Giáo trình Nhập nghề cắt gọt kim loại: Nghề Cắt gọt kim loại (chuẩn nhất)

Bé LAO §éNG - TH¦¥NG BINH vμ X· HéI TæNG CôC D¹Y NGHÒ

Chñ biªn: Hoμng Thanh TÞnh

Biªn so¹n: ng« thÞ kÕt

GI¸O TR×NH nhËp nghÒ c¾t gät kim lo¹i

nghÒ: c¾t gät kim lo¹i

tr×nh ®é: lμnh nghÒ

dù ¸n gi¸o dôc kü thuËt vμ d¹y nghÒ (vtep)

hμ néi 2008

Tuyªn bè b¶n quyÒn:

Tµi liÖu nµy thuéc lo¹i s¸ch gi¸o tr×nh, cho nªn c¸c nguån th«ng tin cã thÓ ®−îc phÐp dïng nguyªn b¶n hoÆc trÝch dïng cho c¸c môc ®Ých vÒ ®µo t¹o vµ tham kh¶o. Mäi môc ®Ých kh¸c cã ý ®å lÖch l¹c hoÆc sö dông víi môc ®Ých kinh doanh thiÕu lµnh m¹nh sÏ bÞ nghiªm cÊm.

Tæng côc D¹y nghÒ sÏ lµm mäi c¸ch

®Ó b¶o vÖ b¶n quyÒn cña m×nh.

Tæng côc D¹y nghÒ c¸m ¬n vµ hoan nghªnh c¸c th«ng tin gióp cho viÖc tu söa vµ hoµn thiÖn tèt h¬n tµi liÖu nµy.

§Þa chØ liªn hÖ:

Tæng côc D¹y nghÒ

M· sè:

37 B NguyÔn BØnh Khiªm - Hµ Néi

− 03 12 − 22 01

114 - 2008/CXB/03 - 12/L§XH

Lêi nãi ®Çu

Gi¸o tr×nh NhËp nghÒ C¾t gät kim lo¹i ®−îc x©y dùng vµ biªn so¹n trªn c¬ së ch−¬ng tr×nh khung ®µo t¹o nghÒ C¾t gät kim lo¹i ®· ®−îc Gi¸m ®èc Dù ¸n Gi¸o dôc kü thuËt vµ D¹y nghÒ quèc gia phª duyÖt dùa vµo n¨ng lùc thùc hiÖn cña ng−êi kü thuËt viªn tr×nh ®é lµnh nghÒ.

Trªn c¬ së ph©n tÝch nghÒ vµ ph©n tÝch c«ng viÖc (theo ph−¬ng ph¸p DACUM) cña c¸c c¸n bé, kü thuËt viªn cã nhiÒu kinh nghiÖm, ®ang trùc tiÕp s¶n xuÊt cïng víi c¸c chuyªn gia ®· tæ chøc nhiÒu ho¹t ®éng héi th¶o, lÊy ý kiÕn v.v…, ®ång thêi c¨n cø vµo tiªu chuÈn kiÕn thøc, kü n¨ng cña nghÒ ®Ó biªn so¹n. Ban gi¸o tr×nh NhËp nghÒ C¾t gät kim lo¹i do tËp thÓ c¸n bé, gi¶ng viªn, kü s− cña Tr−êng Cao ®¼ng C«ng nghiÖp HuÕ vµ c¸c kü thuËt viªn giµu kinh nghiÖm biªn so¹n. Ngoµi ra cã sù ®ãng gãp tÝch cùc cña c¸c gi¶ng viªn Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi vµ c¸n bé kü thuËt thuéc C«ng ty C¬ khÝ Phó Xu©n, C«ng ty ¤t« Thèng NhÊt, C«ng ty s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng Long Thä.

Ban biªn so¹n xin ch©n thµnh c¶m ¬n Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi, C«ng ty C¬ khÝ Phó Xu©n, C«ng ty ¤t« Thèng NhÊt, C«ng ty S¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng Long Thä, Ban qu¶n lý Dù ¸n GDKT&DN vµ c¸c chuyªn gia cña Dù ¸n ®· céng t¸c, t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì trong viÖc biªn so¹n gi¸o tr×nh. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ban biªn so¹n ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp th¼ng th¾n, khoa häc vµ tr¸ch nhiÖm cña nhiÒu chuyªn gia, c«ng nh©n bËc cao trong lÜnh vùc nghÒ C¾t gät kim lo¹i. Song do ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian, mÆt kh¸c ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn biªn so¹n gi¸o tr×nh dùa trªn n¨ng lùc thùc hiÖn, nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. RÊt mong nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó gi¸o tr×nh m«®un NhËp nghÒ C¾t gät kim lo¹i ®−îc hoµn thiÖn h¬n, ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña thùc tÕ s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp hiÖn t¹i vµ trong t−¬ng lai.

Gi¸o tr×nh NhËp nghÒ C¾t gät kim lo¹i ®−îc biªn so¹n theo c¸c nguyªn t¾c: TÝnh ®Þnh h−íng thÞ tr−êng lao ®éng; TÝnh hÖ thèng vµ khoa häc; TÝnh æn ®Þnh vµ linh ho¹t; H−íng tíi liªn th«ng, chuÈn ®µo t¹o nghÒ khu vùc vµ thÕ giíi; TÝnh hiÖn ®¹i vµ s¸t thùc víi s¶n xuÊt.

Gi¸o tr×nh NhËp nghÒ C¾t gät kim lo¹i nghÒ C¾t gät kim lo¹i cÊp tr×nh ®é Lµnh nghÒ ®· ®−îc Héi ®ång thÈm ®Þnh Quèc gia nghiÖm thu vµ nhÊt trÝ ®−a vµo sö dông vµ ®−îc dïng lµm gi¸o tr×nh cho häc viªn trong c¸c kho¸ ®µo t¹o ng¾n h¹n hoÆc cho c«ng nh©n kü thuËt, c¸c nhµ qu¶n lý vµ ng−êi sö dông nh©n lùc tham kh¶o.

§©y lµ tµi liÖu thö nghiÖm sÏ ®−îc hoµn chØnh ®Ó trë thµnh gi¸o tr×nh chÝnh thøc trong hÖ thèng d¹y nghÒ.

HiÖu tr−ëng

Bïi Quang ChuyÖn

Giíi thiÖu vÒ m« ®un

i. VÞ trÝ, ý nghÜa, vai trß m« ®un:

M« ®un nhËp nghÒ sÏ giíi thiÖu mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ ngµnh c¬ khÝ nãi chung vµ nghÒ c¾t gät kim lo¹i nãi riªng, gióp häc sinh lµm quen víi c¸c h×nh thøc gia c«ng c¬ b¶n cña nghÒ mµ hä sÏ theo häc.

ii. Môc tiªu cña m« ®un:

- M« ®un nµy nh»m gióp cho häc sinh cã mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ lÞch sö ph¸t

triÓn vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña m¸y c¾t gät kim lo¹i.

- Cã nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó nhËn biÕt, ph©n lo¹i, c«ng dông cña c¸c kiÓu m¸y c¾t trong c¬ së ®µo t¹o nghÒ vµ nhµ m¸y c¬ khÝ chÕ t¹o. Vai trß cña ng−êi thî c¾t gät trong s¶n xuÊt vµ t¹o cho häc sinh cã ®ñ t©m thÕ ®Ó vµo nghÒ.

iii. Môc tiªu thùc hiÖn cña m« ®un:

Häc xong m« ®un nµy häc sinh cã kh¶ n¨ng:

- Tr×nh bµy ®−îc kh¸i qu¸t vÒ vÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ C¾t gät kim lo¹i.

- X¸c ®Þnh râ vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi thî trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Tr×nh bµy ®−îc lÞch sö ph¸t triÓn vµ triÓn väng cña nghÒ C¾t gät kim lo¹i hiÖn nay.

- M« t¶ ®−îc c¸ch bè trÝ, cÊu tróc c¸c ph©n x−ëng trong nhµ m¸y.

- Tr×nh bµy ®−îc c«ng dông vµ yªu cÇu c¬ b¶n cña c¸c lo¹i m¸y c¾t kim lo¹i:

M¸y tiÖn, m¸y phay, m¸y bµo, m¸y xäc, m¸y khoan, m¸y mµi, m¸y doa...

- ThÓ hiÖn sù tu©n thñ ®Çy ®ñ c¸c nguyªn t¾c, néi quy vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi

c«ng viÖc, tµi s¶n vµ tinh thÇn ®ång ®éi.

iv. Néi dung chÝnh cña m« ®un:

- C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh gia c«ng c¬ khÝ - VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña qu¸ tr×nh c¾t gät kim lo¹i - Giíi thiÖu vÒ m¸y c¾t gät kim lo¹i

- Vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi thî c¾t gät kim lo¹i

- LÞch sö cña m¸y c¾t gät kim lo¹i

- Tæ chøc vµ quy m« c¸c ph©n x−ëng trong nhµ m¸y c¬ khÝ chÕ t¹o

M« ®un gåm cã 4 bµi

M· bµi Danh môc c¸c bµi häc C¸c ho¹t ®éng kh¸c Lý thuyÕt (giê) Thùc hµnh (giê)

M§ CG1 15 01 6 4

C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh gia c«ng kim lo¹i

2 2

M§ CG1 15 02 VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ vµ vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi thî c¾t gät kim lo¹i

M§ CG1 15 03 3 6

LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i vµ cÊu tróc c¸c ph©n x−ëng trong nhµ m¸y

4 8 M§ CG1 15 04 Giíi thiÖu c¸c lo¹i m¸y c¾t gät

kim lo¹i th«ng dông

Céng:

15

20 S C H T N T

Ghi chó:

NhËp nghÒ lµ m« ®un c¬ b¶n vµ b¾t buéc. Mäi häc viªn ph¶i häc vµ ®¹t kÕt qu¶ chÊp nhËn ®−îc

®èi víi c¸c bµi kiÓm tra ®¸nh gi¸ vµ thi kÕt thóc nh− ®· ®Æt ra trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o.

Nh÷ng häc viªn qua kiÓm tra vµ thi mµ kh«ng ®¹t ph¶i thu xÕp cho häc l¹i nh÷ng phÇn ch−a

®¹t ngay vµ ph¶i ®¹t ®iÓm chuÈn míi ®−îc phÐp häc tiÕp c¸c m« ®un/ m«n häc tiÕp theo.

C¸c h×nh thøc häc tËp chÝnh trong m« ®un

1. Häc trªn líp vÒ:

- C¸c ®Æc ®iÓm cña c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i: §óc, gia c«ng ¸p lùc,

hµn vµ c¾t gät kim lo¹i.

- VÞ trÝ vµ tÝnh chÊt cña nghÒ c¾t gät kim lo¹i trong ngµnh c¬ khÝ chÕ t¹o

- LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i vµ c¸ch bè trÝ m¸y c¾t kim lo¹i trong

ph©n x−ëng

- C¸c ®Æc ®iÓm, c«ng dông vµ yªu cÇu cña c¸c lo¹i m¸y c¾t gät kim lo¹i

2. Th¶o luËn theo nhãm vÒ:

- Néi dung cña c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i

- VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ vµ vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi thî

- LÞch sö ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i m¸y c¾t ®−îc sö dông hiÖn nay

3. Tù nghiªn cøu tµi liÖu liªn quan ®Õn kiÕn thøc bµi häc

4. Tham quan thùc tÕ t¹i c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp vµ mét sè c¬ së d¹y nghÒ

trong ®Þa bµn

Yªu cÇu vÒ ®¸nh gi¸ hoμn thμnh m« ®un

1. KiÕn thøc:

- Nªu râ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh gia c«ng kim lo¹i vµ vai trß tr¸ch

nhiÖm cña thî c¾t gät kim lo¹i.

- ChØ ra ®−îc c¸ch tæ chøc vµ quy m« c¸c ph©n x−ëng trong nhµ m¸y c¬ khÝ.

- Tr×nh bµy ®Çy ®ñ c«ng dông vµ yªu cÇu c¬ b¶n cña c¸c lo¹i m¸y tiÖn, m¸y

phay, m¸y bµo, m¸y xäc, m¸y khoan, m¸y mµi, m¸y doa.

- §−îc ®¸nh gi¸ qua bµi kiÓm tra viÕt vµ tr¾c nghiÖm ®iÒn khuyÕt ®¹t yªu cÇu.

2. Kü n¨ng:

- X¸c ®Þnh ®óng c¸c lo¹i m¸y c¾t ®−îc bè trÝ trong c¸c ph©n x−ëng, thùc hiÖn ®Çy ®ñ nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm vµ c¸c biÖn ph¸p an toµn cña ng−êi thî c¾t gät kim lo¹i.

- C¸c kü n¨ng ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng quan s¸t kÌm b¶ng tiªu chuÈn ®iÓm ®¹t yªu cÇu.

3. Th¸i ®é:

- Thùc hiÖn ®Çy ®ñ quy chÕ vµ néi quy trong s¶n xuÊt.

- ThÓ hiÖn râ th¸i ®é nghiªm tóc vµ tinh thÇn t−¬ng trî.

Bµi 1

C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh gia c«ng kim lo¹i

M· bµi: M§ cg1 15 01

i. Giíi thiÖu:

Bµi häc nµy sÏ cung cÊp cho häc sinh mét sè nÐt kh¸i qu¸t rÊt c¬ b¶n vÒ c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng trong s¶n xuÊt c¬ khÝ, riªng phÇn kiÕn thøc liªn quan ®Õn nghÒ chÝnh cña nghÒ c¾t gät kim lo¹i sÏ ®i s©u vµo phÇn sau

ii. Môc tiªu thùc hiÖn:

- Tr×nh bµy ®−îc kh¸i qu¸t vÒ c¸c ®Æc ®iÓm cña ®óc kim lo¹i, gia c«ng ¸p lùc,

hµn vµ c¾t gät kim lo¹i.

- Ph©n biÖt vµ nhËn d¹ng ®óng c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i trong c¸c nhµ

m¸y s¶n xuÊt c¬ khÝ.

iii. Néi dung chÝnh:

- §óc

- Gia c«ng ¸p lùc

- Hµn c¾t kim lo¹i

- C¾t gät kim lo¹i

1. Häc trªn líp:

- Tham quan thùc tÕ

1.1. §óc:

1.1.1. §Þnh nghÜa: Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p ®óc kim lo¹i lµ ®un kim lo¹i nãng ch¶y thµnh tr¹ng th¸i láng cho phï hîp víi yªu cÇu nhÊt ®Þnh råi rãt vµo khu«n, sau khi nguéi kim lo¹i ®−îc ®«ng ®Æc vµ lµm s¹ch ba via, ta nhËn ®−îc s¶n phÈm lµ vËt ®óc cã h×nh d¸ng, kÝch th−íc hoµn toµn gièng nh− khu«n ®óc

1.1.2. §Æc ®iÓm: Do qu¸ tr×nh ®óc lµ qu¸ tr×nh chuyÓn kim lo¹i hoÆc hîp kim vÒ tr¹ng th¸i láng råi kÕt tinh vµ ®«ng ®Æc trong khu«n nªn s¶n xuÊt ®óc cã ®Æc ®iÓm sau:

- Ph¶i cã mét nguån n¨ng l−îng ®Ó nung nãng ch¶y kim lo¹i

- CÇn ph¶i cã vËt liÖu chÞu nhiÖt ®Ó gi÷ cho kim lo¹i ®−îc ®Þnh h×nh trong khu«n - −u ®iÓm: + §óc ®−îc nh÷ng vËt cã h×nh d¸ng phøc t¹p mµ c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng kh¸c

khã thùc hiÖn nh− c¸nh qu¹t tua bin nhµ m¸y ®iÖn

+ §óc ®−îc c¸c vËt cã ®é chÝnh x¸c t−¬ng ®èi cao mµ kh«ng cÇn hoÆc chØ gia

c«ng tinh rÊt Ýt

+ Cã thÓ ®óc ®−îc c¸c lo¹i vËt liÖu cã tÝnh n¨ng ®Æc biÖt nh− chÞu mµi mßn, chÞu

¨n mßn, gi¶m dao ®éng

+ N¨ng suÊt cao, gi¸ thµnh h¹

- Nh−îc ®iÓm:

+ Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®óc th−êng g©y nªn bôi, khÝ ®éc h¹i vµ ån, nªn cÇn

ph¶i cã biÖn ph¸p an toµn cao

+ Khã ®óc ®−îc nh÷ng vËt liÖu cã ®é nãng ch¶y cao trªn 20000C

1.2. Gia c«ng ¸p lùc

1.2.1. §Æc ®iÓm:

- Gia c«ng kim lo¹i b»ng ¸p lùc lµ ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o ph«i hoÆc chi tiÕt b»ng c¸ch dïng ngo¹i lùc t¸c dông lµm cho kim lo¹i biÕn d¹ng dÎo ®Ó nhËn h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc mong muèn

- Ph−¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i b»ng ¸p lùc ®−îc sö dông nhiÒu trong s¶n xuÊt

c¬ khÝ bëi v× cã n¨ng suÊt cao, gi¶m ®−îc sù tiªu hao vËt liÖu

1.2.2. C¸c d¹ng c¬ b¶n cña gia c«ng kim lo¹i b»ng ¸p lùc:

- C¸n: Lµm biÕn d¹ng kim lo¹i b»ng c¸ch Ðp ph«i gi÷a hai trôc quay cña m¸y

c¸n, ph«i ®−îc dÞch chuyÓn nhê ma s¸t tiÕp xóc gi÷a ph«i vµ trôc c¸n

- KÐo: Lµ ph−¬ng ph¸p kÐo dµi thanh kim lo¹i qua lç khu«n kÐo - Ðp ch¶y: Lµ ph−¬ng ph¸p Ðp kim lo¹i trong buång chøa qua lç khu«n Ðp - RÌn tù do: Lµ ph−¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i ë tr¹ng th¸i nãng nhê lùc ®Ëp hoÆc lùc Ðp cña thiÕt bÞ, kim lo¹i biÕn d¹ng tù do mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi c¸c bÒ mÆt nµo cña dông cô

- RÌn khu«n: Kim lo¹i bÞ biÕn d¹ng c−ìng bøc trong lßng khu«n ®Ó ®¹t ®−îc

h×nh d¸ng vµ kÝch th−íc nhÊt ®Þnh

- DËp tÊm: Lµ ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o tõ tÊm kim lo¹i thµnh c¸c chi tiÕt cong hoÆc

rçng cã h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc kh¸c nhau

1.3. Hµn c¾t kim lo¹i:

1.3.1. §Þnh nghÜa: Hµn lµ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o nèi hai hay nhiÒu chi tiÕt kim lo¹i thµnh mét khèi kh«ng th¸o rêi ®−îc b»ng c¸ch t¸c dông nguån n¨ng l−îng c¬ häc, n¨ng l−îng ®iÖn, ho¸ häc.. hoÆc tæ hîp cña c¬ ®iÖn n¨ng, ho¸ ®iÖn n¨ng vµo bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a c¸c chi tiÕt lµm cho nã h×nh thµnh mèi hµn cã cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ kim lo¹i ®ång nhÊt

Khi hµn nãng ch¶y, kim lo¹i bÞ nãng ch¶y, sau ®ã kÕt tinh hoµn toµn t¹o thµnh

mèi hµn

Khi hµn ¸p lùc, kim lo¹i ®−îc nung ®Õn tr¹ng th¸i dÎo, sau ®ã ®−îc Ðp ®Ó t¹o nªn mèi liªn kÕt kim lo¹i vµ t¨ng kh¶ n¨ng thÈm thÊu, khuÕch t¸n cña c¸c phÇn tö vËt chÊt gi÷a hai mÆt chi tiÕt cÇn hµn lµm cho c¸c chi tiÕt liªn kÕt chÆt víi nhau t¹o thµnh mèi hµn.

1.3.2. §Æc ®iÓm:

- Hµn ®−îc tÊt c¶ c¸c kim lo¹i vµ hîp kim cïng tÝnh chÊt vµ kh¸c tÝnh chÊt víi

nhau nh− thÐp víi thÐp, gang víi gang, ®ång víi ®ång, nh«m víi nh«m ..

- Cã thÓ nèi c¸c vËt liÖu phi kim lo¹i víi nhau, hµn chÊt dÎo, hµn sø gèm víi

kim lo¹i.

- §é bÒn mèi hµn cao nªn ®−îc dïng trong ngµnh chÕ t¹o m¸y bay, « t«, tµu

thuû, cÇu cèng v v ..

- TiÕt kiªm ®−îc nguyªn vËt liÖu, gi¶m thêi gian, n©ng cao n¨ng suÊt, gi¶m

gi¸ thµnh.

1.3.3. C¸c d¹ng c¬ b¶n cña hµn c¾t kim lo¹i:

a/ Hµn nãng ch¶y: Gåm cã

- Hµn ®iÖn hå quang: Lµ ph−¬ng ph¸p dïng cùc ®iÖn b»ng kim lo¹i hoÆc b»ng

than t¹o ra tia hå quang s¶n ra nhiÖt ®èt ch¶y mèi hµn. Hµn ®iÖn hå quang gåm

+ Hµn hå quang tay

+ Hµn tù ®éng

+ Nöa tù ®éng ( hµn d−íi thuèc, hµn trong m«i tr−êng khÝ b¶o vÖ)

- Hµn khÝ: PhÇn kim lo¹i cÇn hµn ®−îc ®èt nãng b»ng nhiÖt t¹o ra khi ®èt khÝ axªtilen víi « xy. KhÝ axªtilen cïng víi « xy truyÒn vµo má hµn, ë ®ã t¹o thµnh ngän löa cã nhiÖt ®é 31000C - 33000C. Chç cÇn hµn ®−îc ®èt nãng ®Õn tr¹ng th¸i nãng ch¶y

b/ Hµn ¸p lùc: Lµ ph−¬ng ph¸p hµn ®èt nãng vËt hµn ®Õn tr¹ng th¸i dÎo sau ®ã Ðp dËp ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng thÈm thÊu, khuÕch t¸n......c¸c phÇn tö kim lo¹i lµm cho chóng liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh mèi hµn

1.4. C¾t gät kim lo¹i

1.4.1. §Þnh nghÜa: Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p c¾t gät kim lo¹i lµ lÊy ®i trªn bÒ mÆt cña ph«i mét líp kim lo¹i (gäi lµ l−îng d− gia c«ng) ®Ó nhËn ®−îc chi tiÕt cã h×nh d¸ng, kÝch th−íc, ®é chÝnh x¸c vµ ®é nh¸m bÒ mÆt theo yªu cÇu, ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i nh−: m¸y tiÖn, m¸y phay, bµo, khoan, doa, mµi.. nhê c¸c dông cô c¾t (dao tiÖn, dao phay, bµo, mòi khoan, mòi doa, ®¸ mµi...)

1.4.2. §Æc ®iÓm:

- Gia c«ng c¾t gät kim lo¹i lµ ph−¬ng ph¸p gia c«ng lÇn cuèi ®Ó t¹o ra chi tiÕt

m¸y ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c vÒ h×nh d¸ng vµ kÝch th−íc

- Kh¶ n¨ng chÕ t¹o chi tiÕt m¸y trªn m¸y c¾t kim lo¹i ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c cao

hay thÊp lµ tuú thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt vµ kh¶ n¨ng cña thiÕt bÞ gia c«ng

- M¸y c¾t kim lo¹i (m¸y c«ng cô) t¹o ra c¸c chuyÓn ®éng theo nh÷ng nguyªn lý phï hîp víi qu¸ tr×nh c¾t, mµ c¸c dông cô c¾t g¸ trªn m¸y sÏ ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn lý ®ã

C©u hái

- Ngµy nay, tû träng gia c«ng c¾t gät kim lo¹i ë c¸c xÝ nghiÖp c¬ khÝ chiÕm ®a sè vµ ®ãng vai trß v« cïng quan träng, ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn vµ liªn tôc ®−îc c¶i tiÕn, ®· dÇn dÇn thay thÕ b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng míi víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i (sÏ ®−îc häc vµ nghiªn cøu cô thÓ trong c¸c m« ®un sau cña ch−¬ng tr×nh)

C©u 1: H·y nèi c¸c néi dung ë cét A víi cét B ®Ó hoµn thµnh c©u cã néi dung

®óng:

A B

a) Gia c«ng kim lo¹i b»ng ¸p lùc

b) Hµn lµ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o kÕt cÊu m¸y thµnh mét khèi kh«ng th¸o rêi ®−îc b»ng c¸ch t¸c dông nguån n¨ng l−îng c¬ häc, n¨ng l−îng ®iÖn, ho¸ häc.. hoÆc tæ hîp cña c¬ ®iÖn n¨ng, ho¸ ®iÖn n¨ng a’).... ®un kim lo¹i nãng ch¶y thµnh tr¹ng th¸i láng cho phï hîp víi yªu cÇu nhÊt ®Þnh råi rãt vµo khu«n, sau khi nguéi kim lo¹i ®−îc ®«ng ®Æc vµ lµm s¹ch ba via, ta nhËn ®−îc s¶n phÈm lµ vËt ®óc cã h×nh d¸ng, kÝch th−íc hoµn toµn gièng nh− khu«n ®óc b’... ®Ó nhËn ®−îc chi tiÕt cã h×nh d¸ng, kÝch th−íc, ®é chÝnh x¸c vµ ®é nh¾n bãng bÒ mÆt theo yªu cÇu, ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i nh−: m¸y tiÖn, m¸y phay, bµo, khoan, doa, mµi.. nhê c¸c dông cô c¾t (dao tiÖn, doa

A B

c) Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p c¾t gät kim lo¹i lµ lÊy ®i trªn bÒ mÆt cña ph«i mét líp kim lo¹i (gäi lµ l−îng d− gia c«ng)

d) Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p ®óc kim lo¹i lµ

2. Tù nghiªn cøu tµi liÖu liªn quan ®Õn kiÕn thøc bµi häc:

phay, bµo, mòi khoan, mòi doa, ®¸ mµi...) c’)... lµ ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o ph«i hoÆc chi tiÕt b»ng c¸ch dïng ngo¹i lùc t¸c dông lµm cho kim lo¹i biÕn d¹ng dÎo ®Ó nhËn h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc mong muèn d’)... vµo bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a c¸c chi tiÕt lµm cho nã h×nh thµnh mèi hµn cã cÊu t¹o m¹ng tinh thÓ kim lo¹i ®ång nhÊt

Mçi häc sinh ®−îc nhËn tµi liÖu liªn quan ®Õn bµi häc ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ c¸c néi

3. Tham quan thùc tÕ t¹i c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp vµ mét sè c¬ së d¹y nghÒ trong ®Þa bµn:

dung ®· ®−îc gi¸o viªn tr×nh bµy.

- Häc sinh ®i tham quan theo tËp thÓ líp, d−íi sù h−íng dÉn cña gi¸o viªn vµ

ng−êi ®iÒu hµnh t¹i c¸c ph©n x−ëng, xÝ nghiÖp nhµ m¸y trong ®Þa bµn

- Trong qu¸ tr×nh tham quan, häc sinh ®−îc ph©n theo tõng nhãm trao ®æi, th¶o

luËn vÒ nh÷ng néi dung gi¸o viªn ®· h−íng dÉn

- Sau khi ®i tham quan t¹i c¸c xÝ nghiÖp mçi häc sinh ph¶i viÕt b¶n thu ho¹ch

hoÆc b¸o c¸o kÕt qu¶ thu ®−îc vÒ c¸c vÊn ®Ò sau:

+ Cho biÕt tªn nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ®· ®−îc tham quan

+ Nh÷ng ®Æc tr−ng, c¸ch tæ chøc c¸c ph©n x−ëng c¬ khÝ

+ KÓ tªn c¸c lo¹i m¸y vµ mo®en m¸y trong ph©n x−ëng...

Bµi 2

VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ vμ vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi thî c¾t gät kim lo¹i

M· bµi: M§ cg1 15 02

i. Giíi thiÖu:

Sau khi ®−îc trang bÞ c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ gia c«ng c¬ khÝ, bµi häc nµy sÏ gióp häc sinh hiÓu râ vÒ vÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ. Tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n ®èi víi nghÒ mµ m×nh sÏ theo häc.

ii. Môc tiªu thùc hiÖn:

- Tr×nh bµy ®Çy ®ñ vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt cña nghÒ c¾t gät kim lo¹i trong ngµnh chÕ

t¹o m¸y.

- NhËn biÕt vµ thùc hiÖn ®óng vai trß tr¸ch nhiÖm cña thî c¾t gät.

iii. Néi dung chÝnh:

- VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ

- Yªu cÇu ®èi víi ng−êi thî c¾t gät

- Vai trß tr¸ch nhiÖm cña ng−êi thî

1. Häc trªn líp:

- Th¶o luËn cã thu ho¹ch

1.1. VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ:

- C¾t gät kim lo¹i lµ mét trong nhøng ph−¬ng ph¸p gia c«ng chi tiÕt m¸y ®−îc dïng réng r·i trong ngµnh c¬ khÝ chÕ t¹o. Nã bao gåm c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng nh−: TiÖn, phay bµo, khoan, mµi, doa...

- Gia c«ng c¾t gät kim lo¹i lµ ph−¬ng ph¸p gia c«ng c¾t gät cã phoi bao gåm nhiÒu lo¹i m¸y nh− m¸y tiÖn, m¸y phay, m¸y bµo, xäc, m¸y khoan, mµi, doa... Trong ®ã m¸y tiÖn chiÕm nhiÒu nhÊt tíi 40 ¼ 50% thiÕt bÞ trong c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ.

- ChØ cã gia c«ng c¾t gät kim lo¹i míi cho ra mét chi tiÕt m¸y cã h×nh d¹ng,

kÝch th−íc chÝnh x¸c vµ ®é nh¸m bÒ mÆt cao

- Gia c«ng b»ng c¾t gät kim lo¹i ë c¸c xÝ nghiÖp c¬ khÝ hiÖn nay chiÕm tíi 60% tæng sè c¸c hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt vµ thiÕt bÞ m¸y. Trong c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ, ph©n x−ëng gia c«ng c¬ khÝ th−êng lµ nh÷ng ph©n x−ëng lín cã nhiÒu m¸y c¾t gät kim lo¹i nhÊt

- Víi cuéc c¸nh m¹ng c«ng nghÖ vµo cuèi thÕ kû 18, c¸c m¸y c¾t gät ®Çu tiªn ®· xuÊt hiÖn vµ liªn tôc ®−îc c¶i tiÕn, sù ph¸t triÓn cña m¸y c¾t gät vµ c«ng nghÖ liªn quan ®· tiÕn rÊt nhanh cho ®Õn ngµy nay

- HiÖn nay c¸c quy tr×nh gia c«ng trªn m¸y c¾t gät kim lo¹i ®· ®−îc ®iÒu khiÓn kü thuËt sè trªn m¸y tÝnh, gia c«ng b»ng tia löa ®iÖn, thiÕt kÕ víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh (CAD), chÕ t¹o víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh (CAM), c¸c hÖ thèng gia c«ng linh ho¹t (FSM)....®· dÇn dÇn thay thÕ c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c«ng nghÖ cæ ®iÓn

- HiÖn nay chóng ta ®ang b−íc vµo thêi ®¹i m¸y tÝnh. C¸c m¸y tÝnh t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña cuéc sèng hiÖn ®¹i tõ c«ng nghÖ th«ng tin ®Õn c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt c«ng n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh nghÒ kh¸c

- MÆc dï m¸y tÝnh ®ang t¸c ®éng ®Õn cuéc sèng hµng ngµy, nh−ng ®èi víi ng−êi thî c¬ khÝ, viÖc n¾m v÷ng c¸c nguyªn c«ng c¬ b¶n trªn c¸c m¸y c¾t kim lo¹i tiªu chuÈn lµ rÊt quan träng, nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng ®ã sÏ lµm c¬ së rÊt cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tiÕn xa h¬n trong nghÒ nghiÖp

1.2. Yªu cÇu ®èi víi ng−êi thî c¾t gät:

- Ng−êi thî hay c«ng nh©n c¬ khÝ lµ c«ng nh©n lµnh nghÒ cã thÓ vËn hµnh mét

c¸ch thµnh th¹o tÊt c¶ c¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i tiªu chuÈn

- Thî c¬ khÝ ph¶i cã kh¶ n¨ng ®äc b¶n vÏ kü thuËt, hiÓu vµ gia c«ng ®−îc chi tiÕt

theo yªu cÇu cña b¶n vÏ kü thuËt

- Ph¶i cã ®ñ kiÕn thøc, kü n¨ng ®Ó ®iÒu chØnh, sö dông an toµn c¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i vµ c¸c phô kiÖn, ®å g¸ kÌm theo m¸y, thao t¸c thµnh th¹o, n¾m v÷ng cÊu t¹o, nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¸y, nguyªn lý c¬ b¶n vÒ c¾t gät, sö dông chÕ ®é c¾t hîp lý

- N¾m v÷ng c¸ch tÝnh to¸n, lËp quy tr×nh c«ng nghÖ, ®å g¸ vÒ c¸c m¸y c¾t gät

kim lo¹i

- Cã ®ñ kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c lo¹i dao c¾t khi gia c«ng c¸c vËt liÖu kh¸c nhau, ¸p dông ®−îc c¸c kiÓu dao tiªn tiÕn nh»m n©ng cao n¨ng suÊt c¾t gät

- Sö dông chÝnh x¸c c¸c dông cô ®o kiÓm vµ dông cô cÇm tay, gi÷ g×n vµ b¶o

qu¶n tèt c¸c lo¹i dông cô ®o chÝnh x¸c

- Ngoµi ra hä cßn cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn lËp kÕ ho¹ch, tÝnh to¸n s¾p xÕp c¸c

c«ng viÖc gia c«ng hîp lý, cã kiÕn thøc vÒ hµn, ®iÖn, sö dông thµnh th¹o m¸y tÝnh

- Ph¶i thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn lao ®éng, vÖ sinh c«ng nghiÖp vµ

phßng ho¶

C©u hái

- RÌn luyÖn thÓ lùc, tÝnh b×nh tÜnh, kiªn nhÉn, thËn träng vµ m¹nh d¹n trong khi nghiªn cøu, häc tËp vµ s¶n xuÊt. Cã lßng yªu nghÒ, yªu khoa häc, ham häc, hÕt lßng phôc vô

C©u 1: Nªu râ vÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ c¾t gät kim lo¹i?

2. Th¶o luËn theo nhãm nhá 5 häc sinh/nhãm:

C©u 2: Yªu cÇu cña ng−êi thî c¾t gät kim lo¹i lµ g×?

- TiÕn hµnh trao ®æi, th¶o luËn rót ra bµi häc cho b¶n th©n vÒ vÞ trÝ, tÝnh chÊt yªu

cÇu cña ng−êi thî c¾t gät kim lo¹i.

- Mçi nhãm tù viÕt bµi thu ho¹ch vÒ néi dung gi¸o viªn ®−a ra. Gi¸o viªn sÏ theo

3. Tù nghiªn cøu tµi liÖu liªn quan ®Õn kiÕn thøc bµi häc:

dâi qu¸ tr×nh th¶o luËn, kÕt hîp bµi thu ho¹ch ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña tõng nhãm

Mçi häc sinh ®−îc nhËn tµi liÖu liªn quan ®Õn bµi häc ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ c¸c néi

dung ®· ®−îc gi¸o viªn tr×nh bµy.

Bµi 3

LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i vμ cÊu tróc c¸c ph©n x−ëng trong nhμ m¸y

M· bµi: M§ cg1 15 03

i. Môc tiªu thùc hiÖn:

- Tr×nh bµy ®−îc lÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i vµ c¸ch bè trÝ m¸y c¾t

kim lo¹i trong ph©n x−ëng.

- M« t¶ ®óng c¸c lo¹i m¸y gia c«ng cã phoi, kh«ng cã phoi vµ c¸c m¸y thÕ hÖ

míi ®−îc bè trÝ trong ph©n x−ëng.

ii. Néi dung chÝnh:

- LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i

- TriÓn väng cña m¸y c¾t kim lo¹i hiÖn nay

1. Häc trªn líp:

- Tæ chøc vµ quy m« c¸c ph©n x−ëng trong nhµ m¸y

1.1. LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i: (m¸y c«ng cô)

1.1.1. LÞch sö ph¸t triÓn:

- LÞch sö m¸y c«ng cô b¾t ®Çu tõ thêi kú ®å ®¸ (h¬n 50000 n¨m tr−íc), khi ®ã

loµi ng−êi chØ cã c¸c c«ng cô cÇm tay ®−îc lµm tõ gç, ®¸, x−¬ng ®éng vËt

- §Õn kho¶ng n¨m 4500 - 4000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, sè l−îng ®å ®¸ ®· gi¶m dÇn vµ ®−îc thay thÕ b»ng c¸c c«ng cô ®−îc chÕ t¹o b»ng ®ång vµ hîp kim cña ®ång. Trong thêi kú nµy loµi ng−êi b¾t ®Çu sö dông c¸c c«ng cô ®−îc vËn hµnh tõ søc ®éng vËt, ®ßn bÈy, søc n−íc..v v thay cho c¬ b¾p cña ng−êi

- Vµo kho¶ng 1000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, thêi kú ®å s¾t b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, hÇu hÕt c¸c c«ng cô b»ng ®ång ®−îc thay thÕ b»ng c¸c c«ng cô b»ng s¾t nªn bÒn h¬n vµ hiÖu qu¶ cao h¬n. C«ng cô vµ vò khÝ ®−îc c¶i tiÕn râ rÖt, søc ®éng vËt ngµy cµng thay thÕ cho søc ng−êi, hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm b»ng s¾t ®−îc sö dông trong x©y dùng, ®ãng thuyÒn, xe kÐo .. ®Òu ®−îc c¸c thî thñ c«ng lµnh nghÒ chÕ t¹o

- Kho¶ng 300 n¨m tr−íc, thêi kú ®å s¾t b−íc sang thêi kú b»ng m¸y mãc, ®· xuÊt hiÖn c¸c läai m¸y míi, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, cã nhiÒu s¶n phÈm míi trë nªn th«ng dông

- Thêi kú nµy ®· cã nh÷ng m¸y tiÖn ®¬n gi¶n ®Ó tiÖn gç b»ng c¸ch dïng d©y thõng kÐo cho vËt quay trªn gi¸ b»ng gç, dông cô c¾t do ng−êi kh¸c cÇm gi÷ ®Ó tiÖn. §Õn n¨m 1710 -1712 mét ng−êi thî c¬ khÝ Nga ®· ph¸t minh ra lo¹i m¸y tiÖn cã chuyÓn ®éng c¬ giíi vµ cã bµn dao. §Õn cuèi thÕ kû 18 ®· chÕ t¹o ra m¸y tiÖn ren vÝt..

- Sau ®ã ng−êi ta ®· chÕ t¹o ra c¸c m¸y tiÖn cã hép tèc ®é bµn dao, hép ®iÒu

khiÓn bµn dao, vÝt me, trôc tr¬n vµ m¸y phay, bµo, khoan mµi, doa...

- HiÖn nay c¸c m¸y mãc liªn tôc ®−îc c¶i tiÕn, c¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i hiÖn ®¹i ngµy cµng cã hiÖu qu¶ vµ ®¹t ®é chÝnh x¸c cao. N¨ng suÊt vµ ®é chÝnh x¸c gia c«ng liªn tôc ®−îc n©ng cao nhê sù ¸p dông réng r·i c«ng nghÖ míi nh− thuû lùc, khÝ nÐn vµ c¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö cho c¸c m¸y tiªu chuÈn..

1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ m¸y c¾t kim lo¹i:

- C¸c m¸y c¾t kim lo¹i lµ c¸c m¸y gia c«ng t¹o h×nh ®Ó t¹o h×nh s¶n ph¼m kim lo¹i b»ng c¾t gät lo¹i bá phÇn l−îng thõa cßn gäi lµ phoi. M¸y c¾t gät kim lo¹i cã kh¶ n¨ng::

+ Gi÷ vµ kÑp chÆt chi tiÕt gia c«ng

+ Gi÷ vµ ®Þnh vÞ dông cô c¾t

+ TruyÒn chuyÓn ®éng quay cho chi tiÕt hoÆc chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cho dông cô

c¾t(dao c¾t)

+ Cã kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn dông cô c¾t hoÆc chi tiÕt ®Ó t¹o ra t¸c ®éng c¾t vµ

®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c theo mong muèn

- M¸y c¾t gät kim lo¹i ®−îc chia thµnh ba nhãm:

Nhãm 1: C¸c m¸y gia c«ng cã phoi, dïng ®Ó gia c«ng kim lo¹i ®Õn kÝch th−íc vµ h×nh d¸ng b»ng c¸ch c¾t bá phÇn thõa kh«ng cÇn thiÕt, c¸c m¸y nµy th−êng gia c«ng t¹o h×nh cho c¸c s¶n phÈm kim lo¹i sau khi ®−îc chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p ®óc, rÌn dËp, c¸n..

Nhãm 2: C¸c m¸y gia c«ng kh«ng cã phoi, dïng ®Ó gia c«ng kim lo¹i ®Õn kÝch th−íc vµ h×nh d¸ng b»ng c¸ch nÐn Ðp, kÐo, ®ét dËp.. c¸c m¸y nµy th−êng gia c«ng t¹o h×nh cho c¸c s¶n phÈm kim lo¹i tÊm hoÆc nÐn Ðp c¸c vËt liÖu kim lo¹i bét

Nhãm 3: C¸c m¸y thÕ hÖ míi ®−îc ph¸t triÓn ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc khã gia c«ng, hoÆc kh«ng thÓ gia c«ng ®−îc trªn c¸c m¸y gia c«ng cã phoi hoÆc kh«ng cã phoi, nh− c¸c m¸y tia löa ®iÖn, ®iÖn ho¸, laser.. sö dông ®iÖn n¨ng hoÆc n¨ng l−îng ho¸ häc ®Ó t¹o h×nh kim lo¹i theo kÝch th−íc vµ h×nh d¸ng yªu cÇu.

1.1.3. C¸c lo¹i m¸y c¾t gät kim lo¹i: gåm cã 1.1.3.1. M¸y khoan: Lµ thiÕt bÞ c¬ häc ®Çu tiªn xuÊt hiÖn tõ thêi tiÒn sö, ®−îc dïng chñ yÕu ®Ó t¹o ra c¸c lç trßn. M¸y khoan cã chøc n¨ng kÑp chÆt vµ lµm quay

dông cô c¾t ®Ó t¹o lç trßn cã ®−êng kÝnh kh¸c nhau trªn kim lo¹i hoÆc c¸c vËt liÖu kh¸c.

1.1.3.2. M¸y tiÖn: ®−îc dïng ®Ó gia c«ng chi tiÕt h×nh trô trßn xoay, chi tiÕt gia c«ng ®−îc gi÷ b»ng bé phËn kÑp chÆt l¾p trªn trôc chÝnh cña m¸y, thùc hiÖn chuyÓn ®éng quay trßn kÕt hîp víi chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña dông cô c¾t ®Ó t¹o ra chi tiÕt h×nh trô bªn ngoµi hay bªn trong chi tiÕt. Trªn m¸y tiÖn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc c¸c c«ng viÖc tiÖn trô, tiÖn c«n, tiÖn mÆt ®Çu, tiÖn ren, khoan, ta r«, c¾t ren ...

1.1.3.3. M¸y phay: Dïng ®Ó gia c«ng c¸c bÒ mÆt ph¼ng, phay r·nh, phay gãc, c¾t r¨ng th¼ng, r¨ng xo¾n, khoan, chuèt, doa...Chi tiÕt gia c«ng ®−îc gi÷ chÆt trªn bµn m¸y, dao c¾t thùc hiÖn chuyÓn ®éng quay

1.1.3.4. M¸y bµo xäc: Dïng ®Ó gia c«ng b¸nh r¨ng, xäc r·nh ..Chi tiÕt gia c«ng ®−îc ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt trªn bµn m¸y, dao ®−îc l¾p trªn ®Çu bµo, xäc chuyÓn ®éng ®i l¹i theo chiÒu ngang hoÆc th¼ng ®øng

1.1.3.5. M¸y mµi: C¸c m¸y mµi sö dông dao c¾t mµi mßn ®Ó gia c«ng chi tiÕt ®Õn kÝch th−íc vµ t¹o ra ®é nh½n bãng bÒ mÆt cao. Khi mµi bÒ mÆt chi tiÕt tiÕp xóc víi ®¸ mµi quay

- M¸y mµi bÒ mÆt dïng ®Ó mµi mÆt ph¼ng, c¸c gãc, biªn d¹ng trªn chi tiÕt gia

c«ng

- M¸y mµi trßn ®−îc dïng ®Ó mµi ®−êng kÝnh h×nh trô, h×nh c«n, biªn d¹ng

- M¸y mµi dông cô c¾t dïng ®Ó mµi dao c¾t

1.1.3.6. C¸c m¸y c¾t gät ®Æc biÖt: §−îc thiÕt kÕ ®Ó t¹o ra s¶n phÈm trªn c¸c m¸y chuyªn dïng nh− m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng, m¸y mµi ren, mµi v« t©m, m¸y c¾t ren tù ®éng, m¸y R¬v«nve....

1.1.3.7. M¸y ®iÒu khiÓn sè b»ng m¸y tÝnh (CNC):

- C«ng nghÖ ®iÒu khiÓn sè b»ng m¸y tÝnh (CNC) ®· ®em l¹i nh÷ng thay ®æi cã

tÝnh ®ét biÕn trong c«ng nghiÖp m¸y c¾t gät kim lo¹i.

- C¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i míi ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng m¸y tÝnh ®· cho phÐp c«ng nghiÖp t¹o ra c¸c chi tiÕt m¸y rÊt nhanh chãng víi ®é chÝnh x¸c rÊt cao mµ tr−íc ®©y chØ lµ m¬ −íc cña ngµnh chÕ t¹o m¸y

- Cïng mét chi tiÕt cã thÓ chÕ t¹o sè l−îng lín kh«ng h¹n chÕ víi ®é chÝnh x¸c cao nh− nhau, nÕu ch−¬ng tr×nh gia c«ng ®−îc lËp mét c¸ch chuÈn x¸c. C¸c lÖnh ®iÒu hµnh ®iÒu khiÓn m¸y ®−îc thùc hiÖn víi tèc ®é, ®é chÝnh x¸c, hiÖu suÊt vµ ®é tin cËy rÊt cao

- Víi viÖc sö dông m¸y c¾t gät kim lo¹i míi , n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng ®· t¨ng rÊt m¹nh so víi ph−¬ng ph¸p gia c«ng tiªu chuÈn cò, nhiÒu s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt tù ®éng trªn d©y chuyÒn liªn tôc, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm hiÖn ®¹i

C¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i míi ®ãng vai trß to lín trong s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ tù

®éng ho¸, gãp phÇn gi¶m râ rÖt chi phÝ s¶n xuÊt, phôc vô cho cuéc sèng con ng−êi.

1.2. TriÓn väng cña m¸y c¾t kim lo¹i hiÖn nay:

- Tr−íc thÕ kû 20, c¸c ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt trong gia c«ng c¬ khÝ nãi chung vµ trong gia c«ng c¾t gät kim lo¹i nãi riªng thay ®æi rÊt chËm. D¹ng s¶n xuÊt hµng lo¹t h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ ®Çu thÕ kû 20, cho ®Õn n¨m 1930 c¸c ph¸t minh míi vµ næi bËt trong s¶n xuÊt b¾t ®Çu t¸c ®éng m¹nh ®Õn quy tr×nh s¶n xuÊt

- Tõ ®ã, sù ph¸t triÓn trë nªn nhanh chãng ®· cã nhiÒu ph¸t minh vµ nh÷ng thµnh tùu míi, sù ph¸t triÓn v−ît bËc nµy ®−îc coi lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt thø hai

- Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tr−íc n¨m 1932 ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c m¸y c¾t kim lo¹i v¹n n¨ng, rÊt Ýt hoÆc kh«ng ®−îc tù ®éng ho¸. Ë thêi kú nµy chñ yÕu dïng c¸c m¸y tiÖn v¹n n¨ng, m¸y phay ngang, m¸y bµo, m¸y khoan, m¸y R¬v«nve

- HÇu hÕt c¸c dông cô c¾t ®−îc chÐ t¹o tõ thÐp cacbon hoÆc thÐp giã chÊt l−îng thÊp, kh«ng ®¸p øng ®−îc víi c¸c tiªu chuÈn ngµy nay, n¨ng suÊt thÊp, cã nhiÒu c«ng viÖc ph¶i lµm thñ c«ng b»ng tay nªn chÝ phÝ s¶n xuÊt cao

- Tõ ®©y c¸c nhµ chÕ t¹o m¸y c«ng cô b¾t ®Çu n©ng cÊp m¸y mãc b»ng c¸ch c¶i tiÕn linh ho¹t c¸c bé ph©n ®iÒu khiÓn, xu h−íng ®−a ®Õn c¸c m¸y hiÖn ®¹i cho ®Õn ngµy nay.

- HÇu nh− mäi s¶n phÈm ®−îc sö dông trong x· héi, tõ c«ng, n«ng nghiÖp, khai th¸c má, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, truyÒn th«ng .. cho ®Õn c¸c vËt dông hµng ngµy ®Òu cã liªn quan ®Õn c¸c m¸y c«ng cô trong mét hoÆc nhiÒu c«ng ®o¹n s¶n xuÊt

- Sù c¶i tiÕn liªn tôc vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c m¸y c«ng cô cã ¶nh h−ëng lín ®Õn

møc sèng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña ®Êt n−íc

- Th«ng qua sù c¶i tiÕn liªn tôc, c¸c m¸y c«ng cô hiÖn ®¹i ngµy cµng chÝnh x¸c vµ hiÖu qu¶ cao h¬n, n¨ng suÊt lao ®éng, ®é chÝnh x¸c gia c«ng ngµy cµng t¨ng lµ nhê sù øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt míi trong lÜnh vùc m¸y c«ng cô nh−: Thuû lùc, khÝ nÐn, c¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö, ®iÒu khiÓn sè NC, ®iÒu khiÓn sè b»ng m¸y tÝnh CNC, laser,.....(sÏ ®−îc häc trong c¸c m«®un sau cña ch−¬ng tr×nh).

1.3. Tæ chøc vµ quy m« c¸c ph©n x−ëng trong nhµ m¸y:

Trong c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ th−êng cã c¸c lo¹i ph©n x−ëng sau:

1.3.1. X−ëng b¶o tr×: X−ëng b¶o tr× th−êng ®−îc g¾n liÒn víi c¸c x−ëng s¶n

xuÊt, x−ëng dông cô vµ x−ëng t¹o ph«i (®óc)

- C«ng nh©n b¶o tr× cã thÓ chÕ t¹o vµ thay thÕ c¸c chi tiÕt cho c¸c ®å g¸, dông cô c¾t, m¸y s¶n xuÊt. C«ng nh©n ph¶i cã kh¶ n¨ng vËn hµnh ®−îc tÊt c¶ c¸c m¸y c¾t gät kim lo¹i, th«ng th¹o vÒ nguéi l¾p r¸p

1.3.2. X−ëng gia c«ng chÕ t¹o chi tiÕt

- X−ëng gia c«ng th−êng ®−îc trang bÞ c¸c lo¹i m¸y c«ng cô tiªu chuÈn vµ mét

sè m¸y s¶n xuÊt

- X−ëng gia c«ng cã thÓ ®−îc yªu cÇu thùc hiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kh¸c nhau nh− c¸c hîp ®ång víi c¸c n¬i kh¸c. S¶n phÈm rÊt ®a d¹ng, nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau

- C«ng nh©n trong x−ëng nµy cã thÓ vËn hµnh thµnh th¹o c¸c lo¹i m¸y c¾t gät vµ

c¸c lo¹i dông cô ®o

- X−ëng s¶n xuÊt th−êng gia c«ng hµng lo¹t c¸c kiÓu chi tiÕt kh¸c nhau

- C«ng nh©n trong ph©n x−ëng s¶n xuÊt th−êng chØ vËn hµnh mét lo¹i m¸y c¾t

gät t¹o ra hµng lo¹t c¸c chi tiÕt ®ång nhÊt

1.3.3. X−ëng l¾p r¸p:

- C«ng nh©n trong x−ëng l¾p r¸p ph¶i cã c¸c kü n¨ng tæng hîp vÒ c¬ khÝ vµ l¾p

r¸p m¸y. Di chuyÓn vµ l¾p ®Æt c¸c m¸y gia c«ng, d©y chuyÒn s¶n xuÊt

- §äc b¶n vÏ vµ tÝnh to¸n c¸c kÝch th−íc, l¾p r¸p vµ dung sai l¾p ghÐp cña c¸c

chi tiÕt m¸y

- Söa ch÷a m¸y c«ng cô b»ng c¸ch thay vµ l¾p c¸c bé phËn míi, th¸o vµ l¾p ®Æt

c¸c trang thiÕt bÞ

Ngoµi c¸c x−ëng ra cßn cã:

- Phßng kü thuËt

- Phßng c«ng nghÖ

C©u hái

- Phßng chÕ thö s¶n phÈm míi.

C©u 1: Anh(chÞ) hiÓu nh− thÕ nµo vÒ triÓn väng ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i

hiÖn nay?

C©u 2: Tæ chøc vµ quy m« trong nhµ m¸y c¬ khÝ gåm cã c¸c ph©n x−ëng sau:

A. X−ëng gia c«ng B. X−ëng b¶o tr×

C. X−ëng l¾p r¸p D. C¶ A, B vµ C

C©u 3: C«ng nh©n trong x−ëng gia c«ng cã thÓ :

A. Gia c«ng s¶n phÈm rÊt ®a d¹ng, nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau

B. ChÕ t¹o vµ thay thÕ c¸c chi tiÕt cho c¸c ®å g¸, dông cô c¾t, m¸y s¶n xuÊt

C. Gia c«ng hµng lo¹t c¸c kiÓu chi tiÕt kh¸c nhau

C©u 4: X−ëng b¶o tr× th−êng ®−îc g¾n liÒn víi c¸c x−ëng s¶n xuÊt, x−ëng dông

cô vµ x−ëng t¹o ph«i (®óc)

Sai

§óng

C©u 5: C«ng nh©n trong x−ëng gia c«ng th−êng chØ vËn hµnh mét lo¹i m¸y c¾t

gät t¹o ra hµng lo¹t c¸c chi tiÕt ®ång nhÊt

§óng

2. Th¶o luËn nhãm:

Sai

Sau khi ®−îc gi¸o viªn h−íng dÉn phia chia líp thµnh c¸c nhãm nhá, mçi nhãm

cã 5 häc sinh. C¸c nhãm sÏ thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ sau:

- TriÓn väng ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i hiÖn nay, quy m« vµ tæ chøc cña

nhµ m¸y c¬ khÝ

3. Tù nghiªn cøu tµi liÖu liªn quan ®Õn kiÕn thøc bµi häc:

Mçi häc sinh ®−îc nhËn tµi liÖu liªn quan ®Õn bµi häc ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ c¸c néi dung ®· ®−îc gi¸o viªn tr×nh bµy.

- C¸c thµnh viªn trong nhãm trao ®æi, th¶o luËn

Bµi 4

c¸c lo¹i m¸y c¾t gät kim lo¹i th«ng dông

M· bµi: M§ cg1 15 04

I. Giíi thiÖu:

Bµi häc nµy sÏ cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ c¸c lo¹i m¸y c¾t gät kim lo¹i. Riªng ®èi víi m¸y tiÖn v¹n n¨ng, m¸y phay ngang ®−îc chän lµm m¸y ®iÓn h×nh trong nhãm, sÏ ®i s©u h¬n vÒ ®Æc tÝnh kü thuËt, ph©n lo¹i m¸y, cÊu t¹o vµ nguyªn lý lµm viÖc ®Ó lµm c¬ së cho c¸c m« ®un sau cña ch−¬ng tr×nh.

II. Môc tiªu thùc hiÖn:

- Tr×nh bµy ®−îc ®Æc ®iÓm, c«ng dông vµ yªu cÇu cña c¸c lo¹i m¸y c¾t gät kim lo¹i.

- NhËn d¹ng ®óng c¸c lo¹i m¸y tiÖn, phay, bµo, xäc, mµi, khoan, doa vµ m¸y

®iÒu khiÓn sè.

III. Néi dung chÝnh:

- M¸y tiÖn

- M¸y phay

- M¸y bµo, xäc

- M¸y mµi

- M¸y khoan

- M¸y doa

- M¸y c¾t gät kim lo¹i ®iÒu khiÓn b»ng kü thuËt sè (CNC)

1. Häc trªn líp

- Tham quan, t×m hiÓu c¸c lo¹i m¸y c¾t ë x−ëng

1.1. M¸y khoan

1.1.1. §Æc ®iÓm

- M¸y khoan lµ lo¹i thiÕt bÞ c¬ b¶n trong mäi x−ëng gia c«ng c¬ khÝ - KÕt cÊu chung cña m¸y khoan gåm cã mét trô ®øng mang trôc chÝnh lµm quay vµ chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn ®−a mòi khoan ¨n vµo vËt liÖu gia c«ng b»ng tay hoÆc tù ®éng.

- Cã mét bµn m¸y dïng ®Ó g¸ c¸c bé phËn kÑp chÆt chi tiÕt gia c«ng ®óng vÞ trÝ

cÇn khoan lç

- Trªn m¸y khoan cã thÓ khoan lç trßn trªn kim lo¹i vµ c¸c vËt liÖu kh¸c

- Ngoµi ra trªn m¸y khoan cßn cã thÓ doa, khoÐt miÖng lç c«n, ta r«..

1.1.2. C«ng dông

M¸y khoan cã thÓ dïng ®Ó thùc hiÖn ®−îc nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau nh−:

- Khoan lç lµ ho¹t ®éng t¹o ra lç trßn trªn chi tiÕt b»ng c¸ch lo¹i bá vËt liÖu ra

khái mét khèi ®Æc nhê dông cô c¾t gäi lµ mòi khoan xo¾n èc

- KhoÐt miÖng lç c«n lµ c«ng viÖc më réng lç cã d¹ng c«n ë miÖng lç

- Doa lç lµ ho¹t ®éng ®−îc h¹n chÕ kÝch th−íc t¹o thµnh lç ®¹t ®−îc ®é nh½n

bãng cao tõ lç ®· cã tr−íc, b»ng c¸ch dông mòi doa cã nhiÒu l−ìi c¾t

- KhoÐt lç lµ c«ng viÖc më réng vµ hiÖu chØnh lç cho ®óng kÝch th−íc theo yªu

cÇu b»ng mòi dao khoÐt cã 1 l−ìi c¾t

- Tar« lµ c«ng viÖc c¾t ren trong trªn chi tiÕt cã lç s¾n nhê dông cô c¾t gäi lµ

mòi ta r«

- Kho¶ mÆt lç lµ c«ng viÖc më réng lç khoan cã s½n ®Õn kÝch th−íc ®−êng kÝnh

vµ chiÒu s©u cã bËc vu«ng gãc theo yªu cÇu.

1.1.3. C¸c lo¹i m¸y khoan

Cã nhiÒu lo¹i m¸y khoan, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, kÝch th−íc m¸y khoan ®−îc

thiÕt kÕ nhiÒu kiÓu kh¸c nhau. Gåm cã c¸c lo¹i th−êng dïng sau:

1.1.3.1. M¸y khoan bµn

Lµ lo¹i m¸y khoan ®¬n gi¶n nhÊt nh− h×nh 15.4.1, m¸y nµy chØ cã c¬ cÊu dÉn tiÕn b»ng tay, cã kÕt cÊu gän nhÑ ®−îc ®Æt trªn bµn ®Ó sö dông. M¸y khoan bµn gåm cã c¸c bé phËn c¬ b¶n sau:

- BÖ m¸y (1)

+ §−îc chÕ t¹o b»ng gang, lµ bé phËn t¹o sù æn ®Þnh cho m¸y, gi÷ vµ ®ì toµn

bé m¸y

+ BÖ m¸y cã c¸c lç ®Ó l¾p bu l«ng gi÷ vµo bµn, trªn bÖ m¸y cã gia c«ng c¸c

r·nh ch÷ T, hoÆc c¸c gê ®Ó gi÷ vµ kÑp chÆt thiÕt bÞ g¸ l¾p chi tiÕt gia c«ng

H×nh 15.4.1. M¸y khoan bµn H×nh 15.4.2. M¸y khoan ®øng

- Trô m¸y (2). Lµ mét cét h×nh trô ®−îc gia c«ng chÝnh x¸c, ®−îc l¾p chÆt víi

bÖ m¸y. Trªn trô m¸y cã l¾p bµn m¸y vµ ®Çu m¸y

- Bµn m¸y:

+ Cã d¹ng trßn hoÆc h×nh ch÷ nhËt, dïng ®Ó ®ì chi tiÕt gia c«ng, mÆt bµn m¸y

vu«ng gãc víi trô m¸y.

+ Trªn mÆt bµn m¸y cã gia c«ng nhiÒu r·nh hoÆc khe ®Ó l¾p c¸c ®å g¸, bé phËn

®Þnh vÞ hoÆc c¸c chi tiÕt gia c«ng lín ®−îc kÑp trôc tiÕp víi bµn

- Thanh r¨ng (3): Dïng ®Ó ®−a bé phËn chuyÓn ®éng lªn xuèng trªn trô m¸y

- §Çu m¸y: Gåm cã gi¸ ®ì (4): Dïng ®Ó ®ì m« t¬ ®iÖn (5) vµ trô khoan (6)

+ §−îc l¾p trªn ®Ønh trô m¸y, cã chøa c¸c c¬ cÊu thay ®æi tèc quay cña trôc

chÝnh vµ c¸c tay quay dÉn tiÕn (7)

+ Trôc chÝnh dïng ®Ó gi÷ vµ truyÒn chuyÓn ®éng quay cho dông cô c¾t ®−îc l¾p

vµo èng nèi trôc chÝnh (6)

+ èng nèi trôc chÝnh kh«ng quay mµ t¹o ra chuyÓn ®éng lªn xuèng cho dông

cô c¾t

+ Tay quay dÉn tiÕn b»ng tay (7) dïng ®Ó ®iÒu khiÓn dông cô c¾t ®i xuèng ¨n vµo chi tiÕt, trªn ®ã cã mét c÷ chÆn ®é s©u ®−îc g¾n víi èng nèi trôc chÝnh, ®Ó ®iÒu chØnh mòi khoan ¨n xuèng ®óng chiÒu s©u chÝnh x¸c

+ Pu li bËc vµ ®ai truyÒn h×nh thang (9), th−íc ®o s©u (10), vÝt h·m (11), tay

quay (12) dïng ®Ó quay gi¸ ®ì (4) lªn xuèng vµ c«ng t¾c ®iÖn (13)

1.1.3.2. M¸y khoan ®øng: M¸y khoan ®øng tiªu chuÈn nh− h×nh 15.4.2 cã kÕt cÊu t−¬ng tù nh− m¸y khoan bµn nh−ng kÝch th−íc lín vµ nÆng h¬n. Nh−ng cã c¸c ®iÓm kh¸c m¸y khoan bµn nh− sau:

- M¸y ®−îc trang bÞ hép sè ®Ó thay ®æi nhiÒu tèc ®é quay kh¸c nhau

- Trôc chÝnh cã thÓ dÉn tiÕn b»ng tay hoÆc tù ®éng

- Cã trang bÞ bÓ chøa dung dÞch lµm nguéi

1.1.3.3. M¸y khoan cÇn: Nh− h×nh 15.4.3. M¸y khoan cÇn ®−îc dïng chñ yÕu ®Ó gia c«ng nhiÒu lç trªn c¸c chi tiÕt lín mµ c¸c m¸y khoan kh¸c khã thùc hiÖn viÖc g¸ l¾p, cã −u ®iÓm h¬n so víi m¸y khoan ®øng lµ:

- Cã thÓ gia c«ng ®−îc nh÷ng chi tiÕt lín vµ nÆng h¬n

- §Çu m¸y cã thÓ n©ng lªn hoÆc h¹ xuèng dÔ dµng ®Ó phï hîp víi chiÒu cao

kh¸c nhau cña chi tiÕt gia c«ng

- Cã thÓ di chuyÓn ®Çu m¸y nhanh chãng ®Õn vÞ trÝ bÊt kú, trong khi chi tiÕt vÉn

®−îc kÑp ë mét vÞ trÝ

- M¸y cã c«ng suÊt lín nªn cã thÓ gia c«ng ®−îc lç cã ®−êng kÝnh lín. §Çu m¸y

cã thÓ nghiªng theo c¸c gãc kh¸c nhau ®Ó khoan c¸c lç nghiªng

- C¸c bé phËn chÝnh cña m¸y khoan cÇn:

+ BÖ m¸y: (5) §−îc chÕ t¹o b»ng gang, cã d¹ng h×nh hép. BÖ m¸y ®−îc l¾p xuèng nÒn nhµ b»ng c¸c bu l«ng nÒn, chi tiÕt gia c«ng lín ®−îc l¾p trôc tiÕp víi bÖ m¸y, cã thÓ l¾p thªm bµn m¸y hoÆc ®å g¸ trªn bÖ ®Ó khoan c¸c chi tiÕt nhá

+ Trô m¸y: (1) Trô ®øng ®−îc l¾p chÆt víi bÖ m¸y, ®ì cÇn quay theo c¸c gãc

kh¸c nhau khi khoan

+ CÇn quay: (2) §−îc g¾n víi cét cã thÓ n©ng lªn hoÆc h¹ xuèng b»ng trôc vÝt , cÇn cã thÓ quay quanh trô ®øng tõ 1800 - 3600 vµ cã thÓ ®−îc kÑp chÆt vµo vÞ trÝ bÊt kú. Trªn cÇn quay cã l¾p ®éng c¬ truyÒn ®éng vµ ®Çu m¸y

+ §Çu m¸y: (3) §−îc l¾p trªn cÇn quay vµ cã thÓ di chuyÓn däc theo chiÒu dµi cÇn, ®Çu khoan ®−îc l¾p vµo hép ch¹y dao vµ ®iÒu khiÓn tèc ®é trôc chÝnh. Trôc chÝnh m¸y (4) cã thÓ n©ng lªn hoÆc h¹ xuèng b»ng tay nhê tay quay dÉn tiÕn.

H×nh 15.4.3. M¸y khoan cÇn

H×nh 15.4.4. M¸y tiÖn b¸n tù ®éng chÐp h×nh b¨ng thuû lùc

1.1.3.4. M¸y khoan nhiÒu trôc: Cã ô khoan ®−îc l¾p nhiÒu mòi khoan cïng lµm

viÖc theo mét chÕ ®é, ®−îc dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t

1.1.3.5. M¸y khoan chuyªn dïng: §Ó khoan c¸c lç s©u nh− c¸c lo¹i nßng sóng

1.1.3.6. M¸y khoan t©m: Chuyªn dïng ®Ó khoan c¸c lç t©m, th−êng kÕt hîp

kho¶ mÆt vµ khoan t©m ®ång thêi.

1.2. M¸y tiÖn

1.2.1. §Æc ®iÓm vµ c«ng dông cña m¸y tiÖn

- M¸y tiÖn lµ lo¹i m¸y c¾t kim lo¹i ®−îc dïng réng r·i nhÊt ®Ó gia c«ng c¸c lo¹i chi tiÕt trßn xoay, chi tiÕt ®Þnh h×nh. HÇu hÕt c¸c c«ng viÖc ®−îc thùc hiÖn trªn m¸y tiÖn v¹n n¨ng ®¹t ®é chÝnh x¸c cao

- Trªn m¸y tiÖn cã thÓ khoan, khoÐt, doa, tar«, ren v v..

KÝch th−íc cña m¸y tiÖn ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ®−êng kÝnh gia c«ng lín nhÊt (chiÒu cao t©m m¸y) vµ chiÒu dµi cña chi tiÕt (kho¶ng c¸ch gi÷a mòi t©m) x¸c ®Þnh bëi chiÒu dµi toµn bé b¨ng m¸y

- M¸y tiÖn ®−îc chÕ t¹o theo nhiÒu kÝch th−íc kh¸c nhau, th«ng dông nhÊt lµ lo¹i cã kÝch th−íc chiÒu cao t©m m¸y 230 - 330 mm, cã chiÒu dµi b¨ng m¸y tõ 500 - 3000mm

1.2.2. C¸c lo¹i m¸y tiÖn

1.2.2.1. C¨n cø vµo c«ng dông cña m¸y tiÖn gåm cã

- M¸y tiÖn tù ®éng vµ b¸n tù ®éng nh− h×nh 15.4.4. Cã thÓ thùc hiÖn c¸c thao t¸c vµ nguyªn c«ng ®−îc tù ®éng hoµn toµn hay mét phÇn, ®−îc dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t

- M¸y tiÖn chuyªn dïng lµ lo¹i m¸y chØ dïng ®Ó gia c«ng mét lo¹i bÒ mÆt nhÊt

®Þnh, lo¹i h×nh gia c«ng bÞ h¹n chÕ

- M¸y tiÖn chÐp h×nh ®−îc tr¹ng bÞ bµn dao chÐp h×nh ®Ó gia c«ng c¸c chi tiÕt cã

h×nh d¹ng ®Æc biÖt b»ng c¸ch sao chÐp h×nh d¹ng cña chi tiÕt

- M¸y tiÖn côt dïng ®Ó gia c«ng c¸c chi tiÕt cã ®−êng kÝnh lín gÊp nhiÒu lÇn chiÒu dµi, m¸y nµy kh«ng cã ô sau, b¨ng m¸y kh«ng nèi liÒn víi hép tèc ®é trôc chÝnh, m©m cÆp cã ®−êng kÝnh rÊt lín

- M¸y tiÖn ®øng lµ lo¹i m¸y cã trôc chÝnh th¼ng ®øng dïng ®Ó gia c«ng chi tiÕt

H×nh 15.4.5. M¸y tiÖn ®øng kiÓu mét gi¸ ®ì

H×nh 15.4.6. M¸y tiÖn rovonve cã ®Çu dao quay theo trôc th¶ng ®øng

cã ®−êng kÝnh lín, nÆng vµ cã h×nh d¸ng phøc t¹p nh− h×nh 15.4.5

- M¸y tiÖn R¬vonve dïng ®Ó gia c«ng hµng lo¹t chi tiÕt trßn xoay víi nhiÒu

nguyªn c«ng nh− h×nh 15.4.6

- M¸y tiÖn v¹n n¨ng: Cã thÓ thùc hiÖn ®−îc nhiÒu c«ng viÖc th«ng th−êng, ®−îc dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t nhá, s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, hoÆc dïng trong c¸c ph©n x−ëng chÕ t¹o, s÷a ch÷a vµ x−ëng dông cô nh− h×nh 15. 4.8 lµ lo¹i m¸y tiÖn v¹n n¨ng

Prince lo¹i nhÑ, h×nh 15.4.7 lµ lo¹i m¸y 1K62 lo¹i trung, h×nh 15.4.9 lµ lo¹i m¸y 1A62 lo¹i trung, gåm cã c¸c bé phËn c¬ b¶n sau:

+ ô tr−íc (hép tèc ®é) cã l¾p m©m cÆp

+ Bé b¸nh r¨ng thay thÕ

+ Hép b−íc tiÕn

+ Th©n m¸y, hép xe dao

H×nh 15.4.7. M¸y tiÖn 1K62

+ Bµn xe dao, ô sau, tñ ®iÖn

1.2.2.2. C¨n cø vµo träng l−îng cña m¸y Gåm cã

- Lo¹i nhÑ: Khèi l−îng < 500 kg, ®−êng kÝnh ph«i lín nhÊt gia c«ng ®−îc trªn

m¸y lµ 100 - 200mm

- Lo¹i trung: Khèi l−îng < 4000 kg, ®−êng kÝnh ph«i lín nhÊt gia c«ng ®−îc

trªn m¸y lµ 200 - 500mm

- Lo¹i lín: Khèi l−îng < 15000 kg, ®−êng kÝnh ph«i lín nhÊt gia c«ng ®−îc trªn

m¸y lµ 630 - 1200mm

- Lo¹i nÆng: Khèi l−îng < 400.000 kg, ®−êng kÝnh ph«i lín nhÊt gia c«ng ®−îc

Hép b−íc tiÕn Hép tèc ®é Hép xe dao Bµn xe dao ô sau Th©n m¸y

BÖ m¸y

H×nh 15.4.8. M¸y tiÖn v¹n n¨ng lo¹i nhÑ Prince

trªn m¸y lµ 1600 - 4000mm

1.2.2.3. C¨n cø vµo ®é chÝnh x¸c cña m¸y Gåm cã 5 cÊp

- CÊp chÝnh x¸c tiªu chuÈn H - CÊp chÝnh x¸c n©ng cao Π - CÊp chÝnh x¸c cao B

- CÊp chÝnh x¸c ®Æc biÖt cao A

- CÊp ®Æc biÖt chÝnh x¸c C

1.2.3. Ký hiÖu m¸y c¾t kim lo¹i

- Theo ký hiÖu Liªn x«

+ Ch÷ sè ®Çu tiªn chØ nhãm m¸y nh−: sè 1 chØ nhãm m¸y tiÖn, sè 2: chØ nhãm

m¸y khoan, sè 3: Mµi, sè 6: Phay..

+ Ch÷ sè thø 2 chØ kiÓu m¸y (v¹n n¨ng lµ sè 6, sè 1 lµ m¸y tù ®éng vµ nöa tù

®éng 1 trôc, sè 3 lµ m¸y r¬vonve...)

+ Ch÷ sè thø 3 chØ ®Æc ®iÓm kü thuËt c¬ b¶n cña m¸y nh− chiÒu cao t©m m¸y

+ Ch÷ c¸i ®øng sau sè thø nhÊt hoÆc thø 2 chØ møc ®é c¶i tiÕn cña m¸y

VÝ dô: 1A 62 cho biÕt: Sè 1 lµ m¸y tiÖn

Ch÷ A chØ m¸y ®· cã c¶i tiÕn

Sè 6 chØ m¸y v¹n n¨ng

Sè 2 chØ chiÒu cao t©m m¸y lµ 200mm

- Theo ký hiÖu ViÖt nam: T−¬ng tù nh− ký hiÖu cña Liªn x« chØ kh¸c lµ: Ch÷ c¸i

®Çu tiªn chØ nhãm m¸y nh− T : TiÖn, K: khoan, P: phay, B: Bµo...

VÝ dô: T6M16 cho biÕt: T lµ m¸y tiÖn

Ch÷ M chØ m¸y ®· cã c¶i tiÕn tõ m¸y T616

Sè 6 chØ m¸y v¹n n¨ng

Sè 16 chØ chiÒu cao t©m m¸y lµ 160mm

1.2.4. M¸y tiÖn v¹n n¨ng 1A62

1.2.4.1. §Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y tiÖn 1A62

- §−êng kÝnh lín nhÊt cña vËt gia c«ng lµ 400mm

- Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®Çu nhän: 750; 1000; 1500 mm

- KÝch th−íc dao l¾p vµo gi¸ dao: 25x25mm

- Kho¶ng xª dÞch ô sau 15mm

- C«ng suÊt m« t¬: 7.8KW

- KÝch th−íc m¸y: 2650x1580 x1210mm; Träng l−îng 2010 Kg

- Cã 24 téc ®é quay cña trôc chÝnh tõ 11.5 ®Õn 1200 vßng/phót

- Cã 35 b−íc tiÕn däc tõ 0.082 ®Õn 1.59mm/vßng

- Cã 35 b−íc tiÕn ngang tõ 0.027 ®Õn 0.522mm/vßng

- Cã 19 b−íc ren hÖ mÐt tõ 1 ®Õn 12 mm

- Cã 20 b−íc ren hÖ Anh tõ 2 ®Õn 24

- Cã 10 b−íc ren m«®un 0.5 - 3

- Cã 24 b−íc ren kÝnh tiÕt tõ 7 - 96

- Ngoµi c¸c b−íc ren, b−íc tiÕn cßn phong ®¹i ®−îc 8 vµ 32 lÇn.

1.2.4.2. C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y 1A62 (h×nh 15.4.9)

- Hép tèc ®é trôc chÝnh (ô tr−íc) dïng ®Ó thay ®æi c¸c tèc ®é quay kh¸c nhau

cña trôc chÝnh. Trªn hép tèc ®é cña m¸y 1K62 cã

+ Trôc chÝnh l¾p m©m cÆp dïng ®Ó ®Þnh vÞ vµ kÑp chÆt chi tiÕt gia c«ng

+ Tay g¹t 1, 2 vµ 3 ®iÒu chØnh c¸c tèc ®é quay cña trôc chÝnh, tay g¹t 4 ®iÒu

chØnh b−íc ren tiªu chuÈn, tay g¹t 5 ®Ó ®iÒu chØnh tiÖn ren ph¶i hoÆc ren tr¸i

- Hép b−íc tiÕn dïng ®Ó thay ®æi b−íc tiÕn cña bµn dao. Gåm cã:

24 23 7 25 9 11

13 14 15 16 17 12

H×nh 15.4.9. C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y tiÖn 1A62

+ Tay g¹t 7 ®iÒu chØnh tiÖn ren hÖ mÐt, hÖ Anh

+ Tay g¹t 6, 9, 10 ®iÒu chØnh b−íc tiÕn, b−íc ren

+ Tay g¹t 8 dïng ®Ó nèi chuyÓn ®éng ®Õn trôc vÝt me hay trôc tr¬n

+ Tay g¹t 11 vµ 12 dïng ®Ó khëi ®éng m¸y

- Bµn dao gåm cã æ g¸ dao dïng ®Ó kÑp chÆt dao, bµn tr−ît däc thùc hiÖn chuyÓn

®éng ch¹y dao däc vµ bµn tr−ît ngang thùc hiÖn ch¹y dao ngang. Gåm cã

+ Tay g¹t 8 t¸ch sù ¨n khíp gi÷a b¸nh r¨ng vµ thanh r¨ng khi tiÖn ren

+ Tay quay bµn tr−ît ngang 16

+ Tay h·m æ dao 19

+ Tay quay bµn tr−ît däc 20

- Hép xe dao dïng ®Ó ®iÒu khiÓn bµn dao ch¹y tù ®éng ngang, däc. Gåm cã

+ Tay g¹t 13 ®iÒu khiÓn xe dao ch¹y ng−îc l¹i.

+ Tay quay 14 ®iÒu khiÓn xe dao ch¹y vµo hoÆc ra

+ Tay g¹t 15 ®iÒu khiÓn tù ®éng däc, ngang

+ Tay g¹t 17 ®ãng më ®ai èc vÝt me

- Th©n m¸y lµ bé phËn chÝnh cña m¸y, dïng ®Ó l¾p ghÐp vµ ®ì tÊt c¶ c¸c bé phËn cña m¸y, mÆt trªn th©n m¸y cã c¸c ®−êng tr−ît ®Ó dÉn h−íng cho bµn dao vµ ô sau di tr−ît trªn ®ã

- ô sau cã thÓ di chuyÓn trªn b¨ng m¸y dïng ®Ó ®ì chi tiÕt gia c«ng dµi, ngoµi ra

cßn dïng ®Ó g¸ mòi khoan, mòi khoÐt, doa, tar«, bµn ren ®Ó c¾t ren. Gåm cã

+ Tay h·m nßng ô sau 21

+ V« l¨ng nßng ô sau 22

- B¶ng ®iÖn gåm cã c«ng t¾c ®Ìn chiÕu s¸ng 24, c«ng t¾c nguån 23, b¬m n−íc

lµm nguéi 25 vµ nót khëi ®éng m¸y 26

1.2.4.3. Nguyªn lý chuyÓn ®éng cña m¸y 1A62: H×nh 15.4.10 lµ s¬ ®å ®éng cña

m¸y 1A62, gåm cã c¸c ®−êng truyÒn nh− sau

1.2.4.3.1. C¬ cÊu chuyÓn ®éng chÝnh cña m¸y: Hép tèc ®é nhËn chuyÓn ®éng quay tõ ®éng c¬ cã c«ng suÊt 10kw, sè vßng quay n =1450 vßng/phót th«ng qua ®ai truyÒn h×nh thang víi tû sè truyÒn

130 250

d d

. η = . 0,985 i ®ai =

+ Trªn trôc I cã ®Çu nèi ma s¸t M, khèi b¸nh r¨ng Z56 vµ Z51 truyÒn chuyÓn

®éng quay cho trôc chÝnh

+ Trôc II: Cã khèi b¸nh r¨ng di tr−ît 2 tÇng Z34; Z39 lÇn l−ît ¨n khíp víi Z56

vµ Z51 cña trôc I, Z28; Z20 vµ Z36 l¾p cè ®Þnh trªn trôc II

+ Trôc III: Cã b¸nh r¨ng tÇng 3 l¾p di tr−ît Z44; Z52; Z36 vµ b¸nh r¨ng chÐo

Z50; b¸nh r¨ng th¼ng Z20; Z50 l¾p cè ®Þnh

+ Trôc IV: Cã b¸nh r¨ng tÇng 4 lµ Z80; Z50; tÇng 5 lµ Z20; Z50 ®Òu l¾p di tr−ît

trªn trôc.

+ Trôc V: Cã Z32; Z50; Z80 ®−îc l¾p cè ®Þnh, Z32 lu«n lu«n ¨n khíp víi Z64

trªn trôc VI.

+ Trôc VI: Lµ trôc chÝnh cña m¸y cã Z50 vµ Z64 l¾p tr¬n vµ khíp nèi K.Khi g¹t K

sang tr¸i th× trôc chÝnh ch¹y trùc tiÕp, khi g¹t K sang ph¶i trôc chÝnh ch¹y gi¸n tiÕp.

+ Trôc VII: PhÝa trong trôc VII cã l¾p Z50 di tr−ît ®Ó cã thÓ ¨n khíp hoÆc t¸ch rêi víi Z50 cña trôc III; phÝa ngoµi hép ®Çu trôc VII cã bé ®¶o chiÒu quay cho trôc tr¬n vµ vÝt me

- Nguyªn lý chuyÓn ®éng vµ c¸ch tÝnh xÝch téc ®é: + XÝch tèc ®é cã 2 ®−êng quay thuËn vµ nghÞch, ®−êng quay thuËn trôc chÝnh cã 24 tèc ®é quay kh¸c nhau trong ®ã cã 6 tèc ®é cao vµ 18 tèc ®é thÊp ( khi ch¹y gi¸n tiÕp)

H×nh 15.4.10

+ Khi ch¹y trùc tiÕp: G¹t cho ®Çu nèi K sang tr¸i khíp víi Z50 trªn trôc VI. Khi m«t¬ quay trôc I quay theo, nÕu g¹t M sang tr¸i ta cã ®−êng quay thuËn, g¹t M sang ph¶i ta cã ®−êng quay nghÞch. C¶ 2 ®−¬ng quay nµy ®Òu truyÒn chuyÓn ®éng cho trôc II III IV V vµ trôc VI.

51 39

+ Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng ®−îc viÕt nh− sau:

130 250

28 44 20 52

50 50

56 34

36 36

1450v/phót ( I) (II) (III) (VI) = 6 tèc ®é cao

C¸ch tÝnh tèc ®é: 1 x 2 x 3 x 1 = 6 tèc ®é

+ Khi ch¹y gi¸n tiÕp:G¹t ®Çu nèi K sang ph¶i ®Ó ¨n khíp víi b¸nh r¨ng lç cña Z64, chuyÓn ®éng ®−îc truyÒn tõ trôc I ®Ðn trôc II sang trôc III vÒ trôc IV ®Õn trôc V vµ ®Õn trôc VI.

51 39

20 80

Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng ®−îc viÕt nh− sau:

130 250

32 64

( I) (II) (III) (IV) (V) (VI) = 24 tèc 1450v/phót

56 34

28 44 20 52 36 36

50 50

®é thÊp

1 x 2 x 3 x 2 x 2 x 1 = 24 tèc ®é

1 4

x = x =

x = Hai tèc ®é nµy trïng nªn côm nµy chØ cßn 3 tèc ®é. Ta cã = x

1 16 1 4 1 4

1 x 2 x 3 x 3 x 1 = 18 tèc ®é. = x = x

20 80 50 50 20 80 50 50

1 1 1 4 1 1

20 80 20 80 50 50 50 50 + Bé phËn khuyÕch ®¹i: Khi ch¹y trùc tiÕp trôc chÝnh truyÒn chuyÓn ®éng trùc tiÕp cho trôc VII ®Ó truyÒn xuèng vÝt me nªn tû sè truyÒn gi÷a trôc VI vµ trôc VII lu«n lu«n b»ng nhau. Khi ch¹y gi¸n tiÕp sè vßng quay cña trôc chÝnh VI cã thÓ gi¶m

= 1 = x x Thùc tÕ ®−êng truyÒn nµy chØ cã 18 tèc ®é v× cã 6 tèc ®é trïng nha, cô thÓ lµ khèi b¸nh r¨ng di tr−ît 4 vµ 5 lÏ ra cã 4 tØ sè truyÒn (cã 4 tèc ®é) nh−ng thùc tÕ chØ cã 3 tØ sè truyÒn. C¸ch tÝnh nh− sau: 1 4 1 4 1 1 1 1

1 32

1 8

1 2

, , . Hay theo c¸ch tÝnh ng−îc th× sè vßng quay cña trôc VII cã thÓ ®i sè lÇn lµ

4 1

x x x x = = 32 x 1 x = 8 = x x lín h¬n 32, 8, 2 lÇn so víi trôc VI, c¸ch tÝnh cô thÓt nh sau: 4 1

80 20 80 20

50 50 50 50

80 20 50 50

4 1 4 1

2 1 2 1

64 64 32 32 64 64 32 32 Nh− vËy khi ch¹y gi¸n tiÕp ngoµi c¸c b−íc tiÕn cã trong b¶ng m¸y cßn tiÖn ®−îc c¸c b−íc ren lín gÊp 32, 8, 2 lÇn c¸c b−íc tiÕn ®ã nhê cã bé phËn khuyÕch ®¹i, bé

x 1 = 8 x 1 x 1 = 2 = = x x x x x

Z Z

32 64

lµ bé phËn khuyÕch ®¹i. b¸nh r¨ng di tr−ît 4 vµ 5 vµ cÆp

1.2.4.3.2 . C¬ cÊu chuyÓn ®éng tiÕn (xÝch ch¹y dao) Lµ hÖ thèng truyÒn ®éng tõ

trôc chÝnh tíi dao tiÖn

+ Bé b¸nh r¨ng truyÒn tõ trôc chÝnh tíi bé ®¶o chiÒu: Trôc VI truyÒn chuyÓn ®éng cho trôc VII nhê cã Z50, ®Çu nèi K ¨n khíp víi Z50 cña trôc VII hoÆc truyÒn chuyÓn ®éng cho trôc VII b»ng hÖ thèng khuyÕch ®¹i

- HÖ thèng truyÒn ®éng tõ trôc chÝnh tíi hép tíi hép tèc ®é bµn dao:

+ Bé ®¶o chiÒu quay: §Ó ®¶o chiÒu quay cña trôc tr¬n vµ trôc vÝt me tøc lµ ®¶o chiÒu chuyÓn ®éng cña dao tiÖn. Gåm cã Z38 ë ®Çu ngoµi trôc VII vµ Z38 trªn trôc VIII ¨n khíp víi Z38 cña trôc IX

38 38

+ ChuyÓn ®éng tõ trôc VII qua ®Õn trôc VIII qua ®Õn trôc IX hoÆc tõ trôc

38 38

I X VII

+ Bé b¸nh r¨ng thay thÕ: Gåm cã 5 b¸nh Z32; Z42; Z100 ; Z100; Z97 .Khi tiÖn

ren m« ®un vµ ren pit ta l¾p Z32; Z100; Z97; nh− h×nh 15.4.11

H×nh 15.4.11 H×nh 15.4.12

+ Khi tiÖn ren hÖ mÐt, tiÖn tr¬n ta l¾p Z42; Z100; Z100, nh− h×nh 15.4.12

+ Trôc XII cã l¾p di tr−ît Z25 ®Ó ¨n khíp víi Z36 cña trôc XIII hoÆc khíp víi ®Çu nèi B cña trôc XIV.Trôc XIII cã l¾p cè ®Þnh Z36, bé b¸nh r¨ng h×nh th¸p gåm 8 b¸nh Z26,Z28 ,Z32, Z36, Z38, Z40, Z44, Z48 vµ b¸nh r¨ng Z36, ngoµi ra cßn cã Z36 l¾p tr¬n.

+ Trôc XIVcã l¾p chÆt ®Çu nèi B, tay g¹t D ®Ó ®iÒu khiÓn Z28 vµ Z34 , Z34 dïng ®Ó nèi liÒn Z28 víi 1 trong 8 b¸nh r¨ng h×nh th¸p , trªn trôc cßn l¾p chÆt ®Çu nèi C.

+ Trôc XV l¾p di tr−ît Z25 ®Ó ¨n khíp víi Z36 cè ®Þnh vµ vµ z36 l¾p tr¬n trªn

trôc XIII, Z28 vµ Z42 l¾p di tr−ît.

+ Trôc XVI cã l¾p cè ®Þnh Z56, Z28, Z42. Trôc XVII cã l¾p di tr−ît Z28, Z56vµ Z28, B¸nh r¨ng Z28 vµ Z56 di tr−ît cã thÓ ¨n khíp víi Z56 vµ Z28 trªn trôc XVI hoÆc khíp víi ®Çu nèi C trªn trôc XIV Z28 di tr−ît cã thÓ ¨n khíp víi Z56 cña trôc XIX hoÆc víi ®Çu nèi A cña trôc XVIII

+ Trôc XVIII nèi liÒn víi trôc vÝt me

+ Trôc XIX nèi liÒn víi trôc tr¬n.

- Nguyªn lý chuyÓn ®éng cña xÝch ch¹y dao:

XÝch ch¹y dao cã 2 ®−êng quay thuËn vµ nghÞch, c¶ 2 ®−êng ®Òu dïng ®Ó tiÖn ren, tiÖn tr¬n vµ ®Òu cã kh¶ n¨ng truyÒn ®éng tíi vÝt me vµ trôc tr¬n b»ng 3 ®−êng truyÒn ®ã lµ:

+ §−êng truyÒn tiÖn ren hÖ mÐt, ren m« ®un, vµ tiÖn tr¬n: G¹t cho Z25 khíp víi Z36 trªn trôc XIII th× chuyÓn ®éng truyÒn tõ trôc XII ®Õn trôc XIII quay ®Õn trôc XIV, ®iÒu chØnh tay g¹t D sao cho Z34 vµ Z28 lÇn l−ît ¨n khíp víi 1 trong 8 b¸nh r¨ng h×nh th¸p ®Ó trôc XIV cã 8 tèc ®é quay kh¸c nhau, ®Õn trôc XV qua XVI XVII. NÕu g¹t Z28 sang ph¶i ¨n khíp víi ®Çu nèi A th× trôc XVIII quay(trôc vÝt me), NÕu g¹t Z28 sang tr¸i ¨n khíp víi Z56 th× trôc XIX quay (trôc tr¬n)

Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng ®−îc viÕt nh− sau:

38 38

( VIII)

50 50

34 28

38 38

Z tÇng 8 (VII) (X) (XIV) (VI) 42 100 (XI) 100 100 (XII) 25 36 (XIII) 34 x

28 56

56 28

28 18

(XVIII) x 12 = 32 b−íc ren

25 36

36 25

x (XV) (XVI) XVII)

42 42

28 56

(XIX) = 32 tèc ®é trôc tr¬n

+ §−êng truyÒn tiÖn ren hÖ Anh, ren pÝt: G¹t cho Z25 trªn trôc XII ¨n khíp víi ®Çu nèi B cña trôc XIV th× trôc XII quay XIV XIII XV XVI XVII XVIII hoÆc trôc XIX.

Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng ®−îc viÕt nh− sau:

38 38

( VIII)

34 tan

50 50

32 100

100 97

25 25

28 34

Z g Z tÇng 8

38 38

(VI) (VII) (X) (XI) (XII) (XIV) x (XIII)

28 56

56 28

28 18

(XVIII) x 12 = 32 b−íc ren

36 25

(XV) (XVI) (XVII)

42 42

28 56

(XIX) = 32 tèc ®é trôc tr¬n

+ §−êng truyÒn tiÖn ren chÝnh x¸c: G¹t cho Z25 cña trôc XII ¨n khíp víi ®Çu nèi B, g¹t cho Z28 cña trôc XVII khíp víi ®Çu nèi C, g¹t cho Z18 cña trôc XVII khíp víi ®Çu nèi A, nh− vËy trôc XII; XIV; XVII cã tèc ®é quay nh− nhau, cßn trôc XIII; XV; XVI vÉn quay tr¬n nh−ng kh«ng ¶nh h−ëng g× ®Õn trôc XVII.

+ §−êng truyÒn nµy dïng ®Ó tiÖn nh÷ng b−íc ren chÝnh x¸c vµ nh÷ng b−íc ren

®Æc biÖt kh¸c

+ TÊt c¶ c¸c ®−êng truyÒn tiÖn ren ®Òu sö dông theo b¶ng chØ dÉn ghi trªn m¸y

®Ó ®−a c¸c tay g¹t vÒ vÞ trÝ cÇn thiÕt

1.2.4.3.3.C¬ cÊu ®iÒu khiÓn bµn dao:

- Trôc XIX lµ trôc tr¬n cã l¾p di tr−ît Z40

- Trôc A cã l¾p Z33; Z40 quay tr¬n, Z40 cña trôc A lu«n ¨n khíp víi Z40 cña

trôc XIX. Trôc B cã Z38 quay tr¬n lu«n lu«n ¨n khíp Z33 cña trôc A

- Trôc Xx phÝa tr¸i cã l¾p Z33 ¨n khíp víi Z38 cña trôc B vµ Z40 ¨n khíp Z40 cña trôc A. Nhãm nµy cã t¸c dông ®¶o chiÒu quay cña trôc XX tøc lµ ®¶o chiÒu b−íc tiÕn cña xe dao, ®Çu bªn ph¶i cña trôc XX cã l¾p vÝt v« tËn cã 4 ®Çu r¨ng

- Trôc XXI cã b¸nh vÝt v« tËn Z30 l¾p cè ®Þnh vµ lu«n lu«n ¨n khíp víi trôc vÝt v« tËn, phÝa trong cã l¾p chÆt Z24 cã thÓ ¨n khíp víi Z50 cña trôc XXII (tù ®éng däc xe dao) hoÆc ¨n khíp víi Z65 cña trôc C ( tù ®éng ngang xe dao)

- Trôc XXII cã l¾p chÆt Z50; Z23. Trôc XXIII cã l¾p chÆt Z69 lu«n ¨n khíp víi

Z23 ®Çu phÝa trong cã l¾p Z12 cè ®Þnh lu«n ¨n khíp víi thanh r¨ng

- Trôc D lµ trôc tay quay bµn xe dao cã l¾p chÆt Z15. Trôc C cã l¾p chÆt Z65

- Trôc XXIV lµ trôc vÝt bµn tr−ît ngang cã l¾p chÆt Z20 vµ lu«n lu«n ¨n khíp

víi Z65, trôc vÝt cã ren h×nh thang víi b−íc ren lµ 5mm

- Nguyªn lý chuyÓn ®éng: Muèn cho bµn xe dao dÞch chuyÓn b»ng vÝt me th× ta

cho trôc vÝt me quay råi ®ãng ®ai èc 2 nöa bµn xe dao sÏ tù ®éng tiÕn vµo hoÆc ra

- Muèn ch¹y tù ®éng ngang, tù ®éng däc ta cho trôc tr¬n quay vÝt v« tËn, khi trôc vÝt v« tËn (XX) quay 1 vßng th× b¸nh vÝt v« tËn quay ®−îc 4 r¨ng. NÕu g¹t Z24 cña trôc XXI tr−ît lªn trªn th× bµn xe dao tù ®éng däc, nÕu g¹t Z24 cña trôc XXI tr−ît xuèng d−íi th× th× bµn tr−ît ngang ch¹y tù ®éng

- Nhãm b¸nh r¨ng d¶o chiÒu cña hép ®iÒu khiÓn bµn dao chØ ®¶o chiÒu tù ®éng

cña dao b»ng trôc tr¬n,chø kh«ng ¶nh h−ëng g× ®Õn trôc vÝt me

Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng ®−îc viÕt nh− sau:

40 40

24 50

(A) (XXII) x 12 = 32 b−íc tiÕn däc

4 30

XIX (XX) (XXI)

40 40

38 38

24 65

65 20

(A) (B) (C) (XXIV) x5=32 b−íc tiÕn ngang

1.3. M¸y phay

1.3.1. §Æc ®iÓm vµ c«ng dông

- Phay lµ ph−¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i ®−îc dïng réng r·i ë c¸c n−íc c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn, trong c¸c ph©n x−ëng vµ c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ

- Gia c«ng phay ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c vµ ®é bãng kh«ng cao b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c, nh−ng nã lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®¹t n¨ng su¸t cao, bëi v× dao phay cã nhiÒu l−ìi c¾t cïng tham gia c¾t gät ®ång thêi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc nhiÒu biÖn ph¸p c«ng nghÖ ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt

- ChuyÓn ®éng chÝnh cña m¸y phay lµ chuyÓn ®éng quay cña dao, cßn chuyÓn

®éng ch¹y dao do bµn m¸y mang ph«i thùc hiÖn chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn

- Trªn m¸y phay ng−êi ta cã thÓ gia c«ng mÆt ph¼ng, mÆt ®Þnh h×nh phøc t¹p,

r·nh thªn, c¾t ®øt, b¸nh r¨ng, trôc then hoa, c¸c mÆt trßn xoay..v .

1.3.2. C¸c lo¹i m¸y phay

M¸y phay cã nhiÒu lo¹i gåm cã:

- M¸y phay v¹n n¨ng cã trôc th¼ng ®øng (h×nh 15.4.13), hoÆc n»m ngang (h×nh 15.4. 14) cã thÓ gia c«ng ®−îc nhiÒu d¹ng bÒ mÆt kh¸c nhau. M¸y phay ®øng cã c¸c bé phËn c¬ b¶n sau:

Th©n m¸y (1), ®Çu ®øng (2), b¶ng ®iÒu khiÓn tèc ®é (3), bµn m¸y (4), hÖ thèng

H×nh 15.4.13. M¸y phay ®øng

tay quay bµn m¸y (5), trô ®ì (6), bÖ m¸y (7).

H×nh 15.4.14. M¸y phay n»m v¹n n¨ng 6P82

- M¸y phay chuyªn dïng chØ dïng ®Ó gia c«ng mét sè lo¹i bÒ mÆt nhÊt ®Þnh nh−

m¸y phay b¸nh r¨ng, m¸y phay ren, v v...

1.3.2.1. M¸y phay v¹n n¨ng n»m ngang 6P82

1.3.2.1.1. §Æc tÝnh kü thuËt

- KÝch th−íc bµn m¸y däc 1250 x 320mm

- Hµnh tr×nh lín nhÊt cña bµn m¸y :

+ Däc 700mm

+ Ngang 250mm

+Th¼ng ®øng 320mm - Gãc quay lín nhÊt cña bµn m¸y ± 450 - Sè cÊp vßng quay cña trôc chÝnh 18

- Ph¹m vi tèc ®é quay cña trôc chÝnh 30 x 1600 vßng/ phót

- Ph¹m vi l−îng ch¹y dao

+ L−îng ch¹y dao däc: 23.5 x 1180mm/ph

+ L−îng ch¹y dao ngang: 23.5 x 1180mm/ph

+ L−îng ch¹y dao th¼ng ®øng: 8 x 390mm/ph

- Ph¹m vi l−îng ch¹y dao nhanh 770 x 2300mm/ph

- C«ng suÊt ®éng c¬ chÝnh 7.7kw

- Sè vßng quay cña trôc chÝnh ®éng c¬ 1450 v/ph

- KÝch th−íc bao b× m¸y 2100 x 1740 x 1615mm

- Träng l−îng m¸y 2800kg

1.3.2.1.2. C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y phay v¹n n¨ng n»m ngang

- Th©n m¸y (1)

- B¶ng ®iÖn (2)

- Hép tèc ®é (3)

- B¶ng ®iÒu khiÓn hép tèc ®é (4)

- Xµ ngang (5)

- Bµn m¸y trªn (6)

- Bµn m¸y d−íi (7)

- Hép tèc ®é ch¹y dao (8)

1.3.2.1.3. Nguyªn lý chuyÓn ®éng s¬ ®å ®éng m¸y phay ngang h×nh15.4.15 - M¹ch chuyÓn ®éng chÝnh( xÝch tèc ®é): Tõ ®éng c¬ cã c«ng suÊt 5,5kw víi sè vßng quay 1450vßng/phót, chuyÓn ®éng ®−îc truyÒn qua ly hîp ®Õn trôc XXII tíi

35 27

24 41

trôc XXIII qua tû sè truyÒn hoÆc . Nh− vËy trôc XXIII cã 2 tèc ®é, chuyÓn

®éng truyÒn tíi trôc XXIV qua 4 tû sè truyÒn 34 : 27; 31 : 31; 27 : 34 vµ 24 : 38 , trôc XXIV cã 8 tèc ®é quay kh¸c nhau, ®Õn trôc XXV qua 24 : 24. Tõ trôc XXV chuyÓn ®éng truyÒn qua trôc XXVI qua bé ®ai truyÒn h×nh thang víi tû sè truyÒn 2 : 3, ®Õn trôc XXVII nhê cÆp b¸nh r¨ng ¨n khíp 30 : 66, ®Õn trôc chÝnh XXVIII qua tû sè truyÒn 25 : 71. XÝch tèc ®é cã 7 trôc tõ trôc XXII ®Õn trôc XXVIII

34 27

31 31

35 27

1450v/p(XXII) (XXIII) (XXIV)

(XXV)

(XXVI)

(XXVII)

(XXVIII)

30 66

25 71

24 24

140 210

35 27

27 34

24 38

Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng viÕt nh− sau:

1 x 2 x 4 x 1 x 1 x 1 x 1 = 8 tèc ®é

Nh− vËy trôc chÝnh XXVIII cã 8 tèc ®é thÊp vµ 8 tèc cao nÕu më ly hîp nèi gi÷a

H×nh 15.4.15. S¬ ®å ®éng cña m¸y phay ngang 6P82

thôc XXVI vµ trôc XXVIII

- M¹ch ch¹y dao(XÝch ch¹y dao): C¬ cÊu ch¹y dao nhËn chuyÓn ®éng tïe ®éng c¬ 1,5kw cã tèc ®é quay 1400v/phót. Hép ch¹y dao cã 9 trôc tõ trôc I ®Õn trôc IX, ®Ó x¸c ®Þnh l−îng ch¹y dao däc, ch¹y dao ngang vµ ch¹y dao th¼ng ®øng

- ChuyÓn ®éng lµm viÖc tõ hép ch¹y dao ®−îc truyÒn tíi hép ®¶o chiÒu nhê c¬ cÊu ly hîp mét chiÒu. Hép ®¶o chiÒu cã t¸c dông chuyÓn m« men xo¾n tõ trôc cuèi cïng cña hép ch¹y dao thµnh chuyÓn ®éng t−¬ng øng (däc, ngang, th¼ng ®øng) theo hai h−íng ng−îc nhau. Trªn trôc X cã ly hîp an toµn ®Ó ®iÒu chØnh giíi h¹n cña m« men xo¾n

- Trôc XIII lµ trôc vÝt ch¹y dao ngang, ë cuèi trôc XII vµ XIII cã c¸c tay g¹ vµ

tay quay ®Ó dÞch chuyÓn bµn m¸y b»ng tay theo ph−¬ng ngang vµ th¼ng ®øng

1.4. M¸y doa

1.4.1. §Æc ®iÓm vµ c«ng dông

- M¸y doa chñ yÕu dïng ®Ó gia c«ng tinh c¸c chi tiÕt lç, nh»m n©ng cao ®é chÝnh x¸c vµ ®é nh½n bãng bÒ mÆt. M¸y doa ®Æc biÖt h÷u Ých trong viÖc s¶n xuÊt c¸c chi tiÕt b¹c dÉn h−íng, c¸c ®å g¸, khi cÇn thiÕt ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c t−¬ng quan gi÷a chi tiÕt ®Þnh vÞ vµ lç cÇn gia c«ng

- M¸y doa lµ lo¹i m¸y c«ng cô ®Æc biÖt quan träng trong s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, hµng lo¹t, ®Æc biÖt lµ trong s¶n xuÊt khu«n mÉu yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cao gi÷a c¸c chi tiÕt ®Þnh vÞ

- C¸c lç trªn chi tiÕt d¹ng b¹c, gi¸ ®ì khu«n dËp, lç dÉn h−íng, b¹c dÉn... ®Òu

®−îc gia c«ng trªn m¸y doa

- Chi tiÕt cã nhiÒu lç cã thÓ gia c«ng mét c¸ch nhanh chãng vµ chÝnh x¸c b»ng

sù l¾p lÉn c¸c dông cô trªn trôc chÝnh m¸y doa to¹ ®é

- C¸c thao t¸c khoan, khoÐt, doa lç .. còng cã thÓ thùc hiÖn dÔ dµng

1.4.3. C¸c lo¹i m¸y doa

1.4.3.1. M¸y khoan doa kÕt hîp: Cã kÕt cÊu vµ nguyªn lý lµm viÖc nh− m¸y

khoan ®øng, chØ thay mòi khoan b»ng mòi doa khi gia c«ng lç

1.4.3.2. M¸y doa to¹ ®é chÝnh x¸c nh− h×nh 15.4.16. Cã kÕt cÊu t−¬ng tù nh− m¸y phay ®øng nh−ng cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n, m¸y cã kh¶ n¨ng n©ng ®é chÝnh x¸c lªn cao tíi 0,002mm

c«ng tinh. C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y gåm cã:

+ C¬ cÊu truyÒn ®éng thay ®æi b»ng puli - ®ai truyÒn (1) dïng ®Ó thay ®æi tèc ®é

quay trôc chÝnh

gia c«ng

+ CÇn h·m (3) ®Ó dõng m¸y nhanh khi cÇn thiÕt

+ Tay quay vÞ trÝ ®øng ë bÖ ®ì trôc chÝnh (4) dïng ®Ó ®iÒu chØnh nhanh tèc ®é

trôc chÝnh b»ng tay

+ Ly hîp ma s¸t dïng ®Ó ®iÒu chØnh sù ¨n khíp ra, vµo cña b¹c ®ì trôc chÝnh

b»ng tay

H×nh 15. 4.16. M¸y doa to¹ ®é

+ §ång hå tiÕn xuèng dïng ®Ó ®o l−îng dÞch chuyÓn theo ph−¬ng th¼ng ®øng

cña trôc chÝnh

+ Trôc chÝnh quay trong bÖ ®ì vµ truyÒn chuyÓn ®éng cho dao c¾t

+ Thang ®o quy chiÕu däc vµ ngang ®Ó kiÓm tra mÉu theo ph−¬ng ®øng vµ

+ Du xÝch vi kÕ dïng gåm cã ®ång hå víi du xÝch trªn tay quay vÝt me däc vµ

ph−¬ng ngang ®Ó x¸c ®Þnh ®iÓm ®Þnh vÞ

+ B¶ng ®iÒu khiÓn

+ KÑp tr−ît ngang

+ Ly hîp c«ng suÊt vµ ly hîp ma s¸t

ngang cho bµn m¸y di chuyÓn nhanh ®Õn vÞ trÝ cÇn thiÕt

1.4.3.3. M¸y doa ngang 2620B: Nh− h×nh 15.4.17

Lµ m¸y doa v¹n n¨ng dïng gia c«ng n÷ng chi tiÕt cã kÝch th−íc lín, cã thÓ khoan, khoÐt th« vµ tinh c¸c lç, tiÖn mÆt trô vµ mÆt ®Çu cña lç, phay mÆt ph¼ng hoÆc mÆt ®Þnh h×nh, c¾t ren trong, ren ngoµi...§Æc biÖt trªn doa ngang v¹n n¨ng cßn gia c«ng c¸c lç song song víi ®é chÝnh x¸c cao

H×nh 15.4.17. M¸y doa ngang 2620B

1.5. M¸y bµo, xäc

1.5.1. §Æc ®iÓm vµ c«ng dông

- M¸y bµo vµ xäc dïng ®Ó gia c«ng c¸c mÆt ph¼ng ngang, th¼ng ®øng, c¸c bÒ mÆt nghiªng, c¸c lo¹i r·nh cã h×nh d¹ng ®Æc biÖt nh− r·nh vu«ng, r·nh trßn, ch÷ T, r·nh then, r·nh ®u«i Ðn v v... Ngoµi ra m¸y bµo, xäc cßn gia c«ng c¸c lo¹i b¸nh r¨ng, thanh r¨ng, mÆt ®Þnh h×nh ®¬n gi¶n

- Bµo vµ xäc thùc hiÖn ®−îc b»ng hai chuyÓn ®éng th¼ng nèi tiÕp nhau. ChuyÓn ®éng c¾t lµ chuyÓn ®éng th¼ng qua l¹i, cßn chuyÓn ®éng ch¹y dao còng lµ chuyÓn ®éng th¼ng

- M¸y bµo, xäc cã hµnh tr×nh lµm viÖc (tiÕn thùc hiÖn c¾t gät) ë tèc ®é thÊp, cßn

ë hµnh tr×nh lïi ( kh«ng c¾t gät) cã tèc ®é lín h¬n ®Ó t¨ng n¨ng suÊt gia c«ng

- M¸y bµo, xäc chØ dïng trong s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, lo¹t nhá v× lµm viÖc ë tèc ®é

thÊp nªn hiÖu suÊt nªn ®é nh½n bãng bÒ mÆt vµ ®é chÝnh x¸c thÊp, n¨ng suÊt thÊp

- Cã thÓ thùc hiÖn bµo trªn m¸y bµo ngang, m¸y bµo gi−êng, m¸y xäc chØ lµ mét

m¸y bµo ®øng mµ dao thùc hiÖn chuyÓn ®éng c¾t lªn xuèng

1.5.2. C¸c lo¹i m¸y bµo, xäc

H×nh 15.4.18. M¸y bµo ngang

1.5.3.1. M¸y bµo ngang nh− h×nh 15.4.18

- Lµ lo¹i m¸y v¹n n¨ng dïng ®Ó gia c«ng c¸c bÒ mÆt ph¼ng trªn chi tiÕt dµi vµ

hÑp ( cã chiÒu dµi tõ 200 - 500mm)

- Bµn m¸y cïng víi ph«i di chuyÓn theo chiÒu ngang trªn mÆt b»ng cña th©n m¸y gäi lµ chuyÓn ®éng ch¹y dao, cßn ®Çu tr−ît cña m¸y cïng víi bµn dao vµ dao chuyÓn ®éng ®i l¹i thµnh hµnh tr×nh

- C¬ cÊu chuyÓn ®éng chÝnh lµ CulÝt quay hoÆc c¬ cÊu b¸nh r¨ng - thanh r¨ng. C¬ cÊu CulÝt cho phÐp biÕn ®æi chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn, nhê ®ã mµ cã thÓ thay ®æi chiÒu dµi vµ tèc ®é cña hµnh tr×nh c«ng t¸c ®Çu tr−ît

- C¬ cÊu chuyÓn ®éng ch¹y dao ®−îc thùc hiÖn nhê c¬ cÊu con cãc - b¸nh cãc. B−íc tiÕn ®−îc thùc hiÖn trong khi ®Çu tr−ît chuyÓn ®éng theo hµnh tr×nh ch¹y kh«ng.

- C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y gåm cã

+ Vá c¬ cÊu culit (1)

+ Tay kÑp ®Çu tr−ît (2)

+ Tay g¹t trôc tiÕn ngang (4)

+ Bµn m¸y (5)

+ Gi¸ dao (6)

1.5.3.2. M¸y bµo thuû lùc

- TruyÒn dÉn v« cÊp th−êng sö dông c¬ cÊu thuû lùc b»ng dÇu Ðp. M¸y chuyÓn

®éng ªm, tèc ®é ®Òu, ®¹t ®−îc ®é nh½n bãng vµ ®é chÝnh x¸c cao

- Trªn m¸y bµo gi−êng cã thÓ gia c«ng nh÷ng chi tiÕt dµi tíi 12mÐt

1.5.3.3. M¸y bµo gi−êng dïng ®Ó gia c«ng nh÷ng chi tiÕt lín nh− bµn m¸y, th©n m¸y, vá hép..Bµn m¸y cïng víi ph«i di chuyÓn theo chiÒu däc lµ chuyÓn ®éng chÝnh, cßn dao kÑp trªn gi¸ doa chuyÓn ®éng theo chiÒu ngang lµ chuyÓn ®éng tiÕn

1.5.3. M¸y xäc (h×nh 15.4.19)

- Dïng ®Ó gia c«ng lç, r·nh, b¸nh r¨ng ¨n khíp trong, mÆt ph¼ng ®øng, mÆt ph¼ng nghiªng v. V ...ChuyÓn ®éng chÝnh cña m¸y xäc lµ chuyÓn ®éng th¼ng ®øng lªn xuèng cña bµn tr−ît nhê c¬ cÊu culÝt quay

- Hµnh tr×nh lín nhÊt cña bµn m¸y 200mm

- ChuyÓn ®éng ch¹y dao do bµn m¸y thùc hiÖn. Cã thÓ ch¹y dao vßng (dao

quay), tÞnh tiÕn ngang, däc hoÆc nghiªng

- C¸c bé phËn chÝnh cña m¸y gåm cã:

+ PhÇn trªn ë phÝa tr−íc cã cã bµn tr−ît ®Ó g¸ dao gäi lµ gi¸ dao (1)

H×nh 15.4.19. M¸y xäc

+ Bµn m¸y ®Ó g¸ chi tiÕt vµ ®å g¸ (3)

1.6. M¸y mµi

1.6.1. C«ng dông

- Mµi ®−îc dïng phæ biÕn ®Ó gia c«ng tinh vµ söa ®óng chi tiÕt, cã thÓ gia c«ng

th«, c¾t ®øt, lµm s¹ch..

- Mµi cã thÓ gia c«ng ®−îc nhiÒu d¹ng bÒ mÆt kh¸c nhau nh− mÆt trô ngoµi, mÆt

trô trong, mÆt ph¼ng, mÆt ®Þnh h×nh

- Mµi gia c«ng ®−îc c¸c vËt liÖu cøng ®¹t chÊt l−îng cao h¬n vËt liÖu mÒm,

nh−ng kh«ng gia c«ng ®−îc vËt liÖu qu¸ mÒm

- B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh mµi lµ sù cä x¸t tÕ vi bÒ mÆt vËt r¾n b»ng nh÷ng h¹t mµi cã vËn tèc cao. PhÇn lµm viÖc cña ®¸ mµi gåm cã v« sè c¸c l−ìi c¾t cña v« sè h¹t mµi riªng biÖt, chóng cã h×nh d¹ng kh«ng gièng nhau vµ ph©n bè kh«ng cã trËt tù trong chÊt dÝnh kÕt cña h¹t mµi

- Gia c«ng b»ng ph−¬ng ph¸p mµi ®¹t ®é chÝnh x¸c vµ ®é bãng bÒ mÆt cao (®é

chÝnh x¸c cÊp 2, ®é nh¸m cÊp 8 -10)

- Mµi cã thÓ gia c«ng ®−îc c¸c bÒ mÆt ®· t«i cøng, c¸c lo¹i thÐp dông cô, c¸c lo¹i dao c¾t... Nguyªn c«ng mµi th−êng cã l−îng d− rÊt nhá nªn tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu.

1.6.2. §Æc ®iÓm:

- Trªn ®¸ mµi (dao c¾t) cã nhiÒu l−ìi c¾t víi h×nh d¹ng kh¸c nhau, gãc ®é kh¸c nhau. C¸c l−ìi c¾t s¾p xÕp kh«ng theo quy luËt nµo, lùc c¾t h−íng kÝnh t−¬ng ®èi lín

¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng bÒ m¹t gia c«ng

- §¸ mµi cã kh¶ n¨ng tù söa b»ng c¸ch ph¸ vì líp h¹t cò ®Ó t¹o ra líp h¹t míi

s¾c h¬n, h¹t mµi chÞu nhiÖt ®é cao

- Tèc ®é c¾t cña ®¸ mµi cã thÓ ®¹t ®−îc gi¸ trÞ lín nªn ®éng lùc m¸y lín

- Trong c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ chÕ t¹o hiÖn ®¹i, nguyªn c«ng mµi chiÕm tû träng kh¸ lín. Trong nhµ m¸y chÕ t¹o « t«, m¸y bay, ®éng lùc tµu biÓn mµi chiÕm 10%, ë nhµ m¸y chÕ t¹o æ bi m¸y mµi chiÕm tíi 60 - 80%

1.6.3. C¸c lo¹i m¸y mµi

1.6.3.1. M¸y mµi ph¼ng

- M¸y mµi ph¼ng lµ lo¹i m¸y c«ng cô ®a n¨ng vµ chÝnh x¸c, m¸y gia c«ng tinh

bÒ mÆt chi tiÕt ®Õn ®é chÝnh x¸c hoµn h¶o

- Mµi ph¼ng c¸c bÒ mÆt cña chi tiÕt ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c m¸y mµi ph¼ng b»ng

mÆt ®Çu cña ®¸. Gåm cã c¸c kiÓu sau:

+ M¸y mµi ph¼ng cã trôc chÝnh n»m ngang, bµn m¸y di chuyÓn qua l¹i (h×nh

15.4.20) hoÆc quay trßn

+ M¸y mµi ph¼ng cã trôc chÝnh th¼ng ®øng, bµn m¸y di chuyÓn qua l¹i hoÆc

H×nh 15.4.20. M¸y mµi ph¼ng kiÓu trôc chÝnh n»m ngang, bµn m¸y di chuyÓn qua l¹i

quay trßn

- C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y mµi ph¼ng gåm cã:

+ §Çu mµi l¾p trôc chÝnh vµ ®¸ mµi (1)

+ Bµn m¸y di chuyÓn qua l¹i (3)

+ Tay quay bµn ngang tiÕn ra vµo (4)

+ Tay quay bµn m¸y (5)

+ §Ìn chiÕu s¸ng (6)

+ Tñ ®iÖn (7)

1.6.3.2. M¸y mµi trßn v¹n n¨ng

- Trªn m¸y mµi trßn v¹n n¨ng cã thÓ gia c«ng chÝnh x¸c ®−êng kÝnh ngoµi hoÆc ®−êng kÝnh lç cña chi tiÕt h×nh trô, h×nh c«n, lÖch t©m, c¸c mÆt ®Þnh h×nh... ®¹t ®é bãng bÒ mÆt cao

- M¸y mµi trßn cã rÊt nhiÒu kiÓu kh¸c nhau, tuú theo yªu cÇu c«ng nghÖ, kÝch th−íc, h×nh d¹ng cña chi tiÕt gia c«ng mµ chän m¸y cho phï hîp. C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y mµi trßn v¹n n¨ng th«ng dông nh− h×nh 15.4.21 gåm cã:

H×nh 15.4.21. C¸c bé phËn cña m¸y mµi trßn v¹n n¨ng

(2), dïng ®Ó gi÷ vµ truyÒn chuyÓn ®éng quay cho chi tiÕt gia c«ng

tr−ît dÉn h−íng bµn m¸y dÞch chuyÓn

+ ô sau l¾p mòi t©m quay, chi tiÕt gia c«ng (4) ®−îc g¸ trªn 2 mòi t©m + ô mµi cã trôc chÝnh mang ®¸ mµi (5) vµ n¾p ch¾n b¶o vÖ ®¸, gåm cã tay quay

®iÒu khiÓn ®¸ mµi (6) vµ bé phËn söa ®¸

+ C¸c tay g¹t ®iÒu khiÓn (7), tay g¹t ch¹y dao b»ng tay (8)

+ B¶ng ®iÒu khiÓn (9), BÖ m¸y (10). Ngoµi ra m¸y cßn cã hÖ thèng lµm nguéi

truyÒn ®éng thuû lùc riªng

1.6.3.3 .M¸y mµi trßn trong - M¸y mµi trßn trong ®−îc sö dông réng r·i trong c«ng nghÖ chÕ t¹o vßng bi,

c¸c lo¹i dông cô c¾t vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c

- C¸c kiÓu m¸y mµi lç th«ng dông gåm cã: + M¸y mµi lç cã hai trôc chÝnh mang ®¸ + M¸y mµi lç cã mét trôc chÝnh mang ®¸ + M¸y mµi lç v¹n n¨ng + M¸y mµi lç chuyªn dïng.. v. v 1.6.3.4. M¸y mµi v« t©m - M¸y mµi v« t©m lµ lo¹i m¸y mµi trßn, nh−ng kh¸c víi m¸y mµi cã t©m lµ chi

- Khi mµi v« t©m, chi tiÕt n»m gi÷a 2 ®¸ mµi, mét ®¸ mµi c¾t vµ mét ®¸ dÉn. §¸ dÉn dïng ®Ó t¹o ra chuyÓn vµ tiÕn ngang cña chi tiÕt gia c«ng, ®¸ dÉn quay cïng chiÒu víi ®¸ c¾t, cßn chi tiÕt quay ng−îc chiÒu víi ®¸ dÉn vµ ®¸ c¾t

- M¸y mµi v« t©m cã nhiÒu kiÓu kh¸c nhau, gåm cã: + M¸y mµi v« t©m b¸n tù ®éng dïng ®Ó gia c«ng c¸c chi tiÕt cã ®−êng kÝnh nhá

tõ 0,2 - 4mm

0,8 - 25mm

75mm nh− kiÓu 3184 (h×nh 15.4.22) gåm cã c¸c bé phËn c¬ b¶n sau:

®¸, thiÕt bÞ ®iÖn

- Tuú theo kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng cña chi tiÕt, ®é chÝnh x¸c vµ d¹ng s¶n xuÊt

mµ chän m¸y cho phï hîp

1.7. M¸y c¾t gät kim lo¹i ®iÒu khiÓn b»ng ch−¬ng tr×nh sè (CNC)

1.7.1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n

- §iÒu khiÓn ch−¬ng tr×nh sè ®−îc ®Þnh nghÜa: Lµ mét hÖ thèng ®−îc ®iÒu khiÓn bëi d÷ liÖu ®−îc ®−a vµo m¸y vµ hÖ thèng m¸y ph¶i tù ®éng thùc hiÖn theo d÷ liÖu nhËp vµo

- §iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh lµ mét d¹ng ®iÒu khiÓn tù ®éng mµ tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn thay ®æi theo quy luËt ®· ®−îc ®Þnh tr−íc. Hay lµ trªn m¸y ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh thø tù, gi¸ trÞ cña c¸c chuyÓn ®éng còng nh− thø tù ®ãng më c¸c bé phËn m¸y, ®ãng më c¸c hÖ thèng lµm nguéi, b«i tr¬n, thay dao, kÑp ph«i. v v...®Òu ®−îc thùc hiÖn ®óng theo ch−¬ng tr×nh ®· v¹ch s½n

- C¸c c¬ cÊu mang ch−¬ng tr×nh nµy ®−îc ®Æt vµo thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn vµ m¸y sÏ

lµm viÖc tù ®éng theo ch−¬ng tr×nh ®Þnh s½n

- M¸y c¾t gät kim lo¹i ®iÒu khiÓn b»ng ch−¬ng tr×nh sè viÕt t¾t lµ NC (Numerical Control) lµ m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn mét sè hoÆc toµn bé c¸c ho¹t ®éng, trong ®ã c¸c hµnh ®éng ®iÒu khiÓn ®−îc ®−a ra trªn c¬ së cung cÊp c¸c d÷ liÖu ë d¹ng lÖnh

- C¸c lÖnh hîp thµnh ch−¬ng tr×nh lµm viÖc, ch−¬ng tr×nh nµy ®−îc ghi lªn mét

c¬ cÊu mang ch−¬ng tr×nh d−íi d¹ng m· sè

- C¬ cÊu mang ch−¬ng tr×nh cã thÓ lµ b¨ng ®ét lç, b¨ng tõ hoÆc chÝnh bé nhí

m¸y tÝnh

- C¸c thÕ hÖ sau, trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn cña m¸y NC ®· ®−îc cµi ®Æt c¸c côm vi tÝnh, c¸c bé vi xö lý vµ viÖc ®iÒu khiÓn lóc nµy phÇn lín hoÆc hoµn toµn lµ phÇn mÒm. C¸c m¸y NC nµy ®−îc gäi lµ CNC ( Computer Numerical Control)

- M¸y CNC ch−¬ng tr×nh ®−îc soan th¶o tØ mØ h¬n vµ cã thÓ gia c«ng nh÷ng chi

tiÕt cã h×nh d¹ng rÊt phøc t¹p trªn m¸y phay, m¸y tiÖn, m¸y doa, m¸y mµi...

1.7.2. C¸c ®Æc tr−ng vµ c«ng dông

- M¸y cã tÝnh n¨ng tù ®éng cao:

+ M¸y CNC cã n¨ng suÊt c¾t gät cao vµ giÈm ®−îc tèi ®a thêi gian phô do møc

+ M¸y CNC cã thÓ thùc hiÖn cïng mét lóc nhiÒu chuyÓn ®éng kh¸c nhau, cã thÓ tù ®éng hiÖu chØnh sai sè cña dao c¾t, tù ®éng kiÓm tra kÝch th−íc chi tiÕt vµ tù ®éng hiÖu chØnh sai lÖch vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a dao c¾t vµ chi tiÕt

- TÝnh n¨ng linh ho¹t cao:

+ Ch−¬ng tr×nh trªn m¸y CNC cã thÓ thay ®æi dÔ dµng vµ nhanh chãng thÝch øng víi c¸c lo¹i chi tiÕt kh¸c nhau, do ®ã rót ng¾n ®−îc thêi gian phô vµ thêi gian chuÈn bÞ s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho tù ®éng ho¸ trong s¶n xuÊt hµng lo¹t

+ Cã thÓ gia c«ng nhanh chãng nh÷ng chi tiÕt ®· cã ch−¬ng tr×nh bÊt cø lóc nµo, nªn kh«ng cÇn ph¶i s¶n xuÊt chi tiÕt dù tr÷ mµ chØ cÇn l−u tr÷ ch−¬ng tr×nh cña chi tiÕt ®ã

+ M¸y CNC gia c«ng ®−îc nh÷ng chi tiÕt nhá vµ võa, ph¶n øng mét c¸ch linh ho¹t khi c«ng nghÖ thay ®æi, viÖc lËp tr×nh gia c«ng chi tiÕt ®−îc thùc hiÖn bªn ngoµi m¸y ë c¸c v¨n phßng th«ng qua c¸c kü s− lËp tr×nh

- TÝnh n¨ng tËp trung nguyªn c«ng: §a sè c¸c m¸y CNC cã thÓ thùc hiÖn ®−îc nhiÒu nguyªn c«ng kh¸c nhau mµ kh«ng cÇn thay ®æi vÞ trÝ g¸ ®Æt cña chi tiÕt gia c«ng. Tõ kh¶ n¨ng tËp trung nguyªn c«ng nµy c¸c m¸y CNC sÏ ph¸t triÓn thµnh trung t©m gia c«ng

- TÝnh n¨ng chÝnh x¸c, ®¶m b¶o chÊt l−îng cao:

+ Trªn m¸y CNC gi¶m ®−îc h− háng do sai sãt cña con ng−êi, ®ång thêi gi¶m

®−îc c−êng ®é chó ý cña con ng−êi khi lµm viÖc

+ Cã kh¶ n¨ng gia c«ng chÝnh x¸c hµng lo¹t chi tiÕt. §é chÝnh x¸c lÆp l¹i ®ã lµ ®Æc tr−ng cho møc ®é æn ®Þnh trong suèt qu¸ tr×nh gia c«ng, ®¶m b¶o chÊt l−îng cao lµ ®iÓm −u viÖt tuyÖt ®èi cña m¸y CNC

- TÝnh n¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ kü thuËt cao:

+ Gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm

+ Gi¶m gi¸ thµnh gia c«ng gi¸n tiÕp nh− gi¶m thêi gian tån tr÷ s¶n phÈm, gi¶m

thêi gian kiÓm tra

+ Cho phÐp gia c«ng chi tiÕt cã biªn d¹ng phøc t¹p

+ Cã tÝnh c«ng nghÖ

+ C¶i thiÖn viÖc ®iÒu khiÓn vµ thiÕt kÕ s¶n phÈm

+ Kh«ng yªu cÇu tay nghÒ lao ®éng cao

1.7.3. C¸c lo¹i m¸y ®iÒu khiÓn b»ng kü thuËt sè (CNC)

- Sù lùa chän m¸y CNC ngµy nay ®· trë thµnh mét yªu cÇu cÇn thiÕt cã tÇm quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp vµ c¸c c¬ së ®µo t¹o nghÒ, nhiÒu nghiªn cøu dù b¸o vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, lîi nhuËn vµ n¨ng suÊt ®· thuyÕt phôc giíi c«ng nghiÖp ngµy cµng tiÕn tíi phæ cËp kü thuËt ®iÒu khiÓn sè cho m¸y c¾t gät kim lo¹i

- C¸c m¸y CNC hiÖn nay ®· ®−îc sö dông phæ biÕn gåm cã c¸c lo¹i nh−: M¸y tiÖn CNC nh− h×nh 15.4.23, m¸y phay CNC, m¸y doa CNC, m¸y mµi CNC v v… (néi dung chi tiÕt sÏ ®−îc häc ë c¸c m« ®un sau cña ch−¬ng tr×nh)

H×nh 15.4.23. M¸y tiÖn CNC

1.8. C¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®Æc biÖt

Khoa häc ngµy cµng ph¸t triÓn, c¸c vËt míi còng xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. Yªu cÇu vÒ kÕt cÊu cña c¸c chi tiÕt m¸y rÊt phøc t¹p cïng víi c¸c yªu cÇu kü thuËt chÊt l−îng ngµy cµng cao h¬n, mµ c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng th«ng th−êng kh«ng thÓ tho¶ m·n ®−îc c¸c yªu cÇu ®ã. V× vËy, c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®Æc biÖt ®−îc ra ®êi vµ ngµy cµng ph¸t triÓn nh− gia c«ng b»ng tia löa ®iÖn, ®iÖn ho¸, dao ®éng siªu ©m...

1.8.1. §Æc ®iÓm cña c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®Æc biÖt

- ChÊt l−îng vµ tÝnh chÊt gia c«ng kh«ng phô thuéc vµo tÝnh chÊt c¬ lý ho¸ cña

vËt liÖu mµ chØ phô thuéc vµo c¸c th«ng sè vÒ nhiÖt cña chóng

- §¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c cao ngay c¶ trong c¸c tr−êng hîp kh«ng thÓ hoÆc khã

thùc hiÖn ®−îc b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p c¾t gät th«ng th−êng

- Kh«ng cÇn dông cô c¾t cã ®é cøng cao h¬n vËt liÖu gia c«ng, tiÕt kiÖm ®−îc

- DÔ c¬ khÝ ho¸ vµ tù ®éng ho¸

1.8.2. C¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®Æc biÖt

HiÖn nay c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®Æc biÖt ®−îc chia thµnh 5 nhãm:

- C¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng b»ng phãng ®iÖn ¨n mßn nh− tia löa ®iÖn, xung

®iÖn v.v..

- C¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng b»ng c¸c chïm tia nh− tia lase, tia plasma..

- C¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng b»ng ®iÖn ho¸ häc

C©u hái

- C¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng b»ng phèi hîp cña c¸c ph−¬ng ph¸p trªn

bµo, xäc vµ m¸y mµi?

tèc ®é m¸y 1A62?

A. Z32, Z100 vµ Z97

B. Z42, Z100 vµ Z100

C. C¶ A vµ B

ch¹y dao m¸y 1A62?

®iÒu khiÓn bµn dao m¸y 1A62?

2.. Th¶o luËn nhãm:

Cau 7: Nªu c¸c ®Æc tr−ng cña m¸y ®iÒu khiÓn ch−¬ng tr×nh sè CNC?

Ho¹t ®éng nhãm nhá cã 3 -5 häc sinh/nhãm th¶o luËn phÇn néi dung chÝnh cña bµi:

tiÖn, m¸y phay, bµo, doa, mµi

- M« t¶ c¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y khoan, tiÖn, phay, bµo, mµi

- Nguyªn lý chuyÓn ®éng vµ s¬ ®å ®éng cña m¸y tiÖn 1A62, m¸y phay ngang

3. Tù nghiªn cøu tµi liÖu liªn quan ®Õn kiÕn thøc bµi häc:

- C¸c ®Æc tr−ng cña m¸y CNC vµ c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®Æc biÖt

Mçi häc sinh ®−îc nhËn tµi liÖu liªn quan ®Õn bµi häc ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ c¸c néi

dung ®· ®−îc gi¸o viªn tr×nh bµy.

Bµi 1:

Bµi 3:

C©u 2:

T616:

T: m¸y tiÖn,

Sè 6 tiÕp theo chØ m¸y tiÖn v¹n n¨ng

T6M16:

T: m¸y tiÖn

Sè 6 tiÕp theo chØ m¸y tiÖn v¹n n¨ng

Ch÷ c¸i M cho biÕt m¸y ®−îc c¶i tiÕn tõ m¸y T616

T620:

T: m¸y tiÖn

Sè 6 tiÕp theo chØ m¸y tiÖn v¹n n¨ng

1A62:

1: m¸y tiÖn

Sè 6 tiÕp theo chØ m¸y tiÖn v¹n n¨ng

Ch÷ c¸i A cho biÕt m¸y ®−îc c¶i tiÕn

Bµi 4:

Tμi liÖu tham kh¶o

1. H−íng dÉn thùc hµnh kü thuËt tiÖn

Nhµ xuÊt b¶n §µ n½ng

T¸c gi¶: D−¬ng V¨n Linh - TrÇn ThÕ San - NguyÔn Ngäc §µo

2. Kü thuËt tiÖn

Nhµ xuÊt b¶n khoa häc

3. Thùc hµnh c¬ khÝ - TiÖn phay bµo mµi

Nhµ XB §µ N½ng - 2000

T¸c gi¶ TrÇn ThÕ San- Hoµng TrÝ - NguyÔn ThÕ Hïng

4. S¸ch kü thuËt tiÖn

Bé c¬ khÝ luyÖn kim.

T¸c gi¶: §ç §øc C−êng

Môc lôc

Trang

Lêi nãi ®Çu 3

Giíi thiÖu vÒ m« ®un 5

S¬ ®å quan hÖ theo tr×nh tù häc nghÒ 7

C¸c h×nh thøc häc tËp chÝnh trong m« ®un 9

Bµi 1: C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh gia c«ng kim lo¹i 11

Bµi 2: VÞ trÝ, tÝnh chÊt cña nghÒ 16

Bµi 3: C¸c lo¹i m¸y c¾t gät kim lo¹i th«ng dông 19

Bµi 4: LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y c¾t kim lo¹i 25

Tµi liÖu tham kh¶o 61

CHÞU TR¸CH NHIÖM XUÊT B¶N: q. gi¸m ®èc nxb l®-xh: hµ tÊt th¾ng

Tæng côc D¹y nghÒ

Tr−êng cao ®¼ng c«ng nghiÖp HuÕ

Tæ chøc b¶n th¶o vµ chÞu tr¸ch nhiÖm néi dung:

Biªn tËp: ng« thÞ kÕt

Tr×nh bµy b×a: thanh huyÒn

GI¸O TR×NH nhËp nghÒ c¾t gät kim lo¹i M∙ sè: cg1 15

In: 350 b¶n, khæ: 19 × 27 cm. T¹i C«ng ty Cæ phÇn in Diªn Hång 187B Gi¶ng Vâ - Hµ Néi. Sè in: 511. Sè xuÊt b¶n 114-2008/CXB/03-12/L§XH In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng 5 n¨m 2008.