi trong v¨n häc viÕt trung ®¹i ............................................. 51 5. Con ng−êi trong v¨n häc cËn, hiÖn ®¹i ................................................. 54 Ch−¬ng IV............................................................................................................... 57 Thêi gian nghÖ thuËt...................................................................................... 57 I - kh¸i niÖm thêi gian nghÖ thuËt................................................................ 57 1. Thêi gian nghÖ thuËt lµ mét ph¹m trï cña nghÖ thuËt ............ 57 2. L−îc sö kh¸i niÖm ................................................................................................ 58 II - CÊu tróc vµ biÓu hiÖn cña thêi gian nghÖ thuËt .......................... 59 1. Thêi gian trÇn thuËt ........................................................................................ 59 2. Thêi gian ®−îc trÇn thuËt............................................................................ 60 3. Mèi quan hÖ gi÷a thêi gian trÇn thuËt vµ thêi gian ®−îc trÇn thuËt .............................................................................................................................. 62 4. C¸c b×nh diÖn thêi gian.................................................................................... 65 5. §é ®o thêi gian ..................................................................................................... 66 6. Thêi gian khÐp kÝn vµ thêi gian më .......................................................... 67 III - C¸C H×NH THøC THêI GIAN TRONG V¡N HäC ........................................... 67 1. Thêi gian trong thÇn tho¹i.......................................................................... 67 2. Thêi gian trong sö thi...................................................................................... 69 3. Thêi gian trong truyÖn cæ tÝch................................................................. 70 4. Thêi gian trong v¨n häc viÕt trung ®¹i............................................... 71 3
5. Thêi gian trong v¨n häc cËn, hiÖn ®¹i ................................................... 74 Ch−¬ng V ................................................................................................................ 78 Kh«ng gian nghÖ thuËt ................................................................................. 78 I - kh¸i niÖm kh«ng gian nghÖ thuËt ........................................................... 78 1. Kh«ng gian trong v¨n häc lµ mét hiÖn t−îng nghÖ thuËt...... 78 2. M« h×nh kh«ng gian vµ ng«n ng÷ kh«ng gian nghÖ thuËt ........ 79 3. TÝnh t−îng tr−ng, quan niÖm cña kh«ng gian nghÖ thuËt ....... 81 II - C¸C H×NH THøC KH¤NG GIAN NGHÖ THUËT TRONG V¡N HäC ............. 82 1. Kh«ng gian thÇn tho¹i .................................................................................... 82 2. Kh«ng gian sö thi ................................................................................................ 83 3. Kh«ng gian cæ tÝch ............................................................................................ 84 4. Kh«ng gian trong v¨n häc viÕt trung ®¹i .......................................... 84 5. Kh«ng gian trong v¨n häc cËn ®¹i, hiÖn ®¹i ...................................... 86 IiI - PH¢N TÝCH KH¤NG GIAN NGhÖ THUËT Cô THÓ ........................................ 86 1. Kh«ng gian trong ¤bl«mèp cña nhµ v¨n Nga I. G«ncharèp ..... 87 2. Kh«ng gian trong truyÖn Tar¸t Bunba cña G«g«n ....................... 87 3. Kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ Tè H÷u.......................................... 88 Ch−¬ng VI............................................................................................................... 90 T¸C GI¶ Vµ KIÓU T¸C GI¶ .................................................................................. 90 I - KH¸I NIÖm T¸C gi¶ NH¦ MéT PH¹M TRï CñA thi ph¸p......................... 90 II - KiÓu t¸c gi¶ nh− mét ph¹m trï cña thi ph¸p häc lÞch sö ....... 97 Ch−¬ng VII ........................................................................................................... 101 tÝnh quan niÖm Vµ CÊU TRóC CñA THÓ LO¹I.......................................... 101 I - KH¸I NIÖM THÓ LO¹I, Tõ PH¢N LO¹I §ÕN nghiªn Cøu LO¹i H×NH vµ tÝnh quan niÖm cña thÓ lo¹i........................................................................... 101 1. Kh¸i niÖm thÓ lo¹i ............................................................................................ 101 2. Tõ ph©n lo¹i ®Õn nghiªn cøu lo¹i h×nh ................................................ 102 II - TÝNH NéI DUNG LO¹I H×NH CñA THÓ LO¹I V¨N HäC .............................. 103 1. ThÓ lo¹i lÞch sö d©n téc (sö thi)............................................................... 104 2. ThÓ lo¹i ®¹o ®øc thÕ sù ................................................................................. 104 3. ThÓ lo¹i ®êi t− .................................................................................................... 105 III - cÊu tróc thÓ lo¹i v¨n häc ...................................................................... 106 1. Chñ thÓ thÓ lo¹i cña thÕ giíi nghÖ thuËt ........................................ 107 4
2. H×nh thøc ng«n ng÷ biÓu hiÖn .................................................................... 107 3. VÒ cÊu t¹o h×nh t−îng nh©n vËt vµ sù kiÖn ...................................... 108 4. Chøc n¨ng x∙ héi vµ ph−¬ng thøc tiÕp nhËn.................................... 108 IV - VÒ mét sè thÓ lo¹i v¨n häc ..................................................................... 108 1. TiÓu thuyÕt "tµi tö - giai nh©n" ................................................................ 108 2. Siªu tiÓu thuyÕt ................................................................................................. 109 3. VÒ bi kÞch x−a vµ nay ....................................................................................... 110 Ch−¬ng VIII.......................................................................................................... 112 CÊu tróc vµ tÝnh quan niÖm cña truyÖn ............................................ 112 I - Kh¸i niÖm truyÖn trong thi ph¸p häc hiÖn ®¹i .............................. 112 1. Cèt truyÖn vµ truyÖn .................................................................................... 112 2. CÊu tróc sù kiÖn cña truyÖn ...................................................................... 113 3. Tõ lý thuyÕt m« tÝp ®Õn ®¬n vÞ chøc n¨ng cña truyÖn .............. 114 5. M« tÝp vµ chøc n¨ng nghÖ thuËt cña sù kiÖn ................................... 117 II - TÝnh quan niÖm cña truyÖn v¨n häc.................................................... 119 1. Sù kiÖn vµ quan niÖm nghÖ thuËt ............................................................ 119 2. T−¬ng quan gi÷a truyÖn nh©n qu¶ vµ truyÖn kÓ .......................... 122 III - HÖ thèng m« tÝp trong v¨n häc nghÖ thuËt ph−¬ng ®«ng.. 123 1. C¸c m« tÝp mang néi dung t« tem, t«n gi¸o, kú ¶o........................ 123 2. C¸c m« tÝp, nguyªn mÉu trong sinh ho¹t thÕ tôc ......................... 124 3. C¸c m« tÝp trong v¨n häc hiÖn ®¹i ......................................................... 124 Ch−¬ng IX............................................................................................................. 126 CÊu tróc cña v¨n b¶n trÇn thuËt.......................................................... 126 I - Kh¸i niÖm cña v¨n b¶n trÇn thuËt......................................................... 126 1. TrÇn thuËt miÖng vµ trÇn thuËt viÕt.................................................. 126 2. Kh¸i niÖm v¨n b¶n nghÖ thuËt .................................................................. 126 3. V¨n b¶n trÇn thuËt.......................................................................................... 127 4. Ng−êi trÇn thuËt vµ chñ thÓ trÇn thuËt .......................................... 128 II - §iÓm nh×n trong v¨n b¶n ............................................................................ 129 1. VÊn ®Ò ®iÓm nh×n trong v¨n b¶n............................................................... 129 2. Ph©n lo¹i ®iÓm nh×n trong v¨n b¶n........................................................ 130 3. §iÓm nh×n nghÖ thuËt nh− mét ph¹m trï cña thi ph¸p häc lÞch sö ..................................................................................................................................... 132 5
III - M« h×nh tù sù .................................................................................................... 136 1. VÊn ®Ò m« h×nh tù sù ........................................................................................ 136 2. Mét sè kiÓu ng−êi trÇn thuËt trong v¨n xu«i tù sù cña Trung Quèc - ViÖt Nam ....................................................................................................... 137 Ch−¬ng X .............................................................................................................. 142 NG¤N tõ NGHÖ THUËT ....................................................................................... 142 I - Ng«n tõ TRONG V¡N HäC Lµ MéT HIÖN T−îng NGHÖ THUËT........... 142 II - Nh∙n quan vµ lo¹i h×nh ng«n tõ v¨n häc......................................... 147 1. Sö thi vµ c¸c thÓ lo¹i cïng lo¹i.............................................................. 147 2. TiÓu thuyÕt - thÓ lo¹i tiªu biÓu cña v¨n häc hiÖn ®¹i ................ 148 III - Thi ph¸p ng«n tõ trªn cÊp ®é ng«n ng÷........................................... 148 1. Thi ph¸p trong c¸c h×nh thøc tæ chøc tõ vµ côm tõ................... 148 2. Thi ph¸p trong có ph¸p .................................................................................. 150 IV - Thi ph¸p ng«n tõ trªn cÊp ®é h×nh thøc nghÖ thuËt .............. 151 1. Lêi trùc tiÕp cña nh©n vËt .......................................................................... 152 2. Lêi gi¸n tiÕp .......................................................................................................... 154 kÕt luËn ............................................................................................................... 159 6
lêi nãi ®Çu Kinh nghiÖm t×m hiÓu vµ th−ëng thøc nghÖ thuËt cho thÊy : chØ khi nµo tiÕp xóc ®−îc víi h×nh thøc nghÖ thuËt cña v¨n häc, c¶m thÊy sù hiÖn diÖn cña nã, nhËn ra c¸i néi dung ®−îc thÓ hiÖn tù ®ã, th× míi cã thÓ nãi lµ tiÕp xóc víi b¶n th©n nghÖ thuËt, c¶m nhËn nghÖ thuËt. Nhu cÇu n©ng cao chÊt l−îng d¹y v¨n h¬n lóc nµo hÕt ®ang ®ßi hái n©ng cao n¨ng lùc c¶m thô vµ ph©n tÝch nghÖ thuËt. TËp gi¸o tr×nh nµy ®−îc viÕt ra nh»m gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu ®ã. Chóng t«i biªn so¹n vµ b¾t ®Çu gi¶ng d¹y gi¸o tr×nh nµy tõ n¨m 1981 t¹i §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi vµ mét sè tr−êng ®¹i häc kh¸c, ®Æc biÖt t¹i c¸c líp cao häc. N¨m 1984, khi gi¶ng ë §¹i häc S− ph¹m HuÕ, mét sè c¸n bé ®· ghi chÐp l¹i vµ in r«nª« lµm tµi liÖu, ®Æt tªn lµ "Gi¸o tr×nh thi ph¸p häc". N¨m 1993, §¹i häc S− ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh in l¹i b¶n nµy. Tµi liÖu do nguyªn lµ b¶n ghi bµi gi¶ng trªn líp cho nªn vÉn cßn nh÷ng s¬ sãt. S¸ch "DÉn luËn thi ph¸p häc" nµy ®−îc viÕt ra lÇn ®Çu. Tuy t¸c gi¶ ®· gi¶ng d¹y vµ tÝch luü, song vÉn khã tr¸nh khái sai sãt bëi b¶n th©n vÊn ®Ò rÊt réng lín vµ phøc t¹p. Do khu«n khæ cã h¹n nªn tµi liÖu nµy chØ tËp trung vµo mét sè vÊn ®Ò cã tÇm bao qu¸t nhÊt. Th− môc tham kh¶o chØ ghi c¸c tµi liÖu mµ häc viªn cã thÓ t×m thÊy ®−îc ë ViÖt Nam b»ng tiÕng ViÖt ®· xuÊt b¶n. Trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh, häc viªn cã thÓ t×m thÊy thªm nhiÒu tµi liÖu bæ Ých. Tµi liÖu nµy chØ lµm nhiÖm vô "dÉn luËn". Muèn hiÓu s©u c¸c vÊn ®Ò häc viªn cÇn ®äc tµi liÖu kh¸c cña chóng t«i vµ c¸c tµi liÖu tham kh¶o kh¸c. GS.TS. TrÇn §×nh Sö 7
Ch−¬ng I thi ph¸p, thi ph¸p häc vµc¸c tr−êng ph¸i ghiªn cøu thi ph¸p I - Thi ph¸p häc trong khoa nghiªn cøu v¨n häc Thi ph¸p häc lµ mét danh tõ míi nh−ng kh«ng xa l¹. §ã lµ tªn gäi mét bé m«n cæ x−a nhÊt nh−ng ®ång thêi còng lµ bé m«n hiÖn ®¹i nhÊt cña nghiªn cøu v¨n häc, ®ang ®em l¹i cho ngµnh nµy nh÷ng luång sinh khÝ míi. Nãi x−a nhÊt, v× tªn gäi cña nã ®−îc x¸c ®Þnh víi c«ng tr×nh Thi ph¸p häc (Poetika) cña Aristote, ra ®êi c¸ch ®©y h¬n 2300 n¨m. Nãi hiÖn ®¹i bëi thi ph¸p häc trë thµnh mét trong nh÷ng h−íng chñ yÕu cña nghiªn cøu v¨n häc thÕ kû XX vµ vÉn ®ang tiÕp tôc ë thÕ kû XXI. Thi ph¸p häc ®· tr¶i qua nh÷ng b−íc th¨ng trÇm vµ ®ang håi sinh. ViÖn sÜ Nga M. Khr¸pchenc« x¸c nhËn : "Trong thêi ®¹i ta (thÕ kû XX - T§S) høng thó vÒ thi ph¸p häc ngµy cµng t¨ng". Nhµ nghiªn cøu Ph¸p Jean - Yves TadiÐ nãi : "Tõ chñ nghÜa h×nh thøc Nga, thi ph¸p häc b¾t ®Çu phôc h−ng". Trong thêi cæ ®¹i vµ trung ®¹i Thi ph¸p häc cïng víi Tõ ch−¬ng häc (RhÐtorique) thuéc vµo bé m«n nghiªn cøu quy t¾c viÕt v¨n, phÇn nhiÒu rÊt chi tiÕt, quy ph¹m, phiÒn to¸i, gÇn nh− lµ nh÷ng c«ng thøc v¨n ch−¬ng, lµm ng−êi ta ch¸n. §Õn thÕ kû XVII víi chñ nghÜa cæ ®iÓn, thi ph¸p cµng chÆt chÏ trong c¸c quy ph¹m m« pháng tù nhiªn. Sang thÕ kû XVIII - XIX, víi chñ nghÜa Khai s¸ng, chñ nghÜa l·ng m¹n, chñ nghÜa hiÖn thùc, lý luËn v¨n häc hiÖn ®¹i b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Ng−êi ta ®ßi hái søc s¸ng t¹o, gi¶i phãng c¸ tÝnh vµ søc t−ëng t−îng, chèng l¹i m« pháng vµ nh÷ng quy t¾c, quy ph¹m rµng buéc nhµ v¨n. Thi ph¸p häc truyÒn thèng kh«ng cßn ®−îc t«n sïng nh− tr−íc. Theo M. H. Abrams trong s¸ch G−¬ng vµ §Ìn (1953) th× c¶ hai thÕ kû XVIII - XIX lµ thêi gian ®Êu tranh chèng c¸c tÝn ®iÒu cña thi ph¸p häc cæ ®iÓn nh»m kh¼ng ®Þnh tinh thÇn nghÖ thuËt míi. Víi sù kh¼ng ®Þnh cña tinh thÇn nh©n v¨n hiÖn ®¹i, tøc tÝnh chñ thÓ, tÝnh s¸ng t¹o, b¶n chÊt thÈm mü, nhu cÇu x©y dùng nÒn thi ph¸p häc hiÖn ®¹i b¾t ®Çu. Qu¶ thùc, víi ý thøc m« pháng tù nhiªn, chñ nghÜa gi¸o huÊn, tinh thÇn lý tÝnh, truyÒn thèng quy ph¹m, th× b¶n chÊt vµ ®Æc tr−ng cña h×nh thøc nghÖ thuËt nh− lµ mét s¶n phÈm s¸ng t¹o cña con ng−êi ch−a ®−îc chó ý ®Çy ®ñ. Råi khi ý thøc thùc chøng, c¸ch tiÕp cËn x· héi häc trë nªn gi¸o ®iÒu, kinh viÖn th× nhu cÇu nghiªn cøu b¶n chÊt nghÖ thuËt vµ thÈm mü cña v¨n häc cµng bøc thiÕt. §ã chÝnh lµ lý do v× sao thi ph¸p häc ®· ra ®êi hµng ngh×n n¨m nay, ®· cã thêi tµn lôi vµ ngµy nay ®· håi sinh víi mét søc sèng ch−a tõng cã. T«i gäi ®ã lµ thi ph¸p häc hiÖn ®¹i ®Ó ph©n biÖt víi thi ph¸p häc truyÒn thèng. §ã lµ thi ph¸p häc hiÖn ®¹i bëi v× nã nghiªn cøu nghÖ thuËt xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn t¾c kh¸c. NÕu thi ph¸p häc truyÒn thèng xuÊt ph¸t tõ ®èi t−îng, tõ ch©n lý tù nhiªn ®Ó bµn vÒ nghÖ thuËt th× thi ph¸p häc hiÖn ®¹i xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt s¸ng t¹o cña chñ thÓ. NÕu thi ph¸p häc truyÒn thèng xuÊt ph¸t tõ c¸c yÕu tè nhá nhÊt råi xem xÐt nghÖ thuËt nh− lµ sù tæng céng cña c¸c yÕu tè ®ã, thi ph¸p häc hiÖn ®¹i xuÊt ph¸t tõ quan niÖm cÊu tróc, tÝnh chØnh thÓ vµ tÝnh hÖ thèng, xem nghÖ thuËt lµ mét tæ chøc siªu tæng céng. NÕu thi ph¸p häc truyÒn thèng xem nghÖ thuËt nh− 8
nh÷ng vËt ®−îc s¸ng t¹o tinh x¶o b»ng chÊt liÖu, th× thi ph¸p häc hiÖn ®¹i xem nghÖ thuËt lµ mét ho¹t ®éng giao tiÕp, mét hÖ thèng ký hiÖu mµ s¶n phÈm cña nã lµ mét kh¸ch thÓ thÈm mü, mét s¸ng t¹o tinh thÇn tån t¹i võa trong v¨n b¶n võa trong c¶m thô cña ng−êi ®äc. Thi ph¸p häc truyÒn thèng thÝch ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn b¶o vÒ s¸ng t¹o nghÖ thuËt, nhµ v¨n ph¶i thÕ nµy, thÕ kia, th× thi ph¸p häc hiÖn ®¹i lµ khoa häc ®óc kÕt b¶n chÊt vµ quy luËt nghÖ thuËt tõ trong b¶n th©n c¸c s¸ng t¹o nghÖ thuËt, ®Ó hiÓu nghÖ thuËt s©u h¬n, ®óng h¬n. NÕu thi ph¸p häc truyÒn thèng xem nghÖ thuËt theo nh÷ng nguyªn lý ngh×n n¨m bÊt biÕn th× thi ph¸p häc hiÖn ®¹i xem nghÖ thuËt lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, cïng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn víi lÞch sö trong ng÷ c¶nh v¨n ho¸. NÕu thi ph¸p häc truyÒn thèng chØ quan t©m tíi quy t¾c s¸ng t¸c th× thi ph¸p häc hiÖn ®¹i cßn quan t©m tíi c¸ch ®äc, c¸ch gi¶i m· v¨n b¶n. VÞ trÝ cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i ®−îc x¸c ®Þnh trong hÖ thèng c¸c bé m«n cña khoa nghiªn cøu v¨n häc. Nghiªn cøu v¨n häc l©u nay ®−îc xem lµ lÜnh vùc nghiªn cøu cã nhiÒu bé m«n. Phª b×nh v¨n häc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ c¸c t¸c phÈm v¨n häc riªng lÎ hoÆc t¸c gi¶, trµo l−u, ®Æc biÖt lµ t¸c phÈm ®−¬ng ®¹i theo nh÷ng quan ®iÓm cña thêi hiÖn ®¹i. LÞch sö v¨n häc nghiªn cøu sù xuÊt hiÖn, tiÕp nhËn vµ vÞ trÝ cña c¸c t¸c phÈm, t¸c gi¶ trong bèi c¶nh x· héi v¨n ho¸, v¨n häc ®−îc s¾p xÕp theo tÝnh liªn tôc cña c¸c thêi kú, giai ®o¹n lÞch sö. Lý luËn v¨n häc lµ hÖ thèng kh¸i niÖm kh¸i qu¸t chung nhÊt vÒ b¶n chÊt, ®Æc tr−ng cïng c¸c yÕu tè cÊu thµnh v¨n häc : t¸c gi¶, t¸c phÈm, thÓ lo¹i, trµo l−u, phong c¸ch,... ; vÒ c¸c quy luËt tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña v¨n häc : v¨n häc vµ x· héi, v¨n häc vµ c¸c nghÖ thuËt kh¸c, v¨n häc vµ ng−êi ®äc, v.v. Muèn x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña thi ph¸p häc th× tr−íc hÕt ph¶i ®Þnh nghÜa nã. Theo viÖn sÜ M. Khr¸pchenc«, trong thuËt ng÷ "poetika" nªn ph©n biÖt lµm hai nghÜa. Mét lµ c¸c nguyªn t¾c thi ph¸p vèn tån t¹i trong v¨n häc vµ hai lµ thi ph¸p häc, khoa häc nghiªn cøu thi ph¸p. ë ch©u ¢u viÖc dïng mét thuËt ng÷ ®Ó chØ võa ®èi t−îng nghiªn cøu, võa chØ khoa häc nghiªn cøu ®èi t−îng ®ã ®· trë thµnh th«ng lÖ. VÝ dô, grammatika võa lµ ng÷ ph¸p, võa lµ ng÷ ph¸p häc ; stilistika võa lµ phong c¸ch võa lµ phong c¸ch häc ; historia võa lµ lÞch sö trong thùc tÕ võa lµ sö häc. Ho¸ häc võa tªn mét khoa häc võa lµ tªn c¸i ®èi t−îng mµ nã nghiªn cøu. V× vËy, ë ®©y trong tiÕng ViÖt chóng ta cã thÓ ph©n biÖt thµnh hai tªn gäi thi ph¸p vµ thi ph¸p häc, tuú theo tr−êng hîp mµ dÞch vµ dïng cho ®óng. ViÖn sÜ AvªrinxÐp th× nãi "thi ph¸p lµ hÖ thèng nguyªn t¾c s¸ng t¹o cña mét t¸c gi¶, mét tr−êng ph¸i, hay c¶ mét thêi ®¹i v¨n häc, tøc lµ nh÷ng g× mµ bÊt cø nhµ v¨n nµo còng s¸ng t¹o ra cho m×nh, bÊt kÓ lµ cã ý thøc tù gi¸c hay kh«ng. Mét thi ph¸p nh− thÕ ®· tån t¹i rÊt l©u ®êi trong v¨n häc, hµng ngh×n n¨m tr−íc khi cã Aristote". Còng gièng nh− ng÷ ph¸p tån t¹i trong lêi nãi tõ rÊt l©u, tr−íc khi cã ng÷ ph¸p häc, thi ph¸p häc ra ®êi rÊt muén. Tuy nhiªn, dï nhiÒu ng−êi ®Òu nãi tíi thi ph¸p häc, song tr−íc c©u hái thi ph¸p häc lµ g× th× l¹i nhËn ®−îc nh÷ng c©u tr¶ lêi rÊt kh¸c nhau. Cã ng−êi nãi døt kho¸t thi ph¸p häc lµ lý luËn v¨n häc. Cã ng−êi l¹i nãi thi ph¸p häc kh«ng ph¶i lý luËn v¨n häc, mµ chØ lµ sù nghiªn cøu c¸c nguyªn t¾c s¸ng t¸c cô thÓ trong v¨n häc. Cã ng−êi nãi thi ph¸p häc lµ phong c¸ch häc. M. P«liakèp x¸c nhËn : Cho ®Õn nay ch−a cã mét c©u tr¶ lêi chung ®ñ søc thuyÕt phôc vµ kh«ng g©y tranh c·i cho c©u hái : "Thi ph¸p häc lµ g×". Chóng t«i sö dông mét c¸ch hiÓu 9
chiÕt trung. Thi ph¸p häc cã phÇn lý thuyÕt, cã phÇn nghiªn cøu s¸ng t¸c cô thÓ, bao gåm c¶ phong c¸ch häc. Thi ph¸p häc lµ bé m«n khoa häc cã nhiÖm vô ®Æc thï trong lý luËn v¨n häc, phª b×nh v¨n häc vµ lÞch sö v¨n häc. Khi phª b×nh, ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc, nã h−íng tíi kh¸m "tÝnh v¨n häc", cÊu tróc biÓu hiÖn nghÖ thuËt trªn c¸c cÊp ®é. Khi nghiªn cøu lÞch sö v¨n häc, nã h−íng tíi kh¸m ph¸ sù vËn ®éng, tiÕn ho¸ cña c¸c ph−¬ng thøc, ph−¬ng tiÖn vµ h×nh thøc nghÖ thuËt. Khi nghiªn cøu lý luËn v¨n häc, nã tËp trung kh¸m ph¸ c¸c cÊu tróc thÓ hiÖn b¶n chÊt nghÖ thuËt cña v¨n häc. Gép c¶ l¹i, cã thÓ t¸n thµnh ®Þnh nghÜa cña nhµ lý luËn v¨n häc Nga V. Girmunxki : "Thi ph¸p häc lµ khoa häc nghiªn cøu thi ca (v¨n häc) víi (1) t− c¸ch lµ mét nghÖ thuËt" . §©y lµ ®Þnh nghÜa c« ®óc nhÊt mµ mäi ®Þnh nghÜa kh¸c chØ lµ sù khai triÓn kh¸c nhau cña nã. ViÖn sÜ V. Vin«gra®èp cô thÓ ho¸ : "Thi ph¸p häc lµ khoa häc vÒ c¸c h×nh thøc, c¸c d¹ng thøc, c¸c ph−¬ng tiÖn, ph−¬ng thøc tæ chøc t¸c phÈm cña s¸ng t¸c ng«n tõ, vÒ c¸c kiÓu cÊu tróc vµ c¸c thÓ lo¹i t¸c phÈm v¨n häc. Nã muèn bao qu¸t kh«ng chØ lµ c¸c hiÖn t−îng cña ng«n tõ th¬, mµ cßn gåm c¶ c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau nhÊt (2) cña t¸c phÈm v¨n häc vµ s¸ng t¸c d©n gian" . §Þnh nghÜa nµy nhÊn m¹nh tíi h×nh thøc nghÖ thuËt nh− lµ ®èi t−îng ®Æc thï cña thi ph¸p häc. Tõ ®iÓn B¸ch khoa v¨n häc gi¶n yÕu cña Nga còng ghi : "Thi ph¸p häc lµ khoa häc vÒ cÊu t¹o cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc vµ hÖ thèng (3) c¸c ph−¬ng tiÖn thÈm mü mµ chóng sö dông" . Trong c«ng tr×nh Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p §ètxt«iÐpxki, t¸c gi¶ M. Bakhtin tuy kh«ng nªu ra ®Þnh nghÜa vÒ thi ph¸p häc, nh−ng néi dung nghiªn cøu cña «ng lµ "Nhµ nghÖ sÜ §ètxt«iÐpxki" víi "c¸i nh×n nghÖ thuËt ®éc ®¸o" vµ "h×nh thøc tiÓu thuyÕt ®a thanh", "ng«n tõ ®a giäng" ®· x¸c nhËn néi dung thi ph¸p cña nã. C«ng tr×nh Thi ph¸p v¨n häc Nga cæ cña cña §.X. LikhachÐp nghiªn cøu hÖ thèng thÓ lo¹i, c¸ch kh¸i qu¸t nghÖ thuËt, c¸c ph−¬ng tiÖn v¨n häc, kh«ng gian nghÖ thuËt, thêi gian nghÖ thuËt, ®· cho thÊy néi dung kh¸i niÖm thi ph¸p hµm chøa trong cuèn s¸ch lµ c¸c ph−¬ng diÖn h×nh thøc bªn trong cña v¨n häc. TÊt c¶ c¸c ý kiÕn vµ thùc tiÔn nghiªn cøu nãi trªn ®Òu cho thÊy thi ph¸p häc lµ khoa häc nghiªn cøu h×nh thøc nghÖ thuËt. Tuy nhiªn, c¸c häc gi¶ Nga nãi trªn, trong ®Þnh nghÜa kh«ng ph©n biÖt r¹ch rßi hai ph¹m vi thi ph¸p häc - thi ph¸p häc lý thuyÕt vµ thi ph¸p häc miªu t¶, thi ph¸p häc lÞch sö. Mét sè nhµ nghiªn cøu v¨n häc ph−¬ng T©y nªu ®Þnh nghÜa cã kh¸c, tuy kh«ng ra ngoµi quü ®¹o xem v¨n häc nh− mét nghÖ thuËt, nh−ng hä thiªn vÒ thi ph¸p häc lý thuyÕt. Tzvetan T«®«rèp trong s¸ch Thi ph¸p häc x¸c ®Þnh : "§èi t−îng cña thi ph¸p häc cÊu tróc kh«ng ph¶i lµ tù th©n t¸c phÈm v¨n häc, mµ lµ c¸c thuéc tÝnh cña mét kiÓu ng«n tõ vèn cã cña v¨n b¶n v¨n häc (discours litteraire, còng dÞch lµ diÔn ng«n, ng«n tõ, v¨n b¶n v¨n häc − T§S.). Thi ph¸p häc cÊu tróc quan t©m tíi c¸i thuéc tÝnh trõu t−îng ®· t¹o thµnh dÊu hiÖu ®Æc tr−ng (1) V. Girmunxki, NhiÖm vô cña thi ph¸p häc (1919 - 1923) trong s¸ch : Lý luËn v¨n häc − thi ph¸p häc - phong c¸ch häc, Lªningr¸t, 1977, tr. 15 (tiÕng Nga). (2) V. Vin«gra®èp, Phong c¸ch häc, lý luËn ng«n tõ nghÖ thuËt, thi ph¸p häc, M¸txc¬va, 1963, tr. 184 (tiÕng Nga). (3) B¸ch khoa v¨n häc gi¶n yÕu, tËp 5, tr. 936. 10
(1) cña sù thËt v¨n häc - thuéc tÝnh tÝnh v¨n häc" mét thuéc tÝnh bÊt biÕn. T«®«rèp t¸n thµnh víi c¸ch hiÓu thi ph¸p häc cña nhµ th¬ Ph¸p Paul ValÐry. Paul ValÐry cho r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu thi ph¸p vµ gäi b»ng thi ph¸p häc. ¤ng nãi : "Chóng t«i cho r»ng tªn gäi thÝch hîp sÏ lµ thi ph¸p häc (poÐtique), nÕu nh− hiÓu tõ ®ã víi ý nghÜa tõ nguyªn häc, tøc lµ tªn gäi chØ lµ tÊt c¶ nh÷ng g× liªn quan tíi s¸ng t¹o, tøc lµ sù t¹o thµnh, kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc mµ ng«n tõ cña chóng võa lµ thùc tÕ, võa lµ ph−¬ng tiÖn, chø kh«ng ph¶i lµ víi ý nghÜa hÑp h¬n, nh− lµ tËp hîp c¸c quy t¾c mü (2) häc liªn quan ®Õn thi ca" . Xem thi ph¸p häc lµ khoa häc nghiªn cøu v¨n häc nh− mét nghÖ thuËt ®· bao hµm mét ph¹m vi réng, tõ t¸c phÈm cô thÓ, thÓ lo¹i ®Õn c¸c kh¸i qu¸t phæ qu¸t. §iÓm lµm cho thi ph¸p häc cã vÞ trÝ ®éc lËp, ph©n biÖt víi c¸c bé m«n kh¸c trong khoa v¨n häc lµ nã chØ nghiªn cøu cÊu tróc vµ thuéc tÝnh nghÖ thuËt cña v¨n häc tõ gãc ®é nghÖ thuËt. Lý luËn v¨n häc bao gåm c¶ x· héi häc v¨n häc, triÕt häc v¨n häc, t©m lý häc v¨n häc, tiÕp nhËn v¨n häc, ph©n t©m häc v¨n häc, v¨n ho¸ häc v¨n häc, nh©n lo¹i häc v¨n häc,... cho nªn ®ång nhÊt thi ph¸p häc víi lý luËn v¨n häc cã lÏ lµ kh«ng hîp lý. Thi ph¸p häc cßn bao gåm sù miªu t¶, kh¸m ph¸ hÖ thèng c¸c ph−¬ng tiÖn cÊu tróc nghÖ thuËt cô thÓ, mang s¾c th¸i d©n téc vµ c¸ nh©n, nh− thi ph¸p v¨n häc Trung Quèc, thi ph¸p v¨n häc Nga, thi ph¸p §ètxt«iÐpxki,... V¨n häc lµ nghÖ thuËt ng«n tõ, cho nªn thi ph¸p häc bao gåm c¶ phong c¸ch (3) häc v¨n häc. §ã lµ mét "phong c¸ch häc siªu ng«n ng÷ häc" (M. Bakhtin). C¸ch hiÓu nµy (4) còng ®−îc nhiÒu nhµ lý luËn v¨n häc t¸n ®ång . C¸ch hiÓu thi ph¸p häc lµ bé m«n nghiªn cøu nghÖ thuËt th¬ ca vèn cã tõ rÊt xa x−a, ngµy nay vÉn tån t¹i, nh−ng tá ra qu¸ h¹n hÑp, bëi ®ã chØ lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc, mµ thÓ lo¹i hµng ®Çu cña v¨n häc hiÖn ®¹i ®· chuyÓn sang tiÓu thuyÕt, v¨n xu«i. §ãng khung thi ph¸p häc trong ph¹m vi ng«n ng÷ häc nh− R. Jakobson còng thu hÑp ph¹m vi cña thi ph¸p, bëi v¨n häc nghÖ thuËt cßn lµ mét hiÖn t−îng "siªu ng«n ng÷". Thi ph¸p häc nghiªn cøu c¸c thñ ph¸p, kü thuËt v¨n häc, nh−ng nã kh«ng gi¶n ®¬n lµ "kü thuËt häc v¨n häc". Nã ®i s©u vµo ho¹t ®éng s¸ng t¹o, t− duy nghÖ thuËt cña chñ thÓ, cho nªn cã thÓ xem nã nh− mét lÜnh vùc g¾n víi mü häc v¨n häc, triÕt häc nghÖ thuËt. Bakhtin tõng nãi thiÕu mét c¬ së triÕt häc, mü häc v÷ng ch¾c th× thi ph¸p häc chØ cßn lµ bé m«n kh¶o s¸t, liÖt kª c¸c thñ ph¸p h×nh thøc gi¶n ®¬n. Trong ®êi sèng h«m nay, thi ph¸p häc g¾n liÒn víi v¨n ho¸ häc v¨n häc, bëi v× b¶n th©n c¸c h×nh thøc v¨n häc lµ s¶n phÈm cña v¨n ho¸ nghÖ thuËt, vµ ph¶i ®Æt trong c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸ nhÊt ®Þnh th× míi cã thÓ lý gi¶i ®−îc. (1) Tzvetan T«®«rèp, Thi ph¸p häc, theo b¶n Nga v¨n trong s¸ch Chñ nghÜa cÊu tróc, t¸n thµnh vµ ph¶n ®èi, M¸txc¬va, 1975, tr. 41. (2) DÉn theo T«®«rèp, Thi ph¸p häc, S®d, tr. 42. (1) M. Bakhtin, Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p §ètxt«iÐpxki, ch−¬ng V, NXB Gi¸o dôc, 1993. (2) M. Khr¸pchenc«, Thi ph¸p häc, phong c¸ch häc, lý luËn v¨n häc trong s¸ch S¸ng t¹o nghÖ thuËt, hiÖn thùc, con ng−êi, M¸txc¬va, 1976, b¶n dÞch tiÕng ViÖt, tËp 2, NXB Khoa häc x· héi, H., 1985. 11
II - lÞch sö thi ph¸p häc. C¸c tr−êng ph¸i, khuynh h−íng hiÖn ®¹i 1. Thi ph¸p häc lµ bé m«n cæ x−a nhÊt cña ngµnh nghiªn cøu v¨n häc. ë ph−¬ng T©y thêi cæ ®¹i Hy L¹p, thi ph¸p häc lµ poietikÌ, tÐchnÌ, nghiªn cøu c¸c ph−¬ng tiÖn biÓu hiÖn, thÓ lo¹i, ng«n tõ. Thi ph¸p häc (Poetika) cña Aristote lµ c«ng tr×nh næi tiÕng nhÊt trong c¸c thi ph¸p häc ®−¬ng thêi, tæng kÕt kinh nghiÖm nghÖ thuËt Hy L¹p (sö thi, bi kÞch, tông ca), lµ cÈm nang vÒ c¸c quy t¾c s¸ng t¸c, c¸c lêi khuyªn h÷u Ých ®Ó d¹y b¶o nh÷ng ng−êi lµm nghÒ s¸ng t¹o v¨n häc. ¤ng nªu lªn häc thuyÕt vÒ nguyªn t¾c "m« pháng", miªu t¶ c¸c lo¹i vµ thÓ, c¸c h×nh thøc thi ca mµ ng−êi Hy L¹p tiÕp nhËn. §Æc tr−ng chñ yÕu ph©n biÖt thi ca víi c¸c h×nh thøc s¸ng t¹o ng«n tõ kh¸c lµ "tÝnh trang trÝ" − trang trÝ bëi c¸c nghÖ thuËt bªn ngoµi v¨n häc nh− móa, nh¹c, phôc trang, trang trÝ s©n khÊu, vµ c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n tõ nh− ph−¬ng thøc tu tõ. H×nh thøc th¬ ca chñ yÕu thêi Êy lµ kÞch. Thi ph¸p häc cña Aristote do cã néi dung triÕt häc ®· cã ¶nh h−ëng to lín ë ch©u ¢u suèt thêi cæ ®¹i, thêi Phôc h−ng vµ kÐo dµi cho ®Õn hÕt thÕ kû XVIII, XIX. C¸c t¸c gi¶ Horace, Psevdo Longinus, Boileau, Lessing ®Òu cã nh÷ng c«ng tr×nh thi ph¸p häc næi tiÕng. ë Trung Quèc, nÕu hiÓu thi ph¸p lµ nghiªn cøu v¨n häc nh− mét nghÖ thuËt th× V¨n t©m ®iªu long cña L−u HiÖp lµ c«ng tr×nh thi ph¸p häc sím nhÊt, bëi nã d¹y cho ng−êi ta nh÷ng tinh tuý cña phÐp lµm v¨n. Nhµ nghiªn cøu V−¬ng VËn Hy nhËn xÐt V¨n t©m ®iªu long lµ "bé (1) s¸ch chØ ®¹o viÖc s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng, chø kh«ng ph¶i lµ lo¹i s¸ch nh− lý luËn v¨n häc" . C¸c s¸ch "Thi tho¹i" cã nh÷ng t×m tßi vÒ th¬, c¸ch lµm th¬ còng thuéc vÒ thi ph¸p häc. C¸c t¸c gi¶ nh− Nghiªm Vò, Chu BËt, Kh−¬ng Quú, Ngôy Kh¸nh Chi, ThÈm §øc TiÒm ®Òu dïng thuËt ng÷ "thi ph¸p" ®Ó chØ phÐp lµm th¬. C¸c nhµ b×nh ®iÓm tiÓu thuyÕt nh− Kim Th¸nh Th¸n, Mao T«n C−¬ng, Lý Tr¸c Ng«, Tr−¬ng Tróc Pha, Chi NghiÓn Trai, DiÖp Tró ®Òu ®i s©u ph©n tÝch nghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña tiÓu thuyÕt, më ra truyÒn thèng thi ph¸p häc tiÓu thuyÕt cña Trung Quèc. C¸c nÒn v¨n häc Ên §é, NhËt B¶n, ¶ RËp còng cã c¸c truyÒn thèng thi ph¸p häc ®éc ®¸o. ë ViÖt Nam còng cã quan niÖm thi ph¸p t−¬ng tù nh− Trung Quèc x−a, nh−ng thu hÑp vµo thi ph¸p thÓ lo¹i nh− ViÖt H¸n v¨n kh¶o cña Phan KÕ BÝnh, mÊy ch−¬ng vÒ thi ph¸p th¬ trong ViÖt Nam v¨n häc sö yÕu cña D−¬ng Qu¶ng Hµm. C¸c c«ng tr×nh nµy tuy xuÊt hiÖn ®Çu thÕ kû XX nh−ng mang kh¸i niÖm thi ph¸p truyÒn thèng. Nh×n chung thi ph¸p häc truyÒn thèng (cæ ®¹i, trung ®¹i) ®Òu thiªn vÒ nghiªn cøu thÓ lo¹i, ng«n tõ ®Ó chØ ®¹o s¸ng t¸c, ®Ò xuÊt c¸c lêi khuyªn. Thi ph¸p ®−îc xem lµ hiÖn t−îng bÊt biÕn vµ cÊu tróc v¨n häc ®−îc xÐt theo nguyªn t¾c nguyªn tö luËn - nghÖ thuËt do c¸c yÕu tè nhá nhÊt liªn kÕt víi nhau mµ thµnh, t¸c phÈm lµ tæng céng c¸c yÕu tè riªng lÎ. Nguyªn t¾c thi ph¸p ®−îc hiÓu thµnh nh÷ng quy ph¹m, gi¸o ®iÒu. Mäi ng−êi ®Òu biÕt nghÖ thuËt nh− thi ca, v¨n häc lµ c¸i kh«ng thÓ ®em d¹y cho ng−êi kh¸c ®−îc. S¸ng t¹o v¨n häc ®i theo con ®−êng cña c¸i "ph¸p ë trong v« ph¸p", chøa ®ùng nhiÒu ®iÒu cho ®Õn nay vÉn cßn lµ bÝ Èn. Do vËy, thi ph¸p häc truyÒn thèng kh«ng cßn ®¸p øng nhu cÇu t×m hiÓu v¨n häc cña ng−êi hiÖn ®¹i. (1) V−¬ng VËn Hy, T×m hiÓu "V¨n t©m ®iªu long", NXB Cæ tÞch, Th−îng H¶i, 1986, tr.7. 12
2. Thi ph¸p häc hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn chñ yÕu tõ ®Çu thÕ kû XX víi nh÷ng tiÒn ®Ò lý thuyÕt míi. Mét lµ c¸c triÕt häc nh©n v¨n nh− triÕt häc sù sèng tõ Nietzsche, W. Dilthey, Kf. G. Simmel, ®Õn triÕt häc hiÖn t−îng häc, nh− E. Husserl, M. Heidegger, lý thuyÕt ph©n t©m häc cña S. Freud, K. Jung, J. Lacan, lý thuyÕt gi¶i thÝch häc vµ tiÕp nhËn cña H. Gadamer, P. Riceaux, H.R. Jauss, W. Izer,... ®· cho thÊy mèi liªn hÖ gi÷a nghÖ thuËt víi sù sèng cña con ng−êi, sù c¶m nhËn, sù hiÓu cña ng−êi ®äc ; s¸ng t¹o nghÖ thuËt kh«ng ®ång nhÊt víi c¸c quan niÖm lý tÝnh vµ ý nghÜa cña nghÖ thuËt do ng−êi ®äc cÊu t¹o nªn trªn c¬ së h×nh t−îng nghÖ thuËt. Hai lµ lý thuyÕt ng«n ng÷ häc, ký hiÖu häc cña F. de Saussure, Pierce, Morris, S. Langer,... cho thÊy tÝnh cÊu tróc cña c¸i biÓu ®¹t nghÖ thuËt kh«ng ®ång nhÊt víi c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi cña h×nh thøc nghÖ thuËt. Tãm l¹i tÝnh chñ thÓ, tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh quy −íc, tÝnh cÊu tróc lµ nÒn t¶ng cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i. C¸c tr−êng ph¸i thi ph¸p häc hiÖn ®¹i ®· ®æi míi nghiªn cøu thi ph¸p theo tinh thÇn ®ã. a) Tr−êng ph¸i h×nh thøc Nga Tr−êng ph¸i h×nh thøc Nga bao gåm c¸c thµnh viªn cña tr−êng ph¸i ng«n ng÷ häc M¸txc¬va, thµnh lËp n¨m 1914, do R. Jakobson ®øng ®Çu, vµ c¸c thµnh viªn cña Héi nghiªn cøu ng«n ng÷ thi ca ë thµnh phè PªtÐcbua còng thµnh lËp vµo n¨m 1914 do V. Sc¬lèpxki ®øng ®Çu. C¸c thµnh viªn cña Héi gåm B. Eikhenbaum, Iu. T−nhanèp, V. Girmunxki, V. Vin«gra®èp,... Hä chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña tr−êng ph¸i ng«n ng÷ häc GenÌve (F.de. Saussure) vµ cña hiÖn t−îng häc E. Husserl, tá ra ®Æc biÖt høng thó víi ng«n ng÷ thi ca, víi c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt, vµ ®Ò cao ph−¬ng ph¸p khoa häc, ph¶n øng víi chñ nghÜa chñ quan bÝ hiÓm cña chñ nghÜa t−îng tr−ng. Quan ®iÓm thø nhÊt cña tr−êng ph¸i theo V. Sc¬lèpxki lµ lªn ¸n gay g¾t c¸c quan ®iÓm xem v¨n häc lµ b¾t ch−íc, v¨n häc phôc vô x· héi vµ v¨n häc lµ t− duy h×nh t−îng theo c¸ch hiÓu ®−¬ng thêi cña tr−êng ph¸i PotÐpnhia, nh»m ®Ò cao tÝnh ®éc lËp tù t¹i cña v¨n häc. Theo «ng, thi ph¸p "nghiªn cøu c¸c quy luËt néi bé cña v¨n häc". Néi dung cña v¨n häc do c¸c tõ vµ t− t−ëng t¹o nªn. Thø hai, hä xem "thñ ph¸p" lµ ®èi t−îng cña thi ph¸p häc, trong ®ã chñ yÕu lµ thñ ph¸p "l¹ ho¸" vµ t−¬ng quan gi÷a chÊt liÖu vµ h×nh thøc, siuzhet (truyÖn kÓ) vµ fabula (tÝch truyÖn). Thñ ph¸p "l¹ ho¸" cã chøc n¨ng t¹o ra c¸i nh×n míi, c¶m gi¸c míi vÒ sù vËt, chèng l¹i c¬ chÕ thÝch nghi tù ®éng ho¸ cña c¬ quan c¶m gi¸c. Thø ba, hä kh¾c phôc sù ®èi lËp gi¶ t¹o gi÷a néi dung vµ h×nh thøc cña t− duy cò b»ng c¸ch cho r»ng, mäi yÕu tè néi dung trong v¨n häc ®Òu cã thÓ trë thµnh h×nh thøc vµ ng−îc l¹i còng vËy. Vai trß lÞch sö to lín cña tr−êng ph¸i h×nh thøc Nga lµ sau hµng ngh×n n¨m tån t¹i cña v¨n häc, lÇn ®Çu tiªn ®· ®Æt ra nhiÖm vô nghiªn cøu ®Æc tr−ng cña ng«n tõ nghÖ thuËt, ®Æc biÖt lµ ng«n tõ v¨n xu«i, lÇn ®Çu tiªn g¾n h×nh thøc ng«n tõ víi c¸i nh×n nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. Nh−îc ®iÓm nghiªm träng cña tr−êng ph¸i h×nh thøc Nga lµ ®èi lËp cùc ®oan nghÖ thuËt víi ®êi sèng. §−¬ng thêi Girmunxki ®· bÊt ®ång víi V. Sc¬lèpxki vÒ ®iÓm nµy. Coi träng thñ ph¸p, hä xem nhÑ yÕu tè t©m lý s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. §ång thêi xem t¸c phÈm lµ v¨n b¶n khÐp kÝn, hä ch−a thÊy vai trß chñ thÓ cña ng−êi ®äc. Tuy vËy, thµnh tùu lín nhÊt cña hä lµ nh×n thÊy tÝnh ®éc lËp cña v¨n häc nghÖ thuËt thÓ hiÖn trong thñ ph¸p, tõ ®ã më ra nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn v¨n häc kh¸c. MÆc dï ®óng nh− Bakhtin ®· phª ph¸n, thi ph¸p häc cña Sc¬lèpxki lµ "thi ph¸p häc chÊt liÖu" cßn thiÕu v¾ng mét chiÒu s©u cña mü häc, triÕt häc, v¨n ho¸ häc, th× c¸ch ®Æt vÊn ®Ò h×nh thøc v¨n häc cña tr−êng ph¸i «ng còng cã vÜnh h»ng nh− Thi ph¸p häc cña Aristote. 13
b) Phª b×nh míi Anh, Mü Lµ mét tr−êng ph¸i h×nh thøc trong lý luËn, phª b×nh v¨n häc xuÊt hiÖn vµo nh÷ng n¨m hai m−¬i ë Anh, h×nh thµnh ë Mü vµo nh÷ng n¨m ba m−¬i, vµ thÞnh hµnh vµo nh÷ng n¨m n¨m m−¬i, s¸u m−¬i cña thÕ kû XX ; sau ®ã th× suy vong, nh−ng ®· ®Ó l¹i nh÷ng cèng hiÕn quan träng. Nh©n vËt chÝnh cña tr−êng ph¸i nµy lµ nhµ phª b×nh v¨n häc Anh I. A. Richards vµ nhµ th¬ kiªm phª b×nh v¨n häc ng−êi Mü T. S. Eliot. Richards ®· c«ng bè Nguyªn lý phª b×nh v¨n häc (1925), Phª b×nh thùc dông (1936), ®−a ng÷ nghÜa häc vµ t©m lý häc vµo phª b×nh v¨n häc, ®· t¹o thµnh lèi phª b×nh khoa häc vµ phª b×nh lÊy v¨n b¶n lµm trung t©m. Eliot ®Ò xuÊt ba kh¸i niÖm : sù vËn ®éng cña ng«n tõ, vËt ®èi øng kh¸ch quan cña t×nh c¶m, t− t−ëng vµ h×nh thøc h÷u c¬. VÒ sau t− t−ëng cña Eliot thiªn vÒ chñ nghÜa ®¹o ®øc. Häc trß cña Richards lµ W. Empson c«ng bè B¶y lo¹i h×nh m¬ hå (1930), giíi thiÖu c¸c c¸ch ®äc kh¸c nhau vÒ mét bµi th¬, ®o¹n v¨n, ®−îc coi lµ mét thµnh c«ng cña tr−êng ph¸i nµy. Nh÷ng n¨m n¨m m−¬i, s¸u m−¬i, c¸c t¸c gi¶ W. Wimsatt, R. Wellek, Brooks vµ A. Warren häp thµnh nhãm ®¹i häc Yale ®· lµm cho tr−êng ph¸i nµy cã thanh thÕ. XuÊt ph¸t ®iÓm cña hä lµ t×m tÝnh ®éc ®¸o cña v¨n häc khiÕn nã kh¸c víi khoa häc. Richards xem ng«n ng÷ v¨n häc lµ mét d¹ng "ngôy trÇn thuËt", biÓu hiÖn mét c¸i "thËt", kh«ng ®èi øng víi sù vËt thùc tÕ. Empson xem ®Æc tr−ng ng«n ng÷ v¨n häc lµ m¬ hå, Brooks xem ®Æc tr−ng ng«n ng÷ v¨n häc lµ mØa mai vµ nghÞch lý. Ransom vµ häc trß lµ Tate xem ®Æc tr−ng ®ã lµ "ch©n lý mang chÊt th¬", lµ "nhËn thøc hoµn chØnh vµ ®éc ®¸o". Ransom ®Ò xuÊt phª b×nh b¶n thÓ luËn, tøc lµ kh¸m ph¸ tÝnh ®Æc thï cña b¶n th©n v¨n b¶n, ph©n biÖt víi phª b×nh nhËn thøc luËn, kh¸m ph¸ néi dung ®−îc ph¶n ¸nh, cã nghÜa lµ kh¸m ph¸ sù tån t¹i cña th¬ vµ ®Æc ®iÓm cña chÊt th¬. VÒ cÊu tróc cña v¨n b¶n, Tate ®Ò ra kh¸i niÖm "tr−¬ng lùc" (tension) chØ mèi quan hÖ gi÷a nghÜa ®en vµ nghÜa bãng, K. Burke ®Ò ra "sù kÞch ho¸" (dramatism), Warren ®−a ra kh¸i niÖm "th¬ thuÇn tuý vµ phi thuÇn tuý" (Pure and Impure Poetry), Wimssatt ®−a ra kh¸i niÖm "c¸i trõu t−îng cô thÓ" ®Òu thÓ hiÖn tr−¬ng lùc cña ng«n tõ th¬. C¸c nhµ phª b×nh míi ®Ò x−íng ph−¬ng ph¸p phª b×nh kh¸ch quan mµ "v¨n b¶n lµ ®èi t−îng tù nã ®Çy ®ñ". Wellek vµ Warren gäi ®ã lµ "phª b×nh néi quan", ph©n biÖt víi "phª b×nh ngo¹i t¹i" tøc lµ xÐt t¸c phÈm qua bèi c¶nh x· héi, t¸c gi¶. Nh−îc ®iÓm chñ yÕu cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ xem t¸c phÈm hoµn toµn khÐp kÝn, ®èi lËp víi mäi yÕu tè ngo¹i t¹i, ch−a thÊy vai trß s¸ng t¹o cña ng−êi ®äc. Ngoµi mÊy chñ tr−¬ng trªn, Ransom cßn ®Ò xuÊt quan niÖm vÒ t¸c phÈm th¬ do cÊu tróc (structure) vµ c¬ chÊt (texture) t¹o thµnh. CÊu tróc néi dung cã thÓ kÓ l¹i, cßn c¬ chÊt th× chØ cã thÓ c¶m nhËn. §äc th¬ ph¶i tËp trung vµo kh¸m ph¸ c¬ chÊt (gåm trËt tù, mµu s¾c, nh©n tÝnh, ý vÞ,...) cña ng«n tõ. §ãng gãp cña tr−êng ph¸i phª b×nh míi Anh, Mü lµ nghiªn cøu ng«n ng÷ vµ thñ ph¸p h×nh thøc cña v¨n häc, chØ ra tÝnh ®a nghÜa, tr−¬ng lùc, c¬ chÊt vµ s¾c th¸i ng«n tõ cña v¨n häc. Sau n¨m s¸u m−¬i, xu h−íng nghiªn cøu thÓ lo¹i vµ lo¹i h×nh gia t¨ng, ®Æc biÖt lµ c«ng tr×nh cña Northrop Frye vµ Wayne Booth phª b×nh míi mÊt dÇn søc thu hót. c) Tr−êng ph¸i ph©n tÝch h×nh ¶nh kh¸ch thÓ §©y lµ tr−êng ph¸i nghiªn cøu thi ph¸p thÞnh hµnh ë Ph¸p, Cana®a tõ cuèi nh÷ng n¨m 1930 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 1960, mµ bËc thÇy lµ Gaston Bachelard − ng−êi ®Çu tiªn ®−a h×nh 14
¶nh chñ ®Ò vµo ph¹m vi phª b×nh v¨n häc. Bachelard ®· cã c¸c c«ng tr×nh nh− Ph©n t©m häc vÒ löa (1938), N−íc vµ nh÷ng giÊc m¬ (1943), Thi ph¸p kh«ng gian (1957), Thi ph¸p huyÔn t−ëng (1960),... ¤ng ®· g©y chÊn ®éng giíi phª b×nh Ph¸p vµ chuÈn bÞ cho "phª b×nh míi" ra ®êi sau ®ã. ¤ng xuÊt ph¸t tõ quan niÖm xem nghÖ thuËt lµ thÕ giíi cña t−ëng t−îng vµ b¾t tay miªu t¶ c¸c h×nh ¶nh cña thÕ giíi t−ëng t−îng Êy cña con ng−êi. ¤ng b¾t ®Çu kh¶o s¸t c¸c h×nh ¶nh vÒ löa, vÒ n−íc, vÒ ®Êt, vÒ kh«ng gian vµ kh¸m ph¸ tÝnh chñ thÓ cña chóng víi c¸c néi dung tiÒm thøc cña con ng−êi Èn chøa ë bªn trong. Tõ ®ã, «ng ph¸t hiÖn tinh thÇn cña th¬ "hoµn toµn phôc tïng sù quyÕn rò cña c¸c h×nh ¶nh mµ ng−êi ta say mª". VÝ dô, «ng nhËn xÐt : "R−îu cña Hofmann cã thÓ ®èt ch¸y, lµ dÊu hiÖu cña chÊt l−îng, cña d−¬ng tÝnh vµ cña löa, cßn r−îu cña Aland Poe th× cã thÓ nhÊn ch×m, khiÕn ng−êi ta quªn hÕt, ®−a ng−êi ta ®Õn chç chÕt. Nã lµ dÊu hiÖu cña sè l−îng, cña ©m tÝnh vµ cña n−íc". C¸ch lµm cña Bachelard gióp ng−êi ta nhËn thøc mét c¸ch kh¸ch quan c¸i thÕ giíi chñ quan b»ng c¸ch ph©n tÝch hÖ thèng c¸c h×nh ¶nh cña nã. Trong c¸c h×nh ¶nh Êy «ng chó ý tr−íc hÕt tíi c¸c h×nh ¶nh c¬ b¶n vÒ löa, n−íc, ®Êt, khÝ vµ c¸c h×nh ¶nh ph¸i sinh kh¸c nh− cøng, mÒm, sù r¬i rông, sù gi·y giôa, søc m¹nh,... ¤ng cho thÊy h×nh ¶nh n»m trong c¸c mÉu gèc, lµ c¸i cã tr−íc sù quan s¸t, ®ång thêi lµ sù th¨ng hoa cña c¸c mÉu gèc ®ã. Ph−¬ng ph¸p cña «ng cã chç gÇn víi ph©n t©m häc vµ hiÖn t−îng häc, nh−ng thùc chÊt th× kh¸c, bëi «ng quan t©m tíi thÕ giíi t−ëng t−îng trong v¨n häc víi dông ý mü häc. Häc trß cña Bachelard lµ Jean Piere Richars ®i s©u nghiªn cøu V¨n häc vµ c¶m gi¸c (1954), TÇng s©u cña th¬ (1955), ThÕ giíi h×nh ¶nh cña MallarmÐ (1961), ®Òu kh¸m ph¸ thÕ giíi nghÖ thuËt b»ng c¸ch t×m nh÷ng ®Ò tµi thèng nhÊt, sù lÆp l¹i, biÕn ®æi cña c¸c h×nh ¶nh. ¤ng thiªn vÒ kh¸m ph¸ h×nh ¶nh chØnh thÓ cña t¸c gi¶, vÝ nh− DiÖn m¹o Chateaubriand, chØ ra trong ®ã "c¸i chÕt vµ c¸c h×nh ¶nh cña nã". Gilbert Durand còng lµ häc trß cña Bachelard, më réng h−íng nghiªn cøu sang lÜnh vùc nh©n lo¹i häc. VÝ nh− CÊu tróc nh©n lo¹i häc cña h×nh ¶nh (1960). HÐlÌne Tuzet cã c¸c c«ng tr×nh Vò trô vµ h×nh ¶nh (1955), Tõ thÕ giíi khÐp kÝn ®Õn vò trô v« h¹n (1950). Nhµ nghiªn cøu Canada Northrop Frye còng thuéc tr−êng ph¸i nµy, song «ng ®i s©u vµo c¸c mÉu gèc b¾t nguån tõ thÇn tho¹i (Gi¶i phÉu phª b×nh, 1957). ¤ng nghiªn cøu h×nh ¶nh kh¸ch thÓ g¾n liÒn víi viÖc gi¶i m· c¸c hÖ thèng h×nh ¶nh ®ã. d) Tr−êng ph¸i ph©n t©m häc Tr−êng ph¸i ph©n t©m häc b¾t nguån tõ t− t−ëng cña S. Freud vÒ hiÖn t−îng v« thøc trong ®êi sèng tinh thÇn cña con ng−êi. C¸c t¸c phÈm S. Freud xuÊt hiÖn tõ ®Çu thÕ kû XX, nh− tËp TiÓu luËn vÒ ph©n t©m häc øng dông (1906 - 1923). Mèi quan hÖ gi÷a ng«n tõ hãm hØnh víi tiÒm thøc (1905). Trong bµi tiÓu luËn S¸ng t¸c v¨n häc vµ giÊc m¬ ban ngµy (1908) «ng quan niÖm : "Dôc väng khÐo lîi dông c¸c c¬ héi do thùc tÕ cung cÊp, theo m« h×nh qu¸ khø, vÏ ra h×nh ¶nh cña t−¬ng lai". TiÓu thuyÕt ®Çy rÉy nh÷ng giÊc m¬ ban ngµy nh− c¸c anh hïng kiªn c−êng bÊt khuÊt, c¸c mèi t×nh nång ch¸y, c¸c kÎ thø yÕu tÇm th−êng, c¸c kÎ ®Þch,... Nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lµ thùc tÕ kh«ng cã nh÷ng hiÖn t−îng Êy, nh−ng mét khi ®i vµo tiÓu thuyÕt, chóng nu«i sèng giÊc m¬, tho¶ m·n dôc väng. Freud cho r»ng ký øc tuæi th¬ cùc kú quan träng ®èi víi s¸ng t¸c vÒ sau. ¤ng l¹i dïng v« thøc ®Ó gi¶i thÝch ký øc. VÝ dô Goethe lóc bèn tuæi bçng d−ng ®Ëp vì c¸c ®å sø quý gi¸ trong nhµ. Freud cho r»ng ®ã lµ ®è kþ v« thøc víi ®øa em cña Goethe míi mét tuæi. Vµ khi ®øa em ®Õn s¸u tuæi ®· chÕt 15
non, «ng cho ®ã lµ sù kiÖn gi¶i phãng tµi n¨ng cho nhµ th¬ Goethe t−¬ng lai ! Ph©n t©m häc lµ mét c¸ch gi¶i thÝch ý nghÜa b»ng v« thøc. VÒ sau víi t¸c phÈm Ph©n t©m häc víi phª b×nh v¨n häc (1973) cña Anna Clancier, Freud vµ sù c¾t nghÜa trong v¨n häc (1980) cña Marx Milner, Ph©n t©m häc víi v¨n häc (1978) cña Jean Bellemin-Noël th× t− t−ëng cña tr−êng ph¸i nµy ®−îc tæng kÕt. Mét bËc thÇy kh¸c cña tr−êng ph¸i nµy lµ K. Jung, vèn lµ häc trß cña Freud, nh−ng ®· ®i tõ v« thøc c¸ thÓ cña thÇy sang v« thøc cña tËp thÓ, thÓ hiÖn trong c¸c mÉu cæ, biÕn v« thøc tËp thÓ thµnh mét yÕu tè quan träng cña ý thøc x· héi. C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu cho h−íng nghiªn cøu nµy lµ C. Baudouin, Ch. Mauron. C¸c c«ng tr×nh cña Boudouin nh− Ph©n t©m häc Victor Hugo (1943), Sù th¾ng lîi cña nh©n vËt anh hïng (1952),... h−íng tíi ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a h×nh t−îng nghÖ thuËt víi c¸c mÆc c¶m c¸ nh©n vµ mÆc c¶m nguyªn thuû cña nhµ v¨n, vÝ nh− mÆc c¶m thÇn tho¹i. ¤ng chØ ra mÆc c¶m nguyªn thuû vµ mÆc c¶m c¸ nh©n chi phèi s¸ng t¸c cña Schiller, Shakespeare, L. T«nxt«i, F. §ètxt«iÐpxki. Ch. Mauron nèi tiÕp Baudouin ph©n tÝch MallarmÐ, Nezval, Raccine, Hugo. C¸ch lµm cña «ng còng lµ truy t×m c¸c sù kiÖn thêi th¬ Êu cã ¶nh h−ëng ®Õn t− t−ëng, c¶m xóc, h×nh ¶nh trong s¸ng t¸c. VÝ dô, MallarmÐ lóc n¨m tuæi må c«i mÑ, n¨m m−êi l¨m tuæi bÞ mÊt ng−êi em g¸i, c¸c sù kiÖn Êy ®Ó l¹i dÊu Ên m¹nh mÏ trong s¸ng t¸c nhµ th¬. Theo Mauron, nhµ v¨n ®ang s¸ng t¹o ra thÇn tho¹i c¸ nh©n cña m×nh, vµ nhµ phª b×nh cÇn chØ ra céi nguån cña thÇn tho¹i ®ã. Ph©n t©m häc kh¸c víi tr−êng ph¸i ph©n tÝch h×nh ¶nh kh¸ch thÓ lµ nã chó träng vµo viÖc gi¶i m· t¸c phÈm b»ng nguyªn nh©n v« thøc trong t©m lý c¸ nh©n vµ céng ®ång. §ã kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých cña nghiªn cøu thi ph¸p, song cã t¸c dông hç trî gi¶i m· c¸c hÖ thèng biÓu t−îng trong s¸ng t¸c − l¹m dông ph©n t©m häc, chØ quan t©m v« thøc sÏ xao nh·ng viÖc t×m hiÓu cÊu tróc nghÖ thuËt vµ ý nghÜa x· héi réng lín cña s¸ng t¸c. K. Jung ®· më réng ph©n t©m häc thµnh ph©n tÝch mÉu cæ. Theo «ng trong nh©n c¸ch mçi c¸ nh©n cã bèn lo¹i mÉu cæ : 1) MÆt n¹ nh©n c¸ch (persona), ®ã lµ c¸i t«i mµ c¸ nh©n c«ng bè tr−íc mäi ng−êi, vÒ mét mÆt nµo ®ã, nã cã tÝnh chÊt che ®Ëy ; 2) Anima vµ Animus. C¸i tr−íc lµ n÷ tÝnh trong nam tÝnh, vµ c¸i sau lµ nam tÝnh trong n÷ tÝnh, lµ hÖ quy chiÕu trong quan hÖ nam n÷ ; 3) Bãng tèi (Shadow) lµ phÇn ®en tèi nhÊt trong t©m hån, phÇn ®−îc di truyÒn tõ v« thøc tËp thÓ, t¹o thµnh nh÷ng c¶m høng cuång nhiÖt, c«ng ph¸, m¹nh mÏ. §Ì nÐn ph−¬ng diÖn nµy sÏ lµm cho c¸ nh©n nhît nh¹t, yÕu ®uèi ; 4) Tù th©n, c¸i t«i (the self), c¸i phÇn cã thÓ ®iÒu hoµ mäi bé phËn kh¸c trong t©m hån. "C¸i t«i lµ môc tiªu cña sù sèng lµ sù biÓu hiÖn hoµn chØnh nhÊt cña sù tæ hîp cã tÝnh ®Þnh mÖnh cña c¸i mµ ta gäi lµ c¸ tÝnh". Theo Jung, mÉu cæ (archÐtype) lµ biÓu t−îng b¶n thÓ cña h×nh t−îng nghÖ thuËt. Theo «ng, c¸i ë ®»ng sau c¸c h×nh t−îng nghÖ thuËt kh«ng ph¶i lµ t×nh c¶m c¸ nh©n cña nghÖ sÜ, mµ lµ c¸c mÉu cæ. Hauftmann nãi : "Thi ca ®¸nh thøc sù céng h−ëng ®èi víi c¸c mÉu cæ trong ng«n tõ". VÝ dô, khi gäi quª h−¬ng lµ mÑ, gäi Tæ quèc lµ cha, tù nhiªn c¸c tõ Êy cã ®−îc ©m thanh vang väng. Ph©n tÝch mÉu cæ lµ mét viÖc lµm cã ý nghÜa, nh−ng chung quy chØ lµ mét gãc nh×n hÑp ®èi víi nghÖ thuËt. 16
e) Tr−êng ph¸i hiÖn t−îng häc NÕu hai tr−êng ph¸i trªn chó träng tíi v¨n b¶n th× tr−êng ph¸i hiÖn t−îng häc coi v¨n b¶n chØ cã gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh. Hä coi träng kinh nghiÖm cña con ng−êi nhiÒu h¬n. Manh nha tõ cuèi thÕ kû XIX víi Zambert, Brentano vµ hoµn thµnh bëi Husserl, hiÖn t−îng häc lµ mét tr−êng ph¸i triÕt häc thuÇn tuý chñ quan duy t©m. G¹t vÊn ®Ò thÕ giíi kh¸ch quan sang mét bªn, ®i s©u vµo trong thÕ giíi hiÖn t−îng ®Ó kh¸m ph¸ b¶n th©n tån t¹i, hiÖn t−îng häc ®−îc coi lµ "khoa häc cña ý thøc nh©n lo¹i", vµ më ra ph−¬ng h−íng kh¸m ph¸ thÕ giíi tån t¹i trong ý thøc con ng−êi. Vµ ë ®iÓm nµy nã cã gîi ý míi cho thi ph¸p häc trong viÖc kh¸m ph¸ thÕ giíi cña s¸ng t¸c nghÖ thuËt. C¸c nhµ phª b×nh GenÌve næi lªn tõ nh÷ng n¨m bèn m−¬i, n¨m m−¬i cña thÕ kû XX, gåm G. Poulet, J. Rousset, nhµ phª b×nh Ph¸p Jean Pierre Richard, R. Barthes thêi kú viÕt vÒ Michelet (1954), Racine (1963), nhµ phª b×nh Mü Paul de Man, Hillis Miller, nhµ mü häc Ba Lan R. Ingarden, nhµ mü häc Ph¸p M. DufrÌnne, nhµ t©m lý häc M. Merleau - Ponty ®Òu lµ ®¹i diÖn cho h−íng tiÕp cËn hiÖn t−îng häc. §Æc ®iÓm thø nhÊt cña phª b×nh hiÖn t−îng häc, nãi chung lµ xem t¸c phÈm nh− mét "hiÖn t−îng" chØnh thÓ vµ m« t¶, kh¸m ph¸ thÕ giíi néi t¹i trong t¸c phÈm v¨n häc. Ch¼ng h¹n, Jean Pierre Richard trong s¸ch ThÕ giíi h×nh ¶nh cña MallarmÐ kh¸m ph¸ thÕ giíi hµm Èn trong ®ã víi vÎ ®Ñp kh«ng lêi, cã thÓ nãi lµ miªu t¶ vÒ mÆt ®Þa chÊt häc, ®éng vËt häc, lo¹i h×nh häc trong thÕ giíi t−ëng t−îng cña nhµ th¬. §Æc ®iÓm thø hai cña phª b×nh hiÖn t−îng häc lµ x¸c lËp m« h×nh kinh nghiÖm thÈm mü cña t¸c gi¶. C«ng tr×nh ThÕ giíi tiÓu thuyÕt cña Ch. Dickens cña J.H. Miller còng vËy. Georges Poulet viÕt mét lo¹t c«ng tr×nh : VÒ thêi gian con ng−êi, VÒ sù biÕn h×nh tuÇn hoµn, Kh«ng gian tiÓu thuyÕt cña Marcel Proust, x¸c lËp hÖ thèng to¹ ®é ph©n tÝch kinh nghiÖm trong phª b×nh v¨n häc. Phª b×nh hiÖn t−îng häc cña Poulet cã ý nghÜa triÕt häc. S¸ch Nghiªn cøu thêi ®¹i nh©n v¨n (1949) cña Poulet chñ tr−¬ng chèng ph¸n ®o¸n t¸c phÈm vÒ mÆt triÕt häc. Phª b×nh cã chøc n¨ng lµm sèng l¹i nhËn thøc luËn v¨n häc cña t¸c gi¶, xuÊt ph¸t tõ chñ thÓ, xuyªn qua kh¸ch thÓ, l¹i trë vÒ chñ thÓ. Kh¸m ph¸ tÝnh ý h−íng trong t¸c phÈm thÕ giíi sèng ë trong t¸c phÈm (t¸ch khái lÞch sö vµ x· héi). Phª b×nh hiÖn t−îng häc chó träng vËn dông c¸c ph¹m trï phæ qu¸t nh− "thÕ giíi", "kh«ng gian", "thêi gian", "thÕ giíi v¨n ho¸", "thÕ giíi sèng", "thÕ giíi s¸ng t¹o", tõ ®ã kh¸m ph¸ tÝnh chØnh thÓ cña t¸c phÈm. M. DufrÌnne kh¼ng ®Þnh t¸c phÈm lµ mét "thÕ giíi", thÕ giíi cña t¸c gi¶ vµ ®ång thêi lµ thÕ giíi quan cña t¸c gi¶, lµ "thÕ giíi cña ng−êi kh¸c" so víi ng−êi ®äc ; nã chøng tá mét thÕ giíi ®· tõng tån t¹i. T¸c phÈm lµ mét t−¬ng tù chñ thÓ (quasi subject), ng−êi ®äc ®äc t¸c phÈm lµ th©m nhËp, më th«ng vµo chñ thÓ kh¸c, ®¹t ®Õn giao tiÕp. Poulet gäi ®ã lµ phª b×nh ý thøc. §Æc ®iÓm thø ba cña phª b×nh hiÖn t−îng häc lµ x¸c lËp tÝnh b¶n thÓ cña v¨n häc. C¶ DufrÌnne vµ Ingarden ®Òu suy nghÜ vÒ sù tån t¹i cña t¸c phÈm v¨n häc. Ingarden xem t¸c phÈm kh¸c víi kh¸ch thÓ thùc t¹i, víi kh¸ch thÓ ý niÖm, t¸c phÈm còng kh¸c víi thÓ nghiÖm cña t¸c gi¶ vµ ng−êi ®äc, lu«n gi÷ ®−îc tÝnh ®ång nhÊt. Tõ quan niÖm ®ã, «ng xem t¸c phÈm lµ mét cÊu t¹o nhiÒu tÇng líp ; 1) Líp ng÷ ©m ; 2) Líp ng÷ nghÜa (tõ, có, ®o¹n) lµ líp trung t©m ; 3) Líp kh¸ch thÓ ®−îc t¸i hiÖn (ng−êi, sù vËt, sù kiÖn,... ®−îc h− cÊu ra) t¹o thµnh thÕ giíi trong t¸c phÈm ; 4) Líp l−îc ®å ho¸ : Kh¸ch thÓ ®−îc béc lé qua mét sè mÆt, mét sè mÆt kh¸c kh«ng x¸c ®Þnh sÏ do ng−êi ®äc cô thÓ ho¸. Mçi líp ®Òu cã tÝnh ®Æc thï, cã chøc n¨ng riªng. 17
Cßn cã thÓ cã mét líp siªu h×nh − mang c¸c tÝnh chÊt "cao c¶", "bi kÞch", "sî h·i",... vèn lµ tÝnh chÊt cña kh¸ch thÓ thÈm mü (kh«ng ph¶i kh¸ch thÓ thùc t¹i). Quan niÖm hiÖn t−îng häc ®èi víi nghÖ thuËt phï hîp víi kinh nghiÖm nghÖ thuËt cæ ®iÓn ph−¬ng §«ng, xem nghÖ thuËt lµ sù biÓu hiÖn cña §¹o, lµ trùc gi¸c vÒ ch©n lý, h×nh t−îng nghÖ thuËt lµ mét ý c¶nh, t×nh c¶nh, cho phÐp nèi liÒn ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i víi kinh nghiÖm truyÒn thèng. Tuy nhiªn, sù t¸ch rêi t¸c phÈm khái thùc t¹i, lÞch sö khiÕn cho nghiªn cøu hiÖn t−îng häc nÆng vÒ miªu t¶ gi¶n ®¬n, mµ thiÕu ph¸n ®o¸n, ®¸nh gi¸, nhÊt lµ thiÕu kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh s¸ng t¹o. g) Thi ph¸p häc cÊu tróc − ký hiÖu häc Chñ nghÜa cÊu tróc xuÊt hiÖn tõ gi÷a nh÷ng n¨m s¸u m−¬i ë thÕ kû XX t¹i Ph¸p do nhu cÇu nghiªn cøu lý thuyÕt, ph¶n øng l¹i víi chñ nghÜa thùc chøng chØ träng kinh nghiÖm. Nã còng ph¶n øng l¹i chñ nghÜa hiÖn sinh chØ ®Ò cao mét chiÒu vÊn ®Ò con ng−êi, tån t¹i, chñ thÓ, nh÷ng vÊn ®Ò, theo hä kh«ng ph¶i lµ trung t©m cña v¨n häc. T− t−ëng cÊu tróc b¾t ®Çu tõ lý thuyÕt ng«n ng÷ häc cña F.de Saussure. Ph©n biÖt ng«n ng÷ vµ lêi nãi, coi träng nghiªn cøu ®ång ®¹i h¬n lÞch ®¹i, tËp trung nghiªn cøu hÖ thèng ng«n ng÷ mµ chØ trong ®ã, c¸c ®¬n vÞ cña ng«n ng÷ míi cã ®−îc sù khu biÖt vÒ ©m thanh vµ ý nghÜa. Do ®Æc ®iÓm nµy mµ chñ nghÜa cÊu tróc trong v¨n häc cßn cã tªn gäi lµ ký hiÖu häc. Do bÊt m·n víi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cæ ®iÓn lµ ph©n tÝch sù vËt thµnh yÕu tè nhá nhÊt råi tæng hîp l¹i (ph−¬ng ph¸p "nguyªn tö luËn"), bëi v× chØnh thÓ kh«ng ph¶i lµ sù tæng hîp gi¶n ®¬n cña bé phËn, kh«ng nh÷ng thÕ, chØnh thÓ th−êng lín h¬n tæng cña c¸c bé phËn, cho nªn chñ nghÜa cÊu tróc xuÊt ph¸t tõ chØnh thÓ mµ nghiªn cøu bé phËn. C¸c khoa häc kh¸c nh− x· héi häc, to¸n häc, sinh vËt häc, vËt lý häc, kinh tÕ häc, l« gÝch häc ®Òu vËn dông chñ nghÜa cÊu tróc, coi ®ã nh− mét cuéc c¸ch m¹ng trong ph−¬ng ph¸p khoa häc. N¨m 1968 Jean Piaget ®· c«ng bè t¸c phÈm Chñ nghÜa cÊu tróc, tæng kÕt vÒ ph−¬ng ph¸p nµy. Theo Piaget, chñ nghÜa cÊu tróc cã hai ®Æc ®iÓm : mét lµ t×m c¸c quy luËt néi t¹i ®Ó gi¶i thÝch sù vËt ; hai lµ cÊu tróc cña sù vËt cã thÓ h×nh thøc ho¸. Mçi cÊu tróc cã ba yÕu tè : tÝnh chØnh thÓ, quy luËt chuyÓn ®æi, tÝnh tù ®iÒu chØnh. Ng−êi ta phª ph¸n ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng tÝnh tíi t¸c ®éng ngo¹i t¹i. Nh−ng dï thõa nhËn t¸c ®éng ngo¹i t¹i th× cÊu tróc vÉn tån t¹i ®Ó lµm cho sù vËt vÉn lµ nã. Chñ nghÜa cÊu tróc trong v¨n häc b¾t nguån tõ chñ nghÜa h×nh thøc Nga, lµ sù vËn dông lý thuyÕt ng«n ng÷ häc vµo v¨n häc. Tõ nh÷ng n¨m hai m−¬i, R. Jakobson vµ Iu. T−nhanèp råi tiÕp ®Õn tr−êng ph¸i Praha víi Mucarèpxki ®· v¹ch ra h−íng vËn dông lý thuyÕt cÊu tróc vµo v¨n häc, tiÕp sau ®ã lµ c¸c häc gi¶ Ph¸p, Mü. Quan ®iÓm chung cña hä lµ : − Khoa häc v¨n häc ph¶i lµ khoa häc vÒ hÖ thèng. − Nghiªn cøu v¨n häc ph¶i tr−íc tiªn t×m quy luËt néi t¹i cña nã. − Ph©n tÝch chøc n¨ng c¸c yÕu tè v¨n häc. − KÕt hîp ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i. 18
− T¸c phÈm c¸ biÖt lµ "lêi nãi", v¨n häc mét thêi ®¹i lµ ng«n ng÷. Nghiªn cøu ph¶i ph¸t hiÖn ra "ng«n ng÷" cña v¨n häc. − Nghiªn cøu lo¹i h×nh cÊu tróc v¨n häc vµ lo¹i h×nh diÔn biÕn cña v¨n häc. Nh− vËy, kh¸c víi tr−êng ph¸i phª b×nh míi quan t©m cÊu tróc vi m« cña v¨n b¶n, chñ nghÜa cÊu tróc chØ ra v¨n häc nh− mét hÖ thèng "ng«n ng÷" vÜ m«, gièng nh− nhµ ng«n ng÷ häc, lµ kh«ng quan t©m ®Õn ý nghÜa cña c©u cô thÓ mµ chØ quan t©m ®Õn c¸c cÊu tróc h×nh thøc ®−îc dïng ®Ó truyÒn ®¹t ý nghÜa ®ã. Chñ nghÜa cÊu tróc kh¸c phª b×nh míi ë chç kh«ng ®i ph©n tÝch ý nghÜa cña t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ. Hä chØ ®i t×m quy luËt chung t¹o ra v¨n b¶n nãi chung. R. Jakobson ®i t×m c¸c nguyªn t¾c t¹o ra v¨n b¶n th¬ lµm nªn "tÝnh th¬", "tÝnh v¨n häc". ¤ng dïng kh¸i niÖm "tÝnh v¨n häc" ®Ó ph©n biÖt v¨n b¶n v¨n häc víi v¨n b¶n phi v¨n häc, mµ tÝnh v¨n häc, tÝnh th¬ lµ do c¸ch cÊu t¹o chÊt liÖu ng«n ng÷ mµ thµnh. Quan ®iÓm nµy cã ¶nh h−ëng rÊt réng. Môc tiªu sè mét cña thi ph¸p häc cÊu tróc lµ t×m ra m« h×nh cÊu tróc cña v¨n b¶n, tõ ®ã t×m c¸ch ®Ó gi¶i m· v¨n b¶n. VÝ dô, c«ng tr×nh cña V. Prèpp ph©n tÝch truyÖn cæ tÝch thÇn kú Nga, quy n¹p thµnh ba m−¬i mèt chøc n¨ng, cho thÊy truyÖn cæ tÝch b¾t ®Çu tõ khi c¸i ¸c xuÊt hiÖn, kinh qua v« vµn vËt lén, cuèi cïng ho¸ gi¶i mäi sù. Víi cÊu tróc ®ã, truyÖn cæ tÝch mét mÆt rÊt ®a d¹ng, mÆt kh¸c ®Òu nh− ®óc cïng mét khu«n. DÉn luËn ph©n tÝch cÊu tróc tù sù cña R. Barthes, chia v¨n b¶n ra c¸c tÇng, líp, hay Ng«n tõ trÇn thuËt cña G. Genette ph©n tÝch c¸c yÕu tè cÊu thµnh v¨n b¶n tù sù. Môc tiªu thø hai cña tr−êng ph¸i nµy lµ nghiªn cøu h×nh th¸i cÊu tróc h÷u h¹n bÒ ngoµi cña m« h×nh ®Ó gi¶i m· t¸c phÈm v« cïng ®a d¹ng. ë ®©y lµ ®i t×m mèi quan hÖ gi÷a chØnh thÓ vµ bé phËn (quan hÖ c¸c bé phËn), quan hÖ thêi gian kh«ng gian, ho¹t ®éng t©m lý (dßng ý thøc, h−íng t©m hoÆc ly t©m,...). Chñ nghÜa cÊu tróc nghiªn cøu v¨n häc theo m« h×nh cÊu tróc ng«n ng÷ häc, ký hiÖu häc. J. Mucarèpxki xem t¸c phÈm lµ ký hiÖu, tøc lµ c¸i biÓu ®¹t, h×nh t−îng vµ ý nghÜa lµ c¸i ®−îc biÓu ®¹t, lµ kh¸ch thÓ thÈm mü, chØ béc lé trong quan hÖ víi ng−êi ®äc. T¸c phÈm víi t− c¸ch ký hiÖu gåm ba mÆt : chøc n¨ng, quy chuÈn (norm) vµ gi¸ trÞ. T¸c phÈm nghÖ thuËt cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch kh¸c nhau, v¨n häc vµ phi v¨n häc kh«ng thÓ ph©n biÖt r¹ch rßi. Chøc n¨ng ®Æc thï cña v¨n häc lµ truyÒn ®¹t. Nghiªn cøu cÊu tróc trë thµnh chñ nghÜa cÊu tróc hoÆc ký hiÖu häc cÊu tróc nh÷ng n¨m s¸u m−¬i víi ho¹t ®éng cña c¸c tªn tuæi C. Lªvi - Strauss, J. Lacan, M. Fouceault,... Hä sö dông kh¸i niÖm v¨n b¶n ng«n tõ (discours) më réng (kh¸c víi v¨n b¶n trong ng«n ng÷ häc), gåm nhiÒu hiÖn t−îng v¨n häc kh¸c nhau, hîp thµnh mét h×nh thøc ho¹t ®éng, ®Ó qua ®ã t×m hiÓu "©m thanh vµ ý nghÜa" cña nã. Theo Strauss, ng«n ng÷ thÇn tho¹i kh«ng n»m ë thÓ v¨n, ë ©m nh¹c, ë có ph¸p, mµ ë "cèt truyÖn". Vµ «ng xÕp chång nhiÒu cèt truyÖn thÇn tho¹i lªn nhau ®Ó t×m ng«n ng÷ thÇn tho¹i. T«®«rèp vËn dông kh¸i niÖm "ng÷ ph¸p phæ qu¸t" ®Ó nghiªn cøu "ng÷ ph¸p tù sù", theo ®ã t¸c gi¶ rót ra mÖnh ®Ò cña truyÖn, gåm phÇn ®Ò (nh©n vËt, ®Þa vÞ) vµ phÇn thuyÕt − sù biÕn ®æi cña ®Ò, tøc ®éng tõ, tÝnh tõ − nh÷ng tr¹ng th¸i, thuéc tÝnh cña nh©n vËt, ®Þa vÞ, gåm tr¹ng th¸i, tÝnh c¸ch, th©n phËn. Ngoµi mÖnh ®Ò, cßn chuçi trËt tù. Tõ ®ã, «ng nªu ra m« h×nh kh¸i 19
qu¸t nhÊt cña tù sù. ¤ng chøng tá ®−îc sù t−¬ng tù cña tù sù víi ng÷ ph¸p ; cã nhiÒu gîi më. Tuy r»ng c¸ch nµy ®· ®Æt néi dung lÞch sö, x· héi ra ngoµi v¨n häc. T«®«rèp cßn ®−a ra lý luËn ®äc, ph©n biÖt viÖc ®äc ra ba ph−¬ng diÖn : ®äc quy chiÕu (t×m t¸c phÈm nãi g×), ®äc b×nh chó (t×m c¸ch gi¶i thÝch t¸c phÈm) vµ ®äc thi ph¸p (t×m quy luËt néi t¹i t¹o thµnh t¸c phÈm). Lý thuyÕt ®äc cña chñ nghÜa cÊu tróc cã nh−îc ®iÓm lµ chØ ®äc cÊu tróc, bµi xÝch t¸c gi¶, xem nhÑ c¶m nhËn cña ng−êi ®äc, c¾t ®øt mèi liªn hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ x· héi, lÞch sö, hiÖn thùc. VÒ sau c¸c nh−îc ®iÓm nµy ®· ®−îc kh¾c phôc dÇn b»ng chñ nghÜa cÊu tróc "d−íi thÊp", kÕt hîp víi ký hiÖu häc nghÖ thuËt. Chñ nghÜa cÊu tróc ®· ®em lý thuyÕt trÇn thuËt thay thÕ cho viÖc nghiªn cøu thÓ lo¹i v¨n häc cô thÓ, bëi v× trÇn thuËt lµ m« h×nh cã tr−íc c¸c thÓ lo¹i tù sù cô thÓ. §©y lµ h−íng nghiªn cøu cÊu tróc chiÒu s©u theo m« h×nh ng«n ng÷ t¹o sinh, nh»m kh¾c phôc h¹n chÕ cña lý thuyÕt cÊu tróc chØnh thÓ, khÐp kÝn, ®ång ®¹i thuéc giai ®o¹n tr−íc. VËn dông ký hiÖu häc ng−êi ta ph¶i chó ý thªm phÇn ng÷ nghÜa häc vµ dông häc, trong ®ã ph−¬ng diÖn ý nghÜa, t¹o nghÜa ®ãng vai trß quan träng. Mµ ®· nãi ®Õn ý nghÜa th× cÊu tróc ph¶i më ra, biÕn ®æi, chø kh«ng khÐp kÝn, bÊt biÕn nh− tr−êng ph¸i h×nh thøc Nga vµ phª b×nh míi Anh, Mü quan niÖm. ë ®©y ph¶i nãi tíi vÞ trÝ cña tr−êng ph¸i ký hiÖu häc x· héi lÞch sö cña Liªn X«, chñ tr−¬ng h×nh thøc ký hiÖu cña v¨n b¶n g¾n chÆt víi mèi liªn hÖ x· héi cña v¨n b¶n. M. Bakhtin, V. Ivanèp, Iu. Lètman lµ nh÷ng nhµ cÊu tróc ký hiÖu häc næi tiÕng cña Liªn X«. g) Thi ph¸p häc lÞch sö Tr−êng ph¸i nghiªn cøu b¾t ®Çu tõ Nga víi A. N. Vªxªlèpxki cuèi thÕ kû XIX cã tªn lµ "Thi ph¸p häc lÞch sö". Nã ®Æt môc tiªu "nghiªn cøu sù tiÕn ho¸ cña ý thøc nghÖ thuËt vµ c¸c h×nh thøc cña nã". ý thøc nghÖ thuËt lµ s¶n phÈm cña lÞch sö th× h×nh thøc nghÖ thuËt còng thÕ, nã cã qu¸ tr×nh ph¸t sinh, biÕn ®æi, ph¸t triÓn. §©y lµ mét t− t−ëng míi. Thi ph¸p häc lÞch sö nghiªn cøu thi ph¸p cña tõng thêi kú lÞch sö (cæ ®¹i, trung ®¹i, hiÖn ®¹i), tõng khu vùc, d©n téc (thi ph¸p ch©u ¢u, thi ph¸p v¨n häc Trung Quèc,...). Ngoµi ph−¬ng ph¸p hÖ thèng, nã vËn dông quan ®iÓm lÞch sö vµ so s¸nh lÞch sö. Ph¹m trï c¬ b¶n cña thi ph¸p häc lÞch sö lµ thÓ lo¹i víi c¸ch hiÓu réng r·i vµ tù nhiªn nhÊt, nh− chóng xuÊt hiÖn trong lÞch sö v¨n häc. Tõ sö thi Hy L¹p qua bi kÞch cæ ®iÓn Ph¸p ®Õn tiÓu thuyÕt ë ch©u ¢u ; tõ H¸n phó, th¬ §−êng luËt ®Õn thÓ ng©m khóc vµ truyÖn th¬ N«m ë ViÖt Nam,... Thi ph¸p häc lÞch sö vËn dông c¸c ph¹m trï nh©n lo¹i häc phæ qu¸t nh− con ng−êi, kh«ng gian, thêi gian,... ®Ó nghiªn cøu sù thÓ hiÖn cô thÓ cña chóng trong c¸c nÒn v¨n häc vµ sù ph¸t triÓn (më réng, ®µo s©u) cña chóng qua c¸c thêi kú cña lÞch sö v¨n häc. N¨m 1983, Khr¸pchenc« kh¼ng ®Þnh : thi ph¸p häc lÞch sö muèn kh¾c phôc t×nh tr¹ng nghiªn cøu thi ph¸p chØ chó ý miªu t¶ tÜnh t¹i, c« lËp, rêi r¹c vµ ®ãng khung trong quan niÖm quy ph¹m bÊt biÕn. ¤ng g¾n liÒn thi ph¸p víi t− duy nghÖ thuËt, kh¸m ph¸, s¸ng t¹o. Theo «ng, néi dung cña thi ph¸p häc lÞch sö lµ "nghiªn cøu sù tiÕn ho¸ cña c¸c ph−¬ng thøc, ph−¬ng tiÖn chiÕm lÜnh thÕ giíi b»ng h×nh t−îng, chøc n¨ng x· héi, thÈm mü cña chóng, sè phËn lÞch sö cña c¸c kh¸m ph¸ nghÖ thuËt". §ã lµ c¸c thÓ lo¹i v¨n häc, c¸c biÖn ph¸p nghÖ 20