296
GIẢNG DẠY NGÔN NGỮ NHẬT KẾT HỢP GIỚI THIỆU VĂN HÓA
QUA HÌNH ẢNH DU LỊCH NHẬT BẢN
TEACHING JAPANESE AND INTRODUCE CULTURE BY
LANSCAPE’S PICTURES
Nguyễn Thị Thanh Nhàn
Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TP.HCM
Khoa Ngôn ngữ & Văn hóa quốc tế
Tóm tắt
Phương pháp dạy học kết hợp không còn xa lạ trong giáo dục thế kỷ 21, đặc biệt
trong môi trường hội nhập, yêu cầu những công dân toàn cầu như hiện nay. Có
nhiều sự kết hợp trong dạy học như kết hợp phương tiện nghe nhìn, kết hợp thực
hành, kết hợp dự án… Dạy ngôn ngữ kết hợp giới thiệu văn hóa là một hình thức
hiệu quả hơn cho dạy ngôn ngữ đến người học, không những giúp giờ học sinh
động hơn mà còn khiến người học hiểu hơn về ngôn ngữ họ học cũng như hiểu về
con người để từ đó ứng dụng vào công việc và cuộc sống tốt hơn. Đã có nhiều hình
thức kết hợp dạy học với giới thiệu văn hóa, tuy nhiên chưa thực sự chú trọng và
đồng bộ, hoạt động giới thiệu này chỉ mục đích khiến giờ học thêm sinh động chứ
chưa đưa vào kiểm tra đánh giá nghiêm ngặt cùng với bài kiểm tra ngôn ngữ.
Trong bài viết này, người nghiên cứu không chỉ vạch ra tầm quan trọng của việc
dạy ngôn ngữ kết hợp giới thiệu văn hóa mà còn đề xuất phần đề cương bài giảng
và bài kiểm tra đánh giá có kết hợp kiến thức ngôn ngữ và văn hóa để giúp người
học có cái nhìn nghiêm túc hơn trong việc tìm hiểu văn hóa song song học ngôn
ngữ. Bài viết lấy kết quả khảo sát tại ĐH Kinh tế-Tài chính TP HCM là nơi đào
tạo ngôn ngữ Nhật được 5 năm với nhiều thay đổi tích cực trong quá trình dạy và
học. Với đề tài này, người nghiên cứu mong được tiếp nối và phát triển để hoạt
động dạy học ngày một hoàn thiện hơn, hiệu quả hơn.
Từ khóa (Keywords): Lịch sử về Nhật bản (History of Japanens), văn hóa Nhật
bản (Japan’s culture), du lịch Nhật bản (Janpan’s travel), lễ hội Nhật bản (Japan’s
festivan), phương pháp dạy học (teaching menthod).
1. Giới thiệu/ Đặt vấn đề (Introduction)
297
Ngoại ngữ đóng một phần rất quan trọng trong việc liên kết con người với con
người, quốc gia với quốc gia để hợp tác thúc đẩy phát triển kinh tế. Việc chú trọng
đầu tư cho dạy học ngoại ngữ là điều tất cả các cơ sở giáo dục đang phấn đấu không
ngừng. Học ngoại ngữ không phải chỉ học chữ viết, cách phát âm, công thức ngữ
pháp mà còn là tìm hiểu về văn hóa để hiểu hơn về còn người và biết cách ứng xử
cho phù hợp. Ngôn ngữ không chỉ tự nhiên hình thành mà nó được đúc kết dần qua
quá trình hình thành một dân tộc, một quốc gia, trải qua nhiều năm tháng xây dựng,
đấu tranh và tu bổ. Tùy thuộc vào đặc điểm địa hình, khí hậu, biến cố lịch sử mà
các yếu tố ngôn ngữ cũng như văn hóa cũng thay đổi khác nhau trong cùng một
lãnh thổ quốc gia. Học ngôn ngữ của nước đó luôn cần kết hợp song song tìm hiểu
về văn hóa của họ. Việc kết hợp dạy học ngôn ngữ với văn hóa không phải mới lạ
trong thế kỷ 22, tuy nhiên vẫn chưa đồng bộ và còn mang tính chất tự phát riêng
lẻ. Một số trung tâm dạy ngoại ngữ đã kết hợp giới thiệu thêm về văn hóa trong
quá trình dạy ngôn ngữ, tuy nhiên chưa chú trọng biên soạn đề cương và kiểm tra
đánh giá về kiến thức này của người học. Các giờ học ở nhiều trường đại học cũng
có kết hợp giới thiệu về văn hóa trong quá trình dạy ngôn ngữ, tuy nhiên cũng chưa
có kiểm tra đánh giá rõ ràng.
2. Cơ sở lý luận
2.1 Nguồn gốc ngôn ngữ Nhật
Theo một nghiên cứu về ngôn ngữ học và đặc biệt là nguồn gốc NNN, người ta
cho rằng tiếng Nhật xuất hiện khoảng hơn 40 ngàn năm trước, nhưng nguồn gốc
của nó vẫn đang trong tranh luận. Người ta nhận thấy có hai nhóm ngôn ngữ chính
trên thế giới, như ngôn ngữ Ấn-Âu và Sem-Ham, có nguồn gốc từ Proto từ 5000
đến 6000 năm trước. Yếu tố quyết định là sự tương ứng âm vị học vì người ta tìm
thấy sự tương ứng âm vị học thông thường tại các ngôn ngữ này. Nhưng tiếng Nhật
lại được xếp vào loại ngôn ngữ biệt lập không thể chứng minh mối quan hệ của nó
với các ngôn ngữ khác. Do các nhà ngôn ngữ học không tìm thấy bất kỳ sự tương
ứng âm vị học nào với các ngôn ngữ khác. Do đó nguồn gốc của tiếng Nhật có
nhiều lý thuyết khác nhau như lý thuyết ngữ hệ Altaic, lý thuyết ngữ hệ
Austronesian, lý thuyết ngữ hệ Dravidian, và lý thuyết gia đình ngôn ngữ Hàn quốc.
Và gần đây một lý thuyết vừa được đưa ra là lý thuyết ngôn ngữ Vành đai Thái
298
Bình Dương (5). Như vậy tiếng Nhật có thể xem là khá phức tạp trong nghiên cứu
về nguồn gốc và rất có thể tiếng Nhật có nguồn gốc từ một trong những ngôn ngữ
cổ nhất của loài người và đã trải qua quá trình tiến hóa riêng.
2.2 Chữ viết và ngữ pháp trong tiếng Nhật
2.2.1 Chữ viết:
Tiếng Nhật có 3 hệ chữ tượng hình Hiragana gồm những chữ có nhiều nét cong ví
dụ あ、お、え, Katakana gồm những chữ có nhiều nét cứng ví dụ ア、オ、エ
và chữ Kanji hay còn gọi là Hán tự trong tiếng Nhật gồm những chữ có nguồn gốc
từ Trung Quốc nhưng một số ít có thay đổi ở số nét ví dụ 旅行、説明. Lịch sử của
các hệ chữ cũng khác nhau và quá trình tiến hóa của chúng cũng được trải dài theo
bề dày lịch sử dựng nước của Nhật bản. Ngày nay nghiên cứu về lịch sử các hệ
chữ Nhật bản vẫn nhiều lý thuyết và thú vị đối với các nhà ngôn ngữ học, bởi người
ta hiếm thấy một quốc gia nào lại tồn tại cùng lúc nhiều hệ chữ mà vẫn hài hòa và
thống nhất với nhau như vậy. Trên một món sản phẩm, bạn có thể thấy vừa chữ
Hiragana, vừa chữ Katakana và cả Hán tự, cơ bản các chữ Hán tự vẫn có thể đọc
và hiểu bằng chữ Hiragana thậm chí là vẫn ghi ra theo âm đọc của Katakana vì tuy
khác về nét chữ nhưng âm đọc của Hiragana và Katakana là giống nhau. Trước
những khó khăn về chữ viết, nhiều người có dự định học tiếng Nhật sẽ e ngại và
lo lắng, tuy nhiên chính sự khó khăn khơi gợi tò mò và khả năng nghiên cứu của
những ai đam mê ngôn ngữ Nhật. Hệ thống ngữ âm của tiếng Nhật cũng khá thú
vị khi chỉ có 5 nguyên âm cơ bản là a, i, u, e và o. Với các nguyên âm này, bảng
chữ Hiragana và Katakana gồm gần 100 chữ cái riêng lẻ với âm đọc riêng lẻ, các
chữ này sẽ ghép với nhau tạo thành từ trong tiếng Nhật, tuy nhiên quy tắc ghép lại
khá phức tạp, không phải chia theo ghép vần như hệ chữ Latin của Việt Nam.
Chính vì lý do đó, nếu học thuộc hết 2 bảng chữ cái người học vẫn đọc trôi chảy
các chữ Hiragana và Katakana trên một văn bản nhưng hiểu nghĩa thì không. Vì
thế việc học 2 bảng chữ của tiếng Nhật không khó nhưng học tiếng Nhật thì quả
không đơn giản. Có thể so sánh với việc học chữ cái và ghép vần của tiếng Việt.
Tiếng Việt có 29 chữ cái nhưng quy tắc ghép vần thì rất nhiều. Tuy nhiên chỉ cần
thời gian và cần cù thì có thể khắc phục được. Quá trình học tiếng Nhật cũng đòi
299
hỏi người học sự cần cù như vậy. Bảng chữ Hán tự có hơn 2500 chữ, có nguồn gốc
từ Trung quốc qua nhiều đời du nhập vào Nhật bản, âm đọc hoàn toàn thay đổi và
số nét của chữ cũng được thay đổi ít nhiều. Người Nhật chỉ mượn nghĩa và nét chữ
của đa số Hán tự vay mượn từ Trung quốc. Người ta nhận ra có nhiều chữ Hán tự
của Nhật sau khi ghép lại, lại được Trung quốc sử dụng lại cả về nghĩa lẫn chữ, chỉ
khác về âm đọc. Đây là một sự quy hồi hiếm thấy trong liên kết lịch sử ngôn ngữ
giữa các quốc gia lãnh thổ. Chữ vay mượn, sau khi cải tiến lại trở lại nơi nó được
bắt đầu (5).
2.2.2. Ngữ pháp:
Ngữ pháp của tiếng Nhật khá đơn giản về thì và thể của từ. Nếu so sánh với các
ngôn ngữ như tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Pháp thì công thức ngữ pháp theo thì và
thể của động từ trong tiếng Nhật rất ngắn gọn. Tiếng Nhật không tập trung vào
phân chia thì hay biến đổi động từ theo thì mà tập trung vào các phần ráp nối để
hình thành ngữ pháp. Ví dụ quá khứ thì đã có các từ chỉ thời gian quá khứ như hôm
qua, hôm kia, tháng rồi… và nếu không là quá khứ thì luôn là hiện tại hoặc tương
lai. Vì vậy thì trong tiếng Nhật khá đơn giản, có thể xem là chỉ có 2 thì quá khứ và
phi quá khứ. Các thể của động từ cũng có công thức rõ ràng và người học thường
mất không nhiều thời gian để nhớ các quy tắc chia thể động từ. Tuy nhiên ngữ
pháp tiếng Nhật tập trung vào hình thức câu, ví dụ để nói mẫu đề nghị được giúp
đỡ khác với mẫu yêu cầu hãy giúp đỡ và khác với mẫu cảm kích khi được giúp đỡ
và với tùy đối tượng nghe mà mẫu câu cũng sẽ khác nhau dù là cùng một ý nghĩa
muốn giúp đỡ.
Ví dụ:
Đề nghị giúp đỡ: たすけて
Yêu cầu giúp đỡ: たすけれ
Cảm kích khi được giúp đỡ:たすけてくれ (4)
Trong thực tế sẽ có rất nhiều tình huống và với mỗi tình huống lại có cách nói khác
nhau tùy vào đối tượng nghe là ai. Sự phức tạp này của tiếng Nhật cũng khá giống
300
với sự phức tạp về nghĩa của từ trong tiếng Việt. Người học tiếng Nhật còn gặp
một ngữ pháp nổi tiếng là khó nhớ trong tiếng Nhật đó là Kính ngữ và Khiêm
nhường ngữ. Trong cuộc sống hàng ngày, người ta dùng ngữ pháp này trong công
ty, trong trường học và tất cả các nơi có dịch vụ như nhà hàng, khách sạn... Tuy
nhiên, nếu là mối quan hệ bạn bè thân thiết thì ngữ pháp sử dụng lại ngắn gọn và
lược bỏ đi rất nhiều, có thể nói là chỉ dùng động từ ở lối chia thể và sử dụng rất
nhiều từ để nối tạo thành câu. Trong nội dung dạy tiếng Nhật, lối nói ngắn gọn này
không được đề cập tới nên những người học tiếng Nhật thường gặp nhiều khó khăn
khi nghe những giao tiếp này ngoài lớp học. Đa phần người học tự tìm hiểu qua
hoạt hình anime hoặc điện ảnh Nhật, nghe và nhớ được các câu nói theo tình huống.
Tóm lại tiếng Nhật có những đặc điểm riêng về chữ viết và ngữ pháp, gây nhiều
khó khăn cho người học giai đoạn đầu, vì vậy trong hoạt động dạy tiếng Nhật,
người ta thường dùng nhiều hình ảnh và âm thanh cũng như kết hợp các yếu tố gợi
nhớ khác để giúp người học nhanh nhớ và hiểu hơn.
3. Dạy ngôn ngữ kết hợp giới thiệu văn hóa
3.3. Mối liên hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa
Ngôn ngữ và văn hóa có một mối quan hệ tương đồng nhưng khá phức tạp.
Ngôn ngữ và văn hóa phát triển cùng nhau và ảnh hưởng lẫn nhau khi chúng phát
triển. Có nhiều nhận định từ các nhà nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực về mối liên hệ
giữa ngôn ngữ và văn hóa. “Nền văn hóa bắt đầu khi có ngôn ngữ, và từ đó, sự
giàu mạnh từ cả hai phương diện này đến những tiến bộ vượt bậc trong xã hội con
người” là câu nhận định của Alfred L. Krober, nhà nhân chủng học văn hóa đến từ
Hoa Kỳ. Nếu văn hóa là kết quả của sự tương tác của con người, ngôn ngữ là biểu
hiện văn hóa khi giao tiếp trong một cộng đồng cụ thể. “Cộng đồng nói được tạo
thành từ tất cả các thông điệp được trao đổi với nhau bằng một ngôn ngữ nhất định,
được hiểu bởi toàn xã hội” là nhận định của Ferruccio Rossi-Landi, nhà triết học
đến từ Ý. Và Rossi-Landi nói rằng trẻ nhỏ học ngôn ngữ và văn hóa của chúng từ
xã hội chúng được sinh ra. Trong quá trình học, chúng cũng phát triển khả năng
nhận thức của riêng mình. Nhà ngôn ngữ học Edward Sapir của Hoa Kỳ nói rằng
thói quen ngôn ngữ của các nhóm người cụ thể đã xây dựng thế giới thực. Ông nói