3
2. Lịch sử vấn đề
Liên quan đến đề tài, có nhiều công trình nghiên cứu về lí thuyết cũng như
ứng dụng.
Trước hết, ta không thể không nhắc đến công trình How to do things with
words (1962) của J. L. Austin, một nhà triết học ngôn từ Anh, đã đi sâu vào nghiên
cứu một cách có hệ thống về bình diện ngữ dụng. Trong quá trình nghiên cứu, ông
nhận thấy rằng có những phát ngôn không thể đánh giá đúng – sai theo tiêu chuẩn
logic và khi phát ngôn, chúng không nhằm mục đích trình bày, miêu tả hay thông
báo về một sự vật, hiện tượng, sự kiện trong hiện thực mà nhằm thực hiện một hành
động nào đó biểu thị ngay trong phát ngôn. Đặc biệt, trên cơ sở phân biệt phát ngôn
ngôn hành và phát ngôn khảo nghiệm, Austin đã tìm ra được bản chất hành động
của ngôn từ. Từ đó, ông đã xây dựng nên “Lí thuyết hành động ngôn từ ” – một lí
thuyết được xem là xương sống cho ngữ dụng học.
Tiếp bước Austin là J. R. Searle với Speech acts (1969). Trong công trình
nghiên cứu của mình, một mặt Searle tiếp tục phát triển lí thuyết hành động ngôn từ
mà Austin đề ra nhưng mặt khác, tác giả chỉ ra những hạn chế, sai lầm mà Austin
mắc phải, từ đó, điều chỉnh lại và bổ sung thêm những phát hiện mới. Cụ thể,
Searle cho rằng việc phân loại các hành động ngôn từ của Austin không ổn vì nó
xảy ra hiện tượng chồng chéo, giẫm đạp lên nhau, nguyên nhân chính là do Austin
đã không đưa ra các tiêu chí phân loại. Trên cơ sở đó, ông đưa ra cách phân loại
khác Austin (các nhóm hành động: representatives: biểu hiện, directives: cầu khiến,
commissives: hứa hẹn, expressives: bày tỏ, declarations: tuyên bố dịch theo Đỗ
Hữu Châu)
Ở Việt Nam, ngữ dụng học và dụng học Việt ngữ được quan tâm nghiên
cứu từ những năm 80 của thế kỉ XX:
Bằng phương pháp nghiên cứu ngữ nghĩa của lời trong ngôn từ tự nhiên,
công trình nghiên cứu Logic ngôn ngữ học (1989) của Hoàng Phê, đã trình bày một
cách khái quát cấu trúc logic – ngữ nghĩa của lời bao gồm tiền giả định, hiển ngôn
và hàm ngôn. Đặc biệt trong quá trình nghiên cứu, Hoàng Phê cho rằng: “từ câu
sang lời, cấu trúc logic – ngữ nghĩa có thể có thay đổi, nội dung ngữ nghĩa có thể
được bố trí lại, giữa các tầng cũng như trong nội bộ mỗi tầng và thường có phát
