Ộ Ố
Ữ Ầ
Ậ
Ế
LIÊN QUAN Đ N HOA SEN - M T S THU T NG C N TRAO Đ IỔ
1. Thu t ng hoa b o tiên ữ ả ậ
Theo cách g i truy n th ng t các nhà nghiên c u tr c đây, hi n t ng đ án có tính t ề ọ ố ừ ứ ướ ệ ượ ồ ổ ợ h p
gi a hoa sen, hoa cúc, hoa m u đ n s tùy theo t ng tr ữ ừ ẽ ẫ ơ ườ ng h p đ ợ ượ ẫ c g i là hoa sen cách đi u, hoa cúc cách đi u hay hoa m u ệ ệ ọ
đ n cách đi u. Ch “cách đi u” đ c hi u nh m t quá trình bi n đ i, tái c u trúc các c u t o t nhiên c a m t bông hoa thành ữ ệ ệ ơ ượ ấ ạ ự ư ộ ế ể ấ ổ ủ ộ
i nh v y r t phù h p v i m h c ph m t d ng th c đ án đ m ch t ngh thu t. Cách th c di n gi ấ ộ ạ ứ ứ ễ ệ ậ ậ ồ ả ư ậ ấ ỹ ọ ợ ớ ươ ạ ng Tây, v i h th ng đào t o ớ ệ ố
ng M thu t tr ng nào cũng liên c a các tr ủ ườ ậ ướ ỹ c đây. Nh ng trong lĩnh v c M thu t tôn giáo (Tín ng ự ư ậ ỹ ưỡ ng), b t c m t hình t ấ ứ ộ ướ
i bi u t ng, nh ng ý ni m tôn giáo – tín ng ng. Chúng ta không th g i kỳ lân là h u cách đi u, nghê là chó quan đ n th gi ế ế ớ ể ượ ữ ệ ưỡ ể ọ ươ ệ
ng hoàng là đ i bàng cách đi u... Ho c nh con r ng đ h p các t ng d t cách đi u, ph ệ ượ ư ệ ặ ạ ồ c t ượ ổ ợ ướ ữ ừ chim ng, cá s u, h , cá… thì ấ ư ổ
không bi t ph i g i là cách đi u c a con gì! ế ả ọ ủ ệ
B o t ng hoa, nh tên g i cho ta hình dung đây là loài hoa quý t h p nhi u d ng th c cao quý c a các loài hoa khác, mà c th ả ướ ư ọ ổ ợ ụ ể ứ ủ ề ạ
là hoa sen, hoa m u đ n và hoa cúc. B o t ng hoa hay còn có m t s tên g i khác nh hoa B o tiên, hoa B o hoa. Cu n sách ả ướ ẫ ơ ộ ố ư ả ả ọ ố
M u hoa văn dân gian bi u th nh ng đi u t t lành do Hoài Ph ề ố ữ ể ẫ ị ươ ả ng s u t m – NXB Văn hóa Thông tin – 2004, d ch là hoa B o ư ầ ị
tiên. Công th c t ch c đ án d ng hoa này l y hoa sen, hoa m u đ n và hoa cúc làm ch th . Cách th c c u t o này khi n bông ứ ổ ủ ể ấ ạ ứ ứ ế ẫ ạ ấ ồ ơ
hoa tr nên đ p m t cách kỳ o. L ch s c a s phát tri n đ án này liên quan đ n quá trình Ph t giáo thâm nh p vào Trung Hoa. ử ủ ự ể ế ẹ ậ ậ ả ở ộ ồ ị
Trung Qu c t th i Ng y T n, Nam B c tri u. Nh ng ch ng tích kh o c cho th y đ án này b t đ u th nh hành ấ ắ ầ ữ ứ ả ổ ồ ị ở ố ừ ờ ề ở ụ ấ ắ ộ phía sau m t
ng đ ng (giai đo n này) đ ng kính 13 cm xu t hi n đ án tám bông hoa b o t ng xoay quanh núm g ng đ c trang t m g ấ ươ ạ ồ ườ ả ướ ệ ấ ồ ươ ượ
trí hình hoa đào. Sang t i ta th y nó trên các đ t ớ i th i Đ ng, đ án này phát tri n đ n giai đo n c c th nh. Ng ể ờ ườ ự ế ạ ồ ị ườ ồ ế ấ ự ụ khí, ng d ng
v i đa d ng các ch t li u t ớ ấ ệ ừ ả v i vóc, kim khí hay sành s . ứ ạ
S phát tri n c a đ án th c v t có liên quan t i Ph t giáo đã d n đ n s thay đ i nhanh chóng truy n th ng m h c Trung Hoa. ự ủ ự ể ậ ồ ớ ỹ ọ ự ế ề ậ ẫ ổ ố
th i Xuân Thu, Chi n Qu c đ n T n, Hán, ch th chính v n là hình các loài c m thú và hình k hà. Cho N u nh nh ng đ án t ữ ư ế ồ ừ ờ ủ ể ế ế ầ ẫ ầ ố ỷ
i th i Ng y T n, Nam B c tri u, t i các Ph t đ ng (th ch qu t) trên các b c bích hoa chúng ta th y c man là c cây hoa lá. N t ớ ụ ề ấ ắ ờ ạ ậ ộ ứ ạ ậ ấ ơ ỏ ỗ
l c thâm nh p, dung hòa, ti p bi n c a Ph t giáo đã đ a hoa sen vào cùng v i hoa m u đ n (Nho giáo) và hoa cúc (Lão giáo) nh ự ư ủ ế ế ẫ ậ ậ ớ ơ ư
m t thông đi p c a tam giáo đ ng nguyên. ủ ệ ộ ồ
ng hoa phát tri n m nh th i Lý - Tr n, không ch trong chùa chi n mà c ch n cung đình. Hoa b o tiên Vi ở ệ t Nam, đ án b o t ồ ả ướ ề ể ầ ả ạ ả ờ ố ỉ
chùa Ph t Tích (B c Ninh), Long Đ i (Hà Nam) th i Lý, tháp chùa Ph Minh – th i Tr n là nh ng đ án xu t s c nh t v ngh ở ậ ắ ọ ờ ở ấ ề ấ ắ ữ ầ ổ ờ ồ ệ
thu t. Sang t i th i Lê, dù cho Nho giáo chi m vai trò ch đ o (có l ch trên ph ng di n chính tr ), đ án hoa b o tiên v n phát ậ ớ ủ ạ ế ờ ẽ ỉ ươ ệ ả ẫ ồ ị
tri n m nh m . Trên b c đi n Kính Thiên (Hà N i) hoa b o tiên đ c ch m kh c vô cùng tinh t . M t minh ch ng rõ nét n a, trong ể ẽ ệ ả ạ ậ ộ ượ ạ ắ ế ứ ữ ộ
Văn Mi u Hà N i th i Lê - M c, hoa b o tiên đ h th ng hoa văn xu t hi n trên bia đ danh ti n s ệ ệ ố ỹ ở ề ế ấ ế ạ ả ộ ờ ượ ấ c trông th y nhi u nh t ề ấ
trong các d ng đ án th c v t. Nh v y hoa b o tiên đã t n t ư ậ ồ ạ ự ạ ậ ả ồ ậ i không ch trên sách v và có m t b dày l ch s trong m thu t ộ ề ử ở ỹ ỉ ị
Vi t.ệ
2. Thu t ng ngói cánh sen ữ ậ
bài vi Cũng liên quan đ n hoa sen, có m t thu t ng r t đáng ng là ngói mũi hài – mà ậ ữ ấ ế ộ ờ ở ế ấ t này, chúng tôi đ ngh nên th ng nh t ề ố ị
g i là ngói cánh sen. Trong tài li u kh o c h c và l ch s m thu t, các chuyên gia v n g i lo i ngói gi ng nh chi c hài là ngói ử ỹ ổ ọ ư ế ệ ậ ẫ ạ ả ọ ọ ố ị
mũi hài1. PGS.TS T ng Trung Tín bài vi t Hoàng thành Thăng Long gi i thi u nh ng phát hi n kh o c khu v c hoàng thành ố ở ế ớ ổ ở ữ ệ ệ ả ự
trong đ t khai qu t t tháng 12/2002 đ n tháng 8/2003 g i lo i ngói này là ngói mũi hài. Tuy v y, b n thân trong gi ậ ừ ợ ế ạ ậ ả ọ ớ ổ ọ i kh o c h c ả
d ng nh cũng ch a nh t trí trong vi c phân đ nh gi a ngói mũi hài và ngói cánh sen.T i di ch kh o c 62 - 64 Tr n Phú (Hà ườ ữ ư ư ệ ạ ả ầ ấ ổ ị ỉ
N i) đ ộ ượ c khai qu t cu i tháng 12/2007, các nhà kh o c đã tìm th y nh ng m nh ngói cánh sen có niên đ i TK XIII - XIV - theo ấ ữ ả ả ạ ậ ố ổ
thông báo v i truy n thông. Năm 2008, phát hi n ệ ở ề ớ ả khu v c Thông Đàn (Yên T ) theo thông báo c a Nguy n Văn Anh (Vi n Kh o ự ử ủ ễ ệ
c h c) đã đào th y nh ng viên ngói th i Lê Trung H ng. Trên ngói in hai ch Vân Phong. Nguy n Văn Anh g i ngói này là ngói ổ ọ ư ữ ữ ễ ấ ờ ọ
cánh sen.
Tr l i v i tiêu chí c a m t thu t ng khoa h c, xét v vi c mô t thu n túy th giác thì ngói cánh sen và ngói mũi hài không khác ở ạ ớ ề ệ ủ ữ ậ ộ ọ ả ầ ị
nhau là bao - cho ta hình dung v m t lo i ngói mũi nh n v phía tr c và mũi ngói u n cong lên trên. Nh ng xét v ý ni m tôn ề ộ ề ạ ọ ướ ư ề ệ ố
giáo, mũi hài không có nghĩa và cũng không tao nhã gì. Trái l i, hãy hình dung v nh ng mái ngói đ r c trong n ng nh muôn ạ ỏ ự ữ ư ề ắ
ngàn cánh sen đang hé n d i tr i xanh. Năm 2011, trong l n đi đi n dã v i GS Tr n Lâm Bi n ở ướ ờ ề ở ề ầ ầ ớ đình Hoành S n, chúng tôi còn ơ
th y trong m t đ ng ngói c sau đình có m y lo i ngói lá, trong đó có m t lo i ngói cánh sen có in n i hình bông hoa sen lên trên ộ ố ạ ấ ấ ạ ổ ộ ổ
m t ngói. Hoa sen đã hi n di n g n nh h u kh p các thành t ki n trúc c a ng i Vi ư ầ ệ ệ ặ ầ ắ ố ế ủ ườ t, t ệ ừ ả viên g ch lát n n ngoài sân, chân t ng ề ạ
i mái và th m chí c b nóc. Đ n vua Lê còn b o l u khá nguyên v n d ng th c đ án n c t trong nhà, trên các vì kèo… lên t ộ ớ ả ư ả ờ ứ ề ẹ ạ ậ ồ ề
ngõa trên b nóc, chính gi a b nóc có hình lá sen đang đ l y qu ng l a - thái d ng. ờ ở ỡ ấ ử ữ ầ ờ ươ
nh ng tên g i thu n tùy dân gian nh nh ng tên g i các thành t Thu t ng khoa h c có th xu t phát t ọ ữ ể ậ ấ ừ ư ữ ữ ầ ọ ọ ố ế ố ki n trúc đình làng: c n,
ng, khu đĩ… Nh ng có nh ng tên g i mang tính bác h c nh quán t y, nghi tr ng, k , b ng l n, ván b ng, ván gió, con r ư ẻ ụ ợ ườ ư ữ ư ẩ ọ ọ ượ
h ng án, h ng đ nh, bát b o, hoành phi… D u sao, tên g i cũng ch là tên g i, nh ng chính danh thì bao gi cũng t ươ ươ ư ả ẫ ọ ọ ỉ ỉ ờ ố ơ ặ t h n, đ c
bi t trong b i c nh Vi t Nam đang h i nh p sâu v i th gi i không ch kinh t , chính tr mà còn c trên các ph ng di n văn hóa, ệ ố ả ệ ế ớ ậ ộ ớ ỉ ế ả ị ươ ệ
tín ng ng. Có chính danh m i th y h t cái ph quát và đ c đáo c a t ng n n văn hóa trong t ng quan v i th gi ưỡ ủ ừ ề ế ấ ớ ổ ộ ươ i. ế ớ ớ
TR N H U YÊN TH Ậ Ầ Ế
1 Ng i Hán ph ng B c ph bi n ngói ng, ng i Yue ( Vi phía Nam ( vùng t An Huy) r t n i ti ng v i lo i ngói v y cá. ườ ở ươ ổ ế ắ ố ườ t) ệ ở ừ ấ ổ ế ạ ả ớ
Có th lo i ngói mũi sò mà chúng ta v n g i có ngu n g c t i Chăm có lo i ngói lá khi n ta liên t ể ạ ố ừ ẫ ọ ồ ngói v y cá. Ng ả ườ ế ạ ưở ế ng đ n
nh ng lá tre. So sánh v hình d ng, ngói cánh sen gi ng h t nh ngói mũi hài. ư ữ ệ ề ạ ố
