KỊCH BẢN KỸ NĂNG SƯ PHẠM (KỊCH BẢN 6)

BÀI 6 M C TIÊUỤN I DUNGỘ

XÚC C MẢ

TÌNH C M Ả

VÀ

Ý CHÍ

Sau bài h c này, h c sinh có th :ọ ọ ể

1. Phát bi u đ nh nghĩa xúc c m – tình c mể ị ả ả

2. Phân bi t đ c các hình th c c a XC-TCệ ượ ứ ủ

3. Trình bày đ c các quy lu t c a XC-TCượ ậ ủ

4. Gi i thích đ c m i quan h c a XC-TC v i cácả ượ ố ệ ủ ớ

hi n t ng TL khácệ ượ

I. Xúc c m – tình c mả ả

1. Khái ni m chung:ệ

a. Đ nh nghĩaị

b. Phân bi t xúc c m – tình c mệ ả ả

2. Các hình th c c a XC-TCứ ủ

3. Các quy lu t c a XC-TCậ ủ

4. M i quan h c a XC-TC v i các hi n t ng TL khácố ệ ủ ớ ệ ượ

II. Ý chí

1. Khái ni m chungệ

N I DUNG - THÔNG TINỘS KI NỰ Ệ HO T Đ NGẠ Ộ

a. Đ nh nghĩa:ị XC-TC là

thái đ c a con ng i đ iộ ủ ườ ố

v i nh ng s v t hi nớ ữ ự ậ ệ

t ng liên quan t i s th aượ ớ ự ỏ

mãn hay không th a nhuỏ

c u c a cá nhânầ ủ

Thái độ

Th a mãn/không th aỏ ỏ

mãn nhu c u ầ

Đo n phim v m t cu cạ ề ộ ộ

g p g ặ ỡ

Ho c quay l i m t c nh ặ ạ ộ ả ở

TV (khán gi v tay reoả ỗ

hò)

M t khúc nh cộ ạ

Quan sát, th nghi m, tr l i câu h i, nh n xét:ể ệ ả ờ ỏ ậ

•Xem phim, nghe nh c r i cho bi t thái đ c a các nhân v t trong phim và c aạ ồ ế ộ ủ ậ ủ

b n ạ

A (vui / bu n / d ng d ng)ồ ử ư

B (vui / bu n / d ng d ng)ồ ử ư

C (vui / bu n / d ng d ng)ồ ử ư

Nghe khúc nh c b n th y ạ ạ ấ (thích / không thích)

•Các thái đ đó là bi u hi n c a xúc c m, tình c m. Hãy gi i thích vì sao cóộ ể ệ ủ ả ả ả

thái đ vui, bu n, d ng d ng , thích, không thích v.v. đó?ộ ồ ử ư

Vui vì (đ t đ c mong c)ạ ượ ướ

Bu n vì ồ(không đ t đ c mong c)ạ ượ ướ

D ng d ng vì ử ư (không có nhu c u gì)ầ

Thích /không thích vì (đó là b n nh c mu n nghe/không mu nả ạ ố ố

nghe

•Nh v y khi nhu c u, mong c đ c th a mãn thì thái đ là vui, hài lòngư ậ ầ ướ ượ ỏ ộ

ho c ng c l i. Hãy hoàn t t nh n xét:ặ ượ ạ ấ ậ

XC- TC là (thái độ ) c a con ng i đ i ủ ườ ố v i sớ ự v tậ, hi n t ngệ ượ liên quan đ nế

s ựth a mãnỏ hay không th a mãn nhu c uỏ ầ c a cá nhânủ

K t lu n:ế ậ

1. Khái ni m chung:ệ

a. Đ nh nghiã:ị XC-TC là s bi u hi n thái đ rung c m c a con ng i đ i v i s v t, hi n t ng liên quan đ n s th a mãn hay khôngự ể ệ ộ ả ủ ườ ố ớ ự ậ ệ ượ ế ự ỏ

th a mãn nhu c u và đ ng c c a cá nhânỏ ầ ộ ơ ủ

Cùng ph n ánh th gi i nh ng:ả ế ớ ư

•Nh n th c ph n ánh chính s v t ậ ứ ả ự ậ

•XCTC ph n ánh quan h c a s v t v i nhu c u c a ch thả ệ ủ ự ậ ớ ầ ủ ủ ể

•Nh n th c ph n ánh b ng hình t ng (tri giác), bi u t ng (trí nh ), khái ni m (t duy)ậ ứ ả ằ ượ ể ượ ớ ệ ư

•XCTC ph n ánh b ng nh ng rung đ ngả ằ ữ ộ

b. Phân bi t xúc c m và tình c m: ệ ả ả

•Các xúc c m nh vui, bu n, gi n, d ch u, khó ch u .v.v. có c ng i và đ ng v tả ư ồ ậ ễ ị ị ả ở ườ ộ ậ

•Tình c m nh tình b n bè, m con, lòng nhân ái, tình yêu v.v. ch có ng i ả ư ạ ẹ ỉ ở ườ

•Xúc c m là quá trình tâm lý (có tính nh t th i, ph thu c vào tình hu ng)ả ấ ờ ụ ộ ố

•Tình c m là thu c tính tâm lý (có tính n đ nh lâu dài)ả ộ ổ ị

•Xúc c m th ng bi u hi n ra ngoàiả ườ ể ệ còn tình c m thì ti m tàngả ề

•Xúc c m có tr cả ướ , tình c m có sau trên c s các xúc c m cùng lo iả ơ ở ả ạ

2. Các hình th c c a xúc c m, tình c mứ ủ ả ả

N I DUNG – THÔNG TINỘS KI NỰ Ệ HO T Đ NGẠ Ộ

a. Xúc đ ng:ộ là tr ng thái c mạ ả

xúc có c ng đ m nh, x y raườ ộ ạ ả

trong th i gian t ng đ i ng nờ ươ ố ắ

C ng đ m nhườ ộ ạ

Th i gian ng nờ ắ

b. Tâm tr ng:ạ là tr ng thái c mạ ả

xúc có c ng đ trung bình vàườ ộ

y u, th ng x y ra trong th iế ườ ả ờ

gian t ng đ i dàiươ ố

C ng đ trung bình vàườ ộ

y uế

Th i gian t ng đ i dàiờ ươ ố

T TV: hình nhừ ả

ng i đang:ườ

•Quá vui

•Gi n dậ ữ

•Bu n bu n, lo l ngồ ồ ắ

•Vui vui, ph n kh iấ ở

Quan sát, nh n xétậ

•H đang xúc đ ng, hãy quan sát và hoàn t t nh n xét sau đây b ng cáchọ ộ ấ ậ ằ

ch n các t cho s n đi n vào ch tr ng:ọ ừ ẵ ề ỗ ố

Nh n xét:ậ

Xúc đ ng là tr ng thái c m xúc có c ng đ ộ ạ ả ườ ộ ( m nh ạ / trung bình / y u)ế và

x y ra trong th i gian ả ờ ( ng n ắ / lâu dài / t ng đ i dài)ươ ố

•H đang tâm tr ng, hãy quan sát và hoàn t t nh n xét sau đây b ng cáchọ ạ ấ ậ ằ

ch n các t cho s n đi n vào ch tr ng:ọ ừ ẵ ề ỗ ố

Nh n xét:ậ

Tâm tr ng là tr ng thái c m xúc có c ng đ ạ ạ ả ườ ộ (m nh / y u / ạ ế trung bình

ho c y uặ ế ) và x y ra trong th i gian ả ờ (ng n / r t ng n / ắ ấ ắ t ng đ i dàiươ ố )

K t lu n: ế ậ

2. Các hình th c bi u hi n c a xúc c m, tình c m:ứ ể ệ ủ ả ả

D a vào c ng đ , t c đ phát sinh và th i gian t n t i ng i ta chia xúc c m ra 3 hình th c bi u hi n sau đây: ự ườ ộ ố ộ ờ ồ ạ ườ ả ứ ể ệ

a. Xúc đ ngộ: Là tr ng thái c m xúc m nh, x y ra trong th i gian ng n. T c đ phát sinh th ng nhanh và bao gi cũng có nguyên c rõạ ả ạ ả ờ ắ ố ộ ườ ờ ớ

ràng.

VD: quá sung s ng, quá căm gi n, quá đau kh .v.v.ướ ậ ổ

Khi xúc đ ng, dung lu ng ý th c gi m đáng k , làm con ng i kém sáng su t ộ ợ ứ ả ể ườ ố

b. Tâm tr ng: ạLà tr ng thái c m xúc có c ng đ trung bình ho c y u, kéo dài lâu h n xúc đ ng.ạ ả ườ ộ ặ ế ơ ộ

VD: th y vui vui, bu n bu n, lo lo .v.v.ấ ồ ồ

Khi di n ra tâm tr ng, dung l ng ý th c không thay đ i, song các liên t ng l i gi m. ễ ạ ượ ứ ổ ưở ạ ả

c. Ngoài ra, tình c m còn có m t d ng đ c bi t là ả ộ ạ ặ ệ say mê: Là tr ng thái c m xúc t ng đ i m nh, sâu s c và b n v ngạ ả ươ ố ạ ắ ề ữ .

N u nh xúc đ ng có tr c, mang đ y tính b n năng và b t phát thì say mê th ng có sau và mang tính lý trí rõ r t. ế ư ộ ướ ầ ả ộ ườ ệ

VD: say mê h c t p, sáng t o .v.v.ọ ậ ạ

3.Các quy lu t c a xúc c m, tình c mậ ủ ả ả

N I DUNG – THÔNG TINỘS KI NỰ Ệ HO T Đ NGẠ Ộ

a. Quy lu t lây lan:ậ là hi nệ

t ng xúc c m, tình c m cóượ ả ả

th lan truy n t ng i nàyể ề ừ ườ

sang ng i khácườ

Xúc c m, tình c mả ả

Truy n sang ng iề ườ

khác

b. Quy lu t thích ng:ậ ứ m t lo iộ ạ

xúc c m l p đi l p l i nhi uả ặ ặ ạ ề

l n s b suy y uầ ẽ ị ế

C m xúc l p l iả ặ ạ

Suy y uế

c. Quy lu t v s pha tr n:ậ ề ự ộ hai

lo i xúc c m, tình c m tráiạ ả ả

ng c nhau có th t n t i ượ ể ồ ạ ở

m t ng i t i m t th i đi mộ ườ ạ ộ ờ ể

Xúc c m trái ng cả ượ

M t ng i, m t th i đi mộ ườ ộ ờ ể

a. Đo n phim (tạ ừ

TV):

Hi n t ng lây lan trongệ ượ

đám đông:

•Ho ng lo n (trongả ạ

c n nguy hi m)ơ ể

•Vui s ng ( l h i,ướ ở ễ ộ

th ng l i ...)ắ ợ

•Bu n bã (khi th tồ ấ

b i)ạ

b. Tình hu ng và câuố

t c ng :ụ ữ

•Tình hu ng: đi duố

l ch nhi u l n chị ề ầ ỉ

m t đ a đi mộ ị ể

•Câu t c ng : xaụ ữ

th ng g n th ngươ ầ ườ

c. Đo n phim và l iạ ờ

bài hát:

•Phim th thao c mể ả

giác m nh: leo núi,ạ

nh y dù v.v.ả

•L i bài hát (...):ờ

a. Xem phim, tr l i câu h i và nh n xét:ả ờ ỏ ậ

•Hi n t ng nào xu t hi n trong đám đông:ệ ượ ấ ệ

-Đo n phim 1: (s gi n d /vui s ng/bu n bã / ạ ự ậ ữ ướ ồ ho ng lo nả ạ ) đang

lan truy nề

-Đo n phim 2: (s gi n d / ạ ự ậ ữ vui s ngướ /bu n bã/ho ng lo n ) đangồ ả ạ

lan truy nề

-Đo n phim 3: (s gi n d /vui s ng / ạ ự ậ ữ ướ bu n bã ồ/ ho ng lo n ) đangả ạ

lan truy nề

Các tình hu ng trên đ u là bi u hi n c a quy lu t lây lan c a xúc c m ố ề ể ệ ủ ậ ủ ả

•Hãy hoàn t t nh n xét sauấ ậ : các (khuynh h ng/ướ xúc c m ả / nh n th c)ậ ứ

có th ể( lan truy n ề / xu t hi n / phát sinh)ấ ệ t ng i này sang ng iừ ườ ườ

khác

b. Đ c và tr l i các câu h i, hoàn t t k t lu n:ọ ả ờ ỏ ấ ế ậ

•M t đ a đi m du l ch mà b n r t thích, nh ng n u nh ng năm ti p theoộ ị ể ị ạ ấ ư ế ữ ế

ch t i đó thôi b n s th y ỉ ớ ạ ẽ ấ (càng h ng thú h n / càng h p d n h n /ứ ơ ấ ẫ ơ

kém d n s háo h c)ầ ự ứ

•Câu t c ng “xa th ng g n th ng” hi u nh th nào là đúng h n c :ụ ữ ươ ầ ườ ể ư ế ơ ả

a. xa m i th ng, g n không th ng Ở ớ ươ ở ầ ươ / th b n không th ng m tế ạ ươ ộ

ai quanh b n sao?ở ạ

b. xa th ng nhi u, g n th ng ít Ở ươ ề ở ầ ươ / tình th ng c a cha m v iươ ủ ẹ ớ

con cái c khi xa và khi đang s ng chung m t mái nhà sao ít đ c!ả ố ộ ượ

c. Tình c m xúc c m ch th hi n khi xa nhau ả ả ỉ ể ệ ở /n u th thì nh ngế ế ữ

ng i s ng g n nhau không có c h i th hi n tình c m c a mìnhườ ố ầ ơ ộ ể ệ ả ủ

sao?

d. Xúc c m n u th ng xuyên l p l i s gi m b t c ng đ ả ế ườ ặ ạ ẽ ả ớ ườ ộ / chính

xác! ch c ng đ th hi n gi m b t ch tình c m không gi mỉ ườ ộ ể ệ ả ớ ứ ả ả

•T đó, hãy hoàn t t k t lu n sau b ng cách ch n t thích h p đi nừ ấ ế ậ ằ ọ ừ ợ ề

vào ch tróng:ỗ

N u m t lo i xúc c mế ộ ạ ả nào đó (...) s d n d n ẽ ầ ầ (...)

( b suy y u đi/l p l i nhi u l n / ị ế ặ ạ ề ầ đ c m nh h n lên)ượ ạ ơ

c. Xem phim, phán đoán, k t lu n:ế ậ

•Phán đoán tr ng thái c m xúc c a nh ng v n đ ng viên th thao b ngạ ả ủ ữ ậ ộ ể ằ

cách đi n vào ch tr ng nh ng c m t cho thích h p v i tình hu ngề ỗ ố ữ ụ ừ ợ ớ ố

trong phim:

H ọ.....( r t thích thú, tho i mái / r t lo l ng, s hãi / ấ ả ấ ắ ợ v a thích v a loừ ừ

l ng, h i h p)ắ ồ ộ

d. Quy lu t di chuy n:ậ ể xúc c m,ả

tình c m có th chuy n t đ iả ể ể ừ ố

t ng này sang đ i t ng khácượ ố ượ

Xúc c mả

Chuy n sang đ i t ngể ố ượ

khác

e. Quy lu t t ng ph n:ậ ươ ả m tộ

tr i nghi m c m xúc này cóả ệ ả

“gi n thì gi n màậ ậ

th ng càngươ

th ng”ươ

d. Câu t c ng (kèmụ ữ

các hình nh minhả

h a):ọ

•“Yêu nhau yêu cả

đ ng đi, ghét nhauườ

ghét c tông chi hả ọ

hàng”

•Hi n t ng:ệ ượ vì

không a m t nhómư ộ

h c sinh cá bi t c aọ ệ ủ

l p mà giáo viên ghétớ

c l p đóả ớ

e. 2 đo n phim v :ạ ề

•L i bài hát: “gi n thì gi n mà th ng càng th ng” ch ng t hai c mờ ậ ậ ươ ươ ứ ỏ ả

xúc ( đ i c cố ự / cùng lo i / t ng đ ngạ ươ ồ ) có th t n t i cùng lúc m tể ồ ạ ở ộ

ng i.ườ

Các hi n trên là bi u hi n c a quy lu t pha tr n xúc c m, tình c m.ệ ể ệ ủ ậ ộ ả ả

•T nh ng nh n xét trên, hãy hoàn t t k t lu n sau b ng cách l aừ ữ ậ ấ ế ậ ằ ự

ch n các c m t thích h p trong ô: ọ ụ ừ ợ

Các (hành đ ng ộ / xúc c mả /nh n th c)ậ ứ trái ng c nhau có th t n t i ượ ể ồ ạ ở

m t con ng i vào cùng m t th i đi mộ ườ ộ ờ ể

d. Đ c, tr l i câu h i, gi i thích, nh n xét:ọ ả ờ ỏ ả ậ

•Câu t c ng “yêu nhau yêu c đ ng đi / ghét nhau ghét c tông chi hụ ữ ả ườ ả ọ

hàng” đ c hi u là: ượ ể

a. Tình yêu làm con ng i yêu c nh v t xung quanh h n ườ ả ậ ơ / đúng là có

hi n t ng đó nh ng không phù h p đ gi i thích câu t c ng nàyệ ượ ư ợ ể ả ụ ữ

b. Tình yêu làm con ng i tr nên bao dung h n ườ ở ơ / đi u này không saiề

song ch a hoàn toàn chính xác v i câu t c ng trênư ớ ụ ữ

c. Thái đ c a ta v i m t đ i t ng nh th nào thì v i các đ i t ngộ ủ ớ ộ ố ượ ư ế ớ ố ượ

liên quan v i nó s nh v y ớ ẽ ư ậ / chính xác, vì xúc c m tình c m có thả ả ể

di chuy n sang các đ i t ng liên quanể ố ượ

d. Tình c m c a con ng i có th thay đ i t yêu sang ghét và ng cả ủ ườ ể ổ ừ ượ

l i ạ/ đi u này có th có trong th c t nh ng không phù h p v i câuề ể ự ế ư ợ ớ

t c ụ

•Hi n t ng giáo viên vì không a m t nhóm h c sinh cá bi t mà ghétệ ượ ư ộ ọ ệ

luôn c l p đ c gi i thích là (ch n đáp án đúng h n c ):ả ớ ượ ả ọ ơ ả

a. nh h ng c a nh n th c t i hành đ ng Ả ưở ủ ậ ứ ớ ộ / nh n th c có nh h ngậ ứ ả ưở

t i hành đ ng nh ng tình hu ng trên ch đ c p t i tình c m xúcớ ộ ư ố ỉ ề ậ ớ ả

c mả

b. Thái đ c a m t ch th có th có th chuy n t đ i t ng nàyộ ủ ộ ủ ể ể ể ể ừ ố ượ

sang các đ i t ng khác ố ượ / chính xác, thái đ tiêu c c c a giáo viênộ ự ủ

đã chuy n t m t nhóm h c sinh sang c l pể ừ ộ ọ ả ớ

c. M i quan h c a các lo i tình c m ố ệ ủ ạ ả / các lo i tình c m có quan hạ ả ệ

v i nhau song trong hi n t ng trên ch nói đ n tình c m đ o đ cớ ệ ượ ỉ ế ả ạ ứ

d. S hành đ ng thi u công b ng c a giáo viên ự ộ ế ằ ủ / hãy nghĩ t i thái đớ ộ

s có l i gi i thích phù h p h nẽ ờ ả ợ ơ

•T các nh n xét trên, hãy hoàn t t k t lu n sau b ng cách ch nừ ậ ấ ế ậ ằ ọ

các c m t thích h p trong ô:ụ ừ ợ

Xúc c m tình c m c a con ng i ả ả ủ ườ (có th chuy nể ể / không th chuy n /ể ể

không nh h ng)ả ưở đ n các đ i t ng khác ế ố ượ

th làm tăng c ng m t tr iể ườ ộ ả

nghi m c m xúc khác tráiệ ả

ng c v i nóượ ớ

tr i nghi m c m xúcả ệ ả

làm tăng

c m xúc trái ng cả ượ

•Đá bóng: s lo âuự

h i h p khi theo dõiồ ộ

su t tr n đ u s làmố ậ ấ ẽ

tăng ni m hân hoanề

khi chi n th ngế ắ

•Trong cu c s ng:ộ ố

s bu n bã khi chự ồ ờ

đ i s làm ni m vuiợ ẽ ề

tăng g p b i khi g pấ ộ ặ

m t ặ

e. Xem phim, nh n xét, k t lu nậ ế ậ

•Hãy quan sát bi u hi n c a nh ng nhân v t trong hai đo n phimể ệ ủ ữ ậ ạ

và nh n xét b ng cách ch n các t phù h p v i bi u hi n đó: ậ ằ ọ ừ ợ ớ ể ệ

H đang theo dõi tr n đ u v i s ọ ậ ấ ớ ự (lo âu h i h pồ ộ / vinh d , t hào / tinự ự

t ng tuy t đ i)ưở ệ ố vì v y ni m hân hoan khi tr n đ u k t thúc th ng l iậ ề ậ ấ ế ắ ợ

(không đáng k / ể càng tăng lên / càng gi m đi)ả

Ch đ i trong s ờ ợ ự (bu n bã, lo l ngồ ắ / d ng d ng, th / l nh lùng, vôử ư ờ ơ ạ

c m)ả vì v y ni m vui h nh phúc khi g p m t ậ ề ạ ặ ặ (không đáng k / b gi mể ị ả

đi / tăng g p b i)ấ ộ

•T các nh n xét trên, hãy rút ra k t lu n: ừ ậ ế ậ

M t tr i nghi m c m xúc này có th làm ộ ả ệ ả ể (gi m đi ả / tăng c ngườ / không

đ i) ổm t tr i nghi m c m xúc khác ộ ả ệ ả (cùng lo i / t ng đ ng / ạ ươ ồ trái ng c)ượ

v i nó ớ

K t lu n: ế ậ

3. Các quy lu t c a xúc c m, tình c m:ậ ủ ả ả

a. Quy lu t lan truy n:ậ ề là hi n t ngệ ượ xúc c m tình c m có th truy n t ng i này sang ng i khácả ả ể ề ừ ườ ườ .

VD: trong cu c s ng hàng ngày nh “vui lây”, “bu n lây”… ộ ố ư ồ

Đây là c s c a vi c hình thành tình c m t p th , tâm tr ng xã h i. ơ ở ủ ệ ả ậ ể ạ ộ

b. Quy lu t thích ng c a xúc c m:ậ ứ ủ ả M t xúc c m, tình c m nào đ y đ c l p đi l p l i nhi u l n đ n đi u s gi m b t c ng độ ả ả ấ ượ ặ ặ ạ ề ầ ơ ệ ẽ ả ớ ườ ộ.

VD: m t h c sinh hay s s t m i khi giáo v iên g i lên b ng, nh ng n u th ng xuyên g i thì c m xúc s s t s gi mộ ọ ợ ệ ỗ ọ ả ư ế ườ ọ ả ợ ệ ẽ ả

Quy lu t này đ c s d ng m t cách có hi u qu trong giáo d c khi mu n đi u ch nh m t s c m xúc không có l i nào đ y h c sinh. ậ ượ ử ụ ộ ệ ả ụ ố ề ỉ ộ ố ả ợ ấ ở ọ

c. Quy lu t t ng ph n:ậ ươ ả M t tr i nghi m này có th làm tăng m t tr i nghi m khác đ i c c v i nóộ ả ệ ể ộ ả ệ ố ự ớ .

VD: v a b c b i do m t h c sinh l i h c bài song s c m th y r t vui v i em ti p theo chăm chừ ự ộ ộ ọ ườ ọ ẽ ả ấ ấ ớ ế ỉ

Đây là s tác đ ng qua l i gi a nh ng xúc c m tình c m âm tính và d ng tính, tích c c và tiêu c c.ự ộ ạ ữ ữ ả ả ươ ự ự

d. Quy lu t di chuy n:ậ ể Xúc c m tình c m c a con ng i có th di chuy n t đ i t ng này sang đ i t ng khácả ả ủ ườ ể ể ừ ố ượ ố ượ .

VD: Nh ng hi n t ng nh “gi n cá chém th t”, “v đũa c n m” là bi u hi n c a quy lu t này. ữ ệ ượ ư ậ ớ ơ ả ắ ể ệ ủ ậ

e. Quy lu t pha tr n:ậ ộ Là hi n t ng hai xúc c m, tình c m trái ng c nhau có th cùng t n t i m t con ng i trong m t th i đi mệ ượ ả ả ượ ể ồ ạ ở ộ ườ ộ ờ ể .

Chúng không lo i tr l n nhau mà quy đ nh l n nhau.ạ ừ ẫ ị ẫ