intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Lịch sử thế giới trung đại: Phần 2

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:42

Thêm vào BST
Báo xấu
133
lượt xem 29
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiếp nối phần 1, phần 2 Giáo trình Lịch sử thế giới trung đại của Nguyễn Gia Phu trình bày lịch sử phương Đông trung đại. Tham khảo nội dung giáo trình để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lịch sử thế giới trung đại: Phần 2

  1. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 38 - Baøi VIII. CAÙCH MAÏNG NEÂÑEÙCLAN I. Tình hình Neâñeùclan tröôùc caùch maïng : 1. Vaøi neùt veà lòch söû : Neâñeùclan nghóa laø xöù thaáp. Phaïm vi ñòa lyù cuûa Neâñeùclan goàm caùc nöôùc Haø Lan, Bæ, Luyxaêmbua vaø moät soá vuøng ôû Ñoâng baéc nöôùc Phaùp. Thôøi coå ñaïi Neâñeùclan laø moät tænh cuûa ñeá quoác La Maõ. Ñaàu thôøi trung ñaïi, Neâñeùclan naèm trong baûn ñoà cuûa vöông quoác Phraêng. Ñeán ñaàu theá kyû XVI, do quan heä keá thöøa Neâñeùclan vaø Taây Ban Nha trôû thaønh moät vöông quoác thuoäc quyeàn thoáng trò cuûa Saùclô I, chaùu noäi cuûa Hoaøng ñeá Ñöùc vaø ñoàng thôøi laø chaùu ngoaïi cuûa vua Taây Ban Nha. Naêm 1519, Saùclô I trôû thaønh hoaøng ñeá Ñöùc hieäu laø Saùclô V. Phaïm vi thoáng trò cuûa Saùclô V bao goàm Ñöùc, Tieäp Khaéc, Hungari, Taây Ban Nha, Neâñeùclan … Naêm 1556, Saùclô V thoaùi vò, ñeá quoác Saùclô V chia thaønh hai nöôùc: Ngoâi hoaøng ñeá ñöôïc truyeàn cho em cuûa Saùclô V laø Pheùcñinaêng, coøn ngoâi vua Taây Ban Nha thì truyeàn cho con laø Philíp II (1556-1598). Neâñeùclan vaãn laø moät boä phaän cuûa vöông quoác Taây Ban Nha. 2. Tình hình kinh teá xaõ hoäi: a. Kinh teá : Ñeán theá kyû XVI Neâñeùclan laø moät nöôùc coù neàn coâng thöông nghieäp phaùt trieån sôùm ôû Taây Aâu. Do vaäy, Neâñeùclan laø moät nöôùc coù nhieàu thaønh phoá, trong ñoù noåi tieáng nhaát laø Anveùcpen. Trong noâng nhieäp, moät soá laõnh chuùa phong kieán ñaõ kinh doanh ruoäng ñaát theo kieåu tö baûn chuû nghóa. Moät soá thò daân giaøu coù thì mua ruoäng ñaát cuûa quyù toäc roài thueâ ngöôøi laøm gioáng nhö caùc chuû trang traïi. Nhö vaäy, ñeán theá kyû XVI, quan heä tö baûn chuû nghóa ñaõ thaâm nhaäp vaøo caùc lónh vöïc kinh teá. b. Xaõ hoäi: Cuøng vôùi söï phaùt trieån veà kinh teá, cô caáu giai caáp trong xaõ hoäi cuõng thay ñoåi: - Giai caáp quyù toäc phong kieán phaân hoaù, moät boä phaän thay ñoåi phöông thöùc kinh doanh do ñoù bieán thaønh taàng lôùp quyù toäc môùi. - Giai caáp tö saûn ñang hình thaønh bao goàm caùc thöông nhaân lôùn vaø caùc oâng chuû coâng tröôøng thuû coâng. - Taàng lôùp bình daân thaønh thò bao goàm thôï thuû coâng ngheøo, noâng daân khuaân vaùc… - Giai caáp noâng daân cuõng coù söï phaân hoùa. Ñeán theá kyû XVI noùi chung cheá ñoä noâng noâ ñaõ tan raõ, moät boä phaän noâng daân trôû thaønh phuù noâng, traùi laïi moät soá khaùc Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  2. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 39 - bò phaù saûn bieán thaønh coá noâng, coâng nhaân coâng tröôøng thuû coâng hoaëc nhöõng keû lang thang. c. Veà toân giaùo : - Taàng lôùp quyù toäc cuõ vaãn theo ñaïo Thieân chuùa. - Taàng lôùp quyù toäc môùi thöôøng theo Taân giaùo Luthô. - Giai caáp tö saûn vaø phuù noâng theo Taân Giaùo Canvanh. - Bình daân thaønh thò, noâng daân thì theo Taân Giaùo Canvanh hoaëc theo phaùi Röûa toäi laïi (1). 3. Chính saùch thoáng trò cuûa Taây Ban Nha ñoái vôùi Neâñeùclan: - Veà chính trò: Ñeå thoáng trò Neâñeùclan, hoaøng ñeá Ñöùc vaø töø naêm 1556 veà sau laø vua Taây Ban Nha cöû moät vieân Toaøn quyeàn ñoùng ôû Bryuxen, ñoàng thôøi cöû moät Hoàng y giaùo chuû laøm phuï chính. Thôøi Philíp II, Taây Ban Nha coøn cho quaân sang chieám ñoùng Neâñeùclan. - Veà toân giaùo : Saùclô V thi haønh chính saùch ñaøn aùp khoác lieät caùc loaïi Taân giaùo. Ñaëc bieät naêm 1550, Saùclô V ban boá saéc leänh quy ñònh khoâng nhöõng tín ñoà Taân giaùo bò xöû töû maø nhuõng ngöôøi giuùp ñôõ, che giaáu thaäm chí noùi chuyeän thaân maät vôùi tín ñoà Taân giaùo cuõng bò tòch thu taøi saûn. - Veà kinh teá : Saùclô V vaø Philíp II ñaõ ñaët ra ôû Neâñeùclan moät cheá ñoä thueá khoaù heát söùc naëng neà, ñoàng thôøi coøn caám caùc thuyeàn buoân cuûa Neâñeùclan khoâng ñöôïc buoân baùn vôùi caùc thuoäc ñòa cuûa Taây Ban Nha ôû chaâu Myõ. Nhö vaäy, döôùi söï thoáng trò cuûa phong kieán Taây Ban Nha, nhaân daân Neâñeùclan bò maát töï do veà chính trò, bò ñaøn aùp veà toân giaùo vaø bò phaù hoaïi veà kinh teá. Do vaäy, ñaïi ña soá quaàn chuùng nhaân daân bò phaù saûn. Toùm laïi, tröôùc caùch maïng, trong xaõ hoäi Neâñeùclan coù 2 maâu thuaãn chuû yeáu: - Maâu thuaãn giöõa nhaân daân Neâñeùclan vôùi phong kieán Taây Ban Nha. - Maâu thuaãn giöõa quan heä tö baûn chuû nghóa môùi ra ñôøi vôùi cheá ñoä phong kieán. Maâu thuaãn thöù nhaát chính laø nguyeân nhaân tröïc tieáp thuùc ñaåy cuoäc ñaáu tranh sôùm buøng noå, coøn maâu thuaãn thöù 2 laø yeáu toá quyeát ñònh tính chaát cuûa cuoäc caùch maïng Neâñeùclan. 1 )Phaùi röûa toäi laïi chuû tröông ngoaøi laàn röûa toäi luùc môùi ra ñôøi, ngöôøi lôùn phaûi röûa toäi moät laàn nöõa, coøn vieäc thôø aûnh töôïng vaø caùc nghi thöùc khaùc ñeàu bò baõi boû. Lyù töôûng cuûa hoï laø “Thieân quoác nghìn naêm” töùc laø moät xaõ hoäi khaùc haún vôùi xaõ hoäi ñaày aùp böùc boùc loät ñöông thôøi Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  3. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 40 - II. Dieãn bieán cuoäc caùch maïng: 1. Hoaït ñoäng hôïp phaùp cuûa moät soá quyù toäc: Do chính saùch thoáng trò cuûa Taây Ban Nha, trong giai caáp quyù toäc cuõng coù moät boä phaän khoâng ñoàng tình neân hoï laø nhöõng keû ñaàu tieân leân tieáng yeâu caàu phaûi söûa ñoåi nhöõng chính saùch aáy. - Naêm 1563, ba nhaø ñaïi quyù toäc laø hoaøng thaân Vinhem Oraêng, Baù töôùc Eùcmoâng vaø Ñoâ ñoác Hooùcnô tröôùc Hoäi ñoàng nhaø nöôùc ñaõ yeâu caàu Taây Ban Nha ruùt quaân ñoäi, trieäu hoài Hoàng y giaùo chuû Gravenla, thuû tieâu caùc leänh tröøng trò Taân giaùo, nhöng chính quyeàn Taây Ban Nha khoâng ñaùp öùng ñaày ñuû. - Naêm 1565, Baù töôùc Eùcmoâng sang Taây Ban Nha trieàu kieán Philíp II ñeå trình baøy caùc ñieàu thænh nguyeän nhöng vaãn khoâng coù keát quaû. - Naêm 1566, moät ñoaøn ñaïi bieåu cuûa Hoäi hoøa giaûi (moät toå chöùc cuûa thanh nieân quùy toäc) ñeán gaëp Toaøn quyeàn cuûa Taây Ban Nha ôû Neâñeùclan. Hoï aên maëc raùch röôùi ñeå töôïng tröng cho söï ngheøo khoå cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng yeâu caàu cuûa hoï vaãn khoâng ñöôïc giaûi quyeát, hôn nöõa, moät vieân quan ôû ñoù ñaõ goïi hoï laø “ boïn aên maøy”. Vì vaäy, veà sau, chöõ “aên maøy” ñöôïc söû duïng voùi yù nghóa laø “ caùch maïng”. 2. Caùch maïng buøng noå vaø chính saùch khuûng boá cuûa Taây Ban Nha : a. Söï noåi daäy cuûa quaàn chuùng ( 1566-1567 ): Nhaän thaáy söï ñaáu tranh hôïp phaùp cuûa moät soá quyù toäc khoâng ñem laïi keát quûa, ngaøy 11-8-1566, nhaân daân nhieàu nôi ôû mieàn Nam noåi daäy khôûi nghóa maø muïc tieâu ñaáu tranh ñaàu tieân cuûa hoï laø Giaùo hoäi Thieân Chuùa. Hoï mang theo gaäy saét, buùa , thang, daây thöøng xoâng vaøo caùc nhaø thôø ñaäp, phaù töôïng thaùnh, ñoà thôø … vaø hoâ to: “ Aên maøy muoân naêm!”. b. Chính saùch khuûng boá vaø vô veùt cuûa chính quyeàn Taây Ban Nha: - Thaùng 8-1567, Philip II cöû Coâng töôùc Anba ñem 18.000 quaân sang Neâñeùclan. Anba laäp töùc thi haønh chính saùch khuûng boá heát söùc taøn baïo. Khaép Neâñeùclan ñaâu ñaâu cuõng ñaày raãy maùy cheùm vaø giaù treo coå. Chæ trong voøng 2 naêm (1567-1569) ñaõ coù tôùi 8.000 ngöôøi trong ñoù coù caû Baù töôùc Eùcmoâng vaø Ñoâ ñoác Hooùcnô bò xöû töû. - Song song vôùi chính saùch khuûng boá, Anba coøn tòch thu taøi saûn nhöõng ngöôøi bò gieát, ñaët ra cheá ñoä thueá môùi raát naëng neà… Muïc ñích cuûa chính saùch vô veùt naøy khoâng chæ nhaèm laøm giaøu cho quoác khoá Taây Ban Nha maø coøn laøm cho nhaân daân Neâñeùclan kieät queä do ñoù phaûi khuaát phuïc. c. Hoaït ñoäng quaân söï cuûa Vinhem Oraêng vaø söï thaønh laäp caùc ñoäi du kích: - Khi Anba keùo quaân sang Neâñeùclan, Vinhem Oraêng ñaõ chaïy sang sang Ñöùc. Nhôø söï giuùp ñôõ cuûa phaùi Taân giaùo ôû Ñöùc vaø Phaùp, Vinhem Oraêng chieâu moä ñöôïc moät ñoäi quaân ñaùnh thueâ goàm 30.000 ngöôøi. Naêm 1568, oâng ñöa quaân ñaùnh thueâ veà Neâñeùclan taán coâng Taây Ban Nha nhöng bò thaát baïi. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  4. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 41 - - Trong khi ñoù, moät boä phaän trong giai caáp tö saûn, coâng nhaân, thôï thuû coâng, noâng daân ôû mieàn Nam troán vaøo röøng nuùi laäp thaønh nhöõng ñoäi du kích laáy teân laø “Ñoäi aên maøy treân röøng”. Cuõng thôøi gian aáy, thuûy thuû, ngö daân, coâng nhaân beán caûng ôû mieàn Baéc cuõng thaønh laäp nhöõng ñoäi du kích goïi laø “Ñoäi aên maøy treân bieån”. Chính phong traøo chieán tranh du kích cuûa nhaân daân laø söï chuaån bò cho cao traøo caùch maïng saép dieãn ra. 3. Phong traøo khôûi nghóa giaønh chính quyeàn ôû caùc thaønh phoá (1572-1578): a. Phong traøo khôûi nghóa ôû mieàn Baéc: Ngaøy 1-4-1572, moät ñoäi du kích treân bieån ñaõ chieám ñöôïc moät thaønh phoá nhoû treân!ñaûo thuoäc tænh Deâlan. Söï kieän ñoù, laø moät tín hieäu môû ñaàu cuûa phong traøo khôûi nghóa raàm roä ôû caùc tænh mieàn Baéc. Ñeán muøa heø naêm 1572, hai tænh Hoâlan vaø Deâlan ñöôïc hoaøn toaøn giaûi phoùng. Ñeán cuoái naêm 1573, nhieàu tænh khaùc cuõng laàn löôït tuyeân boá ñoäc laäp. b. Phong traøo khôûi nghóa ôû mieàn Nam: Ngaøy 4-9-1576, ôû Bruyxen noå ra khôûi nghóa, cô quan thoáng trò cuoái cuøng cuûa Taây Ban Nha bò laät ñoå. Nhaân nhöõng thaéng lôïi cuûa caùch maïng mieàn Nam, thaùng 10-1576 ôû Ghentô ñaõ trieäu taäp moät cuoäc hoäi nghò ba caáp toaøn Neâñeùclan. Hoäi nghò naøy thoâng qua moät vaên kieän goïi laø “Hieäp ñònh Ghentô”. Hieäp ñònh naøy ñeà caäp ñeán nhieàu vaán ñeà, trong ñoù chuû yeáu nhaát laø vaán ñeà lieân hôïp löïc löôïng ñeå truïc xuaát ngöôøi Taây Ban Nha ra khoûi Neâñeùclan . 4. Thaéng lôïi ôû mieàn Baéc vaø söï thaønh laäp nöôùc Coäng hoøa Haø Lan: Ngaøy 6-1-1579, giôùi quyù toäc muoán thoûa hieäp vôùi Taây Ban Nha ôû mieàn Nam thaønh laäp ñoàng minh Araùt ñònh lieân hôïp vôùi Taây Ban Nha ñeå daäp taét phong traøo caùch maïng trong caû nöôùc. Ngaøy 26-7-1581, Hoäi nghò 3 caáp caùc tænh mieàn Baéc vaø moät soá thaønh phoá lôùn thaønh laäp ñoàng minh Utôreát. Ñoàng minh Utôreát chính laø cô sôû cuûa vieäc thaønh laäp nöôùc coäng hoøa tö saûn ôû mieàn Baéc Neâñeùclan. Ngaøy 26-7-1581, Hoäi nghò ba caáp caùc tænh mieàn Baéc vaø moät soá thaønh phoá lôùn chính thöùc tuyeân boá pheá truaát Philíp II vôùi tö caùch laø vua Neâñeùclan. Mieàn Baéc Neâñeùclan trôû thaønh moät nöôùc coäng hoøa goïi laø nöôùc Coäng hoøa lieân tænh, veà sau goïi laø nöôùc Coäng hoøa Haø Lan. Vinhem Oraêng ñöôïc cöû laøm Toång ñoác. ( Ñeán thaùng 7-1584, oâng bò tay sai cuûa Philíp II aùm saùt). Coøn ôû mieàn Nam, töø naêm 1581-1585, quaân Taây Ban Nha chieám laïi ñöôïc nhieàu thaønh phoá, phong traøo caùch maïng ôû ñaây bò thaát baïi. Trong khi ñoù, Taây Ban Nha gaëp nhieàu khoù khaên lieân tieáp, vì vaäy, naêm 1609, Taây Ban Nha phaûi kyù vôùi Haø Lan hieäp ñònh ñình chieán 12 naêm. Theo hieäp ñònh naøy, Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  5. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 42 - Taây Ban Nha thöøa nhaän neàn ñoäc laäp cuûa mieàn Baéc Neâñeùclan trong thôøi gian ñình chieán. Hieäp ñònh ñình chieán 1609 ñaùnh daáu cuoäc caùch maïng ôû mieàn Baèc Neâñeùclan ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi. Ñeán naêm 1648, neàn ñoäc laäp cuûa Haø Lan ñöôïc nhieàu nöôùc Taây Aâu coâng nhaän. Coøn caùc tænh phía Nam töùc laø nöôùc Bæ sau naøy vaãn laø xöù baûo hoä cuûa Taây Ban Nha, ñeán theá kyû XVIII laïi leä thuoäc vaøo Aùo vaø Phaùp, ñeán naêm 1830 môùi ñöôïc ñoäc laäp. III. Tính chaát , yù nghóa vaø haïn cheá cuûa caùch maïng Neâñeùclan: 1. Tính chaát: Nhieäm vuï cuûa caùch maïng Neâñeùclan laø ñaùnh ñuoåi boïn thoáng trò Taây Ban Nha, ñoàng thôøi laät ñoå cheá ñoä phong kieán nhaèm ñöa ñaát nöôùc tieán leân xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa. Do nhieäm vuï aáy quy ñònh, caùch maïng Neâñeùclan laø moät cuoäc caùch maïng tö saûn dieãn ra döôùi hình thöùc moät cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc. 2. YÙ nghóa: Thaéng lôïi cuûa caùch maïng Haø Lan coù 2 yù nghóa quan troïng: a. Ñaây laø cuoäc caùch maïng tö saûn thaønh coâng ñaàu tieân trong lòch söû. Bôûi vaäy thaéng lôïi cuûa caùch maïng Haø Lan laø daáu hieäu ñaàu tieân cuûa söï thaéng lôïi taát yeáu cuûa cheá ñoä tö baûn chuû nghóa ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán. b. Thaéng lôïi cuûa caùch maïng ôû mieàn Baéc Neâñeùclan ñaõ môû ra con ñöôøng phaùt trieån nhanh choùng veà moïi maët laøm cho Haø Lan trôû thaønh “moät nöôùc tö baûn kieåu maãu trong theá kyû VXII”. Veà kinh teá, caùc ngaønh coâng thöông nghieäp ñeàu phaùt trieån nhanh choùng. Ñeå vieäc buoân baùn vôùi nhöõng mieàn xa xoâi ñöôïc tieán haønh moät caùch coù toå chöùc vaø coù hieäu quaû lôùn, naêm 1602, Haø Lan thaønh laäp Coâng ty Ñoâng Aán Ñoä ñeå buoân baùn vôùi phöông Ñoâng, naêm 1626, laïi thaønh laäp Coâng ty Taây Aán Ñoä ñeå buoân baùn vôùi chaâu Myõ. Ñoàng thôøi, Haø Lan coøn tích cöïc tìm kieám ñaát thöïc daân. Keát quaû, ôû phöông Ñoâng, Haø Lan chieám ñöôïc moät soá cöù ñieåm ôû Aán Ñoä, Inñoâneâxia, ñaûo Ñaøi Loan…ôû Taây baùn caàu, Haø Lan chieám ñöôïc moät vuøng ñaát ôû Baéc Myõ roài ñaët teân laø Haø Lan môùi. Taïi ñaây, naêm 1626, hoï döïng leân moät thaønh phoá goïi laø “Amxteùcñam môùi”. Ñoù laø Nöõu Öôùc ngaøy nay. Do söï phaùt trieån cuûa coâng thöông nghieäp, haûi caûng, Amxteùcñam trôû thaønh moät thaønh phoá raát saàm uaát ñoàng thôøi laø thuû ñoâ kinh teá cuøa Haø Lan ( Thuû ñoâ chính trò laø La Hay). Veà vaên hoùa, nöûa ñaàu theá kyû XVII, Haø Lan cuõng laø nöôùc tieân tieán. Naêm 1575, tröôøng Ñaïi hoïc Laâyñen, tröôøng ñaïi hoïc Taân giaùo ñaàu tieân ôû chaâu Aâu ñöôïc thaønh laäp. Haø Lan cuõng laø nöôùc baùo chí ra ñôøi sôùm nhaát. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  6. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 43 - Ñoàng thôøi, caùc maët khoa hoïc kyõ thuaät, trieát hoïc, söû hoïc, luaät hoïc… cuõng coù nhieàu thaønh töïu noåi baät. 3. Haïn cheá : Haïn cheá lôùn nhaát cuûa caùch maïng Neâñeùclan laø caùch maïng chæ giaønh ñöôïc thaéng lôïi ôû nöûa nöôùc maø ngay ôû ñoù so vôùi yeâu caàu cuûa moät cuoäc caùch maïng tö saûn thì thaønh quaû ñaït ñöôïc cuõng chöa trieät ñeå. Cuï theå laø: - Tuy thaønh laäp chính theå coäng hoøa nhöng chöùc Toång ñoác laïi giao cho doøng hoï Oraêng naém giöõ heát ñôøi naøy sang ñôøi khaùc trong moät thôøi gian daøi. - Nhaân daân khoâng ñöôïc höôûng quyeàn töï do daân chuû. Soá ngöôøi coù quyeàn baàu cöû chæ chieám khoaûng 0,2%. - Noâng daân khoâng ñöôïc giaûi quyeát yeâu caàu ruoäng ñaát. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá ñoù laø cuoäc caùch maïng Neâñeùclan noå ra trong ñieàu kieän chuû nghóa tö baûn ôû ñaây phaùt trieån chöa chín muoài, neàn kinh teá mang naëng tính chaát thöông nghieäp, thò tröôøng chung chöa hình thaønh, caû nöôùc chia thaønh 2 mieàn kinh teá vôùi 2 trung taâm khaùc nhau laø Amxteùcñam vaø Anveùcpen. Trong vieäc buoân baùn vôùi beân ngoaøi, 2 mieàn coù quan heä vôùi nhöõng khu vöïc khaùc nhau, caùc cheá ñoä ño löôøng, tieàn teä vaø theå leä kinh doanh thöông nghieäp cuõng chöa thoáng nhaát. Coøn coâng nghieäp khoâng nhöõng chöa phaùt trieån töông xöùng vôùi thöông nghieäp maø coøn ñang ôû giai ñoaïn coâng tröôøng thuû coâng. Moái lieân heä veà vaên hoùa cuõng chöa chaët cheõ. Toaøn Neâñeùclan chöa coù moät ngoân ngöõ thoáng nhaát maø mieàn Baéc noùi tieáng Phlamaêng, mieàn Nam noùi tieáng Phaùp, mieàn Ñoâng noùi tieáng Ñöùc. Do ñöôïc hình thaønh treân cô sôû cheá ñoä tö baûn chöa chín muoài neân giai caáp tö saûn Neâñeùclan coøn non yeáu, chính vì vaäy, trong quaù trình ñaáu tranh hoï thöôøng toû ra thoûa hieäp vaø phaûi chia quyeàn laõnh ñaïo cho taàng lôùp quyù toäc môùi. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  7. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 44 - ÑAËC ÑIEÅM CUÛA LÒCH SÖÛ PHÖÔNG TAÂY TRUNG ÑAÏI 1. Xaõ hoäi phöông Taây thôøi trung ñaïi laø xaõ hoäi phong kieán. Quan heä phong kieán ôû ñaây laø quan heä laõnh chuùa noâng noâ. 2. Thaønh thò ôû phöông Taây laø trung taâm coâng thöông nghieäp. Thaønh thò coù vai troø raát quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. 3. Giaùo hoäi Thieân Chuùa coù vai troø raát lôùn. Giaùo hoäi laø truï coät cuûa cheá ñoä phong kieán Taây Aâu. 4. Ñeán theá kyû XVI, quan heä tö baûn chuû nghóa ra ñôøi vaø phaùt trieån phoå bieán ôû Taây Aâu. Cheá ñoä phong kieán böôùc vaøo thôøi kì tan raõ. Y|Z NOÄI DUNG OÂN TAÄP 1. Söï hình thaønh cheá ñoä ruoäng ñaát phong kieán vaø cheá ñoä noâng noâ ôû vöông quoác Phraêng. 2. Phöôøng hoäi thuû coâng nghieäp. Aûnh höôûng cuûa thaønh thò ñoái vôùi cheá ñoä phong kieán. 3. Giaùo hoäi Kitoâ ñaàu thôøi Trung ñaïi. Cuoäc vieãn chinh Thaäp töï laàn thöù nhaát vaø laàn thöù tö. Haäu quaû cuûa phong traøo cuûa phong traøo vieãn chinh Thaäp töï. 4. Söï phaùt hieän con ñöôøng bieån sang phöông Ñoâng vaø söï phaùt hieän chaâu Myõ. Haäu quaû cuûa phaùt kieán ñòa lyù. 5. Caûi caùch toân giaùo cuûa Luthô vaø Canvanh.Söï phaûn coâng cuûa giaùo hoäi Thieân Chuùa. 6. Quaù trình tích luõy voán ban ñaàu cuûa chuû nghóa tö baûn. Coâng tröôøng thuû coâng.Söï ra ñôøi cuûa giai caáp tö saûn vaø giai caáp voâ saûn. 7. Nhöõng noã löïc cuûa vua Phaùp trong coâng cuoäc thoáng nhaát ñaát nöôùc. Cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá thôøi Phraêng xoa I. 8. Nguyeân nhaân, tính chaát, yù nghóa vaø haïn cheá cuûa caùch maïng Neâñeùclan. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  8. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 45 - Phaàn II. LÒCH SÖÛ PHÖÔNG ÑOÂNG THÔØI TRUNG ÑAÏI Baøi I. TRUNG QUOÁC I. CAÙC TRIEÀU ÑAÏI TÖØ TAÀN ÑEÁN THANH (221TCN – 1840) 1. Trieàu Taàn (221-206): a. Söï thoáng trò cuûa trieàu Taàn: Sau khi thoáng nhaát Trung Quoác, vua nöôùc Taàn laø Doanh Chính xöng laøm hoaøng ñeá, lòch söû quen goïi laø Taàn Thuûy Hoaøng. Trieàu ñaïi phong kieán thoáng nhaát do oâng thaønh laäp cuõng goïi laø trieàu Taàn. Coâng vieäc ñaàu tieân cuûa Taàn Thuûy Hoaøng laø xaây döïng boä maùy nhaø nöôùc chuyeân cheá taäp quyeàn trung öông, chia caû nöôùc thaønh 36 quaän, ngoaøi ra coøn thi haønh cheá ñoä thoáng nhaát trong caû nöôùc veà tieàn teä, ño löôøng, chöõ vieát vaø phaùp luaät. Tuy nhieân, Taàn Thuûy Hoaøng laø moät oâng vua raát taøn baïo, thích cheùm gieát ñeå ra uy, laïi baét nhaân daân phaûi xaây döïng nhieàu coâng trình kieán truùc ñoà soä nhö Vaïn Lyù tröôøng thaønh, laêng Li Sôn, cung A Phoøng v.v… Taàn Thuûy Hoaøng coøn tieáp tuïc duøng ñöôøng loái phaùp gia ñeå trò nöôùc, do ñoù oâng ñaõ ra leänh tòch thu vaø thieâu huûy Kinh Thi, Kinh Thö cuûa phaùi Nho gia vaø caùc taùc phaåm cuûa caùc nhaø tö töôûng thôøi Chieán quoác. Ñoàng thôøi Taàn Thuûy Hoaøng coøn ra leänh choân soáng 460 nhaø nho vì ñaõ vi phaïm leänh caám cuûa trieàu Taàn. Naêm 210 TCN, Taàn Thuûy Hoaøng cheát, ngöôøi con noái ngoâi laø Taàn Nhò Theá tieáp tuïc thi haønh ñöôøng loái thoáng trò taøn baïo nhöng laïi laø moät keû ngu ñaàn, moïi vieäc ñeàu do quan hoaïn Trieäu Cao luõng ñoaïn. b. Phong traøo khôûi nghóa cuoái Taàn: Soáng döôùi söï thoáng trò taøn baïo cuûa nhaø Taàn, nhaân daân Trung Quoác voâ cuøng cöïc khoå. Hôn nöõa, nhöõng ngöôøi bò xöû töû vaø tuø ñaøy khoâng theå keå heát. Bôûi vaäy, nhaân daân Trung Quoác chæ coøn chôø thôøi cô ñeå noåi daäy laät ñoå nhaø Taàn. Phong traøo khôûi nghóa do Traàn Thaéng vaø Ngoâ Quaõng laõnh ñaïo: Traàn Thaéng vaø Ngoâ Quaõng laø nhöõng noâng daân bò baét ñi traán thuû ôû Nguõ Döông. Naêm 209 TCN, töø höôùng Ñaïi Traïch, hai oâng hoâ haøo ñoàng ñoäi noåi daäy khôûi nghóa. Löïc löôïng nghóa quaân phaùt trieån raát nhanh choùng. Ñeán ñaát Traàn, Traàn Thaéng xöng laøm vua. Nöûa naêm sau phong traøo bò thaát baïi. Phong traøo choáng Taàn cuûa Haïng Löông, Haïng Vuõ vaø Löu Bang: Khi nghe tin Traàn Thaéng, Ngoâ Quaõng khôûi nghóa, ôû nhieàu nôi nhieàu ngöôøi ñaõ noåi daäy höôûng öùng, trong ñoù coù chuù chaùu Haïng Löông, Haïng Vuõ vaø Löu Bang. Naêm 206 TCN, quaân Löu Bang tieán vaøo kinh ñoâ Haøm Döông cuûa Trieàu Taàn, vua cuoái cuøng cuûa Taàn laø Töû Anh phaûi ñaàu haøng. Trieàu Taàn suïp ñoå. Ngay sau ñoù, Haïng Vuõ keùo Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  9. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 46 - quaân vaøo Haøm Döông, gieát Töû Anh, ñoát cung thaát, thu cuûa caûi chaâu baùu vaø laøm chuû ñaát Taàn. 2. Trieàu Taây Haùn. Trieàu Taân. Trieàu Ñoâng Haùn: a. Cuoäc chieán tranh Haùn – Sôû vaø söï thaønh laäp trieàu Taây Haùn (206 TCN – 8 CN): Sau khi laät ñoå nhaø Taàn, Haïng Vuõ töï xöng laøm Taây Sôû Baù Vöông vaø phong cho Löu Bang laøm Haùn Vöông. Ngay sau ñoù, giöõa Haïng Vuõ vaø Löu Bang xaûy ra moät cuoäc chieán tranh, lòch söû goïi laø cuoäc chieán tranh Haùn Sôû. Ñeán naêm 202 TCN, Haïng Vuõ thua phaûi töï töû. Löu Bang leân laøm Hoaøng ñeá, hieäu laø Haùn Cao Toå, ñoùng ñoâ ôû Tröôøng An neân goïi laø Taây Haùn. b. Söï ñaáu tranh trong noäi boä trieàu Taây Haùn: - Khi nhaø Haùn môùi thaønh laäp, Haùn Cao Toå ñaõ phong ñaát phong vöông cho nhöõng ngöôøi thaân thích vaø caùc coâng thaàn nhöng khoâng bao laâu, Haùn Cao Toå sôï löïc löôïng cuûa caùc vöông khaùc hoï nhö Haøn Tín, Anh Boá, Baønh Vieät,… quaù lôùn, do ñoù ñaõ gaùn cho hoï toäi coù möu ñoà laøm phaûn ñeå tieâu dieät hoï. - Naêm 195 TCN, Haùn Cao Toå cheát, Hueä Ñeá ñöôïc noái ngoâi, nhöng moïi vieäc ñeàu do Löõ Haäu (hoaøng haäu cuûa Cao Toå) quyeát ñònh. Naêm 188 TCN, Hueä Ñeá cheát, Löõ Haäu nghieãm nhieân trôû thaønh ngöôøi caàm quyeàn nhö hoaøng ñeá. Trong thôøi gian ñoù, Löõ Haäu ñaõ giao cho nhöõng ngöôøi hoï Löõ quyeàn cao chöùc troïng. Naêm 180 TCN, Löõ Haäu cheát, ngai vaøng cuûa hoï Löu laïi ñöôïc cuûng coá. c. Söï cöôøng thònh cuûa Trieàu Haùn: Sau moät thôøi gian oån ñònh, naêm 140 TCN, Haùn Vuõ Ñeá (140 – 87 TCN) leân ngoâi, trieàu Taây haùn böôùc vaøo thôøi kyø huøng maïnh nhaát. Ñeå taêng cöôøng cheá ñoä taäp quyeàn Trung öông, Haùn Vuõ Ñeá thi haønh chính saùch laøm giaûm theá löïc cuûa caùc vöông, ñoàng thôøi ñeå ñöôïc thoáng nhaát veà maët tö töôûng, naêm 136 TCN, Haùn Vuõ Ñeá ra leänh chæ ñeà cao Nho hoïc, töø ñoù hoïc thuyeát naøy trôû thaønh coâng cuï tinh thaàn ñeå baûo veä cheá ñoä phong kieán Trung Quoác treân 2000 naêm lòch söû. Ñoái vôùi beân ngoaøi, Haùn Vuõ Ñeá ñaõ phaùt trieån theá löïc sanh Trung AÙ, xaâm löôïc Coå Trieàu Tieân, chinh phuïc Nam Vieät do ñoù ñaõ thaønh laäp moät ñeá quoác coù cöông giôùi raát roäng lôùn. Trieàu Taân (9- 23): Ñeán cuoái theá kyû I TCN, trieàu Taây Haùn böôùc vaøo thôøi kyø suy yeáu. Trong khi ñoù, vua thöôøng nhoû tuoåi, quyeàn binh rôi vaøo tay ngoaïi thích. Ñeán naêm 8 TCN, nhaø Taây Haùn bò moät ngöôøi hoï ngoaïi laø Vöông Maõng cöôùp ngoâi. Trieàu Taây Haùn keát thuùc. Sau khi cöôùp ngoâi cuûa Taây Haùn, Vöông Maõng leân laøm vua laäp neân moät trieàu ñaïi môùi goïi laø Taân. Ñeå cöùu vaõn tình hình nguy ngaäp cuoái thôøi Taây Haùn, Vöông Maõùng ñaõ thi haønh moät soá caûi caùch veà quyeàn sôû höõu ruoäng ñaát, veà noâ tyø,… nhöng khoâng thaønh coâng. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  10. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 47 - Phong traøo chieán tranh noâng daân Luïc Laâm- Maøy Ñoû vaø söï thaønh laäp trieàu Ñoâng Haùn: Cuoäc caûi caùch cuûa Vöông Maõng khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng khoù khaên trong xaõ hoäi. Noâng daân vaãn raát ñoùi khoå. - Naêm 17, noâng daân vuøng Hoà Baéc döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Vöông Khuoâng, Vöông Phöôïng noåi daäy khôûi nghóa. Hoï laáy nuùi Luïc Laâm laøm caên cöù neân goïi laø quaân Luïc Laâm. Tham gia haøng nguõ khôûi nghóa coù moät soá ñòa chuû nhö Löu Huyeàn vaø hai anh em Löu Ñieàn Löu Tuù. Quaân khôûi nghóa cöû Löu Huyeàn laøm vua. Naêm 23, ôû Tröôøng An noå ra binh bieán. Vöông Maõng bò gieát cheát. Löu Huyeàn vaøo laøm vua ôû Tröôøng An. - Naêm 18, noâng daân vuøng Sôn Ñoâng, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Phaøn Suøng cuõng noåi daäy khôûi nghóa. Ñeå laøm daáu hieäu rieâng, noâng daân boâi ñoû loâng maøy neân goïi laø quaân Maøy Ñoû (Xích Mi). Quaân Maøy Ñoû cöû Löu Boàn Töû leân laøm vua roài tieán sang phía Taây taán coâng Tröôøng An. Löu Huyeàn ñaàu haøng. Löu Boàn Töû tieáp quaûn Tröôøng An. - Sau khi Löu Huyeàn ñöôïc toân leân laøm vua, Löu Dieãn bò gieát coøn Löu Tuù ñöôïc cöû leân vuøng Haø Baéc ñeå xaây döïng löïc löôïng. Naêm 25, quaân Löu Tuù chieám ñöôïc Laïc Döông. Löu Tuù töï xöng laøm Hoaøng ñeá, ñaët quoác hieäu laø Haùn, vì kinh ñoâ ñoùng ôû Laïc Döông neân goïi laø Ñoâng Haùn (25-220). Phong traøo chieán tranh noâng daân Khaên Vaøng : Trong thôøi kyø ñaàu, xaõ hoäi thôøi Ñoâng Haùn cuõng töông ñoái oån ñònh, nhöng töø ñaàu theá kyû II veà sau, trong trieàu ñình thöôøng xaûy ra cuoäc ñaáu tranh giöõa hoï ngoaïi vaø hoaïn quan neân tình hình chính trò heát söùc roái ren, theâm vaøo ñoù, nhieàu loaïi thieân tai thöôøng xuyeân xaûy ra, nhaân daân voâ cuøng khoán khoå. Naêm 184, Giaùo tröôûng cuûa ñaïo Thaùi Bình laø Tröông Giaùc laõnh ñaïo noâng daân noåi daäy khôûi nghiaõ. Ñeå laøm daáu hieäu rieâng, quaân noâng daân chít khaên vaøng neân cuoäc khôûi nghóa naøy ñöôïc goïi laø khôûi nghóa Khaên Vaøng (Hoaøng Caân). Phong traøo naøy chæ toàn taïi 8 thaùng thì bò ñaøn aùp. Trieàu Ñoâng Haùn tuy chöa bò laät ñoå nhöng töø ñoù vua Ñoâng Haùn trôû thaønh buø nhìn trong tay caùc töôùng quaân phieät nhö Ñoång Traùc, Taøo Thaùo. Ñeán naêm 220, vua Ñoâng Haùn buoäc phaûi “nhöôøng ngoâi” cho con cuûa Taøo Thaùo laø Taøo Phi. Trieàu Ñoâng Haùn dieät vong. 3. Thôøi kyø Tam quoác .Taán- Nam Baéc trieàu : a. Tam quoác (220- 280): Cuoái thôøi Ñoâng Haùn, do chính phuû trung öông suy yeáu, trong caû nöôùc xuaát hieän nhieàu taäp ñoaøn quaân phieät. Sau moät thôøi gian tieâu dieät laãn nhau, ñeán ñaàu theá kyû III chæ coøn laïi 3 theá löïc: Taøo Thaùo ôû mieàn Baéc, Toân Quyeàn ôû Ñoâng Nam, Löu Bò ôû Taây Nam. Naêm 220, Taøo Thaùo cheát, Taøo Phi cöôùp ngoâi cuûa Ñoâng Haùn leân laøm Hoaøng ñeá, ñoùng ñoâ ôû Laïc Döông, ñaët quoác hieäu laø Nguïy (220-265). Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  11. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 48 - Naêm 221, Löu Bò cuõng xöng laøm Hoaøng ñeá, ñoùng ñoâ ôû Thaønh Ñoâ, ñaët teân nöôùc laø Haùn, lòch söû thöôøng goïi laø Thuïc (221-263). Naêm 222, Toân Quyeàn xöng vöông, ñoùng ñoâ ôû Kieán Nghieäp, ñaët teân nöôùc laø Ngoâ. Ñeán naêm 229, Toân Quyeàn cuõng xöng laøm Hoaøng ñeá. Naêm 263, Thuïc bò Nguïy dieät. Naêm 265, trieàu Taán thay Nguïy. Naêm 280, Ngoâ bò Taán dieät. Thôøi Tam Quoác chaám döùt. b. Trieàu Taán (265- 420): Taây Taán (265-316): Töø naêm 249, Tö Maõ YÙ daõ naém ñöôïc moïi quyeàn haønh cuûa nöôùc Nguïy. Naêm 265, chaùu cuûa Tö Maõ YÙ laø Tö Maõ Vieâm baét vua Nguïy phaûi nhöôøng ngoâi, hieäu laø Vuõ Ñeá, ñaët quoác hieäu laø Taân, kinh ñoâ vaãn ñoùng ôû Laïc Döông, lòch söû goïi laø Taây Taán. Naêm 291, trong noäi boä trieàu Taán xaûy ra moât cuoäc noâi chieán keùo daøi 16 naêm goïi laø “loaïn taùn vöông”. Nhaân tình hình aáy caùc toäc Hung Noâ, Yeát, Tieân Ty, Ñeâ, Khöông maø ñôøi Taán goïi laø Nguõ Hoà khoâng ngöøng noåi daäy choáng Taán. Naêm 316, Taây Taán bò ngöôøi Haùn do Hung Noâ thaønh laäp tieâu dieät. Töø ñoù cho ñeán naêm 439, ôû mieàn Baéc Trung Quoác ñaõ thaønh laäp raát nhieàu nöôùc cuûa caùc daân toäc thieåu soá. Ñoâng Taán (317- 420): Sau khi Taây Taán dieät vong, moât ngöôøi trong toân thaát nhaø Taán laø Tö Maõ Dueä ñöôïc laäp neân laøm vua ôû mieàn Nam, ñoùng ñoâ ôû Kieán Khang (Nam Kinh), lòch söû goïi laø Ñoâng Taán. Ñeán naêm 420, moät vieân töôùng laø Löu Duï baét vua Ñoâng Taán phaûi “nhöôøng ngoâi”. Ñoâng Taán dieät vong. Nam Baéc trieàu (420-589): Töø naêm 317, Trung Quoác ñaõ chia thaønh 2 mieàn nhöng töø naêm 420, lòch söû Trung Quoác môùi böôùc vaøo thôøi kyø Nam Baéc trieàu. Trong thôøi kyø naøy, ôû mieàn Nam coù 4 trieàu ñaïi keá tieáp nhau laø: - Toáng (420-479) do Löu Duï thaønh laäp. - Teà (479 –502) do Tieâu Ñaïo Thaønh thaønh laäp. - Löông (502 –557) do Tieâu Dieãn thaønh laäp. - Traàn (557 –589) do Traàn Baù Tieân thaønh laäp. Boán trieàu ñaïi naøy ñeàu ñoùng ñoâ ôû Kieán Khang, ñöôïc goïi chung laø Nam trieàu. ÔÛ mieàn Baéc, thôøi Ñoâng Taán coù nhieàu nöôùc nhoû, ñeán naêm 439 môùi thoáng nhaát döôùi trieàu Baéc Nguïy. Naêm 535, Baéc Nguïy chia thaønh 2 nöôùc nhoû laø Ñoâng Nguïy, Taây Nguïy. Naêm 550, Ñoâng Nguïy bò Cao Döông cöôùp ngoâi ñoåi thaønh Baéc Teà. Naêm 557, Taây Nguïy cuõng bò Vuõ Vaên Giaùc cöôùp ngoâi vaø ñoåi thaønh Baéc Chu. Naêm 557, Baéc Chu dieät Baéc Teà, mieàn Baéc laïi ñöôïc thoáng nhaát. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  12. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 49 - Naêm 581, Döông Kieân (oâng ngoaïi cuûa vua Baéc Chu) giaønh ñöôïc ngoâi vua, ñoåi teân nöôùc laø Tuøy, ñoùng ñoâ ôû Tröôøng An. Naêm 589, Tuøy ñem quaân vöôït Tröôøng Giang dieät Traàn. Thôøi kyø Nam Baéc trieàu chaám döùt. 4. Trieàu Tuøy (581-618): a. Söï thoáng trò ñoái vôùi nhaân daân trong nöôùc : Ñaàu thôøi Tuøy, tình hình Trung Quoác töông ñoái oån ñònh. Naêm 604, Döông Kieân (Tuøy Vaên Ñeá) bò con mình laø Döông Quaûng ñaàu ñoäc cheát. Döông Quaûng leân ngoâi hieäu laø Döông Ñeá. Ngay sau khi leân laøm vua, Döông Ñeá huy ñoäng haøng trieäu ngöôøi ñeå xaây döïng Ñoâng ñoâ (Laïc Döông), vöôøn Taây uyeån, haøng chuïc haønh cung vaø moät maïng löôùi soâng ñaøo noái lieàn caùc con soâng lôùn ñeå oâng toå chöùc xaây döïng nhöõng cuoäc du ngoaïn raàm roä baèng thuyeàn. Ñoàng thôøi ñeå chuaån bò phaùt ñoäng chieán tranh xaâm löôïc Cao Caâu Ly, Döông Ñeá huy ñoäng trai traùng trong caû nöôùc phaûi gaáp ruùt vaän chuyeån löông thöïc vuõ khí…ñeán quaän Traùc (vuøng Baéc Kinh ngaøy nay). Vì vaát vaû ñoùi khaùt, ngöôøi goái ñaàu leân nhau maø cheát ñaày ñöôøng. b. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc: Trieàu Tuøy tuy ngaén nguûi nhöng ñaõ gaây nhieàu cuoäc chieán tranh xaâm löôïc caùc nöôùc xung quanh. - Thôøi Tuøy Vaên Ñeá (581-604), naêm 598, nhaø Tuøy ñaõ ñöa 30 vaïn quaân taán coâng Cao Caâu Ly nhöng bò thaát baïi phaûi ruùt lui. ÔÛ nöôùc ta, töø naêm 544, Lyù Bí ñaõ ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Löông, thaønh laäp nöôùc Vaïn Xuaân. Naêm 603, Tuøy sai Löu Phöông ñem 10 vaïn quaân taán coâng nöôùc Vaïn Xuaân. Nöôùc ta laïi bò noäi thuoäc Trung Quoác. - Thôøi Tuøy Döông Ñeá (605-618), naêm 605, Löu Phöông laïi ñöôïc giao nhieäm vuï taán coâng Laâm AÁp (Chieâm Thaønh) nhöng bò toån thaát phaûi ruùt lui. Veà höôùng Taây, nhaø Tuøy khuaát phuïc ñöôïc nhieàu nöôùc nhoû, thaønh laäp 4 quaän roài ñaøy toäi phaïm ñeán laäp ñoàn ñieàn ñeå traán giöõ. Veà höôùng Ñoâng, naêm 612, 613, 614, Tuøy Döông Ñeá lieân tieáp 3 laàn ñöa quaân sang xaâm löôïc Cao Caâu Ly nhöng ñeàu bò thaát baïi. c. Phong traøo chieán tranh noâng daân cuoái Tuøy: Chính saùch thoáng trò vaø hieáu chieán cuûa Tuøy Döông Ñeá laøm cho nhaân daân raát khoán khoå. Vì vaäy, töø naêm 611, khi Tuøy Döông Ñeá ñang gaáp ruùt chuaån bò chieán tranh, ôû Sôn Döông ñaõ coù ngöôøi ñöùng daäy hoâ haøo phaûn chieán. Ñeán cuoái naêm 615, phong traøo khôûi nghóa lan roäng khaép caû nöôùc. Naêm 618, Tuøy Döông Ñeá rôøi Tröôøng An xuoáng Giang Ñoâ ôû mieàn Nam. Naêm 618, Döông Ñeá bò caùc töôùng tuøy toøng laøm binh bieán gieát cheát. Trieàu Tuøy dieät vong. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  13. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 50 - 5. Trieàu Ñöôøng (618- 907) : a. Söï thaønh laäp trieàu Ñöôøng vaø neàn thònh trò thôøi Trinh Quaùn : Nhaân khi nhaân daân caû nöôùc noåi daäy choáng Tuøy, naêm 617, moät vieân quan cuûa Tuøy laø Lyù Uyeân khôûi binh ôû Thaùi Nguyeân (Sôn Taây) roài chieám ñöôïc Tröôøng An. Naêm 618, Lyù Uyeân xöng laøm vua, hieäu laø Cao Toå, ñaët quoác hieäu laø Ñöôøng. Naêm 626, trong noäi boä nhaø Ñöôøng xaûy ra vuï bieán Huyeàn Vuõ Moân. Thaùi töû Lyù Kieán Thaønh cuøng ngöôøi em thöù tö laø Lyù Nguyeân Caùt ñònh möu gieát Lyù Theá Daân (em thöù hai), ngöôøi coù nhieàu coâng lao trong vieäc döïng neân cô nghieäp cuûa trieàu Ñöôøng, nhöng bò Lyù Theá Daân phaùt hieän vaø gieát cheát. Naêm ñoù Lyù Uyeân (Ñöôøng Cao Toå) thoaùi vò. Lyù Theá Daân leân ngoâi hoaøng ñeá, hieäu laø Ñöôøng Thaùi Toâng. OÂng laø hoaøng ñeá loãi laïc nhaát cuûa trieàu Ñöôøng. Döôùi thôøi trò vì cuûa oâng, Trung Quoác ñöôïc oån ñònh veà chính trò, phaùt trieån veà kinh teá vaø vaên hoùa. Tình hình aáy ñöôïc goïi laø “neàn thònh trò thôøi Trinh Quaùn” (Trinh Quaùn laø nieân hieäu cuûa Ñöôøng Thaùi Toâng). b. Söï chuyeân quyeàn cuûa nöõ hoøang Vuõ Taéc Thieân : Naêm 649, Ñöôøng Thaùi Toâng cheát. Cao Toâng noái ngoâi laø moät ngöôøi nhu nhöôïc neân daàn daàn moïi vieäc ñeàu do hoaøng haäu Vuõ Taéc Thieân quyeát ñònh. Naêm 683, Cao Toâng cheát. Trung Toâng, Dueä Toâng laàn löôït ñöôïc laäp leân laøm vua, nhöng moïi quyeàn haønh hoaøn toaøn naém trong tay Thaùi haäu hoï Vuõ. Tuy vaäy vaãn chöa thoûa maõn, neân ñeán naêm 690, VuõTaéc Thieân xöng laøm hoaøng ñeá,ñoåi quoác hieäu thaønh Chu (690-705). Naêm 705, Vuõ Taéc Thieân giaø yeáu laïi oám naëng, trong cung ñình noå ra chính bieán, Vuõ Taéc Thieân phaûi thoaùi vò, nhaø Ñöôøng laïi ñöôïc khoâi phuïc. c. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc ñaàu ñôøi Ñöôøng : Ñaàu ñôøi Ñöôøng, Trung Quoác ñaõ phaùt ñoäng nhieàu cuoäc chieán tranh xaâm löôïc caùc nöôùc xung quanh. - ÔÛ phía Baéc, Ñöôøng Thaùi Toâng chinh phuïc ñöôïc Ñoâng Ñoät Quyeát (630) vaø Tieát Dieân Ñaø (646). Treân ñaát ñai môùi chieám ñöôïc, nhaø ñöôøng thaønh laäp moät cô quan cai trò maø ñeán naêm 669 goïi laø An Baéc Ñoâ hoä phuû. - ÔÛ phía Taây, nhaø Ñöôøng thoân tính ñöôïc nhieàu nöôùc nhoû. Treân cô sôû ñoù, naêm 640, nhaø Ñöôøng thaønh laäp An Taây Ñoâ hoä phuû. - ÔÛ phía Ñoâng Baéc, luùc baáy giôø coù 3 nöôùc laø Cao Caâu Ly, Baùch Teá vaø Taân La. Naêm 645, Ñöôøng Thaùi Toâng töï mình chæ huy 10 vaïn quaân ñi ñaùnh Cao Caâu Ly nhöng bò thaát baïi. Naêm 660, do maâu thuaãn giöõa ba nöôùc Cao Caâu Ly, Baùch Teá vaø Taân La, nhaø Ñöôøng ñaõ tieâu dieät Baùch Teá. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  14. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 51 - Naêm 667, nhaø Ñöôøng taán coâng Cao Caâu Ly. Naêm 668, Cao Caâu Ly thaát baïi phaûi ñaàu haøng. Treân ñaát ñai môùi chieám ñöôïc, nhaø Ñöôøng thaønh laäp An Ñoâng Ñoâ hoä phuû 1 ( ).Nhö vaäy traûi qua gaàn 40 naêm, caùc vua ñaàu ñôøi Ñöôøng ñaõ thoân tính ñöôïc nhieàu nöôùc xung quanh laäp thaønh moät ñeá quoác roäng lôùn vaøo baäc nhaát theá giôùi ñöông thôøi. d. Söï thònh suy thôøi Ñöôøng Huyeàn Toâng. Vuï loaïn An Söû: Sau khi Vuõ Taéc Thieân thoaùi vò, trong 7 naêm tieáp theo, tình hình nhaø Ñöôøng raát roái ren. Naêm 712, Huyeàn Toâng leân ngoâi, nhaø Ñöôøng laïi böôùc vaøo moät thôøi kyø thònh trò, lòch söû goïi laø “ neàn thònh trò thôøi Khai Nguyeân ” (Khai Nguyeân laø moät nieân hieäu cuûa Huyeàn Toâng). Nhöng ñeán cuoái ñôøi mình, Huyeàn Toâng say ñaém Döông Quùy Phi neân khoâng chuù yù ñeán vieäc trò nöôùc. Nhaân tình hình ñoù, naêm 755, An Loäc Sôn vaø Söû Töû Minh khôûi binh choáng Ñöôøng, söû saùch goïi laø loaïn An Söû (755-763). Khi quaân phieán loaïn taán coâng ñeán gaàn Tröôøng An, trieàu ñình nhaø Ñöôøng phaûi chaïy sang Töù Xuyeân. Ñeán naêm 763, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa ngöôøi Hoài Hoät, nhaø Ñöôøng môùi deïp ñöôïc vuï loaïn naøy, nhöng töø ñoù nhaø Ñöôøng caøng ngaøy caøng suy. Phong traøo chieán tranh noâng daân cuoái Ñöôøng : Ñeán cuoái theá kyû IX, do tình hình xaõ hoäi roái ren, ñôøi soáng cuûa nhaân daân caøng cöïc khoå, vì vaäy, nhaân daân lieân tieáp noåi daäy khôûi nghóa. Naêm 874, Vöông Tieân Chi noåi daäy khôûi nghóa ôû Sôn Ñoâng. Naêm 875, Hoaøng Saøo cuõng tuï taäp ñöôïc maáy nghìn ngöôøi noåi daäy hoaït ñoäng roài gia nhaäp löïc löôïng cuûa Vöông Tieân Chi. Naêm 877, Vöông Tieân Chi taùch khoûi löïc löôïng cuûa Hoaøng Saøo, ñeán naêm 878, bò thaát baïi vaø bò gieát cheát. Töø ñoù, Hoaøng Saøo trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo chuû yeáu cuûa phong traøo. Naêm 880, Hoaøng Saøo chieám ñöôïc kinh ñoâ Tröôøng An, trieàu ñình nhaø Ñöôøng laïi phaûi chaïy sang Töù Xuyeân. Naêm 884, Hoaøng Saøo bò thaát baïi, phaûi töï töû. Phong traøo khôûi nghóa naøy tuy chöa laät ñoå ñöôïc neàn thoáng trò cuûa trieàu Ñöôøng, nhöng laøm cho nhaø Ñöôøng caøng suy yeáu, ñeán naêm 907, nhaø Ñöôøng bò moät haøng töôùng cuûa noâng daân laø Chu OÂn cöôùp ngoâi. Nhaø Ñöôøng dieät vong. 6. Thôøi Nguõ Ñaïi vaø trieàu Toáng: a. Naêm trieàu ñaïi vaø möôøi nöôùc: Cöôùp ñöôïc ngoâi cuûa nhaø Ñöôøng, Chu OÂn laäp neân moät trieàu ñaïi môùi goïi laø Haäu Löông (907-923) ñoùng ñoâ ôû Bieän Löông (Khai Phong). Tieáp ñoù, ôû mieàn Baéc Trung Quoác laàn löôït thaønh laäp 4 trieàu ñaïi laø : - Haäu Ñöôøng (923-935). 1 ÔÛ nöôùc ta, naêm 622, nhaø Ñöôøng laäp Giao Chaâu Ñoâ hoä phuû, ñeán naêm 679 ñoåi thaønh An Nam Ñoâ hoä phuû. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  15. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 52 - - Haäu Taán (936-947). - Haäu Haùn (947-950). - Haäu Chu (951-960). Naêm trieàu ñaïi naøy chæ quaûn lyù ñöôïc mieàn Baéc Trung Quoác vaø ñöôïc goïi chung laø “Nguõ ñaïi”. Coøn ôû mieàn Nam, caùc theá löïc quaân phieät thaønh laäp 9 nöôùc nhoû, trong ñoù coù nöôùc Nam Haùn ôû vuøng Quaûng Ñoâng, Quaûng Taâyñaõ töøng ñem quaân sang taán coâng nöôùc ta nhöng bò Ngoâ Quyeàn ñaùnh baïi naêm 938. Ngoaøi ra, coøn coù nöôùc Baéc Haùn ôû mieàn Baéc neân thôøi kyø naøy goïi laø thôøi Nguõ ñaïi thaäp quoác (naêm trieàu ñaïivaø möôøi nöôùc). b. Söï ñe doaï cuûa ngöôøi Khieát Ñan: Ngöôøi Khieát Ñan laø moät toäc du muïc ôû Ñoâng Baéc Trung Quoác, baét ñaàu thaønh laäp nöôùc naêm 916. Ngay sau ñoù, hoï xaâm chieám ñöôïc nhieàu chaâu ôû phía Baéc Trung Quoác. Naêm 937, Khieát Ñan ñoåi teân nöôùc thaønh Lieâu. Töø ñoù, Lieâu nhieàu laàn taán coâng mieàn Baéc Trung Quoác, ñaõ töøng chieám ñöôïc Bieän Löông nhöng sau ñoù ñaõ ruùt veà phía Baéc Hoaøng Haø. c. Söï thaønh laäp trieàu Toáng vaø quan heä giöõa Baéc Toáng vôùi Lieâu, Haï: Naêm 960, moät ñaïi thaàn cuûa Haäu Chu laø Trieäu Khuoâng Daän cöôùp ñöôïc ngoâi vua laäp neân nhaø Toáng, ñoùng ñoâ ôû Khai Phong (Bieän Löông cuõ), lòch söû goïi laø Baéc Toáng (960-1127). Sau khi thaønh laäp, Baéc Toáng phaûi toán maát ngoùt 20 naêm ñeå ñaùnh baïi caùc theá löïc chia caét thôøi Nguõ ñaïi, nhöng tieáp ñoù phaûi thöôøng xuyeân ñoái phoù vôùi nöôùc Lieâu vaø nöôùc Haï ôû phía Baéc. Naêm 1004, Khieát Ñan ñoàng yù giaûng hoøa. Hai beân kí hoøa öôùc vôùi nhöõng noäi dung: - Vua Khieát Ñan goïi vua Toáng baèng anh, vua Toáng goïi vua Khieát Ñan baèng em. - Moãi naêm, Toáng phaûi “taëng” Khieát Ñan nhieàu luïa vaø baïc. Naêm 1044, Haï cuõng ñeà nghò giaûng hoøa vaø yeâu caàu Toáng haøng naêm phaûi “ban” cho Taây Haï nhieàu luïa, baïc vaø cheø. d. Caûi caùch Vöông An Thaïch: Do Baéc Toáng coù nhieàu khoù khaên veà taøi chính, nhaân daân cöïc khoå, neân naêm 1069, ñöôïc Toáng Thaàn Toâng ñoàng yù, Teå töôùng Vöông An Thaïch ñaõ thi haønh moät soá caûi caùch nhaèm laøm cho nöôùc giaøu quaân maïnh nhöng hieäu quaû chaúng ñöôïc bao nhieâu, traùi laïi caøng ngaøy caøng bò nhieàu ngöôøi phaûn ñoái. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  16. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 53 - Quan heä Toáng vaø Kim: Nhöõng cuoäc taán coâng Baéc toáng cuûa nöôùc Kim: Kim laø quoác gia do toäc Nöõ Chaân laäp neân naêm 1115 ôû Ñoâng Baéc Trung Quoác. Ngay sau khi laäp nöôùc, Kim ñem quaân taán coâng nöôùc Lieâu vaø ñeán naêm 1125 thì tieâu dieät quoác gia naøy. Thöøa thaéng, Kim tieán quaân xuoáng phía Nam ñaùnh Baéc Toáng. Naêm 1127, quaân Kim chieám Khai Phong, baét toaøn boä trieàu ñình Baéc Toáng ñöa veà Baéc. Baéc Toáng dieät vong. Söï thaønh laäp trieàu Nam Toáng vaø quan heä giöõa Nam Toáng vaø Kim: Sau khi quaân Kim ruùt veà Baéc, doøng doõi nhaø Toáng laø Trieäu Caáu ñöôïc laäp leân laøm vua hieäu laø Cao Toâng. Veà sau, Cao Toâng ñoùng ñoâ ôû Laâm An (Chieát Giang) neân töø ñoù trieàu Toáng goïi laø Nam Toáng (1127-1279). Vì sôï haõi nhöõng cuoäc taán coâng cuûa Kim neân tröôùc sau Nam Toáng ñeàu thi haønh chính saùch ñaàu haøng. Chính saùch ñeâ heøn cuûa Nam Toáng ñöôïc theå hieän ôû vieäc Toáng Cao Toâng phong cho teân tay sai cuûa Kim laøm Teå töôùng, traùi laïi nhöõng töôùng lónh yeâu nöôùc maø tieâu bieåu laø Nhaïc Phi thì bò gieát haïi. Naêm1141, Nam Toáng phaûi kí hoøa öôùc ñaàu haøng, Nam Toáng trôû thaønh moät nöôùc phuï thuoäc cuûa Kim, haøng naêm phaûi noäp cho Kim raát nhieàu baïc vaø luïa. Ñeán ñaàu theá kyû XIII, caû Kim vaø Toáng ñeàu trôû thaønh muïc tieâu chinh phuïc cuûa Moâng Coå. Naêm 1234, Moâng Coå dieät Kim. Ñeán naêm 1279, Nam Toáng hoaøn toaøn dieät vong tröôùc söï taán coâng cuûa Moâng Coå. 7. Trieàu Nguyeân (1271-1368): a. Söï thaønh laäp trieàu Nguyeân: Nöôùc Moâng Coå baét ñaàu thaønh laäp naêm 1206 do Thaønh Caùt Tö Haõn ñöùng ñaàu.Ngay sau ñoù, Thaønh Caùt Tö Haõn chæ huy ñoäi kî binh thieän chieán cuûa mình taán coâng caùc nöôùc xung quanh. Sau khi chinh phuïc ñöôïc moät khu vöïc roäng lôùn traûi daøi töø bôø Thaùi Bình Döông ñeán Ñoâng Aâu, naêm 1227, Thaønh Caùt Tö Haõn cheát. Naêm 1234, Moâng Coå dieät Kim. Naêm 1251, chaùu cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn laø Moâng Ca giaønh ñöôïc ngoâi Ñaïi Haõn. Naêm 1253, Moâng Ca sai em mình laø Hoát Taát lieät ñem quaân xuoáng tieâu dieät nöôùc Ñaïi Lyù ôû Vaân Nam ngaøy nay. Naêm 1258, Moâng Ca vaø Hoát Taát Lieät taán coâng Nam Toáng, nhöng sang naêm 1259, Moâng Ca bò töû traän, Hoát Taát lieät ruùt quaân veà Baéc giaønh ngoâi Ñaïi Haõn. Sau boán naêm huynh ñeä töông taøn, Hoát Taát Lieät giaønh ñöôïc thaéng lôïi. Naêm 1271, Hoát Taát Lieät ñoåi xöng laøm hoaøng ñeá, ñaët quoác hieäu laø Nguyeân, dôøi ñoâ xuoáng Ñaïi Ñoâ (Baéc Kinh). Naêm 1274, Hoát Taát Lieät sai töôùng ñem ñaïi quaân ñi ñaùnh Nam Toáng. Naêm 1276, Nam Toáng ñaàu haøng, nhöng moät soá quan laïi yeâu nöôùc laäp doøng doõi nhaø Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  17. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 54 - Toáng leân laøm vua vaø tieáp tuïc khaùng chieán ñeán naêm 1279 môùi hoaøn toaøn bò tieâu dieät. b. Chính saùch thoáng trò cuûa trieàu Nguyeân : Trong quaù trình chinh phuïc nöôùc Kim, moãi khi ñaùnh chieám ñöôïc nôi naøo, quaân Moâng Coå ñeàu thi haønh chính saùch gieát saïch, cöôùp saïch, ñoát saïch ñeå laáy ñaát laøm baõi chaên nuoâi, veà sau môùi baét ñaàu chuù yù ñeán noâng nghieäp. Sau khi tieâu dieät Nam Toáng, trieàu Nguyeân baét chöôùc caùch toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, cheá ñoä phaân phong ruoäng ñaát, cheá ñoä thueá khoùa… cuûa Trung Quoác, nhöng ñoàng thôøi thi haønh chính saùch aùp böùc daân toäc raát traéng trôïn. Vì vaäy, nhaân daân Trung Quoác raát cöïc khoå. c. Nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc: Ñaàu thôøi Nguyeân, Hoát Taát Lieät phaùt ñoäng nhieàu cuoäc chieán tranh ñeå xaâm löôïc Nhaät Baûn, Mieán Ñieän, Chieâm Thaønh, Ñaïi Vieät vaø Gia Va. - Naêm 1274 vaø 1281, quaân Nguyeân 2 laàn taán coâng Nhaät Baûn nhöng ñeàu thaát baïi. Ñaëc bieät trong cuoäc taán coâng laàn thöù 2, quaân Nguyeân gaëp baõo neân bò toån thaát heát söùc naëng neà. - Ñoái vôùi Mieán Ñieän, thôøi Hoát Taát Lieät, quaân Nguyeân taán coâng 3 laàn vaøo caùc naêm 1277, 1283 vaø 1287 nhöng khoâng thu ñöôïc keát quaû gì ñaùng keå. Sau khi Hoát Taát Lieät cheát (1294), nhaân khi tình hình Mieán Ñieän roái ren, naêm 1300, nhaø Nguyeân laïi cho quaân sang taán coâng Mieán Ñieän laàn thöù tö nhöng laàn naøy do caùc töôùng nhaän hoái loä cuûa Mieán Ñieän neân ruùt quaân. - Ñoái vôùi Chieâm Thaønh, do Chieâm Thaønh khoâng ñoàng yù ñeå nhaø Nguyeân laäp cô quan haønh tænh ôû nöôùc hoï neân naêm 1283, quaân Nguyeân taán coâng chieám ñöôïc kinh ñoâ Chieâm Thaønh nhöng sau ñoù Chieâm Thaønh phaûn coâng, quaân Nguyeân bò toån thaát phaûi ruùt lui. - Ñoái vôùi Ñaïi Vieät, töø naêm 1258, quaân Moâng Coå ôû Vaân Nam ñaõ taán coâng nöôùc ta. Sau khi thaønh laäp trieàu Nguyeân, quaân Nguyeân laïi xaâm löôïc nöôùc ta 2 laàn vaøo naêm 1285 vaø 1288 nhöng cuõng ñeàu bò thaát baïi. - Ñoái vôùi Giava (ôû Inñoâneâxia), naêm 1292- 1293, nhaø Nguyeân cuõng cho quaân sang taán coâng nhöng cuõng bò thaát baïi phaûi ruùt quaân. d. Phong traøo khôûi nghóa cuoái Nguyeân: Thôøi Nguyeân, xaõ hoäi Trung Quoác toàn taïi hai maâu thuaãn chuû yeáu : maâu thuaãn daân toäc vaø maâu thuaãn giai caáp. Theâm vaøo ñoù nhieàu loaïi thieân tai thöôøng xuyeân xaûy ra neân nhaân daân voâ cuøng khoán khoå. Naêm 1351, phong traøo khôûi nghóa lôùn baét ñaàu buøng noå. Tham gia khôûi nghóa phaàn lôùn laø nhöõng tín ñoà ñaïo Baïch Lieân, ñaïo Di Laëc, Minh giaùo (nhöõng giaùo phaùi cuûa Phaät giaùo). Hoï chít khaên ñoû leân ñaàu ñeå laøm daáu hieäu rieâng neân goïi laø quaân Khaên Ñoû. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  18. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 55 - Luùc ñaàu ôû trong nöôùc coù nhieàu löïc löôïng khôûi nghóa, veà sau ngöôøi coù vai troø quan troïng nhaát laø Chu Nguyeân Chöông. Naêm 1367, sau khi thaâu toùm ñöôïc mieàn Nam, Chu Nguyeân Chöông sai quaân tieán ñaùnh mieàn Baéc. Naêm 1368, Chu Nguyeân Chöông xöng laøm hoaøng ñeá ôû Kim Laêng (Nam Kinh), ñaët quoác hieäu laø Minh, hieäu laø Minh Thaùi Toå. Muøa thu naêm ñoù, quaân ñoäi cuûa Chu Nguyeân Chöông taán coâng Ñaïi Ñoâ, trieàu ñình nhaø Nguyeân phaûi ruùt veà Baéc. Tieáp ñoù, Chu Nguyeân Chöông tieâu dieät caùc theá löïc caùt cöù voán laø caùc nhoùm khôûi nghóa vaø löïc löôïng coøn laïi cuûa trieàu Nguyeân, ñeán naêm 1387 thì hoaøn toaøn thoáng nhaát Trung Quoác. 8. Trieàu Minh (1368-1644): a. Thôøi kyø cöôøng thònh cuûa trieàu Minh: Ñaàu thôøi Minh, Minh Thaùi Toå thi haønh nhieàu chính saùch nhaèm khoâi phuïc kinh teá, caûi thieän ñôøi soáng cuûa nhaân daân nhö : - Traû laïi töï do cho nhöõng ngöôøi bò bieán thaønh noâ tyø, ñoàng thôøi caám cöôõng böùc hoaëc mua baùn daân töï do laøm noâ tyø. - Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc khoâi phuïc phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp nhö keâu goïi nhaân daân löu taùn trôû veà queâ quaùn, ñoàng thôøi keâu goïi nhaân daân khai khaån ñaát hoang… - Boû nhöõng hình phaït taøn khoác thôøi Nguyeân. - Nghieâm trò boïn quan laïi tham oâ. Nhôø nhöõng chính saùch noùi treân, ñaàu ñôøi Minh, kinh teá ñöôïc khoâi phuïc nhanh choùng vaø böôùc ñaàu phaùt trieån, tình hình chính trò ñöôïc oån ñònh. Naêm 1398, Minh Thaùi Toå cheát. Vì ngöôøi con caû cheát sôùm neân chaùu ñích toân cuûa oâng ñöôïc leân noái ngoâi, nhöng ngöôøi con thöù laø Chu Ñeä ñem quaân taán coâng Kim Laêng. Naêm 1402, Chu Ñeä giaønh ñöôïc ngoâi hoaøng ñeá. Ñoù laø Minh Thaønh Toå (1403-1424), moät oâng vua noåi tieáng trieàu Minh. Minh Thaønh Toå sau khi leân ngoâi ñaõ nhieàu laàn sai söù giaû ñi ñeán nhieàu nöôùc, ñaëc bieät coøn sai Thaùi giaùm Trònh Hoøa chæ huy moät ñoaøn thuyeàn coù vuõ trang 6 laàn ñi xuoáng caùc nöôùc ôû vuøng bieån phía Nam chaâu AÙ. Nhöõng hoaït ñoäng ngoïai giao aáy ñeàu nhaèm phoâ tröông söï giaøu maïnh cuûa Trung Quoác vaø loâi keùo caùc nöôùc xa xoâi ñeán thaàn phuïc trieàu Minh. Ñoái vôùi nöôùc ta, nhaân vieäc Hoà Quùy Ly cöôùp ngoâi cuûa hoï Traàn, naêm 1406, nhaø Minh ñaõ cho quaân sang xaâm löôïc nöôùc ta, maõi ñeán naêm 1427, töùc laø sau khi Minh Thaønh Toå cheát môùi chòu thaát baïi vaø ruùt quaân veà nöôùc. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  19. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 56 - b. Söï thaâm nhaäp cuûa ngöôøi phöông Taây : Töø naêm 1517, töùc laø sau khi tìm ñöôïc con ñöôøng bieån sang phöông Ñoâng khoâng laâu, ngöôøi Boà Ñaøo Nha baét ñaàu ñeán AÙ Moân (Ma Cao), sau ñoù ñöôïc cöû söù giaû ñeán Baéc Kinh. Naêm 1553, nhaân vieäc thuyeàn gaëp baõo, ngöôøi Boà Ñaøo Nha xin ñöôïc leân bôø AÙ Moân phôi haøng hoùa bò öôùt. Nhôø ñuùt loùt cho quan ñòa phöông, hoï ñöôïc leân cö truù ôû AÙ Moân vaø ñeán naêm 1557 thì baét ñaàu bieán maûnh ñaát naøy thaønh thuoäc ñòa cuûa hoï. Sau ngöôøi Boà Ñaøo Nha, ngöôøi Taây Ban Nha ôû Luxoân nhôø phoái hôïp vôùi quan quaân Trung Quoác tieâu dieät ñöôïc moât baêng cöôùp bieån Trung Quoác neân ñöôïc trieàu Minh cho ñeán buoân baùn ôû Chöông Chaâu (Phuùc Kieán). Sang theá kyû XVII, ngöôøi Haø Lan cuõng ñeán Trung Quoác. Naêm 1624, hoï chieám ñöôïc ñaûo Ñaøi Loan maõi ñeán naêm 1662 môùi bò Trònh Thaønh Coâng ñaùnh ñuoåi. Ñi theo caùc thöông nhaân, nhieàu giaùo só ñaïo Thieân Chuùa cuõng sang phöông Ñoâng truyeàn ñaïo. Giaùo só chaâu AÂu ñeán Trung Quoác ñaàu tieân laø moät ngöôøi YÙ teân laø Mateâoâ Rixi. Naêm 1601, oâng ñöôïc ñeán Baéc Kinh truyeàn ñaïo, coøn ñöôïc ban cho nhieàu ruoäng ñaát. Sau Mateâoâ Rixi, giaùo só caùc nöôùc YÙ, Ñöùc, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha…tieáp tuïc ñeán Trung Quoác. Thôøi Minh, caùc giaùo só phöông Taây moät maët bieát kheùo leùo laáy loøng caùc hoaøng ñeá, moät maët toû ra toân troïng phong tuïc taäp quaùn cuûa nhaân daân Trung Quoác neân hoï ñöôïc töï do truyeàn ñaïo. c. Phong traøo chieán tranh noâng daân cuoái trieàu Minh : - Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa phong traøo khôûi nghóa cuûa noâng daân cuoái Minh laø : + Noâng daân bò maát ruoäng ñaát. + Toâ cao thueá naëng. + Thieân tai xaûy ra lieân tieáp. Nhaân daân ñoùi ñeán noåi phaûi aên reã coû,voû caây, ñaát, boät ñaù… - Phong traøo baét ñaàu buøng noå naêm 1627 ôû Thieåm Taây, ñeán naêm 1631 thì taäp hôïp laïi thaønh moät löïc löôïng thoáng nhaát do Cao Ngheânh Töôøng, Tröông Hieán Trung, Lyù Töï Thaønh caàm ñaàu. Naêm 1636, Cao Ngheânh Töôøng töû traän, Lyù Töï Thaønh trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo chuû yeáu cuûa löïc löôïng khôûi nghóa ôû mieàn Baéc. Coøn Tröông Hieán Trung thì chæ huy moät caùnh quaân tieán xuoáng hoaït ñoäng ôû phía Nam. Naêm 1644, Lyù Töï Thaønh xöng laøm hoaøng ñeá ôû Taây An (Thieåm Taây). Tieáp ñoù, oâng taán coâng vaø chieám ñöôïc Baéc Kinh. Trieàu Minh suïp ñoå. Trong khi ñoù, vieân toång binh cuûa nhaø Minh laø Ngoâ Tam Queá ñang ñoùng quaân ôû Sôn Haûi Quan ñaõ ñaàu haøng Maõn Thanh ñeå choáng laïi Lyù Töï Thaønh. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
  20. Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 57 - Lyù Töï Thaønh ñem quaân ñaùnh Ngoâ Tam Queá nhöng bò lieân quaân cuûa Ngoâ Tam Queá vaø Maõn Thanh ñaùnh baïi, do ñoù phaûi ruùt khoûi Baéc Kinh. Ñeán naêm 1645, Lyù Töï Thaønh bò thaát baïi hoaøn toaøn phaûi töï töû. Coøn Tröông Hieán Trung ôû mieàn Nam ñeán naêm 1646 cuõng bò quaân Thanh ñaùnh baïi. Baûn thaân Tröông Hieán Trung bò quaân Thanh baét vaø bò gieát. 9. Trieàu Thanh (Töø khi thaønh laäp ñeán chieán tranh thuoác phieän) : a. Söï thaønh laäp trieàu Thanh vaø nhöõng hoaït ñoäng bình ñònh Trung Quoác : Trieàu Thanh do ngöôøi Maõn Chaâu thaønh laäp. Toäc Maõn Chaâu voán goïi laø toäc Kieán Chaâu, moät chi nhaùnh cuûa toäc Nöõ Chaân maø ñaàu theá kyû XII ñaõ thaønh laäp nöôùc Kim. Ñaàu thôøi Minh, toäc Kieán Chaâu ñang soáng trong giai ñoaïn tan raõ cuûa xaõ hoäi thò toäc. Ñeán naêm 1616, hoï môùi thaønh laäp nöôùc vaø cuõng goïi laø nöôùc Kim, lòch söû goïi laø Haäu Kim, ñeán naêm 1636 môùi ñoåi thaønh Thanh. Naêm 1644, ngay sau khi Lyù Töï Thaønh bò thaát baïi trong traän ñaùnh nhau vôùi Ngoâ Tam Queá vaø quaân Thanh ôû Sôn Haûi Quan, vua Thanh Theá Toå lieàn tieán vaøo Baéc Kinh thaønh laäp moät trieàu ñaïi môùi goïi laø trieàu Thanh (1644-1911). Sau ñoù, quaân Thanh phaûi chieán ñaáu vôùi hai löïc löông laø taøn quaân noâng daân vaø löïc löôïng khaùng chieán cuûa Nam Minh. Ñeán naêm 1661, vua cuoái cuøng cuûa Nam Minh laø Queá Vöông phaûi chaïy sang Mieán Ñieän, nhöng bò Ngoâ Tam Queá ñem quaân truy kích, Queá Vöông bò baét ñem veà Coân Minh (Vaân Nam) xöû töû. Trong quaù trình aáy, nhieàu töôùng lónh yeâu nöôùc ñaõ kieân cöôøng beàn bæ choáng Thanh maø ngöôøi tieâu bieåu nhaát laø Trònh Thaønh Coâng. Naêm 1661, Trònh Thaønh Coâng ñem 25.000 quaân vöôït bieån ra Ñaøi Loan, ñaùnh ñuoåi ñöôïc ngöôøi Haø Lan, laáy hoøn ñaûo naøy laøm caên cöù ñeå ñaùnh Thanh. Sau khi dieät ñöôïc trieàu Nam Minh khoâng laâu, trieàu Thanh laïi phaûi ñoái phoù vôùi “vuï loaïn Tam Phieân”. Tam phieân laø 3 laõnh ñòa lôùn do nhaø Thanh phong cho caùc töôùng lónh Haùn toäc laøm tay sai goàm: Ngoâ Tam Queá ñöôïc phong ôû Vaân Nam, Thöôïng Khaû Hy ñöôïc phong ôû Quaûng Ñoâng vaø Caùnh Keá Maäu ñöôïc phong ôû Phuùc Kieán. Naêm 1673, vua Khang Hy ra leänh boû caùc phieân, do vaäy ba phieân ñaõ noåi daäy choáng Thanh. Hai phieân hoï Caùnh vaø hoï Thöôïng ñeán naêm 1676 ñaàu haøng Thanh. Coøn Ngoâ Tam Queá ñeán naêm 1678 xöng laøm hoaøng ñeá nhöng ñaõ cheát trong naêm ñoù, chaùu laø Ngoâ Theá Phieân noái ngoâi. Ñeán naêm 1681, tröôùc söï taán coâng xuoáng Vaân Nam cuûa quaân Thanh, Coân Minh thaát thuû, Ngoâ Theá Phieân phaûi töï töû. Tieáp ñoù, naêm 1683, quaân Thanh taán coâng vaø chieám ñöôïc Ñaøi Loan. Ñeán ñaây, moïi phong traøo ñaáu tranh vuõ trang choáng Thanh ñeàu chaám döùt. b. Söï hình thaønh ñeá quoác Thanh: - Tröôùc khi thaønh laäp trieàu Thanh, nöôùc haäu Kim ñaõ thaàn phuïc ñöôïc caùc tieåu quoác ôû mieàn Nam Moâng Coå. Sau khi thoáng trò Trung Quoác, trieàu Thanh thoân tính ñöôïc mieàn baéc Moâng Coå vaøo naêm 1697 vaø mieàn Taây Moâng Coå vaøo naêm 1757. Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
7=>1