Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Giá trị văn học trong tác phẩm của Thiền phát Trúc Lâm

Chia sẻ: Minh Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:388

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đê ftaif có cấu trúc gồm 3 chương trình bàybối cảnh lịch sử thời đại và lịch sử truyền thừa Thiền phái Trúc Lâm; giá trị nội dung tư tưởng trong tác phẩm của Thiền phái Trúc Lâm; giá trị nghệ thuật trong tác phẩm của Thiền phái Trúc Lâm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Giá trị văn học trong tác phẩm của Thiền phát Trúc Lâm

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ------------------------- TRAÀN LYÙ TRAI GIAÙ TRÒ VAÊN HOÏC TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2008
ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN -------------------- TRAÀN LYÙ TRAI GIAÙ TRÒ VAÊN HOÏC TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM Chuyeân ngaønh : VAÊN HOÏC VIEÄT NAM Maõ soá : 62.22.34.01 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS. MAI CAO CHÖÔNG PGS.TS. NGUYEÃN COÂNG LYÙ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2008
LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi. Caùc soá lieäu, keát quaû neâu trong luaän aùn laø trung thöïc vaø chöa töøng ñöôïc ai coâng boá trong baát kyø coâng trình naøo khaùc. TP. Hoà Chí Minh, ngaøy 20 thaùng 4 naêm 2008 Traàn Lyù Trai
KYÙ HIEÄU CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT 1. BVHTÖ: :Ban Vaên hoaù Trung öông 2. CCPHVN : Cao caáp Phaät hoïc 3. ÑHKHXH & NV : Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên 4. ÑHQG : Ñaïi hoïc Quoác gia 5. ÑHSP : Ñaïi hoïc Sö phaïm 6. ÑH&THCN : Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc Chuyeân nghieäp 7. GHPGVN : Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam 8. H : Chöõ Haùn 9. HN : Haø Noäi 10. KH : Khoa hoïc 11. KHXH : Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên 12. N : Chöõ Noâm 13. Nxb : Nhaø xuaát baûn 14. PHTT : Phaät hoïc Tuøng thö 15. PQVK - ÑTVH : Phuû Quoác vuï khanh – Ñaëc traùch Vaên hoaù 16. PTS. : Phoù Tieán só 17. PVNCPHVN : Phaân Vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam 18. SG : Saøi Goøn (tröôùc 1975) 19. TCHN : Taïp chí Haùn Noâm 20. TCNCPH : Taïp chí Nghieân cöùu Phaät hoïc 21. TCNCTG : Taïp chí Nghieân cöùu Toân giaùo 22. TCVH : Taïp chí Vaên hoïc 23. TCNCVH : Taïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc 24. THTGBV : Toång hoäi Taêng giaø Baéc Vieät
25. TTNCQH : Trung taâm Nghieân cöùu Quoác hoïc 26. THPG : Thaønh hoäi Phaät giaùo 27. TP.HCM : Thaønh phoá Hoà Chí Minh 28. TTHL : Trung taâm Hoïc lieäu 29. TTVH : Tu thö Vaïn Haïnh 30. tr. : trang 31. TVTC : Tu vieän Thöôøng Chieáu 32. VNCPHVN : Vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam 33. VÑHVH : Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh 34. VHTT : Vaên hoaù Thoâng tin 35. Ví duï: [21] : Taøi lieäu soá 21 ôû muïc Taøi lieäu tham khaûo 36. Ví duï: [21, 58] : Taøi lieäu soá 21 ôû muïc Taøi lieäu tham khaûo trang 58
MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi ------------------------------------------------------1 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà ----------------------------------------------------2 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ----------------------------------------- 14 4. Phöông phaùp nghieân cöùu ---------------------------------------------------- 16 5. Ñoùng goùp môùi cuûa luaän aùn -------------------------------------------------- 17 6. Caáu truùc của luaän aùn --------------------------------------------------------- 18 CHÖÔNG 1: BOÁI CAÛNH THÔØI ÑAÏI VAØ LÒCH SÖÛ TRUYEÀN THÖØA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 1.1. BOÁI CAÛNH THÔØI ÑAÏI 1.1.1. Thôøi ñaïi haøo huøng cuûa daân toäc Ñaïi Vieät vôùi haøo khí Ñoâng A -- 20 1.1.2. Phaät giaùo Lyù - Traàn gaén lieàn vôùi lòch söû xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc ----------------------------------------------------------------------------- 23 1.2. NHÖÕNG NHAÂN VAÄT ÑAËT NEÀN MOÙNG THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 1.2.1. Traàn Thaùi Toâng -------------------------------------------------------- 26 1.2.2. Tueä Trung Thöôïng só ------------------------------------------------- 29 1.2.3. Traàn Thaùnh Toâng ------------------------------------------------------ 32 1.3. LÒCH SÖÛ TRUYEÀN THÖØA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 1.3.1. Söï ra ñôøi vaø quaù trình phaùt trieån cuûa Thieàn phaùi ----------------- 35 1.3.1.1. Caùc thaønh toá hình thaønh vaø truyeàn thöøa Thieàn phaùi ------------ 36 1.3.1.2. Caùc yù kieán khaùc nhau veà söï truyeàn thöøa Thieàn phaùi ----------- 42 1.3.2. Haønh traïng Truùc Laâm Tam Toå ------------------------------------- 48 1.3.2.1. Sô Toå Traàn Nhaân Toâng ------------------------------------------- 48 1.3.2.2. Ñeä nhò Toå Phaùp Loa ------------------------------------------------ 51 1.3.2.3. Ñeä tam Toå Huyeàn Quang ------------------------------------------ 53
• TIEÅU KEÁT …………………………………………………………………………………………………………58 CHÖÔNG 2: GIAÙ TRÒ NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 2.1. GIÔÙI THIEÄU TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 2.1.1. Taùc phaåm cuûa Traàn Thaùi Toâng -------------------------------------- 59 2.1.2. Taùc phaåm cuûa Tueä Trung ------------------------------------------- 61 2.1.3. Taùc phaåm cuûa Traàn Thaùnh Toâng ----------------------------------- 61 2.1.4. Taùc phaåm cuûa Traàn Nhaân Toâng ------------------------------------ 62 2.1.5. Taùc phaåm cuûa Phaùp Loa --------------------------------------------- 64 2.1.6. Taùc phaåm cuûa Huyeàn Quang --------------------------------------- 65 2.2. TÖ TÖÔÛNG THIEÀN HOÏC ÑAÏI VIEÄT TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 2.2.1. Quan ñieåm Phaät taïi taâm -------------------------------------------- 66 2.2.2. Chuû thuyeát Cö traàn laïc ñaïo ----------------------------------------- 73 2.2.3. Tinh thaàn tuyø duyeân -------------------------------------------------- 80 2.2.4. Phöông thöùc haønh Thiền tu chöùng ----------------------------------- 84 2.3. NHÖÕNG CAÛM HÖÙNG CHÍNH TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 2.3.1. Caûm höùng baûn theå giaûi thoaùt trong thô vaên cuûa Thieàn phaùi ----- 95 2.3.2. Caûm höùng coõi thieân nhieân Phaät nhieäm maàu ---------------------102 2.3.3. Caûm höùng nhaân vaên – theá söï----------------------------------------108 2.3.4. Caûm höùng queâ höông ñaát nöôùc - queâ höông Thieàn toâng---------121 • TIEÅU KEÁT ……………………………………………………………………………………………………….127 CHÖÔNG 3: GIAÙ TRÒ NGHEÄ THUAÄT TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM
3.1. THEÅ LOAÏI TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 3.1.1. Cô sôû hình thaønh vaø phaùt trieån Tam taïng kinh ñieån Phaät giaùo -129 3.1.2. Heä thoáng theå loaïi vaên hoïc Phaät giaùo ------------------------------131 3.1.3. Söï vaän duïng caùc theå loaïi vaên hoïc Phaät giaùo trong taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi ---------------------------------------------------------------------133 3.1.3.1. Luận thuyết tôn giáo -----------------------------------------------133 3.1.3.2. Keä vaø thô thieàn -----------------------------------------------------136 3.1.3.3. Ngöõ luïc -------------------------------------------------------------141 3.1.3.4. Nieâm tuïng keä, tuïng coå -------------------------------------------144 3.1.3.5. Töï ----------------------------------------------------------------147 3.1.3.6. Ca, ngaâm ----------------------------------------------------------149 3.1.3.7. Phuù -----------------------------------------------------------------150 3.2. NGOÂN NGÖÕ VAÊN TÖÏ TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 3.2.1. Chöõ Haùn – Chöõ Noâm -----------------------------------------------153 3.2.2. Söï tieáp bieán töø ñaëc tröng ngoân ngöõ kinh ñieån Phaät giaùo ñeán ñaëc tröng ngoân ngöõ taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi --------------------------------160 3.2.2.1. Ñaëc tröng ngoân ngöõ kinh ñieån Phaät giaùo -----------------------160 3.2.2.2. Ñaëc tröng ngoân ngöõ Thieàn hoïc trong taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi ……………………………………………………………………………………………………………………………164 3.3. CAÙC THUÛ PHAÙP NGHEÄ THUAÄT TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM 3.3.1. Ñieån coá ----------------------------------------------------------------168 3.3.2. AÅn duï -------------------------------------------------------------------176 3.3.3. Thí duï -----------------------------------------------------------------182 3.3.4. Bieåu töôïng- Öôùc leä ---------------------------------------------------187 3.3.5. Nghòch ngöõ ------------------------------------------------------------191 • TIEÅU KEÁT --------------------------------------------------------------195
KEÁT LUAÄN --------------------------------------------------------------- 196 DANH MUÏC CAÙC COÂNG TRÌNH ÑAÕ COÂNG BOÁ CUÛA TAÙC GIAÛ COÙ LIEÂN QUAN ÑEÁN ÑEÀ TAØI LUAÄN AÙN ------------------------- 203 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ---------------------------------------------- 205 PHUÏ LUÏC (Xem taäp ñính keøm) • PHUÏ LUÏC 1: CAÙC BIEÅU ÑOÀ LIEÂN HEÄ ÑEÁN THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM..................................................................................1 • PHUÏ LUÏC 2: CAÙC BAÛNG THOÁNG KEÂ PHAÂN LOAÏI ÑIEÅN COÁ ÑÖÔÏC SÖÛ DUÏNG TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM …………………………………………………………………………………….10 • PHUÏ LUÏC 3: NGUYEÂN TAÙC TAØI LIEÄU CHÖÕ HAÙN - CHÖÕ NOÂM ÑÖÔÏC TRÍCH DAÃN TRONG LUAÄN AÙN ……………………….108 • PHUÏ LUÏC 4: MOÄT SOÁ HÌNH AÛNH TÖ LIEÄU VEÀ THIEÀN PHAÙI TRUÙC LAÂM……………………………………………………………………………………131
1 MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi 1.1. Ngaøy nay, tröôùc xu höôùng toaøn caàu hoaù, vaán ñeà ñoäc laäp töï chuû cuûa quoác gia, daân toäc khoâng chæ giôùi haïn ôû cöông giôùi, laõnh thoå maø coøn phaûi xaùc ñònh ôû baûn saéc vaên hoaù daân toäc. Gaàn ñaây, coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà vaên hoaù, vaên hoïc thôøi Lyù - Traàn ñöôïc coâng boá nhö laø moät söï minh chöùng cho moät thôøi ñaïi vôùi vaên hoaù ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Do vaäy nghieân cöùu ñeà taøi Giaù trò vaên hoïc trong taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm cuõng laø moät caùch ñeå gìn giöõ nhöõng tinh hoa vaên hoaù cuûa cha oâng vaø goùp phaàn phaùt huy baûn saéc vaên hoaù cuûa daân toäc trong thôøi ñaïi hoäi nhaäp hoâm nay. 1.2. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ thöøa nhaän raèng ñeå coù haøo khí Ñoâng A raïng ngôøi tinh thaàn daân toäc, beân caïnh söùc maïnh cuûa khoái ñaïi ñoaøn keát toaøn daân, beân caïnh loøng yeâu nöôùc noàng naøn, loøng caêm thuø giaëc cao ñoä vaø yù chí quyeát taâm baûo veä non soâng thì coøn phaûi keå ñeán aûnh höôûng saâu roäng cuûa giaùo lyù nhaø Phaät trong taâm thöùc moãi con daân Ñaïi Vieät. Maø moät trong nhöõng ngöôøi goùp phaàn xieån döông giaùo lyù Thieàn moân aáy cuûa thôøi ñaïi nhaø Traàn, tröôùc heát phaûi keå ñeán coâng lao vaø haønh traïng cuûa nhaø vua – thieàn gia Traàn Thaùi Toâng vôùi taùc phaåm Khoaù hö luïc vaø Thieàn toâng chæ nam. Döôùi aûnh höôûng vaø uy tín cuûa nhaø vua vaøo theá kyû thöù XIII, ba Thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, Voâ Ngoân Thoâng, Thaûo Ñöôøng ñaõ ñöôïc saùp nhaäp vaø trôû thaønh một Phật giáo Nhất tông. Đó chính là Thieàn phaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn. Ngöôøi khai saùng ra Thieàn phaùi Truùc Laâm laø Traàn Nhaân Toâng, ñöôïc toân vinh laø Truùc Laâm Ñaïi ñaàu ñaø Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng tức ñeä nhất Tổ (Sơ Tổ). Nhöng ngöôøi coù coâng ñaët neàn taûng veà quan ñieåm tö töôûng cho Thieàn phaùi naøy phaùt trieån laø Traàn Thaùi Toâng, keá ñeán laø Tueä Trung vaø Traàn Thaùnh Toâng. Ba vò naøy ñaõ taùc ñoäng tröïc tieáp vaø ñeå laïi nhieàu aûnh höôûng maø sau ñoù ba vò Toå sö Thieàn phaùi: Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang ñaõ daøy coâng xaây döïng vaø phaùt trieån taïo neân moät neàn Thieàn hoïc Vieät Nam coù moät khoâng hai trong lòch söû tö töôûng Phaät giaùo nöôùc nhaø. Chuùng ta coù theå döïa vaøo caùc thö tòch coøn laïi ñeå hieåu noäi dung tö töôûng trieát lyù doøng Thieàn naøy, môùi thaáy söï nhaát quaùn vaø xuyeân suoát cuûa noù. Traàn Thaùi Toâng vieát Thieàn toâng chæ nam, Kim Cöông tam muoäi, Luïc thôøi saùm hoái khoa nghi, Khoaù hö luïc, Bình ñaúng leã saùm vaên, Thaùi Toâng thi taäp; Tueä Trung Thöôïng só thì ñeå laïi Thöôïng só ngöõ luïc; Traàn Thaùnh Toâng vieát Vaên taäp, Thieàn toâng lieãu ngoä ca, Chæ giaù
2 minh, Phoùng ngöu, Cô cöøu taäp; Traàn Nhaân Toâng tröôùc taùc Thieàn laâm thieát chuûy ngöõ luïc, Taêng giaø toaùi söï, Ñaïi Höông Haûi AÁn thi taäp, Thaïch thaát mî ngöõ vaø moät soá thô, phuù khaùc; Phaùp Loa tröôùc taùc Ñoaïn saùch luïc, Tham Thieàn chæ yeáu; Huyeàn Quang vôùi Ngoïc Tieân taäp, Phoå Tueä ngöõ luïc… Thoâng qua vieäc khaûo saùt caùc vaên baûn noùi treân, chuùng ta coù theå nhaän ñònh caùc vaán ñeà lyù luaän, haønh trì ñöôïc ñaët ra cuûa Thieàn phaùi Nhaát toâng naøy, veà cô baûn ñeàu ñoàng nhaát vôùi quan ñieåm tö töôûng cuûa Traàn Thaùi Toâng ñöa ra trong Khoaù hö luïc, hay cuûa Tueä Trung ñeå laïi trong Thöôïng só ngöõ luïc, keå caû Traàn Thaùnh Toâng qua 13 baøi thô coøn ñöôïc löu giöõ. Ñieàu ñoù coù nghóa neáu Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung, Traàn Thaùnh Toâng laø nhöõng ngöôøi ñaët neàn taûng vöõng chaéc veà quan ñieåm tö töôûng thì ba vò Toå: Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang ñaõ xieån döông vaø phaùt trieån Thieàn phaùi trôû thaønh moät doøng Thieàn mang ñaäm baûn saéc daân toäc, ñaõ coù aûnh höôûng lôùn ñeán nhieàu lónh vöïc trong ñôøi soáng xaõ hoäi baáy giôø vaø cho ñeán ngaøy nay. Vì theá, nghieân cöùu ñeà taøi Giaù trò vaên hoïc trong taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm khoâng chæ mang tính caáp thieát maø coøn coù yù nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn nöõa. 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà Ñeà taøi Giaù trò vaên hoïc trong taùc phaåm Thieàn phaùi Truùc Laâm töø tröôùc ñeán nay ñöôïc giôùi nghieân cöùu quan taâm nhieàu phöông dieän nhö tìm hieåu töøng taùc giaû, taùc phaåm rieâng bieät, tìm hieåu lòch söû vaø tö töôûng cuûa Thieàn phaùi v.v… Coù theå neâu ra ñaây tình hình nghieân cöùu veà taùc giaû, taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi nhö sau: 2.1. Tình hình söu taàm vaên baûn taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm: - Coâng trình ñaàu tieân phaûi keå ñeán laø Thaùnh ñaêng luïc. Taùc phaåm naøy ñöôïc khaéc in ñöôïc töø cuoái ñôøi Traàn. Theo lôøi Thieàn sö Tính Quaûng hieäu Thích Ñieàu Ñieàu thuaät laïi thì nguyeân do Ngaøi vieát lôøi töïa quyeån Thaùnh ñaêng luïc taùi baûn 1750 thì saùch naøy töøng ñöôïc thieàn sö Chaân Nghieâm in taùi baûn taïi chuøa Suøng Quang, Caåm Giaøng khoaûng naêm 1550 [318, 8 - 10]. Saùch noùi veà naêm vò vua ñôøi Traàn: Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Nhaân Toâng, Traàn Anh Toâng, Traàn Minh Toâng, xuaát gia tu haønh, ngoä lyù Thieàn vaø hoaèng hoaù ñaïo Thieàn höng thònh nhö Trung Hoa. - Tieáp theo, Phan Phu Tieân vôùi Vieät AÂm thi taäp (1433), sau ñoù tuyeån taäp naøy ñöôïc Chu Xa vaø Lyù Töû Taán boå sung, taân ñính (1459). Keá ñeán laø coâng trình Tinh tuyeån chö gia
3 luaät thi do Döông Ñöùc Nhan tuyeån choïn khoaûng tröôùc naêm 1463; Roài Trích dieãm thi taäp do Hoaøng Ñöùc Löông bieân soaïn naêm 1497. Nhöõng coâng trình treân ñeàu coù trích tuyeån thô vaên cuûa caùc taùc giaû Thieàn phaùi Truùc Laâm. - Tieáp ñeán, Thieàn sö Chaân Nguyeân ñaõ caên cöù vaøo Thaùnh ñaêng luïc ñeå soaïn Thieàn toâng baûn haïnh. Tö lieäu coå cho bieát taùc phaåm ñöôïc khaéc in vaøo naêm 1734. Ñieåm noåi baät cuûa taùc phaåm naøy laø vieát baèng chöõ Noâm thuoäc theå loaïi dieãn ca lòch söû, baûn thaân taùc giaû laø ngöôøi keá thöøa truù trì hai chuøa lôùn nhaát cuûa heä phaùi Truùc Laâm: Quyønh Laâm vaø Long Ñoäng (nôi caát giöõ kinh vaên cuûa Thieàn phaùi) neân vieäc bieân soaïn saùch coù giaù trò chính xaùc veà maët tö lieäu, coù lieân quan ñeán veà tö töôûng Thieàn hoïc, coâng haïnh tu haønh vaø chöùng ñaïo cuûa vua Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa vaø Huyeàn Quang. Sau naøy, Hoaøng Xuaân Haõn ñaõ y cöù vaøo baûn in naêm 1745 ñeå phieân aâm, chuù thích; coøn Thích Trí Sieâu caên cöù vaøo baûn in naêm 1932 ñeå phieân aâm, chuù thích Thieàn toâng baûn haïnh. Thích Thanh Töø döïa vaøo caùc vaên baûn treân maø vieát coâng trình Thieàn toâng baûn haïnh giaûng giaûi, Nxb TP.HCM, 1988. Tröôùc ñoù, Thích Thanh Töø ñaõ söu taäp tö lieäu bieân soaïn Thieàn sö Vieät Nam, Tu vieän Chaân Khoâng, 1972 vaø THPG.TP.HCM taùi baûn 1992; trong ñoù, taùc giaû ñaõ trích daãn nguyeân vaên chöõ Haùn, phieân aâm, dòch nghóa taùc phaåm chính cuûa caùc taùc giaû Thieàn phaùi. - Ñeán theá kyû XVIII, khi Tính Quaûng vaø Ngoâ Thì Nhaäm taäp hôïp tö lieäu cho ra ñôøi taùc phaåm Tam Toå thöïc luïc thì ngöôøi ta môùi bieát Thieàn phaùi naøy chæ truyeàn thöøa ba ñôøi laø Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang roài bò giaùn ñoaïn. Sau ñoù, Hải Lượng Ngoâ Thì Nhaäm ñöôïc toân vinh laø Toå thöù tö cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm qua taùc phaåm Truùc Laâm toâng chæ nguyeân thanh [189, 142]. - Cuõng trong theá kyû XVIII, khoaûng 1760 -1767, Leâ Quyù Ñoân soaïn Toaøn Vieät thi luïc; tieáp theo laø hoïc troø cuûa oâng laø Buøi Huy Bích bieân soaïn Hoaøng Vieät vaên tuyeån vaø Hoaøng Vieät thi tuyeån, baøi töïa ñöôïc vieát naêm 1788, nhöng ñeán naêm 1825 saùch môùi ñöôïc khaéc in. Caùc boä tuyeån taäp treân ñeàu coù cheùp thô vaên cuûa Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung, Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa vaø Huyeàn Quang. Rieâng coâng trình Toaøn Vieät thi luïc cuûa Leâ Quyù Ñoân, sau naøy ñöôïc Buøi Huy Bích vaø Phan Huy Chuù khen laø “ñaëc bò” (cöïc kyø ñaày ñuû). Treân cô sôû ñoù, vaøo ñaàu theá kyû XIX, Phan Huy Chuù trong muïc Vaên tòch chí, boä
4 Lòch trieàu Hieán chöông loaïi chí ñaõ giôùi thieäu ñaày ñuû nhöõng taùc phaåm vaø trích tuyeån moät soá saùng taùc cuûa caùc taùc giaû thuoäc Thieàn phaùi. - Thaùi Toân Hoaøng ñeá ngöï cheá Khoaù hö kinh do Thieàu Chöûu dòch vaø dieãn nghóa, Nxb. Höng Long, SG, taùi baûn, 1961. - Traàn Thò Baêng Thanh trong baøi Moät vaøi tìm toøi böôùc ñaàu veà vaên baûn thô vaên Lyù - Traàn, TCVH, soá 5 - 1972, khi nhaéc ñeán vaên baûn Khoaù hö luïc, Traàn Thò Baêng Thanh ñaõ khaûo saùt nhöõng vaên baûn Khoaù hö luïc hieän coøn roài chia chuùng thaønh hai loaïi, mieâu taû cuï theå töøng baûn saùch töøng loaïi, loaïi thöù nhaát goàm 4 baûn; loaïi thöù hai goàm 2 baûn roài ñi ñeán keát luaän raèng caùc baûn Khoaù hö luïc loaïi thöù hai ñaõ theâm vaøo khaù nhieàu baøi maø vaên baûn loaïi thöù nhaát khoâng coù. - Khoaù hö luïc do Ñaøo Duy Anh dòch, Nxb KHXH, HN, 1974, tröôùc khi cung caáp vaên baûn nguyeân taùc cuøng baûn dòch, taùc giaû ñaõ vieát phaàn toång luaän “Toùm taét veà Thieàn toâng” cuûa nöôùc Ñaïi Vieät maø tieâu bieåu nhaát laø Thieàn phaùi Truùc Laâm. - Khoaù hö luïc troïn boä cuûa Thích Thanh Kieåm, THPG TP. HCM, 1997; Tam Toå thöïc luïc do Thích Phöôùc Sôn dòch vaø chuù, VNCPHVN, 1995. Caùc coâng trình cuûa Thích Thanh Töø nhö Khoaù hö luïc dieãn giaûi (1996); Tueä Trung Thöôïng só ngöõ luïc giaûng giaûi (1997); Tam Toå Truùc Laâm giaûng giaûi (1997) thì y cöù Tam Toå thöïc luïc, Tam Toå haønh traïng, Thieàn toâng baûn haïnh, do TVTC aán haønh. Nhöõng coâng trình treân ñöôïc caùc taùc giaû dòch vaø chuù giaûi töø noäi dung vaên baûn, thuaät ngöõ Phaät, Nho, Laõo, keå caû caùc vaán ñeà lieân heä ñeán caùc taùc giaû Thieàn phaùi Truùc Laâm. - Boä saùch Thô vaên Lyù – Traàn (3 taäp) do Nguyeãn Hueä Chi chuû bieân, laø moät coâng trình söu taäp vaên baûn coù beà theá vaø taàm côõ töø tröôùc ñeán nay. Trong ñoù, taäp 2, quyeån thöôïng, Nxb. KHXH, HN, 1989, caùc soaïn giaû cuûa Vieän Vaên hoïc coù giôùi thieäu vaø nhaän ñònh khaùi quaùt veà 6 taùc giaû Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùnh Toâng, Tueä Trung, Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang tröôùc khi trích tuyeån nguyeân vaên chöõ Haùn keøm theo phieân aâm, dòch nghóa, chuù thích töø ngöõ cuûa caùc taùc phaåm ñöôïc tuyeån choïn. - Thöøa keá caùc coâng trình tröôùc, Lyù Vieät Duõng, thực hiện coâng trình Tueä Trung Thöôïng só ngöõ luïc dòch giaûi, Nxb. Muõi Caø Mau, 2003, ngoaøi phaàn phieân aâm, dòch nghóa, chuù thích, coøn coù chænh lyù nhöõng ñieåm nhaàm laãn cuûa caùc ngöôøi ñi tröôùc veà boá cuïc, ngöõ
5 nghóa vaø theâm phaàn phuï luïc, raát thuaän lôïi cho vieäc tra cöùu hoïc taäp yeáu chæ Thieàn toâng maø Thieàn phaùi Truùc Laâm chuû tröông. - Nguyeân Ñònh vieát Cöûa Thieàn vaø vaên hoïc chöõ Noâm, taäp vaên Phaät ñaûn, soá 47, 2000, khaúng ñònh cöûa Thieàn Vieät Nam ñaõ coù söï ñoùng goùp lôùn trong vieäc khai môû neàn vaên hoïc chöõ Noâm. Cuï theå laø caùc nhaø khai saùng Thieàn phaùi ñaõ saùng taùc Cö traàn laïc ñaïo, Ñaéc thuù laâm tuyeàn thaønh ñaïo ca (Traàn Nhaân Toâng), Vònh Vaân Yeân töï phuù (Huyeàn Quang); ñoàng thôøi baøy toû söï ñoàng tình vôùi caùc soaïn giaû trong saùch Hôïp tuyeån Thô vaên Vieät Nam theá kyû thöù X-XVIII, Nxb Vaên hoïc, HN, 1976, vaø trong giaùo trình Vaên hoïc Vieät Nam töø theá kyû X- ñaàu theá kyû XVIII, Nxb ÑH & THCN, HN, 1977, ôû muïc taùc giaû Maïc Ñónh Chi (tr. 173-179) veà vieäc cho raèng Giaùo töû phuù (?) coù xuaát xöù töø cöûa Thieàn, daïy cho tín ñoà Phaät töû. 2.2. Tình hình nghieân cöùu taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm ôû goùc ñoä tö töôûng vaø lòch söû truyeàn thöøa: - Ñaàu tieân phaûi keå ñeán coâng trình coâng trình Le Boudhisme en Annam des origines au XIII sieøcle cuûa Traàn Vaên Giaùp, BEFEO, HN, 1932, sau naøy ñöôïc Tueä Syõ dòch ra tieáng Vieät vôùi nhan ñeà Phaät giaùo Vieät Nam töø khôûi nguyeân ñeán theá kyû XIII, Ban TTVH, 1968. Tieáp ñeán laø coâng trình Vieät Nam Phaät giaùo söû löôïc cuûa Thích Maät Theå, THTGBV, HN, 1942. Caû hai taùc phaåm naøy, böôùc ñaàu giôùi thieäu khaùi quaùt Phaät giaùo Vieät Nam, trong ñoù coù ñeà caäp ñeán tö töôûng Phaät giaùo thôøi Lyù - Traàn maø chuû theå laø Thieàn phaùi Truùc Laâm. - Nguyeãn Ñaêng Thuïc vôùi moät loaït coâng trình nghieân cöùu veà lòch söû tö töôûng Thieàn hoïc Vieät Nam mang tính keá thöøa truyeàn thoáng, tieâu bieåu laø Thieàn phaùi Truùc Laâm: Lòch söû tö töôûng Vieät Nam, Boä Vaên hoaù, SG 1967; Thieàn hoïc Vieät Nam, Nxb Laù Boái, SG 1967; Lòch söû trieát hoïc Ñoâng phöông, TTHL, SG, 1968, taùi baûn; Thieàn hoïc Traàn Thaùi Toâng, VÑHVH, SG, 1971; Thieàn hoïc Toå Truùc Laâm An Töû, Tö Töôûng, soá 4 vaø 6, SG, 1972; Nuùi An Töû vôùi Thieàn hoïc Truùc Laâm, Tö Töôûng, soá 2 vaø 4, SG, 1972; Phaät giaùo Vieät Nam, Nxb Maët Ñaát, SG 1974. Thieàn phaùi naøy mang baûn saéc tinh thaàn daân toäc töø moâ hình toå chöùc, ñöôøng loái hoaït ñoäng cho ñeán phöông thöùc tu trì vaø ñaõ ñoùng goùp raát lôùn trong vieäc phuïc höng vaên hoaù Ñaïi Vieät. - Trong Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän, taäp 1, Laù Boái, SG, 1974, Nguyeãn Lang ñaõ daønh 8 chöông trong toång soá 16 chöông ñeå giôùi thieäu Phaät giaùo ñôøi Traàn vôùi Thieàn phaùi Truùc
6 Laâm. Cuï theå: chöông IX giôùi thieäu chung veà Thieàn phaùi; chöông XV vieát veà nhöõng khuoân maët Phaät töû khaùc; chöông XVI vieát toång quan Phaät giaùo ñôøi Traàn; coøn caùc chöông X, XI, XII, XIII, XIV giôùi thieäu veà haønh traïng, söï nghieäp, phaân tích tö töôûng Thieàn hoïc cuûa Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung Thöôïng só, Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang. ÔÛ ñaây, taùc giaû ñaõ trình baøy ñôøi soáng sinh hoaït Phaät giaùo ñôøi Traàn vaø Thieàn phaùi naøy ñaõ chi phoái ñôøi soáng vaên hoaù, chính trò, tö töôûng Ñaïi Vieät baáy giôø. - Thích Minh Tueä, Löôïc söû Phaät giaùo Vieät Nam, THPG TP. HCM, 1993, ñaõ daønh moät chöông noùi veà Phaät giaùo ñôøi Traàn vôùi nhöõng göông maët Thieàn phaùi Truùc Laâm tích cöïc ñoùng goùp cho ñôøi vaø ñaïo. - Naêm 1988, Vieän Trieát hoïc cho xuaát baûn cuoán Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, Nguyeãn Taøi Thö (chuû bieân) trình baøy lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam töø thôøi du nhaäp ñeán giöõa theá kyû XX vôùi tinh thaàn duy vaät söû quan, trong ñoù cuõng ñeà caäp ñeán Phaät giaùo ñôøi Traàn vôùi lòch söû truyeàn thöøa cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm. Thieàn phaùi naøy luoân chuû tröông ñoàng haønh cuøng daân toäc ñeå xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc. - Trong baøi Naåy maàm phaùi Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû, taäp vaên Phaät ñaûn, soá 8, BVHTÖ - GHPGVN, 1987, Thích Thanh Töø ñaõ khaúng ñònh Traàn Thaùi Toâng chính laø ngöôøi ñaët neàn moùng quan ñieåm tö töôûng cho Thieàn phaùi Truùc Laâm sau naøy, maø Khoaù hö luïc cuøng Thieàn toâng chæ nam chính laø cöông lónh cho Thieàn phaùi aáy. - Thích Chôn Thieän trong Söï ñoùng goùp vaøo söï nghieäp daân toäc cuûa tö töôûng Phaät hoïc ñôøi Lyù - Traàn, taäp vaên Thaønh ñaïo, soá 13, BVHTÖ - GHPGVN, 1989 ñaõ neâu roõ Phaät giaùo Lyù - Traàn ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp lôùn vaøo söï nghieäp phuïc höng daân toäc maø noåi baät vaãn laø Thieàn phaùi Truùc Laâm. - Huyeàn Chaân vôùi baøi Phaät giaùo cuûa Traàn Thaùi Toâng hay laø thöû tìm nguyeân nhaân boå sung cuûa cuoäc chieán thaéng ñoái vôùi quaân Nguyeân Moâng, taäp vaên Vu Lan, soá 15, BVHTÖ - GHPGVN, 1989, ñaõ khaúng ñònh ñeå coù ñöôïc haøo khí Ñoâng A laøm neân chieán thaéng vang löøng chaán ñoäng ñòa caàu, beân caïnh tinh thaàn ñaïi ñoaøn keát daân toäc, yù chí quyeát taâm choáng xaâm löôïc cuûa nhaân daân ta, coøn coù moät nguyeân nhaân khaùc nöõa ñoù laø tö töôûng Thieàn Ñaïi Vieät thaám ñaãm trong taâm thöùc cuûa moãi ngöôøi daân Ñaïi Vieät thôøi baáy giôø.
7 - Nguyeãn Huøng Haäu vieát Löôïc khaûo tö töôûng Thieàn phaùi Truùc Laâm Vieät Nam, Nxb KHXH, 1997 vaø Tröông Vaên Chung vôùi Tö töôûng trieát hoïc cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm, Nxb Chính trò Quoác gia, HN, 1998; caû hai coâng trình naøy ñeàu phaân tích, toång keát tö töôûng trieát hoïc Thieàn phaùi Truùc Laâm qua vieäc phaân tích tieåu söû haønh traïng vaø caùc taùc phaåm cuûa töøng nhaân vaät Thieàn phaùi nhö Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung, Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang ñaõ goùp phaàn laøm neân lòch söû daân toäc Ñaïi Vieät trong söï nghieäp giöõ nöôùc vaø döïng nöôùc. Caùc taùc giaû cho raèng Thieàn phaùi naøy chæ taäp trung truyeàn thöøa qua ba theá heä maø thoâi. - Thieàn hoïc ñôøi Traàn cuûa nhieàu taùc giaû, VNCPHVN, 1995, trong ñoù coù 28 baøi vieát veà caùc taùc giaû, taùc phaåm Thieàn phaùi Truùc Laâm: Traàn Thaùi Toâng - Ñôøi ñaïo löôõng toaøn; Truùc Laâm Sô Toå; Nhò Toå Phaùp Loa vaø Nguyeân nhaân naøo laøm cho caùc trieàu vua ñaàu ñôøi Traàn höng thònh cuûa Thích Phöôùc Sôn; Baøn veà caûnh giôùi giaùc ngoä cuûa Traàn Thaùi Toâng, Giaù trò lòch söû baøi Thieàn toâng chæ nam töï, Con ngöôøi Tueä Trung Thöôïng só; Vua Traàn Nhaân Toâng vaø phaùi Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû; Thô Huyeàn Quang; Baøn veà saéc thaùi ñaëc bieät Thieàn hoïc Traàn Thaùi Toâng vaø Phaät giaùo ñôøi Traàn; Phaät giaùo ñôøi Traàn vaø Vaøi yù kieán goùp phaàn toång keát Phaät giaùo ñôøi Traàn cuûa taùc giaû Minh Chi; Tueä Trung Thöôïng só; Tinh thaàn sieâu phoùng cuûa Tueä Trung Thöôïng só; Thieàn Truùc Laâm qua vaán ñaùp; Thieàn Truùc Laâm qua thô vaên chöõ Haùn; Vaøi neùt ñaëc thuø cuûa thieàn sö Phaùp Loa; Nhöõng nghi vaán veà thieàn sö Huyeàn Quang vaø Nhaän ñònh nhöõng öu khuyeát cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm cuûa Thích Thanh Töø; Chaát Thieàn nôi Tueä Trung Thöôïng só; Nhöõng ñoùng goùp cho Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Thieàn sö Phaùp Loa vaø Thieàn sö Huyeàn Quang – moät nhaø thô lôùn cuûa Thích Minh Tueä; YÙ nghóa tích cöïc cuûa ñôøi soáng trong caùi nhìn cuûa caùc thieàn sö ñôøi Traàn cuûa Nguyeãn Theá Ñaêng; Thöû tìm hieåu nguyeân nhaân phaùt trieån ñaïo Phaät thôøi Traàn cuûa Ngoâ Vaên Leä. Thoâng qua caùc baøi vieát rieâng bieät, caùc taùc giaû ñaõ phaân tích nhöõng döõ kieän, lyù giaûi nhöõng vaán ñeà laøm neân nhöõng giaù trò ñaëc tröng cuûa Thieàn hoïc ñôøi Traàn, maø noåi baät laø Thieàn phaùi Truùc Laâm, goùp phaàn cuøng daân toäc laøm raïng rôõ trang söû nöôùc nhaø. Trong ñoù phaûi keå ñeán ngoïn ñuoác Thieàn hoïc Traàn Thaùi Toâng, moät ngöôøi haønh xöû vieân dung caû ñôøi laãn ñaïo. Tieáp noáâi aùnh tueä ñaêng aáy laø cö só Tueä Trung, moät taâm hoàn sieâu thoaùt, coù theå hoaø aùnh saùng cuûa mình vaøo trong coõi ñôøi buïi baëm. Vaø Traàn Nhaân Toâng ñaõ thöøa keá tö töôûng Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung, Traàn Thaùnh Toâng ñöùng ra laõnh ñaïo toaøn daân khaùng chieán choáng quaân Nguyeân Moâng, trôû thaønh vò anh huøng
8 cuûa daân toäc, moät vò Toå khai saùng doøng Thieàn Truùc Laâm mang baûn saéc ñaëc thuø Vieät Nam. Keá thöøa ngoâi vò Toå thöù hai cuûa Thieàn phaùi laø Phaùp Loa, moät con ngöôøi chöùa saün tuùc duyeân vôùi ñaïo Thieàn, taän tuî vôùi söï nghieäp hoaèng phaùp, laàn ñaàu tieân thieát laäp moät Giaùo hoäi thoáng nhaát veà moâ hình toå chöùc. Sau ñoù laø Huyeàn Quang laø ngöôøi uyeân thaâm Phaät hoïc, thi só phoùng khoaùng, ñaõ ñöùng ra laõnh ñaïo Thieàn phaùi vôùi cöông vò laø ñeä tam Toå. - Veà baøi töïa saùch Thieàn toâng chæ Nam, TCHN, soá 2 -1997, Nguyeãn Coâng Lyù ñaõ neâu leân giaù trò lòch söû, giaù trò tö töôûng - trieát luaän, giaù trò vaên hoïc, cuûa baøi Thieàn toâng chæ nam töï. Ñaây chính laø cöông lónh cuûa Phaät hoïc Vieät Nam, ñoàng thôøi laø kim chæ nam cho Thieàn phaùi Truùc Laâm hoaït ñoäng. - Coøn trong baøi Thieàn hoïc Lyù - Traàn vôùi baûn saéc daân toäc, TCNCPH, soá 6 -1996 vaø soá 1-1997, Nguyeãn Coâng Lyù ñaõ chæ ra neùt rieâng mang tính ñaëc thuø daân toäc cuûa Thieàn hoïc Vieät Nam thôøi Lyù -Traàn, trong ñoù ñaõ khaúng ñònh taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm coù noäi dung trieát lyù theå hieän tö töôûng Thieàn mang chaát Ñaïi Vieät. - TTNCHN thuoäc Vieän KHXH TP.HCM vôùi coâng trình Tueä Trung Thöôïng só vôùi Thieàn toâng Vieät Nam, Nxb Ñaø Naüng, 2000, taùi baûn, ñaõ taäp hôïp 34 baøi tham luaän cuûa 34 nhaø nghieân cöùu Vaên hoïc, Phaät hoïc, Söû hoïc, Toân giaùo… nhö Traàn Khueâ, Ñoaøn Thò Thu Vaân, Minh Chi, Thích Thanh Kieåm, Thích Thanh Töø, Thích Phöôùc Sôn, Thích Thanh Töø, Thích Phöôùc An, Thích Giaùc Toaøn, Traàn Thanh Ñaïm, Traàn Tuaán Maãn, Hoà Leâ, Traàn Hoàng Lieân… Trong caùc baøi vieát, caùc taùc giaû ñaõ thoáng nhaát Tueä Trung laø thieàn gia, nhaø thô, nhaø tö töôûng, nhaø quaân söï, vò thaày cuûa Sô Toå Truùc Laâm, chöùng toû Tueä Trung laø moät ngoâi sao saùng cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm noùi rieâng, Thieàn toâng Ñaïi Vieät noùi chung, coù aûnh höôûng chi phoái maïnh meõ caû Phaät giaùo vaø trieàu ñình nöôùc ta baáy giôø. Thoâng qua vieäc nghieân cöùu con ngöôøi vaø taùc phaåm Tueä Trung Thöôïng só, caùc taùc giaû caùc baøi vieát ñaõ chæ ra chuû tröông ñöôøng loái hoaït ñoäng cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm laø cô sôû ñeå chæ ra ñaëc tröng Thieàn hoïc Vieät Nam khaùc haún Thieàn toâng Trung Hoa. - Caùc coâng trình cuûa Leâ Maïnh Thaùt sau naøy nhö Toaøn taäp Traàn Nhaân Toâng, Nxb TP. HCM, 2000; Toaøn taäp Traàn Thaùi Toâng, Nxb Toång hôïp TP. HCM, 2004 vaø Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, taäp III, Nxb TP. HCM, 2005, taùc giaû ñaõ phaân tích vaø chöùng minh veà caùc hoaït ñoäng cuûa Phaät giaùo Ñaïi Vieät maø chuû theå laø Thieàn phaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn. Thoâng
9 qua vieäc giôùi thieäu con ngöôøi, saùch löôïc, quan ñieåm veà chính trò, veà Thieàn, veà nghi thöùc haønh trì, keå caû nhöõng ñoùng goùp veà vaên hoïc, vaên hoaù cuûa Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung, Traàn Nhaân Toâng…, taùc giaû ñaõ khaúng ñònh Thieàn phaùi Truùc Laâm laø moät Thieàn phaùi coù tö töôûng vaø lòch söû truyeàn thöøa lieân tuïc töø khi thaønh laäp cho ñeán nay. Ngoaøi ra, caùc coâng trình coøn giôùi thieäu baûn dòch, keøm theo nguyeân baûn chöõ Haùn cuûa caùc taùc giaû Thieàn phaùi giuùp cho ngöôøi ñoïc deã daøng nghieân cöùu. Noùi chung, ñaây laø nhöõng coâng trình coù giaù trò hoïc thuaät, taøi lieäu tham khaûo ñaùng tin caäy cho nhöõng ai nghieân cöùu lòch söû Thieàn phaùi, cuõng nhö xaùc ñònh neàn taûng tö töôûng laøm neân baûn saéc daân toäc. - Nguyeãn Thò Queá vieát Traàn Nhaân Toâng – Ñöùc Phaùp vöông cuûa Vieät Nam theá kyû XIII, TCNCTG, soá 3, 2002, trình baøy khaùi nieäm “Dharma Raja” (Phaùp vöông) y cöù vaøo kinh Phaùp Hoa ñeå toân vinh Traàn Nhaân Toâng laø vò Phaùp vöông (Phaät), ñaõ laøm raïng rôõ Phaät giaùo Vieät Nam. - Leâ Cung vieát Theâm moät soá suy nghó veà söï nghieäp cuûa Traàn Nhaân Toâng, NSGN, soá 97, 2004. Töø ñieåm nhìn lòch söû, taùc giaû phaân tích tö töôûng yeâu nöôùc, keát hôïp tö töôûng Thieàn hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng trong söï nghieäp giöõ nöôùc, döïng nöôùc vaø môû nöôùc. - Ngoaøi ra, coâng trình Traàn Nhaân Toâng – vò vua Phaät Vieät Nam, laø tuyeån taäp bao goàm nhieàu taùc giaû, do Nxb Toång hôïp TP. HCM xuaát baûn naêm 2004 ñaõ coù caùc baøi vieát ñeà caäp ñeán Traàn Nhaân Toâng qua töøng ñieåm nhìn khaùc nhau töø goùc ñoä laø thieàn sö, nhaø vaên hoaù, laø vò Phaät, nhöng coù ñieåm chung laø tö töôûng vaø haønh ñoäng cuûa oâng laø tö töôûng maø Thieàn phaùi Truùc Laâm chuû tröông ñaõ goùp phaàn laøm neân Phaät giaùo vaø vaên hoaù Ñaïi Vieät trong doøng chaûy vaên hoaù Vieät Nam. 2.3. Tình hình nghieân cöùu taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm ôû goùc ñoä vaên hoïc: - Bình luaän saùch Khoaù hö cuûa Nguyeãn Troïng Thuaät ñaêng treân taïp chí Nam Phong, taäp XXXIII, soá 189, thaùng 10, naêm 1933. ÔÛ baøi vieát naøy, taùc giaû ñaõ trình baøy nhaän thöùc cuûa mình veà noäi dung tö töôûng ngheä thuaät taùc phaåm Khoaù hö luïc cuûa Traàn Thaùi Toâng. - Trong coâng trình Vaên hoïc Vieät Nam: Vaên hoïc ñôøi Traàn cuûa Ngoâ Taát Toá, Nxb Mai Lónh, 1942, ôû lôøi giôùi thieäu thaønh töïu cuûa vaên hoïc ñôøi Traàn, Ngoâ Taát Toá coù ñieåm qua ñoâi neùt veà taùc giaû Traàn Thaùi Toâng vôùi Khoaù hö luïc; giôùi thieäu taùc giaû, taùc phaåm cuûa Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Nhaân Toâng vaø trích daãn moät soá baøi thô tieâu bieåu cuûa hai taùc giaû naøy.
10 - Tuyeån taäp 40 naêm Taïp chí Vaên hoïc 1960-1999, taäp 2, Vaên hoïc coå – caän ñaïi, Nxb TP. HCM, 1999 coù taäp hôïp caùc baøi: Thöû ñaët laïi moät soá vaán ñeà trong nghieân cöùu taùc gia, taùc phaåm xöa cuûa Ñinh Gia Khaùnh; Tìm hieåu ñaëc ñieåm cuûa tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam qua caùc taùc phaåm vaên hoïc thôøi Lyù - Traàn cuûa Taàm Vu; Chöõ Noâm ôû thôøi Lyù - Traàn cuûa Ñaøo Duy Anh; Tìm hieåu vaên phuù ôû thôøi kyø Traàn – Hoà cuûa Traàn Leâ Saùng; Vaán ñeà vaên baûn hoïc caùc taùc phaåm vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Haø Vaên Taâán; Thieàn sö Huyeàn Quang vaø con ñöôøng traàm laëng cuûa muøa thu cuûa Thích Phöôùc An; Quan nieäm veà con ngöôøi trong thô Thieàn Lyù - Traàn cuûa Ñoaøn Thò Thu Vaân. Noäi dung khaûo cöùu caùc baøi vieát treân, böôùc ñaàu ñaõ giuùp chuùng ta khaùi quaùt ñöôïc noäi dung tö töôûng vaø ngheä thuaät trong taùc phaåm thô vaên cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm; hoaëc chæ ra caùch ñaët vaán ñeà tieáp caän taùc giaû, taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi naøy töø ñieåm nhìn nghieân cöùu theå loaïi, ngoân ngöõ, ñoái chieáu vaên baûn. - Ñaëng Thai Mai vôùi baøi Moái quan heä laâu ñôøi vaø maät thieát giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác coâng boá treân TCVH, soá 7, 1961, ñaõ noùi roõ vieäc taùc ñoäng qua laïi giöõa thô vaên thôøi Lyù - Traàn, trong ñoù coù thô vaên cuûa caùc taùc giaû Thieàn phaùi vaø thôøi Ñöôøng Toáng cuûa Trung Quoác. Cuõng treân TCVH, soá 6, 1974, Ñaëng Thai Mai vôùi baøi Maáy ñieàu taâm ñaéc trong khi ñoïc laïi thô vaên cuûa moät thôøi ñaïi, ñaõ khaùi quaùt vaên hoïc nöôùc ta ñöôïc chia laøm ba thôøi kyø: Thôøi kyø ñaàu töø theá kyû III tröôùc CN ñeán theá kyû X sau CN, thôøi kyø thöù hai töø XI – giöõa XIX, thôøi kyø thöù ba töø theá kyû XIX ñeán ñaàu XX. Trong ñoù, taùc giaû chæ ra söï taùc ñoäng cuûa giaù trò noäi dung tö töôûng, ngheä thuaät vaên hoïc thôøi Traàn ñaõ goùp phaàn laøm neân lòch söû vaên hoïc nöôùc nhaø vôùi söï goùp maët cuûa vaên thô Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung, Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang. - Sau ñoù, laø moät loaït baøi cuûa Nguyeãn Hueä Chi baøn veà vaên hoïc Lyù - Traàn ñaêng treân TCVH nhö: Töø nghóa roäng vaø heïp cuûa hai chöõ “Vaên hoïc” trong quaù khöù, ñeán vieäc phaân loaïi caùc loaïi hình vaên hoïc Lyù - Traàn, TCVH, soá 5, 1976; Traàn Tung, moät göông maët laï trong laøng thô Thieàn thôøi Lyù – Traàn, TCVH, soá 4, 1977; Caùc yeáu toá Phaät Nho Ñaïo ñöôïc tieáp thu vaø chuyeån hoaù nhö theá naøo trong ñôøi soáng tö töôûng vaø vaên hoïc thôøi ñaïi Lyù - Traàn, TCVH, soá 6, 1978; Ñeà nghò moät caùch hieåu moái quan heä giöõa vaên hoïc ñôøi Traàn vaø cuoäc khaùng chieán choáng xaâm löôïc ñôøi Traàn, TCVH, soá 3 vaø 4, 1986; Hieän töôïng hoäi nhaäp vaên hoaù döôùi thôøi Lyù – Traàn, TCVH, soá 2, 1992; Hieän töôïng hoäi nhaäp vaên hoaù döôùi thôøi Lyù – Traàn nhìn töø
11 trung taâm Phaät giaùo tieâu bieåu Quyønh Laâm, NSGN, soá 97, 2004… Caùc baøi vieát noùi treân cuûa taùc giaû cho ta caùi nhìn khaùi quaùt veà vaên hoïc Phaät giaùo thôøi Lyù Traàn, trong ñoù coù vaên thô cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm. Ñoàng thôøi taùc giaû cuõng khaùm phaù caùc giaù trò chieàu saâu cuûa noäi dung tö töôûng trieát lyù, ñaïo ñöùc nhaân sinh Phaät giaùo, nhaát laø hình töôïng con ngöôøi ñeå xaùc ñònh taàm cao cuûa moät neàn vaên hoïc vôùi caùc giaù trò ngheä thuaät thaåm myõ thôøi ñaïi. Taïi ñaây, heä thoáng theå loaïi vaên hoïc thôøi Lyù - Traàn, loaïi hình taùc giaû thieàn sö, moái lieân heä aûnh höôûng qua laïi giöõa vaên hoïc Thieàn Trung Hoa vaø Vieät Nam cuõng ñöôïc taùc giaû quan taâm nghieân cöùu, ñònh höôùng moät caùch cuï theå. - Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam (theá kyû X ñeán ñaàu theá kyû XVIII), tuû saùch ÑHSP, Nxb Giaùo duïc, taùi baûn 1976, Buøi Vaên Nguyeân (chuû bieân) khi vieát veà vaên hoïc Lyù - Traàn (theá kyû X – XIV) coù neâu nhaän ñònh khaùi quaùt caùc taùc phaåm, taùc giaû cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm nhö Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Nhaân Toâng, Tueä Trung, Phaùp Loa, Huyeàn Quang vaø caùc taùc phaåm tieâu bieåu. Sau ñoù, trong Vaên hoïc Vieät Nam töø theá kyû X ñeán ñaàu theá kyû XVIII cuõng do Buøi Vaên Nguyeân chuû bieân, Nxb Giaùo duïc, HN, 1989, coù laëp laïi nhaän ñònh treân, coù ñieàu giôùi thieäu caùc taùc phaåm cuûa caùc taùc giaû saâu hôn so vôùi giaùo trình tröôùc ñoù. Cuõng vaäy, trong giaùo trình Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû X ñeán ñaàu theá kyû XVIII, 2 taäp, Nxb ÑH & THCN, HN, 1977, do Ñinh Gia Khaùnh, Buøi Duy Taân, Mai Cao Chöông bieân soaïn vaø trong giaùo trình Vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam, saùch ÑHSP TP. HCM, 1997, do Leâ Trí Vieãn chuû bieân ñeàu coù giôùi thieäu qua veà vaên thô Phaät giaùo Lyù - Traàn, tieâu bieåu laø caùc taùc giaû, taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi trong doøng chaûy vaên hoïc trung ñaïi Vieät Nam. - Trong baøi Tìm hieåu thô vaên cuûa caùc nhaø sö Lyù - Traàn, TCVH, soá 6 -1965, Kieàu Thu Hoaïch ñaõ cho raèng beân caïnh thô vaên ñeà cao yù töï cöôøng daân toäc, tinh thaàn yeâu nöôùc choáng ngoaïi xaâm, thôøi Lyù - Traàn coøn coù thô vaên cuûa caùc thieàn sö, noåi baät laø taùc phaåm cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm; maûng thô vaên naøy coøn coù nhieàu yeáu toá sieâu thoaùt, theå hieän giaùo lyù nhaø Phaät ñöôïc trình baøy döôùi moät hình thöùc ngheä thuaät vaên hoïc sinh ñoäng vaø boùng baåy. - Traàn Thò Baêng Thanh trong baøi Thöû phaân ñònh hai maïch caûm höùng trong doøng vaên hoïc Vieät Nam mang ñaäm daáu aán Phaät giaùo, TCVH, soá 4 -1992, ñaõ ñeà nghò duøng khaùi nieäm “boä phaän vaên hoïc mang daáu aán Phaät giaùo”, chöù khoâng neân duøng khaùi nieäm “doøng vaên hoïc” vaø cho raèng boä phaän vaên hoïc naøy. Cuï theå, vaên thô cuûa Thieàn phaùi mang hai maïch