Hàng rào k thu t trong th ng m i và các bi n pháp v t rào c n c a ươ ượ
Vi t Nam
T do hoá th ng m i m t quá trình lâu dài g n ch t v i đàm phán đ ươ
c t gi m thu quan hàng rào phi thu quan. Các n c, đ c bi t các n c ế ế ướ ướ
công nghi p phát tri n luôn đòi h i đàm phán đ m c a th tr ng, thúc đ y t ườ
do hoá th ng m i, nh ng l i đ a ra các bi n pháp tinh vi các rào c n ph cươ ư ư
t p nh m b o h s n xu t trong n c ho c nh m đ t nh ng m c tiêu nh t ướ
đ nh. Trong ti n trình h i nh p Vi t Nam ph i nh n di n các rào c n này đ ế
đ b thua thi t và có bi n pháp “v t rào” h p lý. ượ
1. Các rào c n trong th ng m i qu c t ươ ế
Thu t ng rào c n đ i v i th ng m i đ c đ c p l n đ u tiên và chính ươ ượ
th c trong Hi p đ nh v hàng rào k thu t trong th ng m i (Agreement on ươ
technical Barriers to trade) c a T ch c Th ng m i th gi i. Tuy nhiên, trong ươ ế
Hi p đ nh, thu t ng này cũng ch a đ c đ nh danh mà m i ch đ c th a nh n ư ượ ượ
nh m t tho thu n: “Không m t n c nào th b ngăn c n ti n hành cácư ướ ế
bi n pháp c n thi t đ đ m b o cho ch t l ng hàng hoá xu t kh u c a mình ế ượ
ho c đ b o v cu c s ng hay s c kho con ng i, đ ng v t th c v t, b o ườ
v môi tr ng ho c ngăn ng a các ho t đ ng man trá, m c đ n c đó cho là ườ ướ
phù h p ph i đ m b o r ng, các bi n pháp này không đ c ti n hành v i ượ ế
cách th c th gây ra phân bi t đ i x m t cách tuỳ ti n ho c không th bi n
minh đ c gi a các n c, trong các đi u ki n gi ng nhau ho c t o ra các h nượ ướ
ch trá hình đ i v i th ng m i qu c t , hay nói cách khác, ph i phù h p v iế ươ ế
các qui đ nh c a hi p đ nh này”. Nh v y, có th hi u rào c n trong th ng m i ư ươ
là b t kỳ bi n pháp hay hành đ ng nào gây c n tr đ i v i th ng m i qu c t . ươ ế
Theo các tài li u c a T ch c Th ng m i th gi i thì có th hi u h th ng các ươ ế
rào c n trong th ng m i g m hai lo i: rào c n thu quan rào c n phi thu ươ ế ế
quan.
Rào c n thu quan ế lo i rào c n ph bi n nh t mang tính ch t ế
truy n th ng trong th ng m i qu c t , đ c xác đ nh phân lo i trên c s ươ ế ượ ơ
các m c thu áp d ng đ i v i hàng hoá nh p kh u xu t kh u nh thu phi ế ư ế
t i hu qu c, thu t i hu qu c, thu quan u đãi ph c p, thu quan áp d ng ế ế ư ế
đ i v i khu v c th ng m i t do, thu quan u đãi chuyên ngành... Hi n nay, ươ ế ư
do lo i hàng rào thu quan b n ch t mâu thu n v i ti n trình t do hoá ế ế
th ng m i, nên lo i rào c n này xu h ng ngày càng b h n ch trong quanươ ướ ế
h th ng m i. v y, t i các vòng đàm phán đa ph ng cũng nh song ươ ươ ư
ph ng, ch đ đ c các qu c gia đ t lên hàng đ u cũng tiêu chí đ cácươ ượ
bên th th ng nh t v i nhau c t, gi m d n lo i b các lo i rào c n
thu quan.ế
Rào c n phi thu quan; ế bao g m nhi u lo i khác nhau, d : các bi n
pháp c m; h n ng ch v s l ng ho c giá tr đ c phép xu t kh u ho c nh p ượ ượ
kh u trong m t th i kỳ nh t đ nh; gi y phép xu t - nh p kh u; th t c h i
quan; hàng rào k thu t trong th ng m i (TBT); các bi n pháp v sinh đ ng - ươ
th c v t (SPS); các quy đ nh v th ng m i d ch v , v s h u trí tu , b o v ươ
môi tr ng; các quy đ nh chuyên ngành v đi u ki n s n xu t, th nghi m, l uườ ư
thông phân ph i các s n ph m; các rào c n v văn hoá; các rào c n đ a
ph ng…ươ
2. Các lo i rào c n th ng m i c a Vi t Nam ươ
Nh ng thay đ i trong chính sách th ng m i c a Vi t Nam k t năm ươ
1986 đã cho phép các doanh nghi p Vi t Nam ti p c n v i th tr ng th gi i, ế ườ ế
đ ng th i cũng giúp các doanh nghi p n c ngoài tham gia vào th tr ng c a ướ ườ
Vi t Nam. Vi t Nam đã đang th c hi n m t cách tích c c nh ng cam k t v ế
t do hoá th ng m i theo ba h ng chính: ươ ướ
i. m r ng quy n tham gia ho t đ ng xu t kh u c a các doanh nghi p thu c
m i thành ph n kinh t ; ế
ii. t do hoá thu quan và phi thu quan; ế ế
iii. m r ng h i nh p kinh t qu c t và th c hi n các cam k t qu c t . ế ế ế ế
Nh ng thành công đã đ t đ c ượ
Vi t Nam đã xây d ng s d ng m t s rào c n th ng m i thu quan phi ươ ế
thu quan nh thu t i hu qu c, thu phi t i hu qu c, thu quan u đãi phế ư ế ế ế ư
c p, gi y phép nh p kh u, h n ch đ nh l ng, ch đ nh đ u m i nh p kh u ế ượ
qu n lý chuyên ngành, các bi n pháp đ u t liên quan đ n th ng m i, đ c bi t ư ế ươ
các lo i rào c n k thu t trong các lĩnh v c nông s n, thu h i s n, may
m c... v i các tiêu chu n k thu t ngày càng phù h p v i quy chu n c a qu c
t nh m b o h s n xu t trong n c, b o v ng i tiêu dùng trong n c ế ướ ườ ướ
b o v môi tr ng. ườ
Các bi n pháp thu quan đ c đi u ch nh t ng b c theo h ng phù h p h n ế ượ ướ ướ ơ
v i thông l qu c t ch đ thu quan. Tr c kia, hàng hoá nh p kh u vào ế ế ế ướ
Vi t Nam th ng ph i ch u thu su t cao s phân bi t gi a doanh nghi p ườ ế
trong n c v i doanh nghi p n c ngoài. Hi n nay, Vi t Nam đã d n d n c tướ ướ
gi m các các lo i thu quan theo các tho thu n th ng m i song ph ng và đa ế ươ ươ
ph ng mà Vi t Nam ký k t ho c tham gia.ươ ế
Vi t Nam đã cam k t bãi b d n các hàng rào phi thu quan trong nhi u tho ế ế
thu n qu c t . Quan tr ng nh t bãi b các h n ch đ nh l ng, s l ng ế ế ượ ượ
m r ng quy n ho t đ ng kinh doanh xu t nh p kh u. Bên c nh đó là vi c thu ế
hoá các bi n pháp phi thu quan gi m d n các m t hàng ph i xin gi y phép ế
xu t nh p kh u.
Vi t Nam đã b c đ u xây d ng m t s quy đ nh v qu n nh p kh u ướ
đ c ch p nh n theo thông l qu c t nh h n ng ch thu quan, lu t ch ngượ ế ư ế
bán phá giá, các tiêu chu n, quy ph m k thu t...
Và nh ng t n t i c n kh c ph c
a, Hàng rào thu quan áp d ng còn đ n gi n, ch a đ y đ . Lu t thu xu tế ơ ư ế
nh p kh u các văn b n thu ế đã xây d ng theo danh m c phân lo i hàng hoá
hài hoà (HS) c a T ch c H i quan qu c t , nh ng m i ch thu ph n trăm ế ư ế
đ n gi n, ch a thu tuy t đ i, thu theo mùa v các lo i thu quan đ cơ ư ế ế ế
thù khác hi n các n c phát tri n đang s d ng. Bên c nh đó, h th ng thu ướ ế
quan c a Vi t Nam v n còn thi u tính n đ nh, thu su t th ng xuyên thay đ i, ế ế ườ
ch a t o đ c s đ ng b và h th ng qu n lý thu còn kém hi u qu .ư ượ ế
b, M c thu còn cao các hàng rào phi thu quan c a Vi t Nam còn nhi u. ế ế
M c thu trung bình ế c a Vi t Nam (15.2%) cao h n so v i nhi u n c đang ơ ướ
phát tri nthành viên c a WTO, th ng có m c thu trung bình là 10-12%. H ườ ế
th ng thu quan v n xây d ng trên nguyên t c b o h , tình tr ng tr giá, phân ế
bi t đ i x gi a các doanh nghi p trong n c n c ngoài v n còn t n t i, ướ ướ
đ c bi t là trong các ngành nông nghi p, nuôi tr ng thu h i s n m t s
ngành s n xu t công nghi p nh s n xu t, l p ráp ô xe máy v i nhi u hình ư
th c khác nhau. Bên c nh đó, nhi u b t c p trong vi c xem xét, ch n l a nh ng
ngành c n b o h , tiêu th c xác đ nh đ i t ng b o h thi u nh t quán, v n ượ ế
ch a đ c kh c ph c.ư ượ
c, H th ng pháp lu t còn kém phát tri n, ch a bao quát, đi u ch nh đ c toàn ư ượ
b các khía c nh c a h th ng thu , kh năng th c hi n c ng ch th c thi ế ưỡ ế
các quy đ nh v thu còn y u. ế ế
d, H th ng tiêu chu n k thu t c a Vi t Nam ch a đáp ng đ c các yêu c u ư ư
v qu n xu t nh p kh u l u thông hàng hoá. Hi n t i, Vi t Nam ch ư
kho ng 1200 trong t ng s 5600 tiêu chu n qu c gia hi n hành phù h p v i
tiêu chu n qu c t t ng ng. Riêng trong khu v c, Vi t Nam cũng m i ch p ế ươ
nh n 56 trong t ng s 59 tiêu chu n c a ch ng trình hài hoà tiêu chu n ươ
ASEAN.
e, H th ng qu n chuyên ngành còn thi u. R t nhi u m t hàng thu c di n ế
qu n lý chuyên ngành nh hoá ch t đ c h i, phân bón, thu c tr sâu... ch a ư ư
quy đ nh c th phù h p. Vi c qu n các hàng hoá nh p kh u theo gi y
phép kh o nghi m ch a đ c quan tâm đúng m c, ch a bi n pháp x k p ư ư ư
th i đ i v i nh ng lo i hàng hoá nh p kh u không phù h p.
3. M t s gi i pháp v t rào c n đ đ y m nh xu t kh u ư
Chính ph đã phê duy t Chi n l c phát tri n xu t nh p kh u c a n c ta th i ế ượ ướ
kỳ 2001- 2010. Theo đó, m c tiêu tăng tr ng xu t kh u bình quân trong th i kỳ ưở
này 15%, giá tr kim ng ch 54 t USD vào năm 2010. Tuy nhiên, trong b i
c nh hi n nay, v i xu th t do hoá toàn c u vi c th t ch t các rào c n ế
th ng m i c a các n c, thì vi c đ t đ c m c tiêu trên đ i v i Vi t Nam ươ ướ ượ
h t s c khó khăn. Trong th i gian qua, các qu c gia nh p kh u đã c t gi m đángế
k hàng rào thu quan hàng rào phi thu quan không phù h p v i thông l ế ế
pháp lu t qu c t nh ng thay vào đó, các qu c gia này l i đ t ra các rào c n ế ư
khác r t tinh vi, ph c t p, phù h p v i các quy đ nh qu c t , trong đó các rào ế
c n k thu t đ c các qu c gia h t s c chú tr ng. Trên th c t , trong các tranh ượ ế ế
ch p phát sinh khi thâm nh p th tr ng các n c, Vi t Nam đã ph i ch u nh ng ườ ướ
t n th t l n v m t kinh t . Vì v y, theo chúng tôi, đ có th v t đ c các rào ế ượ ượ
c n trong th ng m i c a các n c nh m đ y m nh xu t kh u, chúng ta nên ươ ướ
th c hi n m t s gi i pháp sau:
V phía nhà n c ướ
- Tăng c ng thông tin, ph bi n pháp lu t, chính sách th ng m i c a cácườ ế ươ
n c nh m giúp doanh nghi p bi t tr c đ đ phòng nh ng đ i sáchướ ế ướ
h p lý. Đây m t trong nh ng gi i pháp h t s c quan tr ng, hi n nay, s ế
hi u bi t v WTO môi tr ng pháp lu t kinh doanh c a các n c nh p kh u ế ư ướ
c a các doanh nghi p, đ c bi t doanh nghi p v a nh còn h n ch , không ế
k p th i. Vì v y, khi xu t kh u sang các th tr ng này, các doanh nghi p th ng ư ườ
m c ph i nh ng v ng m c v th t c cũng nh các tiêu chu n pháp lý c a các ướ ư
qu c gia. Đi u này gây ra s lúng túng trong vi c x khi n các doanh nghi p ế
ph i gánh ch u nh ng thi t h i nh t đ nh.
- T ng b c chuy n d n các kho n tr c p theo đúng cam k t khi gia nh p ướ ế
WTO.
- Ch đ ng đ i phó v i các rào c n v ch ng bán phá giá.
Hi n nay ch a quy chu n chung v hành vi bán phá giá, v y, m i qu c gia ư
áp d ng nh ng quy chu n khác nhau. Do đó, khi xâm nh p vào th tr ng c a ườ
các qu c gia nh p kh u, Chính ph c n bi n pháp h tr , h ng d n các ư
doanh nghi p chu n b nh ng ki n th c v các quy chu n này đ tránh vi c ế
m c ph i các rào c n. Đ ng th i, khi x y ra tranh ch p v bán phá giá, theo kinh
nghi m c a m t s n c nh Trung Qu c, Canada, Thái Lan... Chính ph ướ ư
th ng k t h p ch t ch v i doanh nghi p ch đ ng trong vi c chu n b h sườ ế ơ
tài li u, nh n đ nh l i hành vi c a mình đ t đó, s m đ a ra nh ng quy t đ nh ư ế
h p lý.
- Th c hi n có hi u qu các ch ng trình, k ho ch hành đ ng v nâng cao s c ươ ế
c nh tranh nh m đáp ng đ c ngày càng t t h n d dàng v t qua các rào ượ ơ ượ
c n trong các quy đ nh v tiêu chu n k thu t và v sinh an toàn th c ph m c a
th tr ng xu t kh u. Các n c nh p kh u v i l p lu n b o v ng i tiêu dùng ườ ướ ườ
th ng đ a ra nh ng tiêu chu n k thu t quá cao đ i v i hàng hoá nh p kh u,ườ ư
nh ng th c ch t, đây chính m t lo i rào c n th ng m i. Chính v y, đư ươ
xu t kh u sang các n c này, các doanh nghi p Vi t Nam c n ph i có s đ u t ướ ư
đ đ i m i công ngh , trang thi t b ch đ ng áp d ng các tiêu chu n qu c ế
t . Tuy nhiên, các doanh nghi p Vi t Nam ch y u doanh nghi p v a nh ,ế ế
nên kh năng đ u t đ i m i trang thi t b và công ngh h t s c khó khăn. Do ư ế ế
đó, nhà n c c n h tr các doanh nghi p m t cách tr ng đi m đ nâng caoướ
s c c nh tranh c a h .
- Hi n nay, các y u t môi tr ng cũng đ c các n c l i d ng đ làm các rào ế ườ ượ ướ
c n trong th ng m i qu c t . v y, vi c h tr khuy n khích các doanh ươ ế ế
nghi p s d ng nhãn mác sinh thái theo các tiêu chu n qu c t (ISO 14020, ế
ISO/DIS 14021, ISO/CD 14024) đ đ i phó v t qua các rào c n v môi ượ
tr ng là c n thi t.ườ ế
- Nâng cao hi u qu qu n nhà n c v các v n đ liên quan đ n s h u trí ướ ế
tu nh m giúp doanh nghi p v t qua các rào c n v s h u trí tu . ượ
T phía các hi p h i
- Nâng cao năng l c thu th p, x thông tin cũng nh s n sàng kh i ki n ư
kháng ki n.
- Phát huy h n n a vai trò đi u hoà quy s n xu t xu t kh u, giá c ơ
ch t l ng s n ph m đ h n ch các nguy c g p ph i các v ki n ch ng bán ượ ế ơ
phá giá.
- Nâng cao năng l c ho t đ ng c a các hi p h i ngành.
T phía doanh nghi p
- Phát tri n các lo i hình doanh nghi p, đ c bi t là doanh nghi p có quyl n,
nh m tăng c ng kh năng c nh tranh kh năng đáp ng các yêu c u c a th ườ
tr ng nh p kh u; m r ng, tăng c ng liên k t gi a các doanh nghi p trongườ ườ ế
n c, gi a các doanh nghi p trong n c doanh nghi p n c ngoài, đ c bi tướ ướ ướ
là các t ch c đa qu c gia, các thành ph n kinh t . ế
- Đ i m i t ch c ph ng th c ho t đ ng c a các doanh nghi p. Hi n nay, ươ
các doanh nghi p Vi t Nam th ng đ c t ch c theo ki u đ nh h ng v s n ườ ượ ướ
xu t ho c đ nh h ng v th ng m i ch a t ch c theo đ nh h ng khách ướ ươ ư ướ
hàng. Đi u này là ch a phù h p v i th c t và h n ch kh năng tiên đoán tr c ư ế ế ướ
nh ng rào c n th phát sinh. Chính v y, m t yêu c u đ t ra tr c m t ướ
c n ph i đ i m i ph ng th c ho t đ ng c a các doanh nghi p Vi t Nam. ươ
- Tăng c ng ho t đ ng nghiên c u th tr ng xúc ti n th ng m i. Đi uườ ườ ế ươ
này s giúp doanh nghi p ch đ ng đ i phó v t qua các rào c n trong ượ
th ng m i qu c t .ươ ế
- Đ u t , đ i m i công ngh , nâng cao năng l c c nh tranh c a doanh nghi p và ư
hàng hoá khi xu t kh u sang th tr ng th gi i. Ch đ ng tri n khai áp d ng ườ ế
các h th ng qu n tiêu chu n ch t l ng theo tiêu chu n qu c t đáp ng ượ ế
yêu c u b o v s c kho , môi tr ng. ườ