HOA SEN TRÊN B C C HO TRUY N THUY T VÀ L CH S Ạ
Ổ
Ứ
Ề
Ế
Ị
Ử
ề Truy n thuy t k r ng bà m Lê Hoàn nhân m th y hoa sen mà sinh ra Lê Hoàn. Theo GS Ki u ơ ấ ế ể ằ ẹ ề
Thu Ho ch mô típ sinh n th n kỳ là m t trong nh ng d ng th c liên quan đ n vi c xây d ng các hình t ng ng i anh hùng. ở ầ ứ ự ữ ế ệ ạ ạ ộ ượ ườ
Ch ng h n nh vô tình gi m vào v t chân ng (mà ng i m làng Sóc đã sinh ra Thánh Gióng) m th y viên ng c ngũ ư ế ẳ ạ ẫ ườ i kh ng l ổ ồ ườ ơ ấ ẹ ọ
i đ a cho mình viên ng c), m th y nu t m t tr i vào b ng (m Tôn s c lung linh (m vua Mai Thúc Loan m th y có thi u ph t ắ ơ ấ ụ ớ ư ặ ờ ơ ấ ụ ế ẹ ẹ ọ ố
Quy n lúc hoài thai th y c nh t ng này bèn m i b c s đ n gi c bi t s sinh ra b c đ v ng)...Nhân h c tôn giáo ề ấ ả ượ ờ ố ư ế ả i m ng, đ ộ ượ ế ẽ ế ươ ậ ọ
cho r ng nh ng hi n t ng này có liên quan đ n tín ng ng v t linh. Trong các hoàng đ Vi t Nam, Lê Đ i Hành là v vua đ u tiên ệ ượ ữ ằ ế ưỡ ế ệ ậ ạ ầ ị
sinh ra liên quan t i hoa sen và ng i cháu ngo i (Lý Thái Tông) cũng là v vua đ u tiên m th y hoa sen đ c th t ch ghi l ớ ườ ơ ấ ầ ạ ị ượ ư ị ạ i.
ấ Năm 1049 vua Lý Thái Tông cho d ng Liên hoa đài (chùa Diên H u) nhân m th y Ph t bà Quan Âm d t mình lên tòa sen. Gi c ơ ấ ự ự ậ ắ
m c a m đ c vua Lê Hoàn th c h ch a bi t nh ng ch c ch n nó liên quan đ n s phát tri n Ph t giáo th i Đinh -Ti n Lê. Phía ẹ ứ ơ ủ ự ư ư ế ư ự ế ể ề ắ ắ ậ ờ
trong đ n còn câu đ i có n i dung liên quan đ n truy n thuy t trên: ề ế ề ế ố ộ
Long c n uy nghi đ nãi th n ế ầ ổ
Liên hoa m ng ng thiên sinh thánh ứ ộ
(t m d ch: áo long bào uy nghi b c đ v ng /Gi c m ng hoa sen ng v i đi m tr i sinh v thánh). ế ươ ạ ậ ị ứ ề ấ ộ ớ ờ ị
Thông th ng, đ n mi u, hoành phi đ c g i cho nh ng b c s n son th p vàng vi t ch đ i t n m ngang uy nghi treo gian ườ ở ề ế ượ ữ ứ ế ọ ơ ế ữ ạ ự ằ ở
chính. đ n vua Lê cũng có t m hoành phi, th pháp th t hùng v : Tr ng Xuân Linh Tích. b c c h a này, v văn t t, nó ở ề ư ậ ấ ỹ ườ ở ứ ổ ọ ề vi ự ế
đ c theo th đ i, nh ng r t khó x p nó vào d ng câu đ i. Không gi ng v i d ng th c tiêu bi u c a các câu đ i, ph n ch tuy ượ ớ ạ ể ố ứ ủ ữ ư ể ế ầ ấ ạ ố ố ố
nhi u nh ng chi m m t di n tích nh h n ph n không gian v khóm sen, b i trúc. B c c h a này có b c c r t gi ng v i tranh ố ụ ấ ỏ ơ ổ ọ ụ ứ ư ẽ ề ế ệ ầ ộ ố ớ
t Nam, đ c bi t là vào th i Nguy n r t th nh hành hình th c tranh th . K tr c quy n v hoa đi u c a văn nhân sĩ đ i phu. ủ ụ ể ẽ ể ạ Vi ở ệ ặ ệ ễ ấ ơ ỹ ứ ờ ị
thu t làm tranh s n mài đây không khác l ậ ơ ở ố ắ i làm hoành phi câu đ i là bao. L i kh c chìm xu ng, khi ph s n lên, tùy vào đ kh c ủ ơ ắ ộ ố ố ố
i phù điêu s n đ p th sâu, nông mà t o n n hi u qu m u s c. Cách làm truy n th ng này khác v i l ắ ả ầ ớ ố ề ệ ệ ạ ố ắ ơ ườ ng th y c a th y trò ủ ấ ầ
tr ng M thu t Đông D ng. ườ ươ ậ ỹ
Đây là m t b c tranh k v m t gi c m l liên quan đ n s sinh h c a m t v vua xu t s c trên c ng v m t v t ng đánh ể ề ộ ộ ứ ơ ạ ấ ấ ắ ạ ủ ộ ị ự ế ươ ị ộ ị ướ
i có ph n tr tình, ph ng ph t h đông d p b c nh ng l ắ ư ẹ ạ ấ ươ ữ ầ ả ệ ng quê. Tuy v n i sinh c a Lê Đ i Hành còn nhi u t n nghi, nh ng hi n ề ồ ề ơ ủ ư ạ
nhi u ý ki n cho r ng Tr ng Châu, Hoa L , Ninh Bình là n i chôn nhau c t r n c a Ông. ề ế ằ ườ ắ ố ủ ư ơ ở ặ Hoa L v n r t nhi u đ m sen, đ c ư ố ấ ề ầ
bi t có đ ng Liên Hoa. Hoa sen trên b c c h a v a liên quan đ n n i sinh, đ n b i c nh văn hóa và có th cũng liên quan đ n s ệ ố ả ổ ọ ứ ừ ế ế ể ế ộ ơ ự
hào hoa, đa tình c a v t ng n i danh t r t tr này. ị ướ ủ ổ ừ ấ ẻ
trong đ n, có đôi ba câu đ i ph n nào nói đ ở ề ầ ố ượ c cái võ nghi p hào hùng c a đ c ti n đ : ế ủ ứ ệ ế
Di u th n vũ Di Lăng nh t tr n T ng chi u ban s ệ ầ ư ấ ậ ế ố ư
Thái Bình ngũ niên Lê gia xu t thánh ứ ng th c văn ứ ư ấ
(D ch: Sáng chói tài năng quân s , m t tr n “Di Lăng” khi n nhà T ng ph i g i b c th y. ng báo l ả ọ ậ ộ ậ ầ ứ ự ế ố ị ờ ứ i văn là năm Thái Bình th 5
ng). Di Lăng là tên m t tr n chi n l ch s năm 222 ( th i Tam Qu c). L c T n, m t v t ng tr Đông Ngô đã nhà Lê xu t thánh v ấ ươ ộ ị ướ ộ ậ ế ị ử ụ ờ ố ố ẻ
đánh b i đ i quân nhà Th c do L u B th ng lãnh. Ng ụ ạ ạ ị ố ư ườ ư ớ i x a mu n ví tr n đ i th ng trên sông B ch Đ ng (981) c a Lê Hoàn v i ủ ậ ạ ắ ạ ằ ố
tr n Di Lăng c a L c T n. Sau khi đánh tan cu c xâm l c c a nhà T ng vào năm 981, Lê Hoàn đ c vua T ng phong Ti ủ ụ ậ ố ộ ượ ủ ố ượ ố ế ấ t Tr n
(985), r i Ki m hi u Thái b o s trì ti ệ ử ể ả ồ ế t đô đ c Giao châu ch quân s , An Nam đô h , Tĩnh h i quân ti ự ư ả ố ộ ế ộ ứ ệ t đ s (986), Ki m hi u ể
, s sách nh ng l i v ng bóng trong m thu t Đ i Vi Thái y (988). Có nhi u đi u v n th y rõ trong văn t ề ủ ề ấ ố ự ử ư ạ ắ ậ ạ ỹ ệ t. C hai đ n vua Đinh ề ả
và vua Lê tuy t nhiên không th y m t b c h a mô t c nh binh đao, đ m đá, đ u r i máu ch y. ộ ứ ệ ấ ọ ả ả ầ ơ ấ ả
So sánh hai truy n thuy t liên quan đ n hai v vua đ u tiên c a n n đ c l p Đ i Vi t, ta th y có s t ng đ ng v c t ng văn ộ ậ ủ ề ề ế ế ầ ạ ị ệ ự ươ ấ ề ơ ầ ồ
hóa. Truy n thuy t k r ng m Đinh Tiên Hoàng b rái cá hi p mà sinh ra ông. Rái cá và hoa sen n u nhìn t sinh thái văn hóa ế ể ằ ế ế ề ẹ ị ừ
h c, chúng có liên h m t thi t v i văn hóa n c. Hoa sen là loài th y sinh tuy khá ph bi n Vi t Nam nh ng khi Ph t giáo du ệ ậ ọ ế ớ ướ ổ ế ở ệ ủ ư ậ
nh p vào x ta, hoa sen đ c c p thêm m t t ng tri c hi u theo ứ ậ ượ ộ ầ ấ ế ọ t h c đ nhanh chóng hi n di n trong m thu t (m thu t đ ệ ậ ượ ể ệ ậ ỹ ỹ ể
nghĩa r ng bao g m c ki n trúc). Hoa sen là hình t ng xuyên su t t ả ế ộ ồ ượ ố ừ ờ ắ ờ th i B c thu c, tr i qua Đinh, Ti n Lê, Lý, Tr n... đ n th i ề ế ả ầ ộ
Nguy n c n đ i, không ch vì v đ p thu n túy th giác mà n sâu trong đó là nh ng h ng s văn hóa. Trong vô s các hoàng đ ẻ ẹ ữ ễ ẩ ằ ậ ạ ầ ố ố ỉ ị ế
Trung Hoa, ch a th y có truy n thuy t nào ghi l i nh ng gi c m có liên quan đ n hoa sen. Ngay c th i Tùy Đ ng, Ph t giáo có ư ề ế ấ ạ ả ờ ườ ữ ế ấ ậ ơ
nh h ng r t sâu s c t i văn hóa Trung Qu c, cũng không nghe th y thi nhân nào m ng th y sen. Cho đ n th i T ng, L c Du là ả ưở ắ ớ ấ ờ ố ụ ế ấ ấ ố ộ
nhà th đ u tiên k l i gi c m ng liên hoa kỳ l c a mình khi đã b y m i tám tu i. Hoa sen trong văn hóa Trung Hoa cũng r t sâu ơ ầ ể ạ ấ ộ ạ ủ ươ ẩ ấ ổ
Trung Qu c, hoa sen không s c và phong phú, nh ng ph n nào ph bi n h n trong văn hóa dân gian. Trong m thu t cung đình ắ ổ ế ư ậ ầ ơ ỹ ở ố
th bì đ c v i hoa m u đ n, hoa cúc và hoa mai, hoa lan. ể ượ ẫ ớ ơ
Vi c m đ c vua nhân m th y hoa sen mà sinh ra vua Lê Đ i Hành ph ng ph t câu chuy n th n Brahma sinh ra t bông hoa ơ ấ ẹ ứ ệ ệ ạ ả ấ ầ ừ
m c lên t ọ ừ ự cu ng r n c a th n Visnu. T i B o tàng Chăm Đà N ng hi n tr ng bày m t b c phù điêu c c đ p th hi n th n s ra ệ ạ ả ộ ứ ể ệ ư ự ủ ẹ ẵ ầ ầ ố ố
đ i c a th n Brahma. S k t n i gi a văn hóa Đ i Vi ự ế ố ờ ủ ữ ầ ạ ệ ớ t v i Chăm Pa đã kh i đ u b ng s ki n Nam chinh năm 982 c a Lê Hoàn. ự ệ ở ầ ủ ằ
