HOÀNG NGUYỄN ĐOAN - NGƯỜI MẮC NỢ QUÊ NHÀ
HOÀNG NGUYỄN ĐOAN - Cơn giông Cửa Nhượng. Sơn dầu.
Có vẻ như căn hộ nhỏ bé 4 tầng nằm sâu trong ngõ Văn Chương, Đống Đa - Hà
Nội chưa từng thỏa mãn khả năng sáng tác dồi dào của họa sĩ Hoàng Nguyễn
Đoan, mặc dù ông không chia sẻ với tôi nỗi niềm ấy. Trong nhà nhìn đâu cũng
thấy tranh. Tranh treo đầy trên các bức tường, tranh xếp dựa nhau ở phòng vẽ,
tranh ken chật ở những ngóc ngách có thể, đến nỗi người họa sĩ già muốn lấy ra
một bức cho tôi xem nhưng đành bất lực sau một lúc loay hoay lôi kéo nó.
Chân dung họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan
Không tiếc thiên hạ
Họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan sinh năm 1942 tại xã Nhượng Bạn (nay là Cẩm
Nhượng), huyện Cẩm Xuyên - Hà Tĩnh. Gia đình ông có 6 anh chị em thì đã có 4
người theo các nghề liên quan đến nghệ thuật: ông theo hội họa, 2 em trai của ông
là kiến trúc sư, còn cô em út là giáo viên môn Mỹ thuật của Trường Sư phạm Mẫu
giáo Trung ương. Trong làn khói thuốc lá vảng vất, ông hồi tưởng lại, từ năm
1954, bởi mê hội họa quá nên chàng trai cửa biển Cẩm Nhượng đã quyết chí khăn
gói ra Hà Nội theo con đường thi cử. Để có tiền ăn học, ông từng có dự định sẽ
hành nghề sửa chữa đồng hồ, là nghề được người cha thân yêu của ông truyền cho,
hoặc gói bánh chưng bán ăn sáng. Người thầy đầu tiên của ông chính là cố họa sĩ
Phạm Viết Song, nhà sư phạm hội họa nổi tiếng một thời. “Nguyện vọng tha thiết
của tôi là làm sao thi được vào hệ Trung cấp của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt
Nam - Giọng ông nghe kỹ sẽ nhận ra cái chất nằng nặng xứ Nghệ - Bấy giờ trường
này có ba hệ: sơ cấp, trung cấp và cao đẳng. Tôi chỉ dám mơ thi được vào hệ trung
cấp thôi!”. Rồi bỗng ông hạ giọng như chạm phải sự nuối tiếc của chàng trai trẻ
cách đây gần sáu chục năm: “Nhưng…, anh có biết không, tôi thi đến ba lần thì
đều trượt cả ba! Tôi buồn lắm. Buồn, nhưng thật may là không bị chán nản…!”.
Mãi đến năm 1972, nghĩa là ngót ngét 18 năm sau kể từ ngày đầu tiên khăn gói ra
Hà Nội, Hoàng Nguyễn Đoan mới thi đậu vào chuyên ngành hội họa của trường
Đại học Mỹ thuật Việt Nam, tiền thân là trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương.
Số phận đã mỉm cười, đã không phụ bạc anh bởi lẽ tình yêu đối với hội họa lúc nào
cũng rừng rực cháy trong anh. Rồi sau này, chính nhờ tình yêu ấy, chàng trai xứ
Nghệ Hoàng Nguyễn Đoan đã vừa tự nuôi sống bản thân, vừa nuôi các em ăn học
bằng việc dạy vẽ ở bậc phổ thông suốt cả khóa học.
HOÀNG NGUYỄN ĐOAN - Con trai tôi. Bột màu
Năm 1977, sau khi tốt nghiệp, anh vẫn tiếp tục đi dạy vẽ và lại được mời làm giảng
viên của trường Sư phạm Nhạc - Họa Hà Nội. Đến năm 1983, anh cùng một số họa
sĩ được Hội Mỹ Thuật Việt Nam và Bộ Tư lệnh - Bộ Quốc phòng cử lên biên giới
phía Bắc để kịp thời ghi lại những khoảnh khắc hào hùng của dân tộc trong công
cuộc chống ngoại xâm. Hình tượng người lính và cuộc chiến máu lửa đã được anh
khắc họa, phản ánh bằng bút pháp hiện thực, tái hiện cuộc sống nóng bỏng, thấm
đẫm máu, mồ hôi và cả nước mắt của một thời không thể quên lãng. Đợt đi thực tế
ấy có ý nghĩa lớn đối với Hoàng Nguyễn Đoan. Nhãn quan chính trị của người
nghệ sĩ không những được nâng cao mà vốn sống cũng được bồi bổ, chi phối tích
cực trong nhiều tác phẩm của ông.
Sau đợt đi thực tế ấy, họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan được chuyển về công tác tại Nhà
xuất bản Văn hóa - Thông tin với trách nhiệm là họa sĩ biên tập mỹ thuật thuộc
Ban biên tập Mỹ thuật, cho đến năm 2002 thì nghỉ hưu.
Có thể nói, họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan là người rất say nghề. Trong công việc
biên tập, ông được tiếng là người cẩn trọng, nghiêm túc, chịu khó tìm tòi, tra cứu.
Đây là những đức tính hết sức cần thiết đối với nghề biên tập sách báo nói chung.
Ngoài thời gian ở công sở, hễ rỗi là ông vẽ tranh. Nhờ thế, đến nay ông đã có hàng
trăm đứa con tinh thần làm đẹp cho cuộc sống. Những bức tranh ấy đã tham gia
nhiều cuộc triển lãm chung, triển lãm nhóm trong và ngoài nước để công chúng
yêu nghệ thuật thưởng thức. Tranh của ông còn được chọn lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ
thuật Việt Nam, Bảo tàng Quân đội, Bảo tàng Châu Á - Thái Bình Dương và trong
các bộ sưu tập tư nhân trong và ngoài nước.v.v.
Họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan vẽ tranh bằng nhiều chất liệu, nhưng chủ yếu là sơn
dầu, bằng các phương pháp có khi là trực họa hoặc phác thảo ngay tại các đợt đi
thực tế rồi về “đắp da thịt” và thổi linh hồn vào chúng, cũng có khi được sáng tạo
nhờ trí nhớ, ký ức hoặc nhờ những tư liệu ghi chép lại... Đề tài mà ông phản ánh
khá phong phú như đề tài về người lính, tĩnh vật hoa, phong cảnh, chân dung, sinh
hoạt. Ông cũng là họa sĩ tài hoa đối với dòng tranh cổ động và châm biếm. Hầu hết
tác phẩm của ông được vẽ với kỹ thuật nhuần nhuyễn đến từng nét di, nét vờn,
điểm nhấn.
HOÀNG NGUYỄN ĐOAN - Biển Nhượng Bạn. Sơn dầu
Hội họa của Hoàng Nguyễn Đoan nghiêng nhiều hơn về phong cách hiện ấn tượng,
tả thực. Ông là họa sĩ của đời thường. Những gì diễn ra quanh ông đều có thể là đối
tượng phản ánh của người nghệ sĩ đã từng ngấm sự đời, như có thể cắt ra đặt lên
tranh từng phân khúc vậy. Ông còn là người họa sĩ rất hào hiệp. Ông không chỉ vẽ
tranh cho công việc, vẽ để bán mà còn vẽ tặng bạn hữu - những ai ông yêu mến,
quý trọng, đặc biệt là tranh chân dung.
Khi được hỏi về các giải thưởng, họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan cau mày một lúc như
thể lục lọi tâm trí rồi mới chậm rãi: “Thực ra tôi không còn nhớ rành rẽ lắm.
Nhưng hình như là thế này…”. Cuối cùng thì tôi vẫn chắp lại được các giải thưởng
mà ông đã từng đoạt được, tuy không được chính xác tên tác phẩm và thời gian:
Giải về tranh Cổ động của Hội Chữ thập đỏ Quốc tế tổ chức tại Liên Xô cũ năm
1981; Tác phẩm Bài toán khó (khắc gỗ), năm 1975 đoạt được hai giải thưởng: Giải
Triển lãm Mỹ thuật Thủ đô và Giải Tuổi trẻ sáng tạo do Thành phố Hà Nội tổ
chức. Ngoài ra, năm 2000, họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan còn được Hội Mỹ thuật
Việt Nam tặng thưởng Huy chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam; được Thủ
tướng Chính phủ tặng Bằng khen về việc đã “góp phần trong quá trình xây dựng và
hoàn thiện bộ sách “Hà Nội ngàn năm văn hiến”.
Mắc nợ quê nhà
Gần 40 năm gắn với giá vẽ, cây cọ trong tay họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan chưa khi
nào vơi mùi mặn mòi biển cả. “Tôi nhớ đến xao xác, nhớ đến nao lòng những
chiều trên biển Cẩm Nhượng”, ông nói. Có lẽ tiếng sóng biển từ thuở ấu thơ vẫn
còn dội về trong ký ức ông trong suốt những ngày tháng sống tha hương, để rồi
tiếng sóng ấy lại vỗ trong các bức tranh ông vẽ.
Giờ đây, khi sức khỏe không còn sung mãn để tham gia thật nhiều các chuyến đi
thực tế xa, để định kỳ trở về với cửa biển Nhượng Bạn quê hương, nơi có ngọn núi
Thiên Cầm, núi Tượng Lĩnh nổi tiếng, nhưng trong phòng vẽ chật chội của mình,
ông vẫn hàng ngày phác thảo biển qua ký ức, qua các tư liệu vẫn còn lưu giữ được.
Biển trong tranh của Hoàng Nguyễn Đoan được mô tả đa dạng ở các góc độ không
gian và thời gian, gắn với việc khắc họa đậm nét hình tượng người dân vùng biển.
Không khí yên bình, ấm áp, cuộc sống no đủ, thanh tịnh gần như luôn tràn ngập
trong mảng tranh vẽ về biển của ông như các tác phẩm Biển Nhượng Bạn, Mưa
Biển, Tuổi thơ và biển cả, Cơn giông Cửa Nhượng …
Họa sĩ Hoàng Nguyễn Đoan cho biết, tính đến nay ông đã vẽ được khoảng trên 40
bức về đề tài biển quê nhà. Ông từng có dự định tổ chức một triển lãm tranh về
biển tại nơi mình đã sinh ra, lớn lên, nơi ông có bao kỷ niệm vui buồn như là một
sự tri ân, cho đến nay ông vẫn không nguôi ngoai ý định ấy, thế mà vẫn chưa thực
hiện được cho dù mái đầu đã bạc. Bởi vậy, ông luôn cảm thấy mắc nợ quê nhà.
Trong khi đó, lượng tranh ông vẽ về biển cứ vơi dần đi. Một số tranh thì ông tặng
bạn bè, có bức bị hỏng theo năm tháng, cũng có bức ông phải bán đi vì mưu sinh.
Người họa sĩ già lý giải rằng, để tổ chức được một triển lãm như thế tuy với quy
mô nhỏ, không phải là chuyện dễ. Có đủ thứ việc phải lo toan: đóng khung tranh,
vận chuyển tranh về quê, địa điểm triển lãm, rồi các vấn đề hậu cần cho cuộc triển
lãm và kinh phí thực hiện…
Tôi bị ám ảnh bởi những lời tâm sự chân tình của Hoàng Nguyễn Đoan - người họa
sĩ dâng hiến bao tác phẩm của mình cho thiên hạ mà vẫn mang một món nợ riêng.
Hy vọng một ngày gần đây, tôi và công chúng trong cả nước sẽ được đón xem triển
lãm về biển của ông tại Nhượng Bạn, nơi lúc nào cũng rì rào tiếng sóng đón người
con về cùng những yêu thương.
