Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
73
CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN KIẾN THỨC VỀ THỰC HÀNH CHĂM SÓC
CỦA ĐIỀU DƯỠNG TRÊN BỆNH NHÂN OXY HÓA MÁU
QUA MÀNG NGOÀI CƠ THỂ
Nguyễn Thị Hoàng Yến1, Phạm Minh Huy1, Nguyễn Hoàng Đức2, Clora Claywell3
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Chăm sóc người bệnh đang có hệ thống oxy hoá máu qua màng ngoài cơ thể – ECMO
(Extracoreal membrane oxygenation) đòi hỏi người điều dưỡng phải có kiến thức chuyên môn vững chắc, năng
lực thực hành chuyên sâu, quản lý được hệ thống ECMO, người bệnh ECMO, biến chứng ECMO, đồng thời xử
trí linh hoạt được các tình huống khẩn cấp, phức tạp có thể diễn ra. Điều dưỡng có kiến thức tốt về chăm sóc
người bệnh ECMO là yếu tố cần thiết để họ có thái độ tự tin trong thực hành lâm sàng.
Mục tiêu: Xác định tỉ lệ kiến thức đạt và thái độ tự tin của điều dưỡng trong chăm sóc người bệnh ECMO
tại khoa Hồi Sức Cấp Cứu – bệnh viện Chợ Rẫy và các yếu tố liên quan.
Đối tượng - Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả được thực hiện trên 39 điều dưỡng
đã từng chăm sóc người bệnh ECMO tại khoa Hồi Sức Cấp Cứu, bệnh viện Chợ Rẫy trong thời gian từ tháng
11/2020 đến tháng 06/2021. Đối tượng nghiên cứu trả lời trên bảng câu hỏi soạn sẵn nhằm thu thập các thông
tin về đặc điểm nhân khẩu học điều dưỡng, những kiến thức về thực hành chăm sóc người bệnh ECMO và thái
độ tự tin của điều dưỡng.
Kết quả: Có 66,7% điều dưỡng có kiến thức đạt về thực hành chăm sóc người bệnh ECMO và 76,9% điều
dưỡng có thái độ tự tin trong công tác chăm sóc. Nghiên cứu tìm thấy mối tương quan: kiến thức của điều dưỡng
về theo dõi người bệnh ECMO càng cao thì thái độ tự tin càng cao (p <0,05).
Kết luận: Hầu hết điều dưỡng có thái độ khá tự tin tuy nhiên kiến thức chung về ECMO đạt ở mức trung
bình. Điều dưỡng có kiến thức đạt tham gia chương trình đào tạo với thời gian cách đây khá lâu. Cần thực hiện
một chương trình đào tạo nhằm đánh giá lại kiến thức đạt và thái độ tự tin sau khi đào tạo.
Từ khóa: kiến thức, thái độ, điều dưỡng, khoa Hồi sức Cấp cứu
ABSTRACT
FACTORS RELATED TO KNOWLEDGE OF NURSING ABOUT PRACTICES
IN EXTRACORPOREAL MEMBRANE OXYGENATION PATIENTS
Nguyen Thi Hoang Yen, Pham Minh Huy, Nguyen Hoang Duc, Clora Claywell
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 5 - 2021: 73 - 81
Background: Caring for ECMO patients requires nurses to have solid professional knowledge, in-depth
practical capacity, ECMO system management, ECMO patients, ECMO complications, and know how to deal
with complex emergencies can take place. It is essential that nurses have good knowledge of ECMO care which
help them to get a confident attitude in clinical practice.
Objectives: Determine the rate of nurses’ correct knowledge and confident attitude in ECMO care at
Intensive Care Unit - Cho Ray hospital and related factors.
Method: A descriptive cross-sectional study was performed on 39 nurses who take care of ECMO patients at
1Bệnh viện Chợ Rẫy, Thành Phố Hồ Chí Minh 2Bệnh viện Tâm Anh, Thành Phố Hồ Chí Minh
3Loretto Heights School of Nursing G-8, Regis University; USA
Tác giả liên lạc: CNĐD Nguyễn Thị Hoàng Yến ĐT:0974804619 Email: hoangyendd11@gmail.com
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
74
the Intensive Care Unit, Cho Ray Hospital from November 2020 to June 2021. These nurses answered a
designed-questionnaires which was used to collect information about nursing demographic characteristics,
knowledge of ECMO patient care practices and confident attitudes of nurses.
Results: 66.7% of nurses have the correct knowledge of ECMO care practices and 76.9% of nurses have a
confident attitude in care. The research found a correlation: the higher the nursing knowledge of monitoring
ECMO patients, the higher the confidence attitude (p <0.05).
Conclusion: Most nurses have a fairly confident attitude but their general knowledge of ECMO is average.
Knowledgeable nurses have been in the training program for a long time. A training program should be
implemented to re-evaluate acquired knowledge and confident attitude after training.
Keywords: knowledge, attitude, nursing, Intensive Care Unit
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ngày nay, nền khoa học y học ngày càng
phát triển giúp giảm thiểu tỷ lệ tỷ vong và
nâng cao chất lượng cuộc sống bệnh nhân
thông qua cải thiện công tác điều trị và chăm
sóc người bệnh.
Trong đó, kỹ thuật ECMO là một trong
những thành tựu nổi bật ở đầu thế kỷ 21. Kỹ
thuật này ngày càng trở nên phổ biến, góp phần
cải thiện đáng kể tỷ lệ tử vong trong các bệnh lý
viêm cơ tim hoặc suy hô hấp không đáp ứng với
điều trị nội khoa. Trên thế giới, năm 2021 có tổng
cộng 151.683 ca ECMO, với tỷ lệ sống sót là
69%(1). Bên cạnh những lợi ích mà ECMO mang
lại được chứng minh từ rất lâu ở đại dịch cúm A
(H1N1) năm 2009 với nghiên cứu thử nghiệm
ngẫu nhiên đối chứng đa trung tâm CESAR
cùng năm và nhiều nghiên cứu khác cho thấy
mức độ giảm tỷ lệ tử vong ở người bệnh được
hỗ trợ ECMO rất đáng khích lệ(2,3,4).
Thêm vào đó, nghiên cứu của tác giả Lê
Nguyên Hải Yến thực hiện tại khoa Hồi sức Cấp
cứu bệnh viện Chợ Rẫy cũng chỉ ra rằng có rất
nhiều biến chứng có thể xảy ra trên người bệnh
ECMO như chảy máu vị trí đặt canula (52,5%),
viêm phổi thở máy (42,5%), huyết khối tĩnh
mạch (6,8%), huyết khối động mạch (20,5%) và
thiếu máu nuôi chi dưới (22,7%)(5). Do đó, trong
thực hiện kỹ thuật ECMO nếu chỉ cố gắng làm
tăng khả năng sống sót cho người bệnh nhưng
lại làm cho chất lượng cuộc sống giảm với nhiều
nguy cơ về biến chứng xảy ra thì cũng chưa hẳn
là điều tốt.
Tại Việt Nam, hiện tại đã có 4 bệnh viện
đăng ký là thành viên của tổ chức Hỗ trợ sự
sống (Extracorporeal Life Support Organization -
ELSO) quản lý các trung tâm ECMO trên toàn
thế giới, bao gồm bệnh viện Bạch Mai, bệnh viện
Vinmec thuộc khu vực miền Bắc, bệnh viện Đà
Nẵng thuộc khu vực miền Trung và bệnh viện
Chợ Rẫy thuộc khu vực miền Nam.
Ở các trung tâm ECMO, điều dưỡng là một
trong những thành viên rất quan trọng của đội
ngũ nhân sự. Điều dưỡng là người đóng vai trò
không thể thiếu được trong chăm sóc và theo dõi
người bệnh ECMO(6,7).
Một nghiên cứu khảo sát trên 177 trung tâm
ECMO trên toàn thế giới chỉ ra rằng ở 59% trung
tâm, các điều dưỡng là người chịu trách nhiệm
chính về quản lý người bệnh và hệ thống
ECMO(8). Tỷ lệ tử vong của bệnh nhân được thực
hiện ECMO tại bệnh viện giảm 24,6% khi đội
ngũ y tế được đào tạo trang bị thêm về kiến
thức(9). Năm 2019, một nghiên cứu cho thấy có
tới 94,1% các điều dưỡng không tham gia bất kỳ
khóa học đào tạo về chăm sóc người bệnh có kết
nối với hệ thống ECMO(10).
Như vậy, việc tăng cường đào tạo cho người
điều dưỡng có kiến thức đúng, thúc đẩy cập
nhật liên tục kiến thức, giúp phát hiện sớm các
biến chứng, xử trí được các tình huống phức tạp
có thể xảy ra trên bệnh nhân ECMO để giảm bớt
tỷ lệ tỷ vong và nâng cao chất lượng cuộc sống
cho người bệnh là điều hết sức cần thiết.
Mục tiêu
Xác định tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức đạt,
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
75
có thái độ tự tin khi chăm sóc người bệnh ECMO
và một số yếu tố liên quan tại khoa Hồi Sức Cấp
Cứu, bệnh viện Chợ Rẫy năm 2020.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Tất cả điều dưỡng đã từng chăm sóc người
bệnh ECMO tại khoa Hồi sức Cấp cứu, bệnh
viện Chợ Rẫy trong thời gian nghiên cứu từ
tháng 11/2020 đến tháng 06/2021.
Tiêu chuẩn chọn mẫu
Tất cả điều dưỡng đã từng chăm sóc người
bệnh ECMO tại khoa Hồi Sức Cấp Cứu, bệnh
viện Chợ Rẫy và đồng ý tham gia nghiên cứu
Tiêu chuẩn loại ra
Điều dưỡng thử việc tại khoa.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Cỡ mẫu
Gồm 39 điều dưỡng thỏa tiêu chí chọn vào
và tiêu chuẩn loại ra.
Phương pháp thu thập số liệu
Dữ liệu được thu thập bằng cách: tự điền bộ
câu hỏi soạn sẵn. Công cụ thu thập số liệu là bộ
câu hỏi tự điền được thiết kế dựa theo qui trình
kỹ thuật ECMO tại khoa Hồi Sức Cấp Cứu, bệnh
viện Chợ Rẫy năm 2015 và được cải tiến từ
nghiên cứu của Gannon (2020). Câu hỏi soạn
thảo bám sát mục tiêu nghiên cứu, bố cục rõ
ràng, phù hợp với đối tượng nghiên cứu. Thang
đo được kiểm định hệ số Cronbach’s Alpha có
độ tin cậy cao, thích hợp cho dữ liệu thực tế.
Quy trình nghiên cứu được thực hiện nghiêm
túc bằng cách cho điều dưỡng ngồi dãn cách mỗi
lần thu thập 3 đến 5 điều dưỡng và thu lại phiếu
ngay sau đó. Bộ câu hỏi gồm ba phần.
Phần A: phần thông tin chung về đặc điểm
của điều dưỡng như tuổi, giới, trình trạng
chuyên môn, thâm niên công tác, thâm niên
chăm sóc người bệnh ECMO, số lượt chăm sóc
người bệnh ECMO, đào tạo ECMO, thời gian
đào tạo. Phần này gồm 8 câu hỏi.
Phần B: phần kiến thức chung về ECMO chia
ra 4 phần kiến thức hệ thống ECMO, kiến thức
theo dõi trên người bệnh ECMO, biến chứng
ECMO và xử trí tình huống. Phần này gồm 37
câu hỏi. Mỗi câu trả lời đúng sẽ được 1 điểm.
Điểm ít hơn 75%(10) (<28) được coi là kiến thức
không đạt và lớn hơn hoặc bằng 75%(10) (≥28) là
kiến thức đạt.
Phần C: đánh giá sự tự tin của điều dưỡng
khi chăm sóc người bệnh ECMO. Điều dưỡng sẽ
đánh dấu “X” vào các ô theo nhận định của họ:
(1) Hoàn toàn không đồng ý; (2) Không đồng ý;
(3) Không ý kiến; (4) Đồng ý; (5) Hoàn toàn đồng
ý. Phần này gồm 7 câu. Thái độ tự tin khi chọn
“đồng ý” và “ hoàn toàn đồng ý” và chiếm 75%
câu trả lời (5/7)(10).
Phương pháp xử lý và phân tích số liệu
Nhập liệu bằng phần mềm Epidata 3.1.
Xử lý số liệu bằng phần mềm Stata 14.0 và
áp dụng các phương pháp phân tích số liệu.
Thống kê mô tả cho các biến số: đặc điểm
nhân khẩu học của điều dưỡng, kiến thức và thái
độ tự tin của điều dưỡng.
Thống kê phân tích cho các biến số:
Biến độc đập: tuổi, giới, tình trạng chuyên
môn, thâm niên công tác, thâm niên ECMO, số
lượt chăm sóc, đào tạo, thời gian đào tạo.
Biến phụ thuộc: kiến thức và thái độ tự tin
của điều dưỡng trong công tác chăm sóc người
bệnh ECMO.
Kiểm định chính xác Fisher được dùng để
xác định mối liên quan giữa kiến thức chung với
thái độ tự tin của điều dưỡng, mối liên quan
giữa kiến thức chung và thái độ tự tin với đặc
điểm nhân khẩu học của điều dưỡng. Mức độ
liên quan được đo lường bằng tỷ số tỷ lệ hiện
mắc PR và KTC 95%.
Y đức
Nghiên cứu đã được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học Đại học Y
Dược Thành phố Hồ Chí Minh, số 853/HĐĐĐ-
ĐHYD, ngày 12/11/2020.
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
76
KẾT QUẢ
Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ điều
dưỡng ở nhóm từ 30-39 tuổi là chiếm tỷ lệ cao
nhất là 56,4%. Tỷ lệ giới tính nữ gấp 6,8 lần so
với giới tính nam (lần lượt là 87,2% và 12,8%).
Đa số điều dưỡng có trình độ đại học chiếm tỷ lệ
cao nhất (74,4%) và có tham gia đào tạo ECMO
(61,5%). Phần lớn thời gian tham gia đào tạo gần
nhất cách đây 3 đến 4 năm chiếm tỷ lệ 45,8%.
Tổng số năm điều dưỡng tham gia công tác tại
khoa trên 10 năm và công tác chăm sóc người
bệnh ECMO là 5 đến 10 năm là bằng nhau
(43,59%). Số lượt chăm sóc ECMO của điều
dưỡng là trên 4 lần trong năm chiếm 69,2%. Kết
quả cho thấy điều dưỡng tại khoa Hồi Sức Cấp
Cứu, bệnh viện Chợ Rẫy có nhiều năm công tác
và có kinh nghiệm chăm sóc, quản lý người bệnh
ECMO thường xuyên, nhưng thời gian tham gia
đào tạo lần cuối cách hiện tại khá lâu (Bảng 1).
Bảng 1. Đặc tính mẫu nghiên cứu (n = 39)
Đặc tính
Tỷ lệ (%)
Giới
Nam
12,8
Nữ
87,2
Tuổi
< 30
30,8
30 – 39
56,4
≥ 40
12,8
Trình độ chuyên môn
Trung cấp
7,7
Cao đẳng
12,8
Đại học
74,4
Sau đại học
5,1
Thâm niên công tác
< 3 năm
5,1
3 đến < 5 năm
28,2
5 đến < 10 năm
23,1
≥ 10 năm
43,6
Thâm niên chăm sóc ECMO
< 3 năm
25,6
3 đến < 5 năm
28,2
5 đến < 10 năm
43,6
≥ 10 năm
2,6
Số lượt chăm sóc ECMO
1 – 2 lần
18,0
3 – 4 lần
12,8
Đặc tính
Tần số
Tỷ lệ (%)
>4 lần
27
69,2
Đào tạo
Có
24
61,5
Không
15
38,5
Thời gian đào tạo
< 1 năm
3
12,5
1 – 2 năm
9
37,5
3 – 4 năm
11
45,8
>4 năm
1
4,2
Tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức đạt về thực hành
chăm sóc người bệnh ECMO
Trong 39 điều dưỡng đã từng chăm sóc
người bệnh ECMO, tỷ lệ người có kiến thức
chung về ECMO đạt là 66,7%. Khi chia ra từng
phần riêng biệt, tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức
đạt tương ứng với mỗi phần về hệ thống ECMO,
người bệnh ECMO và xử trí tình huống ECMO
tương đương nhau lần lượt là 64,1%, 61,5%, và
66,7%. Trong đó tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức
đạt về biến chứng ECMO cao nhất là 76,9%
(Bảng 2).
Bảng 2. Tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức đúng về các
nội dung kiến thức liên quan đến thực hành chăm sóc
người bệnh ECMO (n = 39)
Nội dung
Tần số
Tỷ lệ (%)
Kiến thức về hệ thống ECMO
Đạt
25
64,1
Chưa đạt
14
35,9
Kiến thức trên người bệnh ECMO
Đạt
24
61,5
Chưa đạt
15
38,5
Kiến thức biến chứng ECMO
Đạt
Chưa đạt
30
9
76,9
23,1
Kiến thức xử trí tình huống ECMO
Đạt
26
66,7
Chưa đạt
13
33,3
Kiến thức chung về ECMO
Đạt
26
66,7
Chưa đạt
13
33,3
Trong 39 điều dưỡng tham gia nghiên cứu,
tỷ lệ điều dưỡng có thái độ tự tin chung về chăm
sóc người bệnh ECMO và chưa tự tin lần lượt là
76,9% và 23,1%. Trong đó, 28 điều dưỡng cảm
thấy tự tin trong việc chăm sóc người bệnh có kế
nối với hệ thống ECMO (chiếm tỷ lệ 71,8%). Tỷ
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
77
lệ điều dưỡng cảm thấy đã tăng sự hiểu biết qua
quá trình chăm sóc bệnh nhân, thấy được kiến
thức đã được áp dụng trong công tác chăm sóc
và thấy được tầm quan trọng của việc phải luôn
liên tục cập nhật kiến thức, kĩ năng là gần như là
tương đương nhau với tỷ lệ lần lượt là 89,7%,
87,2% và 87,2%. Kết quả còn cho thấy 100% điều
dưỡng đồng ý chất lượng chăm sóc của điều
dưỡng được cải thiện khi điều dưỡng được đào
tạo có kiến thức đúng về thực hành chăm sóc
bệnh nhân ECMO. Tuy nhiên, tỷ lệ điều dưỡng
tự tin có thể tập huấn cho các điều dưỡng mới
chỉ là 59% (Bảng 3).
Bảng 3. Tỷ lệ điều dưỡng có thái độ tự tin về chăm
sóc người bệnh ECMO
Thái độ
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tôi cảm thấy đã tăng sự hiểu biết của tôi về ECMO
Tự tin
35
89,7
Chưa tự tin
4
10,3
Tôi cảm thấy tự tin trong việc chăm sóc bệnh nhân có kết
nối với hệ thống ECMO
Tự tin
28
71,8
Chưa tự tin
11
28,2
Tôi cảm thấy kiến thức của tôi đã được áp dụng trong khi
chăm sóc bệnh nhân có kết nối với hệ thống ECMO
Tự tin
34
87,2
Chưa tự tin
5
12,8
Kiến thức về chăm sóc bệnh nhân ECMO của tôi đã giúp
tăng tính an toàn trong chăm sóc bệnh nhân có hệ thống
ECMO
Tự tin
31
79,5
Chưa tự tin
8
20,5
Tôi cập nhật các kiến thức và kĩ năng trong suốt thời gian
khi tôi chăm sóc bệnh nhân ECMO
Tự tin
34
87,2
Chưa tự tin
5
12,8
Chất lượng chăm sóc của điều dưỡng được cải thiện khi
điều dưỡng được đào tạo có kiến thức đúng về thực hành
chăm sóc bệnh nhân ECMO
Tự tin
39
100
Thái độ
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tôi có thể tập huấn chăm sóc bệnh nhân ECMO cho các
điều dưỡng mới chăm sóc bệnh nhân ECMO
Tự tin
23
59,0
Chưa tự tin
16
41,0
Thái độ chung
Tự tin
30
76,9
Chưa tự tin
9
23,1
Trong 26 điều dưỡng có kiến thức đạt về
chăm sóc người bệnh ECMO, có sự khác biệt có
ý nghĩa thống kê ở những điều dưỡng có tỷ lệ
kiến thức đạt về theo dõi người bệnh ECMO
nhiều thì thái độ tự tin càng tăng với p <0,05
(Bảng 4).
Tỷ lệ thái độ tự tin ở nhóm điều dưỡng có kiến
thức về người bệnh ECMO đạt cao hơn 1,71 lần tỷ
lệ ở nhóm điều dưỡng có kiến thức người bệnh
ECMO không đạt (p=0,015, KTC 95% 1,05-2,80).
Bảng 4. Mối liên quan giữa kiến thức với thái độ tự
tin của điều dưỡng khi chăm sóc người bệnh ECMO
Đặc tính
Thái độ tự
tin (n=30)
Thái độ
chưa tự tin
(n=9)
Giá trị
p
PR (KTC 95%)
Người bệnh ECMO
Đạt
22(91,67)
2(8,33)
0,015 *
1,71(1,05-2,80)
Không
đạt
8(53,33)
7(46,67)
Kiến thức chung ECMO
Đạt
22(84,62)
4(15,38)
0,129
1,375(0,86-
2,17)
Không
đạt
8(61,64)
5(38,46)
Kiểm định chính xác Fisher
Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê
giữa tỷ lệ kiến thức chung đạt với tuổi, giới,
trình độ chuyên môn, thâm niên công tác, thâm
niên ECMO, số lượt chăm sóc ECMO, đào tạo và
thời gian đào tạo (Bảng 5).
Bảng 5. Mối liên quan giữa tỷ lệ kiến thức chung với đặc điểm nhân khẩu học của điều dưỡng
Đặc tính
Kiến thức ECMO đạt (n=26)
Kiến thức ECMO không đạt (n=13)
Giá trị p
PR (KTC 95%)
Nhóm tuổi
<30 tuổi
7(58,3)
5(41,7)
1
30-39 tuổi
15(68,2)
7(31,8)
0,588a
1,17(0,66 -2,05
≥40 tuổi
4(80,0)
1(20,0)
0,346a
1,37(0,71 – 2,65)
Giới
Nam
2(40,0)
3(60,0)
0,310b
0,57(0,19 – 1,69)
Nữ
24(70,6)
10(29,4)
1