309
CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY
KẾT HỢP NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA CHO SINH VIÊN NĂM NHẤT
VIỆN CÔNG NGHỆ VIỆT NHẬT –
ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Lê Châu Quý
Trường Đại học Công Nghệ TP.HCM (HUTECH)
Viện Công nghệ Việt - Nhật (VJIT)
Tóm tắt
Nghiên cứu sâu các học phần Nhật ngữ đầu tiên của chương trình Nhật ngữ tại
Viện Công nghệ Việt Nhật thuộc trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí
Minh cho thấy vấn đề văn hóa chưa được chú trọng nhiều. Thực tế văn hóa chưa
được đầu tư và dạy học một cách có hệ thống là do nhiều nguyên nhân. Một trong
những nguyên nhân đó là do thiết kế chương trình và giáo trình bị gò bó trong các
khuôn khổ cấu trúc ngôn ngữ và chức năng ngôn ngữ, vì thế văn hóa thường bị bỏ
qua hay chỉ được dùng để làm động cơ thúc đẩy hay làm phong phú thêm hoạt
động dạy học ngôn ngữ. Trên cơ sở thu thập dữ liệu và phân tích hiệu quả của việc
kết hợp dạy văn hóa và ngôn ngữ, tác giả đưa ra các kiến nghị cụ thể về thiết kế
chương trình, các hoạt động dạy học trên lớp cho sinh viên năm nhất của Viện
Công nghệ Việt Nhật - Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh.
Từ khóa: Chương trình, giảng dạy, ngôn ngữ Nhật, văn hóa Nhật.
1.Đặt vấn đề
[6] Ngôn ngữ và văn hóa là hai phạm trù đan xen với nhau. Khi bạn tương tác
với một ngôn ngữ, điều đó có nghĩa là bạn cũng đang tương tác với văn hóa sử
dụng ngôn ngữ đó. Việc tiếp cận với ngôn ngữ nào mà không nắm rõ về văn hóa
sinh ra ngôn ngữ đó có thể dẫn đến tình trạng hiểu biết mơ hồ, thậm chí là ngộ
nhận, hiểu lầm tai hại. Khi bạn học một ngôn ngữ mới, nó không chỉ liên quan đến
việc học bảng chữ cái, sắp xếp từ và các quy tắc ngữ pháp, mà bạn cần tìm hiểu cả
về phong tục và hành vi của xã hội cụ thể. Khi học hoặc dạy một ngôn ngữ, điều
quan trọng là chúng ta nghiên cứu cả nền văn hóa nơi ngôn ngữ được tạo ra, bởi vì
310
ngôn ngữ bám sâu vào văn hóa, nói cách khác văn hóa và ngôn ngữ không thể tách
rời nhau.
Đặc thù của Viện Công nghệ Việt Nhật thuộc đại học Công nghệ Thành phố
Hồ Chí Minh là sinh viên từ nhiều chuyên ngành khác nhau, có cả chuyên ngành
công nghệ kĩ thuật ô tô, tự động hóa, nhà hàng khách sạn, luật kinh tế...; nghĩa là
sinh viên Viện Công nghệ Việt Nhật không nghiên cứu chuyên sâu về tiếng Nhật
mà chỉ học tiếng Nhật như một công cụ ngôn ngữ. Mục tiêu đào tạo của các học
phần Nhật ngữ giảng dạy tại Viện Công nghệ Việt Nhật thuộc Trường Đại học
Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh có ghi là trang bị kiến thức ngôn ngữ và rèn
luyện kĩ năng nghe, nói, đọc, viết; bên cạnh đó giúp sinh viên nhận biết sự khác
biệt cơ bản giữa hai nền văn hóa Việt Nam và văn hóa Nhật Bản. Vì thế, giáo trình
đang được sử dụng để giảng dạy tại Viện Công nghệ Việt Nhật là bộ giáo trình có
tên gọi Marugoto do Quỹ Giao lưu quốc tế Nhật Bản biên soạn.
Vậy thực tế giảng viên có truyền tải trọn vẹn kiến thức ngôn ngữ thông qua
hiểu biết văn hóa và sinh viên có lĩnh hội toàn bộ kiến thức, đảm bảo không hiểu
sai lệch, áp dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn hay không? Bài viết tập
trung tìm hiểu thực trạng dạy và học các học phần của năm nhất, xem xét nguyên
nhân và từ đó đề xuất giải pháp nhằm mục đích giúp việc giảng dạy của giảng viên
đạt hiệu suất đào tạo cao và sinh viên cảm nhận được sự thú vị trong việc học tiếng
Nhật như một công cụ ngôn ngữ cho công việc tương lai.
2. Mục tiêu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu
2.1 Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu nhằm tìm hiểu và giải quyết những vấn đề sau đây:
- Các vấn đề văn hóa trong học phần Nhật ngữ 3, Nhật ngữ 4;
- Thái độ của sinh viên đối với nội dung văn hóa trong giáo trình
Marugoto;
- Đề xuất các kiến nghị liên quan đến việc dạy và học các vấn đề văn
hóa trong chương trình Nhật ngữ 3, Nhật ngữ 4.
311
2.2 Phương pháp nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính đồng thời kết
hợp với các kĩ thuật phân tích định lượng.
[3],[4] Tác giả nghiên cứu các tài liệu liên quan trực tiếp bao gồm giáo trình
Marugoto Nhập môn A1 Hiểu biết ngôn ngữ, bản mô tả chương trình giảng dạy,
phân phối chương trình và các tài liệu hướng dẫn giảng dạy bằng giáo trình
Marugoto từ Quỹ Giao lưu quốc tế Nhật Bản phát hành.
Các bản khảo sát được tiến hành trên các đối tượng gồm 100 sinh viên năm
nhất đang học các học phần trên năm học 2021-2022. Số bản khảo sát thu về là
100 bản từ sinh viên. Các câu hỏi trong bản khảo sát nhằm tìm hiểu nhận thức
của sinh viên đối với vấn đề văn hóa nói chung và vấn đề văn hóa xuất hiện trong
chương trình Nhật ngữ 3, Nhật ngữ 4.
Cuối cùng, tác giả chọn lựa, phỏng vấn và ghi chép ý kiến của một số sinh
viên đang theo học học phần Nhật ngữ 3 và Nhật ngữ 4 về vấn đề văn hóa trong
bài học. Tác giả đối chiếu dữ liệu thu thập được từ khảo sát với ý kiến trong
phỏng vấn để bảo đảm kết quả nghiên cứu phản ánh đầy đủ và chính xác vấn đề
đã đặt ra.
3 Kết quả và thảo luận
3.1 Các vấn đề văn hóa trong học phần Nhật ngữ 3, Nhật ngữ 4 của
chương trình giảng dạy tiếng Nhật tại Viện Công nghệ Việt Nhật - Đại
học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh
Chương trình giảng dạy môn Nhật ngữ cho sinh viên năm nhất của Viện Công
nghệ Việt Nhật - Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh bao gồm từ Nhật
ngữ 1 đến Nhật ngữ 5, trong đó Nhật ngữ 1 và Nhật ngữ 2 được giảng dạy trong
học kì 1 và ba Nhật ngữ còn lại được giảng dạy trong học kì 2 của năm thứ nhất.
Nội dung Nhật ngữ 1 và Nhật ngữ 2 xoay quanh hai bảng chữ cái Hiragana,
Katakana và một số câu chào hỏi thông dụng. Qua tự xem xét, tác giả chưa tìm
thấy vấn đề liên quan đến văn hóa trong hai Nhật ngữ này.
312
Phân tích từ bài 3 đến bài 10 của giáo trình Marugoto Nhập môn A1 Hiểu
biết ngôn ngữ, ta thấy có các vấn đề văn hóa sau:
- Bài 3: Tự giới thiệu
Mục tiêu của bài học này là người học có thể tự giới thiệu về bản thân bằng
cách nêu lên các thông tin cơ bản như họ tên, nghề nghiệp, quốc tịch/quốc gia,
ngôn ngữ mình nói được.
- Bài 8: Đến thăm nhà bạn
Mục tiêu của bài học này là giúp người học hỏi và trả lời về ngôi nhà mình
đang ở; trang bị cho người học một vài câu đối đáp khi đến thăm nhà người khác.
- Bài 12: Mời bạn cùng dự sự kiện
Mục tiêu của bài học là giúp người học biết mời rủ người khác cùng làm với
mình một việc gì đó, chẳng hạn đi dự sự kiện, đi xem phim, nghe hòa nhạc...; đồng
thời biết cách nói nhận lời hoặc từ chối khi được mời tham gia hoạt động nào đó.
3.2 Thái độ của sinh viên đối với các vấn đề văn hóa trong học môn Nhật
ngữ
Theo kết quả khảo sát và phỏng vấn, 80% sinh viên cho biết họ hào hứng với
việc tìm hiểu về văn hóa Nhật Bản trong khi học tiếng Nhật bởi vì việc hiểu được
cách nghĩ, thói quen của dân tộc tạo ra ngôn ngữ đó khiến họ tiếp thu kiến thức
ngôn ngữ nhanh và nhớ lâu hơn. Trong khi đó, 20% còn lại cho biết họ không quan
tâm đến văn hóa của đất nước đó vì họ cảm thấy không thật sự cần thiết.
3.3 Thực trạng dạy văn hóa trong học phần Nhật ngữ
Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù kiến thức văn hóa đóng vai trò không
nhỏ trong việc lĩnh hội ngoại ngữ nói chung, tiếng Nhật nói riêng nhưng việc truyền
đạt kiến thức văn hóa chưa thể hiện rõ ràng trong mục tiêu và nội dung của các học
phần Nhật ngữ 3, 4 của chương trình giảng dạy Nhật ngữ năm nhất. Các yếu tố văn
hóa bị bỏ qua hoặc chỉ được đề cập một cách rất mờ nhạt trong học phần Nhật ngữ
3, 4.
4 Kết luận và Khuyến nghị giải pháp
313
4.1 Kết luận
Kết quả nghiên cứu cho thấy các vấn đề văn hóa chưa được coi trọng trong
dạy học môn Nhật ngữ do thời lượng giảng dạy hạn chế và đặt nặng truyền đạt
kiến thức, vì thế dẫn đến tình trạng sinh viên tiếp thu kiến thức một cách thụ động,
không hiểu nguồn gốc của câu nói trong hội thoại. Họ chấp nhận kiến thức ngôn
ngữ về mặt ngữ pháp, không thông qua ngữ nghĩa. Nếu tình trạng này diễn ra lâu
dài sẽ khiến người học trở nên nản chí vì càng ngày họ càng không thể thuộc được
nhiều và nhanh từ vựng và câu mẫu. Việc bổ sung và thực hiện giảng dạy ngôn
ngữ có kết hợp văn hóa trở thành điều vô cùng cần thiết.
4.2 Khuyến nghị giải pháp
Để đạt được hiệu quả tốt trong công tác giảng dạy các Nhật ngữ dành cho sinh
viên năm nhất, tác giả xin đề xuất một vài giải pháp như sau.
Trước hết, vai trò định hướng của giảng viên phải được đặt lên hàng đầu. Giảng
viên phải nghiên cứu kĩ về vấn đề văn hóa liên quan đến bài dạy trước khi vào
giảng dạy bài học đó. Niềm tin và kiến thức văn hóa của giảng viên phải được củng
cố thông qua buổi thảo luận giữa các giảng viên cùng dạy học phần đó. Đồng thời,
giảng viên khơi gợi cho sinh viên niềm ham thích tìm hiểu văn hóa bằng cách đưa
ra câu hỏi, nhiệm vụ cá nhân hoặc làm theo nhóm, khuyến khích sinh viên phát
biểu thông tin mình tìm được. Giảng viên lồng ghép kiến thức văn hóa vào giảng
dạy ngôn ngữ một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, tránh khiên cưỡng gượng ép.
Về phía sinh viên, sinh viên cần hiểu tìm hiểu văn hóa song song với học ngôn
ngữ là điều phải làm, không nên có tư tưởng biết cũng được, không biết cũng được.
Không chỉ được biết từ thầy cô, sinh viên cần chủ động tìm hiểu, tìm cơ hội trải
nghiệm văn hóa của đất nước mà mình đang học ngôn ngữ.
Về phía người phụ trách viết chương trình đề cương, thầy cô cần bổ sung vào
đề cương các vấn đề văn hóa xuất hiện trong từng bài học một cách cụ thể, thậm
chí trong phân phối chương trình có cả đề xuất nội dung và cách thức giảng dạy
các vấn đề văn hóa đó.
Đối với từng vấn đề văn hóa trong học phần Nhật ngữ 3, Nhật ngữ 4:
- Bài 3: Tự giới thiệu