Bài 3 : KIẾN TRÚC HY LẠP CỔ ĐẠI
Chương I : CÁC ẢNH HƯỞNG TỰ NHIÊN & XÃ HỘI
1. Địa lý:
-Nằm trên bờ ĐTH (giữa biển Adriatic và biển Aegea), gồm Hy Lạp, Nam bán đảo
Balkan, Tiểu Á, một phần Italia, Pháp, TBN và Ai Cập. Trung tâm là Hy Lạp và
đảo Crete. → tiếp thu VM Ai Cập, Lưỡng Hà, Ba Tư. Gồm tập hợp nhiều thành
bang (do địa hình chia cắt), nổi bật là Athens và Sparta.
-Bờ biển quanh co, xen lẫn những núi đá. → Chia Hy lạp ra nhiều thành bang.
Phong cảnh tuyệt đẹp, ánh nắng rực rỡ.
-Ít đất nông nghiệp, nhiều biển → phát triển thương mại đường biển → tiếp thu
thành tựu văn minh.
2. Khí hậu:
-Ôn đới và bán nhiệt đới ĐTH, ấm áp dễ chịu → con người gắn bó thiên nhiên, ưa
sinh hoạt công cộng ngoài trời như thờ cúng, hội họp, diễn thuyết, diễn kịch, thi
đấu thể thao … → xuất hiện thể loại nhà hát ngoài trời, hành lang trống portic, sân
vận động ngoài trời v.v.
3. Xã hội:
-XH chiếm hữu nô lệ: thành Athens là chế độ dân chủ chủ nô, thành Sparta là chế
độ cộng hòa quý tộc. Không có vua và đặc quyền. Là nền tảng dân chủ cho xã hội
thế giới hiện đại.
4. Tôn giáo:
-Đa thần giáo: Zeus-Jupiter (thần tối cao), Hera-Junon (vợ Zeus), Apollo (thần
pháp luật, nghệ thuật), Athena-Minerva (thần kiến thức), Poseidon-Neptune (thần
biển), Dionisos-Bacchus (thần rượu), Artemis-Diana (thần săn bắn), Hermes-
Mercury (thần đưa tin), Aphrodite-Venus (thần sắc đẹp), Hephaitos-Vulcano (thần
thợ rèn), Ares-Mars (thần chiến tranh), … thần thoại HL phát triển đạt đỉnh cao về
nghệ thuật.
-Tăng lữ Hy Lạp không có đặc quyền.
5. Nghệ thuật:
Ban đầu chịu ảnh hưởng nghệ thuật Ai Cập. Về sau phát triển rực rỡ với những đặc
trưng riêng. Là nền tảng phát triển của nghệ thuật Châu Âu và thế giới.
-Điêu khắc sáng tạo tự do dựa trên nghiên cứu tự nhiên. Nghệ sĩ nổi tiếng:
Pythagoras, Miron (tượng người ném đĩa) và nhất là Phidias với việc trang trí đền
Parthenon Athena.
-Văn học: thần thoại, anh hùng ca, thơ ca như Iliad và Odyssey (Homer), Eschyle
với Quân Ba Tư, Promete bị xiềng…, Euripide với Mede, Sophocle với Oeudipe
làm vua …
-Triết học: đặt nền móng cho triết học Duy vật và Duy tâm Châu Âu: Heraclite
(Duy vật), Socrates (Duy tâm)
6. Lịch sử các giai đoạn kiến trúc:
a. Thời kỳ Tiền Hy Lạp (thời kỳ Homer, tk Pre-Hellenic 3000 – 1100 TrCN.):
Từ 3000 TrCN. phát triển tại đảo Crete, chiến tranh với Tiểu Á (thành Troy)
tới 1600-1400 TrCN là tuyệt đỉnh. Gồm 3 giai đoạn Aegea, Creta và Mycenae.
Sau đó bị xâm lược và suy thoái.
b. Thời kỳ Hy Lạp Chính thống (650-30 TrCN):
-Bành trướng quanh Tiểu Á. Chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư (trận Marathon,
Salamis, Platea), Ba Tư thất trận. → xây nhiều công trình kỷ niệm.
-Pericles trị vì Athens (444-429 TrCN), nghệ thuật đạt đỉnh cao với Phidias
và đền Parthenon.
-Chiến tranh Athens-Sparta (431-404 TrCN)→ đất nướv kiệt quệ → bị
Alexander Đại đế xứ Macedonia thống nhất.
-Macedonia suy tàn, Hy Lạp bị La Mã thôn tính. (301 TrCN).
*Các giai đoạn của thời Hy Lạp Chính thống: giai đoạn Viễn cổ Archaic (tk
8-6 TrCN), giai đoạn Hy Lạp Cổ điển Hellenic (tk 5-4 TrCN), giai đoạn Hy Lạp
hóa Hellenistic (tk 3-1 TrCN) bị Macedonia xâm lược.
Chương II : THỜI KỲ TIỀN HY LẠP
1. Đặc điểm kiến trúc:
+Giai đoạn Aegea: đến nay hầu như không còn dấu tích.
+Giai đoạn Creta và Mycenea: hiện còn dấu tích cung điện với đđ :
-Xây cất có chiều sâu, có lầu và cầu thang.
-Mái bằng, các phòng liên kết dễ dàng với nhau qua những sân trong và
giếng trời.
-Có hệ thống kênh cấp thoát nước.
-Nhiều trang trí bằng sơn, cửa cung điện đều 2 cánh → tráng lệ, sang trọng.
-Cột-kèo gỗ, lanh tô gỗ hay đá lớn không gọt đẽo. Tường dày.
2. Công trình kiến trúc tiêu biểu:
+ Giai đoạn Creta:
-Cung vua Minos ở Knossos (3000-1890 TrCN): kích thước khoảng
130mx130m, gồm nhiều ct xây liền nhau quanh sân trong. CT từ 1-2 tầng, có
khu vệ sinh, nhà tắm, ống dẫn nước đất nung.
-Cung Phaestos, nhỏ hơn cung Knossos.
+ Giai đoạn Mycenea:
-Thành Tiryns (1300 TrCN): xây trên núi, tường dày 13m-19m. Có cung tiếp
khách và nơi triều kiến, sân trong lớn, kho, khu tắm, vệ sinh, các terrace và nơi
trú ngụ khi có giao tranh.
-Cổng Sư tử (1325 TrCN): có lanh tô nhịp 3,5m, cao 1m, dày 2,5m, phía
trên có một cuốn giả trang trí 2 con sư tử đá và một cột đá kiểu Mycenea.
-Kho báu của Atreus hay Lăng của Agamenon ở Mycenea (1325 TrCN):
gồm 1 vòm đá xây bằng 34 vòng đá rất đẹp. Chiều cao 16m, đường kính 14,5m.
Chương III : THỜI KỲ HY LẠP CHÍNH THỐNG
1. Đặc điểm kiến trúc:
+ Xuất hiện các loại hình kiến trúc công cộng như quảng trường tôn giáo
Acropolis (xây ở nơi cao nhất tp, vừa mang chức năng tôn giáo, vừa là nơi sinh
hoạt CC), quảng trường thương mại Agora (là nơ trao đổi thương mại và sinh
hoạt CC), đền thờ, nhà hát, kịch trường, phòng nghị sự, sân vận động …
+ Xử lý hình thức bên ngoài đạt trình độ nghệ thuật cao:
-Phân vị đường nét, gờ chỉ hài hòa duyên dáng.
-Vận dụng biện pháp hiệu chỉnh thị sai, sử dụng nhuần nhuyễn màu sắc,
sáng tối.
+ Sử dụng các thức cột Doric, Ionic, Corinthien, Cariathide
-Thức Doric: thường bằng cẩm thạch vàng, dáng thấp, khỏe, vững chãi,
không có đế cột. Tượng trưng cho vẻ đẹp đàn ông.
-Thức Ionic: thường bằng cẩm thạch trắng, dáng thanh thoát, mảnh dẻ, nhiều
chi tiết trang trí, đặt trên đế cột. Tượng trưng cho vẻ đẹp phụ nữ.
-Thức Corinthien: mảnh mai như Ionic nhưng trang trí nhiều hơn bằng hình
ảnh thực vật hoa lá cách điệu (lấy ý tưởng từ hình ảnh vòng hoa trên mộ người
yêu).
-Thức Cariatride: hình cô gái dâng hoa.
+Kiến tạo:
-Dùng hệ dầm, tường, cột với tường cột đá, vì kèo gỗ, ngói đá. (do có nhiều
đá). Kết cấu này bắt nguồn từ kết cấu gỗ truyền thống.
2. Loại hình kiến trúc tiêu biểu:
a.Đền thờ : quần thể Acropolis tại Athens với Đền Parthenon, Đền Nike, Đền
Erechtheion, thức Doric có Đền thờ thần Zeus tại Olympia, Đền Theseion tại
Athens, Đền Poseidon tại Paestum, Đền Aphdia tại Aegina, thức Ionic có Đền
Artemis tại Ephesus, Đền Athena Polias ở Priene … Là nơi sinh hoạt công cộng
ngoài chức năng thờ cúng.
+Có tam cấp bao quanh. MĐ chính quay về hướng Đông → mặt trời chiếu
sâu vào trong bàn thờ.
+Thường xây ở Acropolis.
+Gồm: pronaos (hiên), naos (chính điện), opisthodomos (kho chứa đồ thờ).
+Chia ra 5 loại: loại có 2-4 cột giữa 2 vách, loại có hàng cột phía trước, loại
có 1 hàng cột xung quanh, loại có 2 hàng cột xung quanh và loại có MB hình
tròn.