1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Để đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế nhằm đưa nước ta cơ bản trở thành một
nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 và vươn lên phát triển mạnh mẽ
trong những năm tiếp theo thì việc phát triển hệ thống các doanh nghiệp đóng vai trò
quyết định. Thị trường chứng khoán Việt Nam được xây dựng và phát triển với sứ
mệnh tạo ra một kênh dẫn vốn quan trọng cho các doanh nghiệp và cho nền kinh tế, là
một bước quan trọng hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam.
Trải qua thời gian hơn 12 năm hoạt động, thị trường chứng khoán Việt Nam về cơ
bản đã định hình được một kênh huy động vốn mới cho nền kinh tế bên cạnh kênh ngân
hàng truyền thống, góp phần tích cực vào công cuộc cổ phần hóa và nâng cao hiệu quả
hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, trong thời gian qua việc huy động
vốn của doanh nghiệp trải qua những biến động của thị trường chứng khoán còn gặp
nhiều vướng mắc với quy mô còn nhỏ bé và hình thức còn sơ khai dẫn đến kết quả huy
động vốn qua kênh quan trọng này còn nhiều hạn chế.
Với đề tài “Huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán ở
Việt Nam” tác giả mong muốn đưa ra những giải pháp có căn cứ khoa học và thực tiễn
để góp phần giải quyết vấn đề nêu trên.
2. Mục tiêu, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của Luận án
Mục tiêu của Luận án:
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị
trường chứng khoán.
- Phân tích thực trạng huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường chứng
khoán ở Việt Nam.
- Đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm tăng cường huy động vốn của các doanh
nghiệp trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam.
Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị
trường chứng khoán ở Việt Nam
Phạm vi nghiên cứu: Quá trình huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường
chứng khoán ở Việt Nam giai đoạn kể từ khi thành lập năm 2000 đến 2012.
3. Các phƣơng pháp nghiên cứu
Các phương pháp được sử dụng đó là: phương pháp duy vật biện chứng; so sánh
đối chiếu, tập hợp các vấn đề có hệ thống, thông qua phân tích diễn giải từ đó quy nạp
các vấn đề để đưa ra các giải pháp kiến nghị. Luận án cũng sử dụng phương pháp
2
phỏng vấn và gửi thư điều tra tạo cơ sở chứng minh làm rõ vấn đề nghiên cứu.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án
- Luận án đã đưa ra cách tiếp cận mới trong quá trình huy động vốn của các
doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán: tăng cường huy động vốn của các doanh
nghiệp cần phải gắn bó chặt chẽ với sử dụng có hiệu quả nguồn vốn huy động được,
coi đây là yếu tố tạo nên tính bền vững trong hoạt động huy động vốn của doanh
nghiệp; mô hình hóa quá trình huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường
chứng khoán, làm rõ vai trò của 3 chủ thể quan trọng: (1) Người mua bao gồm nhà đầu
tư tổ chức và cá nhân; (2) Người bán là các tổ chức phát hành; (3) Tổ chức trung gian là
các công ty chứng khoán;
- Luận án đi sâu phân tích và hệ thống hóa những yếu tố tác động vào quá trình
huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam. Từ đó
vận dụng các lý thuyết, các phân tích về vai trò và phương thức tác động của từng yếu
tố để đưa ra các giải pháp giúp quá trình huy động vốn của doanh nghiệp được thuận
lợi, khẳng định vai trò kênh dẫn vốn quan trọng của thị trường chứng khoán đối với nền
kinh tế.
- Kết quả nghiên cứu giúp cho việc kết nối chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nhà
đầu tư trong việc huy động vốn, khắc phục các “điểm nghẽn” trong quá trình huy động
vốn của các doanh nghiệp. Luận án cũng giúp định hướng hoạt động của các công ty
chứng khoán để vừa phát huy vai trò trên thị trường đồng thời đảm bảo hiệu quả hoạt
động kinh doanh cũng như kiểm soát rủi ro khi tham gia vào quá trình huy động vốn.
Với các cơ quan quản lý, vận hành thị trường Luận án cũng có những đề xuất để thực
hiện vai trò kiến tạo thị trường, đảm bảo hoạt động thị trường công bằng, công khai
minh bạch và hiệu quả.
5. Giới thiệu bố cục luận án
Tên luận án: “Huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán ở
Việt Nam”.
Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận án bao gồm 03 chương:
Chƣơng 1. Lý luận chung về huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường chứng
khoán.
Chƣơng 2. Thực trạng huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường chứng
khoán ở Việt Nam
Chƣơng 3. Giải pháp tăng cường huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường
chứng khoán ở Việt Nam
3
CHƢƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ HUY ĐỘNG VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN
THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN
1.1. TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN
1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của thị trƣờng chứng khoán
Thị trường chứng khoán trên thế giới đã có lịch sử hàng trăm năm và khẳng định
vai trò không thể thiếu trong các nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Quá trình
phát triển của thị trường chứng khoán trải qua nhiều bức thăng trầm, song trải qua các
cuộc khủng hoảng thị trường lại được phục hồi và tiếp tục phát triển.
1.1.2. Khái niệm và bản chất của thị trƣờng chứng khoán.
Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra các giao dịch mua bán, trao đổi các loại
chứng khoán. Bản chất của thị trường chứng khoán là thị trường thể hiện mối quan hệ
giữa cung và cầu của vốn đầu tư mà ở đó, giá cả của chứng khoán chứa đựng thông tin
về chi phí vốn hay giá cả của vốn đầu tư. Thị trường chứng khoán là hình thức phát
triển bậc cao của nền sản xuất và lưu thông hàng hóa.
1.1.3. Vị trí và cấu trúc của thị trƣờng chứng khoán
1.1.3.1 Vị trí của TTCK trong thị trường tài chính
Thị trường chứng khoán là một bộ phận của thị trường tài chính, hạt nhân trung
tâm của thị trường tài chính, nơi diễn ra quá trình phát hành, mua bán các công cụ nợ
và công cụ vốn.
1.1.3.2.Cấu trúc thị trường chứng khoán
Ta có thể xem xét ba cách thức cơ bản là phân loại hàng hóa, phân loại theo hình
thức tổ chức của thị trường và phân loại theo quá trình luân chuyển vốn.
- Theo các loại hàng hóa được mua bán trên thị trường: thị trường trái phiếu, thị
trường cổ phiếu và thị trường các công cụ dẫn suất.
- Theo hình thức tổ chức của thị trường: Thị trường giao dịch tập trung với các Sở
giao dịch (Stock Exchange) và thị trường giao dịch qua quầy hay thị trường chứng
khoán phi tập trung (OTC: Over - The - Counter Market).
- Theo quá trình luân chuyển vốn: Thị trường sơ cấp hay thị trường cấp 1 (Primary
Market) và Thị trường thứ cấp hay thị trường cấp 2 (Sencondary Market). Thị trường
sơ cấp và thị trường thứ cấp có quan hệ mật thiết, hỗ trợ lẫn nhau.
1.1.4. Các chủ thể trên TTCK
1.1.4.1. Chủ thể phát hành
- Chính phủ và chính quyền địa phương;
- Công ty là chủ thể phát hành các cổ phiếu và trái phiếu công ty;
- Các tổ chức tài chính.
4
1.1.4.2. Nhà đầu tư
- Các nhà đầu tư cá nhân: cá nhân và hộ gia đình;
- Các nhà đầu tư có tổ chức: các định chế đầu tư, ngân hàng thương mại, công ty
chứng khoán, công ty đầu tư, các công ty bảo hiểm, quỹ tương hỗ, các quỹ lương hưu
và các quỹ bảo hiểm xã hội khác.
1.1.4.3. Các tổ chức có liên quan đến thị trường chứng khoán
- Cơ quan quản lý và giám sát hoạt động TTCK;
- Sở giao dịch chứng khoán;
- Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán;
- Tổ chức lưu ký và thanh toán bù trừ chứng khoán;
- Các tổ chức hỗ trợ;
- Các công ty đánh giá hệ số tín nhiệm.
1.1.5. Vai trò của thị trƣờng chứng khoán
- Tích tụ tập trung và phân phối vốn,chuyển thời hạn của vốn phù hợp với yêu cầu
phát triển kinh tế.
- Thị trường chứng khoán góp phần thực hiện tái phân phối công bằng hơn;
- Tạo điều kiện cho việc tách biệt giữa sở hữu và quản lý doanh nghiệp;
- Cho phép các công ty có thể huy động nguồn vốn quốc tê với chi phí rẻ hơn;
- Tạo cơ hội cho Chính phủ huy động các nguồn tài chính;
- Dự báo về các chu kỳ kinh doanh trong tương lai;
Thị trường chứng khoán cũng có những tác động tiêu cực nhất định, thông tin
được chuyển tải tới các nhà đầu tư không đầy đủ dẫn đến giá cả chứng khoán không
phản ánh giá trị kinh tế cơ bản của công ty và không trở thành cơ sở để phân phối một
cách có hiệu quả các nguồn lực.
1.2. PHƢƠNG THỨC HUY ĐỘNG VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN
THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN
1.2.1. Các kênh huy động vốn của doanh nghiệp và đặc điểm của huy động vốn
qua thị trƣờng chứng khoán
- Vốn hoạt động của doanh nghiệp được cấu thành bởi: Vốn tự có (hay còn gọi là
vốn chủ sở hữu); Vốn tài trợ qua hệ thống ngân hàng; Vốn tài trợ qua kênh cho thuê tài
chính (leasing); Vốn huy động qua thị trường chứng khoán (thông qua phát hành chứng
khoán ra công chúng)
- Đặc điểm huy động vốn qua thị trường chứng khoán: Chủ động, kịp thời; Thỏa
mãn yêu cầu thời gian, độ dài của dự án đầu tư; Khối lượng huy động lớn; Chi phí huy
động thấp. Tuy nhiên, cơ chế huy động vốn phức tạp, đòi hỏi uy tín của doanh nghiệp,
việc phát hành phải thông qua các trung gian tài chính.
5
1.2.2. Các phương thức huy động vốn của các doanh nghiệp trên thị trường
chứng khoán
1.2.2.1. Phương thức chào bán chứng khoán
- Chào bán riêng lẻ: Chào bán riêng lẻ là việc chào bán trong đó chứng khoán
được bán trong phạm vi một số người nhất định (thông thường là cho các nhà đầu tư
có tổ chức), với những điều kiện hạn chế và không tiến hành một cách rộng rãi ra
công chúng.
- Chào bán ra công chúng: Chào bán chứng khoán ra công chúng là việc bán
chứng khoán rộng rãi ra cho một số lượng lớn công chúng đầu tư, trong đó một tỷ lệ
nhất định chứng khoán được phân phối cho các nhà đầu tư nhỏ. Bao gồm chào bán lần
đầu ra công chúng (IP0) và chào bán sơ cấp (phân phối sơ cấp).
1.2.1.2. Quản lý nhà nước đối với việc chào bán chứng khoán
Mục tiêu bảo đảm sự công bằng cho mọi chủ thể tham gia thị trường nhằm đảm
bảo các nguồn vốn huy động trên thị trường được sử dụng một cách hiệu quả nhất cho
việc phát triển kinh tế. Hiện tại trên thế giới có 2 chế độ quản lý đối với thị trường
chứng khoán sơ cấp được gọi là chế độ "quản lý theo chất lượng" và chế độ "công bố
thông tin đầy đủ" .
1.2.1.3. Điều kiện chào bán chứng khoán lần đầu ra công chúng
- Các chỉ tiêu định lượng: Quy mô, chủ yếu là chỉ tiêu về vốn; hiệu quả hoạt động;
giá trị của đợt chào bán; số lượng quy định công chúng đầu tư; cam kết nắm một tỷ lệ
nhất định vốn cổ phần của các cổ đông sáng lập.
- Các chỉ tiêu định tính: Trình độ và kinh nghiệm quản lý công ty; Cơ cấu tổ chức
của công ty; Độ tin cậy của các báo cáo tài chính; phương án khả thi về việc sử dụng
vốn thu được từ đợt chào bán.
* Bảo lãnh phát hành: Bảo lãnh phát hành chứng khoán là việc tổ chức bảo lãnh
phát hành cam kết với tổ chức chào bán thực hiện các thủ tục trước khi chào bán chứng
khoán, nhận mua một phần hay toàn bộ chứng khoán của tổ chức chào bán để bán lại
hoặc mua số chứng khoán còn lại chưa được phân phối hết của tổ chức chào bán hoặc
hỗ trợ tổ chức chào bán trong việc phân phối chứng khoán ra công chúng. Bao gồm
các hình thức: Bảo lãnh với cam kết chắc chắn; Bảo lãnh theo phương thức dự phòng;
Bảo lãnh với cố gắng cao nhất; Bảo lãnh theo phương thức bán tất cả hoặc không; Bảo
lãnh theo phương thức tối thiểu - tối đa.