NHỮNG KIẾN TRÚC CHĂM CỔ Ở QUẢNG NAM

NH NG KI N TRÚC CHĂM C

QU NG NAM

Ổ Ở

Ữ

Ế

Ả

N m ngay bên tr c đ 609, tháp B ng An (thu c xã Đi n An, huy n Đi n Bàn, t nh ụ ằ ườ ng t nh l ỉ ộ ệ ệ ệ ằ ộ ỉ

Qu ng Nam) cách thành ph Đà N ng kho ng 27km v phía Nam. B ng An là ngôi tháp duy ề ẵ ả ằ ả ố

nh t có m t b ng hình bát giác còn t n t i đ n ngày nay và có hình dáng bên ngoài gi ng nh ặ ằ ồ ạ ế ấ ố ư

m t chi c linga kh ng l . Theo n i dung t m bia (đ ế ộ ổ ồ ấ ộ ượ c xây d ng vào kho ng năm 875 -> 977 ả ự

sau Công nguyên) đ c tìm th y t ượ ấ ạ ằ ộ ề i B ng An thì vua Bhadravarman II đã cho xây d ng m t đ n ự

th là Linga Paramesvara đ dâng lên Isanesvara. Nh v y có th tháp B ng An chính là Linga ư ậ ể ể ằ ờ

Paramesvara mà vua Bhadravarman II đã cho xây d ng.ự

Chi u cao c a tháp B ng An hi n nay kho ng 20m, đ tháp khá cao, thân tháp là m t hình tr ủ ệ ế ề ằ ả ộ ụ

bát giác, m i c nh t ng Đông, hai ỗ ạ ườ ng dài kho ng 4m. Ph n ti n s nh khá dài, c a ra vào ề ử ả ầ ả h ở ướ

ị ử bên ti n s nh có hai c a ra vào ph (năm 1940, trong m t đ t trùng tu do Công chánh Pháp th c hi n, hai c a ph này đã b s a ộ ợ ự ử ụ ử ụ ệ ề ả

l i thành hai c a s ). Vòm mái hình chóp, g m có 8 mái cong thu nh d n và nh n trên đ nh. ạ ỏ ầ ọ ở ử ổ ồ ỉ

Bên ngoài tháp hi n nay v n còn hai pho t ng Gajashima b ng sa th ch v i b lông gáy đ c ch m kh c cách đi u, các móng ệ ẫ ượ ớ ộ ằ ạ ượ ệ ạ ắ

chân đ c th hi n rõ, chi c vòi ng n và cong lên. D a vào hai pho t ng này và m t b ng c a tháp, nhà kh o c h c J.Boisselie ượ ể ệ ự ế ắ ượ ặ ằ ổ ọ ủ ả

i cho r ng niên đ i c a tháp vào đã đ nh niên đ i c a tháp B ng An là vào kho ng cu i th k XI. M t s nhà nghiên c u thì l ả ộ ố ạ ủ ế ỷ ứ ằ ố ị ạ ạ ủ ằ

kho ng cu i th k IX đ n đ u th k X; còn hai pho t ng Gajashima đ c d ng vào th k sau... Tháp B ng An đã đ ế ỷ ế ỷ ế ả ầ ố ượ ượ ế ỷ ự ằ ượ ế c x p

i Quy t đ nh s 100-VH-QĐ ngày 21/01/1989. h ng di tích c p Qu c gia t ấ ạ ố ạ ế ị ố

T tháp B ng An, theo qu c l 1A xuôi v phía Nam kho ng 35km đ đ n thăm m t di tích Chăm khác r t n i ti ng trong n n văn ố ộ ừ ằ ấ ổ ế ể ế ề ề ả ộ

hoá Champa: đó là Ph t vi n Đ ng D ng. Di tích này này n m c nh đ 14E (thu c đ a ph n làng Đ ng D ng, xã ươ ệ ằ ạ ậ ồ ườ ng t nh l ỉ ộ ươ ậ ộ ồ ị

Bình Đ nh, huy n Thăng Bình, t nh Qu ng Nam), cách thành ph Đà N ng kho ng 65 km v phía Tây Nam. ề ệ ẵ ả ả ố ỉ ị

Theo n i dung t m văn bia đ c tìm th y t i Đ ng D ng thì vào năm 875 sau CN, vua Indravarman II đã cho xây d ng m t tu ấ ộ ượ ấ ạ ươ ự ộ ồ

vi n Ph t giáo và đ n th v B Tát b o h cho V ng tri u Laskmindra Lôkesvara Svabhayada. D i tri u đ i c a Indravarman ờ ị ồ ạ ủ ươ ướ ề ề ệ ề ậ ả ộ

c d i t vùng Panduranga (Phan Rang ngày nay) tr ra vùng Amravati (Qu ng Nam II, kinh đô c a V ng qu c Champa l ươ ủ ố i đ ạ ượ ờ ừ ả ở

ngày nay), văn bia này cho bi t tên c a Kinh đô m i là Indrapura. Theo m t s nhà nghiên c u thì đ a đi m xây d ng Kinh đô ế ộ ố ứ ự ủ ể ớ ị

Indrapura là khu v c làng Đ ng D ng ngày nay. ươ ự ồ

Đi u đáng ti c là khu di tích quan tr ng vào lo i b c nh t c a ki n trúc Ph t giáo Chămpa này đã b tàn phá n ng n b i thiên tai, ế ấ ủ ạ ậ ề ở ề ế ậ ặ ọ ị

th i gian và chi n tranh. Hi n nay, trong khu di tích này ch còn l i m t m ng t ng tháp mà nhân dân đ a ph ng th ế ệ ờ ỉ ạ ả ộ ườ ị ươ ườ ng g i là ọ

Tháp Sáng, cùng v i n n móng các công trình ki n trúc khác. ớ ề ế

Khu v c Ph t vi n Đ ng D ng đã đ c khai qu t quy mô vào các năm 1901 (do L.Finot - m t h c gi ng i Pháp - ch trì) và ươ ự ệ ậ ồ ượ ộ ọ ậ ả ườ ủ

năm 1902 (do nhà kh o c h c ng ổ ọ ả ườ ậ i Pháp H.Parmentier ch trì). Hai cu c khai qu t này đã tìm th y khu ki n trúc chính c a Ph t ậ ủ ủ ế ấ ộ

vi n cùng v i nhi u tác ph m điêu kh c quý giá. Ph n l n các tác ph m điêu kh c c tr ng bày t ầ ớ ắ ở ồ Đ ng D ng đang đ ươ ệ ề ẩ ẩ ắ ớ ượ ư ạ ả i B o

tàng Ngh thu t Điêu kh c Champa Đà N ng. Nh ng tác ph m điêu kh c ắ ở ờ ồ th i kỳ này đã hình thành nên phong cách Đ ng ữ ệ ẩ ậ ắ ẵ

D ng n i ti ng trong ngh thu t Champa giai đo n n a sau th k IX. Ph t vi n Đ ng D ng đã đ ổ ế ươ ệ ậ ở ế ỷ ươ ử ệ ạ ậ ồ ượ ấ c x p h ng di tích c p ế ạ

Qu c gia t i Quy t đ nh s 16/200/QĐ-BVHTT ngày 21/08/2000. ố ạ ế ị ố

Chia tay Đ ng D ng, xuôi v phía Nam kho ng 25km đ ghé thăm nhóm tháp Chiên Đàn. Nhóm tháp này thu c xã Tam An, ươ ể ề ả ồ ộ

huy n Phú Ninh, t nh Qu ng Nam, cách thành ph Đà N ng kho ng 60km, n m c nh Qu c l 1A. ố ộ ệ ẵ ả ằ ạ ả ố ỉ

Di tích g m có 3 tháp x p thành m t hàng theo tr c B c Nam, c a ra vào ng Đông. C 3 tháp có hình d ng g n gi ng nhau, ử ụ ế ắ ồ ộ h ở ướ ả ạ ầ ố

m t b ng tháp hình vuông, mái tháp là nh ng t ng thu nh d n lên trên. ặ ằ ỏ ầ ữ ầ

ố + Tháp B c: là tháp nh nh t trong nhóm. Ph n đ nh tháp đã b s p đ hoàn toàn, c a ra vào b đ m t ph n ti n s nh. Vòm cu n ị ụ ị ổ ấ ử ề ầ ả ắ ấ ầ ỏ ổ ỉ

trên c a ra vào còn t ng đ i nguyên v n. Các c a gi b h h ng n ng. ử ươ ử ẹ ố ả ị ư ỏ ặ

c b o t n t t h n 2 tháp kia. Đ nh tháp còn l + Tháp Gi a: là tháp l n nh t trong nhóm, đ ớ ữ ấ ượ ả ồ ố ơ ỉ ạ i m t t ng, ti n s nh và ph n c a gi ả ộ ầ ử ề ầ ả

b s p m t ph n chân. ị ụ ấ ầ

+ Tháp Nam: nh h n tháp Gi a và l n h n tháp B c. Ph n mái tháp đã b s p đ hoàn toàn. ỏ ơ ị ụ ữ ầ ắ ớ ơ ổ

Các nhà nghiên c u cho r ng, cũng nh nhóm 3 tháp khác mi n Trung Vi t Nam (Kh ng M , D ng Long, H ng Th nh, Hoà ứ ư ằ ở ề ệ ươ ươ ư ạ ỹ

Lai), tháp Nam Chiên Đàn đ c xây d ng tr c, ti p theo là tháp Gi a, sau cùng là tháp B c. ượ ự ướ ữ ế ắ

Trong đ t trùng tu di tích vào năm 1989, các nhà kh o c h c đã khai qu t quanh các tháp, làm l h th ng chân t ng và các ổ ọ ậ ả ợ ộ ệ ố ườ

trang trí chân t ườ ng b ng sa th ch cùng v i hàng trăm tác ph m điêu kh c có giá tr . ị ẩ ắ ằ ạ ớ

Ph n trang trí chân t ng ng đ i nguyên v n nh t, đó là nh ng phi n đá l n ghép quanh chân tháp, đ ầ ườ ở tháp Gi a còn t ữ ươ ữ ẹ ế ấ ố ớ ượ c

ch m tr tinh vi, g m nh ng chi n sĩ c m vũ khí nh y múa cùng các vũ n , nh c công, các Apsara, m t Kala và Makara. ữ ữ ế ả ạ ặ ạ ầ ổ ồ ở ặ m t

b c c a tháp Gi a có m t c nh điêu kh c m t c p voi quay đ u vào nhau r t s ng đ ng, gi a chúng là m t nhánh hoa lá sen. ộ ả ộ ặ ấ ố ủ ữ ầ ắ ắ ộ ở ữ ộ

Chiên Đàn có 2 bàn th ch m n i hình hoa sen khá đ c đáo, bàn th hình tròn, đ Trong s các hi n v t phát hi n đ ệ ệ ậ ố c ượ ở ạ ờ ổ ộ ờ ườ ng

c đ trên ph n đ r i, m t bàn th ch m 2 t ng hoa sen, m i t ng có 8 cánh hoa, kính l n nh ng m ng, đ ư ớ ỏ ượ ỗ ầ ế ờ ể ặ ạ ầ ầ ờ ở ữ ớ gi a là đài sen l n

v i nh ng h t sen tròn. ạ ớ ữ

Đa s các nhà nghiên c u đã s p x p các tác ph m Chiên Đàn vào phong cách Chánh L (có niên đ i th k th 11 - đ u th ẩ ở ứ ế ắ ố ế ỷ ứ ạ ầ ộ ế

c x p h ng di tích c p Qu c gia t i Quy t đ nh s 100-VH-QĐ ngày 21/01/1989. k th 12). Nhóm tháp Chiên Đàn đã đ ỷ ứ ượ ế ấ ạ ố ạ ế ị ố

N m cách nhóm tháp Chiên Đàn kho ng 500m theo đ ng chim bay v h ằ ả ườ ề ướ ọ ng Tây Nam là ph tích Chămpa An Phú (hay còn g i ế

là tháp L n), thu c đ a ph n thôn An Thi n, xã Tam An, huy n Phú Ninh, t nh Qu ng Nam. Đây là m t công trình ki n trúc đã b ệ ế ệ ả ạ ậ ộ ộ ị ỉ ị

vào tháng 2/2002. Nh ng c dân ng i Vi t đ u tiên đ n vùng đ t này sinh s ng ch s p đ lâu đ i và m i đ ụ ớ ượ ổ ờ c khai qu t phát l ậ ộ ữ ư ườ ệ ầ ế ấ ố ỉ

th y m t gò đ t cao l n g ch n m gi a đ ng tr ng nên đ t tên là Gò Tháp L n. ữ ặ ạ ấ ấ ẫ ạ ằ ộ ồ ố

Qua công tác khai qu t, các nhà kh o c h c đã đánh giá ph tích An Phú là m t ki u th c nhà dài, g n gi ng nh các mandapa ổ ọ ứ ư ế ể ầ ậ ả ộ ố ở

M S n; bình đ ngôi nhà hình ch nh t, dài kho ng 27m, r ng 9,8m; c a ra vào hai đ u h i r ng 1,12m. Ph n hai đ u h i thu ỹ ơ ử ữ ậ ả ồ ộ ở ồ ộ ầ ầ ầ ồ

h p vào thành hai ti n s nh r ng 6,27m. Hai m t Đông và Tây c a ti n s nh có hai c a ph nh ng không có b c c p lên xu ng. ủ ử ụ ư ề ẹ ề ả ậ ấ ả ặ ố ộ

M S n có t ng không dày l m, tu ng c a ph tích An Phú r t dày (kho ng 1m) ... Các nhà kh o c Khác v i nh ng mandapa ữ ớ ở ỹ ơ ườ ủ ế ắ ấ ả ả ờ ổ

h c cũng cho r ng niên đ i t ng đ i c a ph tích An Phú là vào kho ng cu i th k X. ạ ươ ằ ọ ố ủ ế ỷ ế ả ố

Ph tích Chămpa An Phú là lo i hình ki n trúc còn l i không nhi u trong di s n văn hoá Champa, nó đã góp thêm t li u quý vào ế ế ạ ạ ề ả ư ệ

vi c nghiên c u ki n trúc Chăm. Tr hai manda ứ ừ ệ ế ở ỹ ơ ằ M S n, h u h t các lo i nhà dài này đã b s p đ , th m chí đã b san b ng ị ụ ế ầ ậ ạ ổ ị

không còn d u v t... ế ấ

Nhóm tháp Kh ng M cách nhóm tháp Chiên Đàn và ph tích An Phú kho ng 10km v h ươ ề ướ ế ả ỹ ệ ng Nam (thu c xã Tam Xuân 1, huy n ộ

ng tránh Qu c l Núi Thành, t nh Qu ng Nam), sát bên đ ả ỉ ườ ố ộ 1.A đo n đi qua thành ph Tam Kỳ. Nhóm tháp Kh ố ạ ươ ng M g m ba ỹ ồ

ng Đông. Đây là ki u tháp Chăm truy n th ng v i m t b ng g n vuông, tháp, x p m t hàng theo tr c B c - Nam, c a ra vào ụ ử ế ắ ộ h ở ướ ặ ằ ể ề ầ ố ớ

mái tháp g m ba t ng, trên cùng là chóp tháp b ng sa th ch. ạ ầ ằ ồ

Tháp B c là tháp nh nh t trong ba tháp, có m t c a ra vào và năm c a gi ộ ử ử ắ ấ ỏ ả ề ữ ớ , ti n s nh tháp đã b s p đ m t ph n. Tháp Gi a l n ổ ộ ị ụ ả ầ

h n tháp B c và đ c b o t n t ng đ i t t, cũng có m t c a ra vào và năm c a gi . Cu i cùng là tháp Nam, tháp l n nh t trong ắ ơ ượ ả ồ ươ ố ố ộ ử ử ả ấ ớ ố

ba tháp và đ c b o t n t t; có c u trúc g n nh hai tháp kia. Các nhà nghiên c u cho r ng tháp Nam đ c xây d ng tr c tiên, ượ ả ồ ố ứ ư ằ ầ ấ ượ ự ướ

sau đó đ n tháp Gi a và cu i cùng là tháp B c. ữ ế ắ ố

Ph n l n các tác ph m điêu kh c đ c tìm th y Kh ng M đang đ c tr ng bày t ầ ớ ẩ ắ ượ ấ ở ươ ỹ ượ ư ạ ả i B o tàng Điêu kh c Champa Đà N ng. ắ ẵ

Nh ng tác ph m điêu kh c này ph n l n mang tính ch t Vishu giáo, l i v ng bóng Siva và Braha, nên m t s nhà nghiên c u cho ầ ớ ữ ấ ẩ ắ ạ ắ ộ ố ứ

ng M là m t khu đ n th th n Vishu. Tuy s l ng nh ng tác ph m điêu kh c Kh r ng nhóm tháp Kh ằ ươ ờ ầ ố ượ ề ộ ỹ ắ ở ữ ẩ ươ ề ng M không nhi u ỹ

nh ng chúng th hi n đ c s chuy n ti p m nh m c a phong cách Đ ng D ng sang nét nh nhàng, trang nhã c a phong ể ệ ư ượ ẽ ủ ươ ủ ự ẹ ể ế ạ ồ

cách Trà Ki u; do đó các nhà nghiên c u đã x p nhóm tháp Kh ng M vào m t phong cách riêng: Phong cách Kh ứ ệ ế ươ ộ ỹ ươ ng M , có ỹ

c x p h ng di tích c p Qu c gia t i Quy t đ nh s 100-VH-QĐ ngày niên đ i vào d u th k X. Nhóm tháp Kh ế ỷ ạ ầ ươ ng M đã đ ỹ ượ ế ạ ấ ố ạ ế ị ố

21/01/1989.

Ngoài các di tích trên, Qu ng Nam hi n còn có 25 ph tích Chăm khác n m r i rác ng Đi n Bàn, Đ i L c, Duy ế ệ ằ ả ả ở các đ a ph ị ươ ạ ộ ệ

Xuyên, H i An, Phú Ninh, Núi Thành, Thăng Bình. ộ

Đ n v i Qu ng Nam, n u không đ th i gian và đi u ki n đ n thăm quan Khu di tích M S n - Di s n Văn hoá Th gi i - có th b ủ ờ ỹ ơ ế ớ ề ệ ế ế ế ả ả ớ ể ỏ

chút ít th i gian ghé thăm m t trong nh ng di tích Chăm trên - nh ng viên ng c quý c a n n văn hoá Chămpa v n còn t n t i cho ồ ạ ữ ủ ữ ề ẫ ờ ộ ọ

đ n ngày nay trên vùng đ t x Qu ng - đ ng m nhìn, chiêm nghi m m a n ng tr n gian r i đ y trên nh ng ngôi tháp c u t ch ơ ầ ấ ứ ư ữ ệ ế ể ắ ầ ả ắ ổ ị

ngàn năm...