Luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để luật hóa phát hành Tiền số quốc gia ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG HỢP ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

CHỬ MINH TUẤN

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

ĐỂ LUẬT HÓA PHÁT HÀNH TIỀN SỐ QUỐC GIA

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số chuyên ngành: 8380107

Thành Phố Hồ Chí Minh – Tháng 05/2023

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG HỢP ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

CHỬ MINH TUẤN

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

ĐỂ LUẬT HÓA PHÁT HÀNH TIỀN SỐ QUỐC GIA

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số chuyên ngành: 8380107

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VIÊN THẾ GIANG

Thành Phố Hồ Chí Minh – Tháng 05/2023

(i)

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là Chử Minh Tuấn, học viên lớp Cao học Khóa 2, chuyên ngành Luật Kinh tế,

Khoa Sau đại học, Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh, là tác giả của Luận văn

Thạc sĩ Luật Kinh tế với đề tài “Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để luật hóa phát

hành Tiền số quốc gia ở Việt Nam”

Tôi cam đoan tất cả các nội dung được trình bày trong Luận văn này là kết quả nghiên

cứu độc lập của cá nhân tôi, dưới sự hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học. Trong luận

văn có sử dụng, trích dẫn ý kiến, quan điểm khoa học của các tác giả. Các thông tin này

được trích dẫn nguồn cụ thể, chính xác và có thể kiểm chứng. Các số liệu, thông tin được

sử dụng trong Luận văn là hoàn toàn khách quan và trung thực.

Học viên thực hiện

CHỬ MINH TUẤN

(ii)

LỜI CẢM ƠN

Luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế này không chỉ là kết quả từ sự học tập, nghiên cứu

nghiêm túc, mà còn là tấm lòng biết ơn chân thành mà học viên xin kính gửi tới các Thầy/

Cô giáo Khoa Sau đại học, Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, những bậc ân sư

đã truyền thụ, chỉ dẫn, động viên, tận tình giúp đỡ để học viên hoàn thành chương trình.

Với truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “Tôn sư trọng đạo”, học viên xin bày tỏ

lòng tri ân sâu sắc tới TS. Bùi Hữu Toàn (GV môn Khoa học pháp lý), TS Ông Văn Năm

(GV môn Triết học), TS. Đặng Thanh Hoa (GV môn Luật dân sự), TS. Bùi Kim Hiếu (GV

môn Luật lao động), TS. Nguyễn Thị Kim Thoa (GV môn Luật doanh nghiệp) và các Thầy/

Cô khác, đã chia sẻ những tri thức, kinh nghiệm, hiểu biết quý báu, giúp học viên trang bị

phương pháp tư duy đúng đắn, phương pháp nghiên cứu/ học tập khoa học và phương pháp

ứng dụng hiểu biết pháp luật hiệu quả vào công việc, học tập và cuộc sống. Những tri thức,

kinh nghiệm nền tảng này sẽ là hành trang thiết thực giúp học viên trên chặng đường nghiên

cứu ở những bậc học tiếp theo.

Trong quá trình học tập, học viên và các bạn lớp Cao học LKT - Khóa 2 nhận được

sự giúp đỡ vô cùng quý giá từ các Thầy ở Khoa sau đại học, để vượt qua những khó khăn,

rào cản, thách thức khi lớp bắt đầu trong mùa dịch Covid 2021, sau đó trở lại bình thường,

chuẩn bị đề cương và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Sự tận tình giúp đỡ, chỉ bảo chu đáo,

và tạo điều kiện về cơ sở vật chất của Giáo viên chủ nhiệm lớp: ThS. Lê Phan Thanh Hiệp

và ThS. Trần Hữu Thuận, và Phó Trưởng Khoa SĐH - TS. Phùng Văn Ứng mang ý nghĩa

động viên tinh thần rất lớn cho tất cả học viên và khó giãi bày hết.

Sau cùng, học viên xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Viên Thế Giang – GV môn

Luật Ngân hàng và Tài chính, người thầy đạo đức, chính trực, kinh nghiệm phong phú, hiểu

biết chuyên môn sâu rộng, thiện xảo trong nghiên cứu khoa học, đã truyền cảm hứng và

tinh thần đam mê khoa học chân chính để học viên lựa chọn Tiền số NHTW làm đề tài

nghiên cứu cho Luận văn Thạc sĩ này.

Em xin cảm ân và bày tỏ sự kính mến tới các Thầy, các Cô!

Học viên: CHỬ MINH TUẤN

(iii)

TÓM TẮT LUẬN VĂN

Luận văn này nghiên cứu về quan điểm và định hướng xây dựng pháp luật về phát

hành Tiền số NHTW của Ngân hàng Trung ương và Chính phủ một số quốc gia. Luận văn

cũng xem xét Tiền số NHTW dưới góc độ pháp lý, các Đạo luật điều chỉnh việc phát hành

Tiền số NHTW, những ảnh hưởng thiết kế kỹ thuật của Tiền số NHTW tới các vấn đề pháp

lý. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra những vấn đề pháp lý mà các cơ quan làm luật của Việt

Nam có thể tham khảo trong quá trình xây dựng các quy định pháp luật về Tiền số quốc

gia, tạo tiền đề cho việc phát hành Tiền số quốc gia (“Tiền số VNĐ”) trong tương lai.

Ngoài ra, với giả định NHNN Việt Nam sẽ thúc đẩy phát hành Tiền số VNĐ trong

tương lai, luận văn đã đưa ra những đề xuất cụ thể về nội dung pháp luật cần xem xét điều

chỉnh, gồm:

i) Nhận diện các nhóm quy định pháp luật hiện tại của Việt Nam sẽ bị tác động

nếu Việt Nam quyết định phát hành Tiền số quốc gia;

ii) Đề xuất các nội dung thay đổi, điều chỉnh cụ thể trong những văn bản pháp

luật hiện hành để phù hợp với việc phát hành Tiền số quốc gia và

iii) Đề xuất tên gọi các Chương và Điều trong dự thảo Luật Tiền số quốc gia để

phục vụ cho các hoạt động nghiên cứu sau này của học viên hoặc những nhà

nghiên cứu khác.

Khung lý thuyết nền tảng phục vụ cho quá trình nghiên cứu, gồm: i) Lý thuyết về

Tiền, ii) Lý thuyết về chức năng phát hành và quản lý lưu thông tiền của NHTW và iii) Lý

thuyết xây dựng văn bản quy phạm pháp luật.

Từ khóa: Tiền số ngân hàng trung ương, Tiền kỹ thuật số, Tiền điện tử, Tiền số quốc gia,

Luật Tiền số quốc gia, Phát hành tiền.

(iv)

ABSTRACT

This master thesis aims to explore legal views and policy directions of some central

banks and goverments on formulating legislative documents in regard with CBDC

insusance. The thesis also examines CBDC from legal perspectives and analyze the CBDC

Act and the implications of CBDC technical designs on some fundamental legal issues.

Based on such, the thesis synthesize concisely a number of legal matters that legislative

branch of the Vientamese governement would have to consider during the process of

formulating National Digitial Currency Act (“VND Digital Currency Act”), if any in the

future.

Moreover, given the assumption that the State Bank of Vietnam would issue VND

Digital Curreny in the course of time, the paper also suggests specific legal works required

to carry out, e.g.:

i) Identifing the groups of Vietnamese legislative documents that will be

impacted by the issuance of National Digital Currency;

ii) Proposing specific changes and adjustments in current legal documents to fit

with National Digital Currency issuance;

iii) Illustrating examplary names of Chapters and Articles for the draft of

National Digital Currency Act for future research activities conducted by

other students or researchers.

The underlying theoretical frameworks used in this paper include: i) Theory of

Money, ii) Theory of the Central Bank’s functions in issuing and managing money

circulation and iii) Theory of formulating and promulgating normative regulations and laws.

Key words: Central bank digital currency, Cryptocurrencies, Digital Currency, National

Digital Currency, National Digital Currency Act, Money Issuance.

(v)

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Viết đầy đủ (Tiếng Anh) Dịch nghĩa (Tiếng Việt)

CBDC Central Bank Digital Currency Tiền số Ngân hàng Trung ương 1

Distributed Leger Technology Công nghệ sổ cái phân tán DLT 2

European Central Bank Ngân hàng Trung ương Châu Âu ECB 3

e-CYN e-Chinese Yuan Tiền số Nhân dân tệ 4

Federal Reserves Cục dự trữ liên bang Mỹ FED 5

International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế. IMF 6

PBOC People’s Bank of China Ngân hàng nhân dân Trung Quốc 7

Sovereign Currency Tiền số quốc đảo Marshall SOV 8

US Dollar Dollar Mỹ USD 9

10 WB World Bank Ngân hàng thế giới

STT Viết tắt Viết đầy đủ

NHTW Ngân hàng Trung ương 1

NHTM Ngân hàng Thương mại 2

QPPL Quy phạm pháp luật 3

TCTD Tổ chức tín dụng 4

VBQPPL Văn bản quy phạm pháp luật 5

(vi)

CÁC ĐỊNH NGHĨA Account-based CBDC – Tiền số NHTW dựa trên công nghệ tài khoản: là Tiền số

mà NHTW cung cấp cho người dùng, được giữ tập trung trên các tài khoản tại NHTW,

hoặc tại tài khoản tại một tổ chức tài chính được ủy quyền, hoặc được giữ trên tài khoản tại

các trung gian khác được NHTW ủy quyền.

CBDC system – Hệ thống Tiền số NHTW: là hệ thống thực hiện, thanh toán bù trừ,

quyết toán hoặc ghi lại các khoản thanh toán Tiền số NHTW, bao gồm nền tảng hệ thống,

đơn vị điều hành, người tham gia và nhà cung cấp dịch vụ; quy tắc pháp lý và quản trị; các

hoạt động vận hành và quy trình thủ tục.

Central Bank Digital Currency (CBDC) – Tiền số Ngân hàng Trung Ương (Tiền

số NHTW): là một nghĩa vụ nợ của NHTW, được NHTW phát hành như là một công cụ

thanh toán pháp định, được số hóa và lữu trữ trên sổ cái tập trung hoặc phi tập trung, được

yết làm thước đo giá trị, theo yêu cầu của người nắm giữ có khả năng chuyển đổi thành tiền

vật lý hoặc thành tiền gửi tại NHTM hoặc các tiền tệ khác, tại các thực thể được cấp phép.

Cryptocurreny - Tiền kỹ thuật số mã hóa: là Tiền ảo (Virtual currency) có khả

năng chuyển đổi, quản lý phi tập trung và được bảo vệ bằng thuật toán mã hóa.

Digital currency - Tiền số: là một cách biểu hiện kỹ thuật số của Tiền ảo (không

pháp định) và Tiền điện tử (có tính pháp định).

DLT-based CBDC – Tiền số NHTW dựa trên công nghệ sổ cái phân tán: được

lưu giữ trên một sổ cái được sao chép và chia sẻ giữa nhiều thành viên. Quyền xác minh

và/hoặc thực hiện các giao dịch có thể được trao cho một nhóm thành viên được chọn

(“được cấp phép”) hoặc bởi tất cả những thành viên tham gia mạng (“không cần cấp phép”).

Sổ cái dựa trên công nghệ sổ cái phân tán có thể được truy cập bởi bất kỳ ai (“công khai”)

hoặc bị hạn chế đối với một nhóm người tham gia được chọn (“nhóm riêng”).

Electronic Money - Tiền điện tử: là bản ghi số tiền hoặc giá trị tài chính của người

tiêu dùng được lưu trữ trong các hệ thống thanh toán như: thẻ trả trước, thiết bị di động,

hoặc trên máy tính dưới dạng tài khoản của ngân hàng hoặc các tổ chức phi ngân hàng, nó

thể hiện nghĩa vụ nợ của bên phát hành đối với bên nắm giữ.

(vii)

E-wallet/ Digital Wallet - Ví điện tử: là một tài khoản điện tử định danh do các tổ

chức cung cấp dịch vụ trung gian thanh toán tạo lập trên vật mang in (như chip điện tử, sim

điện thoại di động, máy tính…) cho phép lưu trữ một giá trị tiền tệ tương đương với số tiền

được chuyển khoản từ tài khoản thanh toán của khách hàng tại ngân hàng vào tài khoản

đảm bảo thanh toán của tổ chức cung ứng dịch vụ điện tử theo tỷ lệ 1:1. (khoản 1, Điều 1,

của Nghị định 80/2016/NĐ-CP, ngày 01/07/2016).

Epayment infrastructure services - Dịch vụ hạ tầng thanh toán gồm: dịch vụ

chuyển mạch, dịch vụ bù trừ điện tử, dịch vụ cổng thanh toán điện tử.

Fiat Currency - Tiền định danh: là loại tiền tệ mà giá trị của nó không được hỗ trợ/

đảm bảo bởi bất cứ loại hàng hóa vật chất nào, ví dụ như vàng, bạc…

Legal Tender - Pháp định: là được pháp luật thừa nhận như một công cụ thanh

toán mà không thể bị từ chối bởi bất kỳ ai khi công cụ đó được sử dụng cho mục đích thanh

toán các khoản nợ, hoặc nghĩa vụ tài chính được ghi theo cùng đơn vị tiền tệ đó.

Stable coin - Đồng tiền ổn định: là một loại tiền điện tử do tư nhân phát hành, mà

giá trị của nó được đảm bảo một phần bằng (các) tài sản khác, nhằm duy trì giá trị gần theo

tỷ lệ 1:1 với một đồng tiền pháp định.

Non-cash payment instruments - Phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt

bao gồm: Séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, thẻ ngân hàng và các phương tiện thanh toán

khác theo quy định của NHNN (khoản 1, Điều 1, của Nghị định 80/2016/NĐ-CP, ngày

01/07/2016).

Payment services - Dịch vụ thanh toán bao gồm: dịch vụ chuyển tiền điện tử; thu

hộ chi hộ; ví điện tử. theo Thông tư 39/2014/TT-NHNN ngày 11/12/2014.

Retail CBDC – Tiền số NHTW bán lẻ: là tiền số do NHTW của một quốc gia, hoặc

1 liên minh tiền tệ, phát hành với mục đích để công chúng sử dụng trong các hoạt động

thanh toán hàng ngày, tương tự như tiền giấy, tiền kim loại.

Retail payment – Thanh toán bán lẻ: là các khoản thanh toán bán lẽ giữa hộ kinh

doanh, doanh nghiệp vừa và nhỏ và giữa các cơ quan của chính phủ.

Smart Contract – Hợp đồng thông minh : là một thỏa thuận giữa hai hoặc nhiều

bên để thiết lập, thay đổi hoặc chấm dứt các quyền và nghĩa vụ pháp lý, trong đó một số

(viii)

hoặc tất cả các điều khoản và điều kiện được ghi lại, thực thi và/hoặc bảo đảm bằng thuật

toán máy tính trong một môi trường phần mềm chuyên dụng.

Token - Chuỗi số mã hóa: là một đơn vị kế toán trong mạng chuỗi khối được sử

dụng để biểu thị số dư kỹ thuật số trong một tài sản cụ thể hoặc để giải thích cho các tài sản

kỹ thuật số có thể hoán đổi cho nhau. Những chuỗi số mã hóa thường được sử dụng để tạo

các công cụ phái sinh dựa trên sổ cái phân tán.

Token-based CBDC – Tiền số NHTW dựa trên công nghệ chuỗi số mã hóa: là

Tiền số được tạo dưới dạng chuỗi số mã hóa, là một biểu thị giá trị được gói gọn trong một

bản ghi kỹ thuật số. Việc chuyển mã thông báo từ người dùng này sang người dùng khác

không yêu cầu đối chiếu hai cơ sở dữ liệu mà bao gồm việc chuyển quyền sở hữu gần như

ngay lập tức thông qua một hệ thống, rất giống với việc chuyển tiền mặt từ người này sang

người khác.

Wholesale CBDC – Tiền số NHTW bán buôn: là tiền số được NHTW của một

quốc gia, hoặc 1 liên minh tiền tệ, phát hành với mục đích để các định chế tài chính sử dụng,

ví dụ ngân hàng, các tổ chức tài chính phi ngân hàng, cho hoạt động thanh toán các giao

dịch có giá trị lớn.

Virtual Currency - Tiền ảo: là một cách biểu hiện kỹ thuật số của giá trị có thể

được trao đổi và có các chức năng như i) phương tiện trao đổi, ii) làm thước đo giá trị và

iii) phương tiện cất trữ giá trị, nhưng lại không có tính pháp định để thực hiện thanh toán

hợp lệ và hợp pháp đối với các nghĩa vụ nợ. Tiền ảo không được phát hành cũng như bảo

đảm bởi bất kỳ một chính phủ nào và chỉ có 3 chức năng trên khi mà cộng đồng người sử

dụng tiền ảo cùng thừa nhận với nhau các chức năng này.

Wholesale payment– Thanh toán bán buôn: là các khoản thanh toán có giá trị lớn

được thực hiện giữa các tổ chức tài chính (ví dụ: ngân hàng, quỹ hưu trí, công ty bảo hiểm)

và/hoặc các tập đoàn lớn (thường là đa quốc gia). Hoạt động thanh toán bán buôn cũng có

thể là kết quả của việc tổng hợp nhiều giao dịch bán lẻ. Một số khu vực tài phán sử dụng

cách phân loại này đối với hệ thống xử lý các khoản thanh toán có giá trị lớn.

(ix)

Các định nghĩa được sử dụng từ các tài liệu nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, gồm:

1. Central Bank Digital Currency – Background Technical Note, World Bank Group

(11/2021)

2. Central Bank Digital Currency – A Payment Perspectives , World Bank Group

(11/2021)

3. Central Bank Digital Currencies for Cross-boarder Payments – A review of current

experiement and ideas, World Bank Group (11/2021)

(x)

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................................... ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN ..................................................................................................... iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................................ v

CÁC ĐỊNH NGHĨA ............................................................................................................ vi

LỜI NÓI ĐẦU ...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................... 1

2. Giả thuyết và câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 3

3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4

4. Các phương pháp tiến hành nghiên cứu ........................................................................ 5

5. Ý nghĩa và ứng dụng ...................................................................................................... 6

NỘI DUNG........................................................................................................................... 8

CHƯƠNG 1 - SỰ RA ĐỜI CỦA TIỀN SỐ NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG VÀ TỔNG

QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................................................................... 8

1.1. Sự ra đời và việc xem xét phát hành Tiền số NHTW của các quốc gia ................. 8

1.1.1. Sự phổ biến của tiền kỹ thuật số mã hóa (cryptocurrencies) ........................... 8

1.1.2. Sự đi lên của tiền điện tử, tiền kỹ thuật số mã hóa tư nhân và những hệ lụy 12

1.1.3. Cân nhắc của các quốc gia trong phát triển Tiền số Ngân hàng trung ương19

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ........................................................................... 21

1.2.1. Tình hình nghiên cứu ở quốc tế ...................................................................... 21

1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ................................................................... 27

1.2.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................... 32

1.3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu ................................................................................... 33

1.3.1. Cơ sở lý thuyết về Tiền ................................................................................... 34

1.3.2. Cơ sở lý thuyết về Chức năng phát hành, quản lý lưu thông tiền củaNHTW 38

1.3.3. Cơ sở lý thuyết về Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật ............................ 49

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................................... 54

(xi)

CHƯƠNG 2 - CÁC VẤN ĐỀ PHÁP LÝ TRONG PHÁT HÀNH TIỀN SỐ NGÂN

HÀNG TRUNG TƯƠNG TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA ...................................................... 56

2.1. Khái niệm và lý thuyết pháp lý về Tiền số Ngân hàng trung ương ...................... 56

2.1.1. Định nghĩa và đặc điểm Tiền số Ngân hàng trung ương ............................... 56

2.1.2. Những tác động của Tiền số Ngân hàng trung ương ..................................... 58

2.1.3. Tiền số Ngân hàng trung ương dưới giác độ pháp lý .................................... 61

2.1.4. Thiết kế kỹ thuật của Tiền số Ngân hàng trung ương và ảnh hưởng pháp lý 68

2.2. Phân tích các vấn đề pháp lý liên quan tới Tiền số NHTW tại một số quốc gia .. 72

2.2.1. Tiền số Nhân dân tệ của Ngân hàng trung ương Trung Quốc (PBOC) ........ 72

2.2.2. Tiền số Dollar Mỹ của Ngân hàng trung ương Hoa Kỳ (FED) ..................... 79

2.2.3. Tiền số Ruble của Ngân hàng trung ương Liên Bang Nga ............................ 82

2.2.4. Tiền số Thái Bạt của Ngân hàng trung ương Thái Lan ................................. 87

2.2.5. Phát hành Tiền số NHTW của Cộng hòa Quốc đảo Marshall và Tiền số

NHTW của Quốc gia Thịnh vượng chung Bahamas ................................................... 91

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................................... 99

CHƯƠNG 3 - ĐỀ XUẤT XÂY DỰNG PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH HOẠT ĐỘNG

PHÁT HÀNH TIỀN SỐ QUỐC GIA CỦA VIỆT NAM ................................................ 102

3.1. Nhận diện các quy định pháp luật liên quan đến phát hành và quản lý lưu thông

Tiền số quốc gia tại Việt Nam ...................................................................................... 102

3.2. Các văn bản pháp luật và điều luật cụ thể cần rà soát, phân tích, đánh giá, đề xuất

điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung. ......................................................................................... 103

3.3. Đề xuất một vấn đề được quy định trong nội dung “Luật Tiền số quốc gia” ..... 114

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................................. 117

KẾT LUẬN TOÀN VĂN ................................................................................................ 118

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. i

LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tiền điện tử NHTW/ Tiền kỹ thuật số NHTW (sau đây gọi chung là Tiền số NHTW),

do Chính phủ hoặc NHTW của quốc gia phát hành, là một hiện tượng xã hội có tính mới

mẻ trong lịch sử phát triển tiền tệ thế giới. Từ những tiến bộ của khu vực tư nhân trong

việc sáng tạo ra tiền kỹ thuật số mã hóa (cryptocurrencies), tới những bước đi mạnh mẽ của

các NHTW và cơ quan lập pháp tại nhiều quốc gia đang trong giai đoạn vừa qua đã cho

thấy việc nghiên cứu, phát triển, thử nghiệm và xây dựng khuôn khổ pháp lý cho Tiền số

NHTW tại Việt Nam là rất cần thiết. Qua các phân tích về yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội

và công nghệ tại các Khu vực Châu Âu, Châu Á, Châu Mỹ, tác giả cho rằng xu hướng triển

khai Tiền số NHTW là một nhu cầu tất yếu của các nền kinh tế lớn, kinh tế mở và kinh tế

tăng trưởng dựa trên nền tảng công nghệ, kinh doanh, doanh nghiệp số.

Ở Việt Nam, Bitcoin du nhập vào cộng đồng những người đào tiền (miners) khoảng

những năm 2012, và thu hút mạnh mẽ lượng người dùng lớn vào hai giai đoạn 2017 và

2021. Người dùng Việt Nam, giống như tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản có khả năng

nhận diện và khai thác rất nhanh xu thế phát triển của Bitcoin và các đồng tiền số mã hóa,

đang bùng nổ tăng trưởng trên phạm vi khu vực Châu Á và trên thế giới. Trong xu hướng

tăng giá của Bitcoin và các đồng tiền số khác, rất nhiều hội, nhóm đầu tư tiền ảo, tiền số

được thành lập, bao gồm cả người dùng, nhà đầu tư, người đầu cơ, người tìm hiểu. Số lượng

người dùng đạt hơn 5.9 triệu người1 vào thời điểm cuối 2021 cho thấy cộng đồng người

dùng ở Việt Nam đánh giá cao tiền ảo/ tiền số, và coi đây là một loại tài sản số sinh lời hiệu

quả (bên cạnh các tài sản tài chính truyền thống như cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản,

vàng...).

Rất nhanh, các cơ quan quản lý nhà nước nhận thấy nhiều rủi ro trong hoạt động

giao dịch mua bán Bitcoin và các đồng tiền số mã hóa giữa các cá nhân, và coi đây một

kênh chuyển tiền ra nước ngoài bất hợp pháp, trốn thuế. Bên cạnh đó, do e ngại về khả năng

1 Dẫn theo: Vietnamnet Online, Việt Nam vào top 10 thế giới về tỷ lệ sở hữu tiền mã hoá, truy cập ngày 21/1/2022 tại địa chỉ: https://vietnamnet.vn/viet-nam-vao-top-10-the-gioi-ve-ty-le-nguoi-so-huu-tien-ma-hoa-810533.html

kinh tế Việt Nam có thể bị “coin hóa” (giống như tình trạng Đô la hóa giai đoạn từ 2014

trở về trước), NHNN Việt Nam đã ban hành công văn số 5747/NHNN-PC về việc khẳng

định: “Bitcoin, Litecoin không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp

pháp theo quy định của pháp luật Việt nam” 2 nhằm cảnh báo và ngăn chặn sự phổ biến của

Bitcoin và các đồng tiền số mã hóa tư nhân khác.

Tới đầu 2018, trước xu hướng đầu tư vào Bitcoin và các đồng tiền số/ tiền ảo tiếp

tục tăng cao, Thủ Tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị Số 10/CT-TTg về việc tăng cường

quản lý các hoạt động Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác, trong đó yêu cầu mạnh mẽ

“NHNN Việt Nam chỉ đạo các tổ chức tín dụng, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán không

được thực hiện các giao dịch liên quan đến tiền ảo, phát hiện các giao dịch đáng ngờ lien

quan tới tiền ảo, phối hợp với Bộ Công An trong việc phát hiện, xử lý các hành vi sử dụng

tiền ảo làm tiền tệ, phương tiện thanh toán trái pháp luật” 3.

Ngay sau Chỉ thị của Thủ Tướng, Thống đốc NHNN Việt Nam cũng ban hành Chỉ

thị số 02/CT-NHNN ngày 13/04/2018 về các biện pháp tăng cường kiểm soát các giao dịch,

hoạt động liên quan đến tiền ảo. Chỉ thị này nêu rõ “các tổ chức tín dụng, tổ chức cung ứng

dịch vụ thanh toán, thực hiện dịch vụ thẻ, cấp tín dụng qua thể, hỗ trợ xử lý, thanh toán,

chuyển tiền qua biên giới liên quan tới giao dịch tiền ảo cho khách hàng do có thể phát

sinh những rủi ro về rửa tiền, tài trợ khủng bố, gian lận, trốn thuế; báo cáo kịp thời các

giao dịch đáng ngờ có liên quan tới tiền ảo, rà soát các tổ chức, cá nhân có giao dịch mua

bán, trao đổi tiền ảo, các tổ chức có hoạt động xử lý giao dịch mua bán, trao đổi tiền ảo

và có biện pháp xử lý đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật về phòng chống rửa tiền, chống

tài trợ khủng bố và quản lý ngoại hối” 4.

Sau gần 4 năm (từ 2017) đưa ra các văn bản có tính cấm đoán các hoạt động kinh

doanh, sử dụng tiền ảo/ tiền số như một công cụ thanh toán, giữa 2021, Chính phủ Việt

2 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam số 5747/NHNN-PC ngày 21/7/2017 V/v trả lời kiến nghị của ông Vũ Thái Hà về việc thiết kế trung tâm máy tính Bitcoin, Litecoin và các loại tiền ảo để phúc đáp Công văn 7061/ĐMDN ngày 06/07/2017 của Văn phòng Chính phủ đề nghị Ngân hàng Nhà nước Việt Nam xem xét, xử lý và trả lời ông Vũ Thái Hà về kiến nghị liên quan đến việc thiết kế trung tâm máy tính đào Bitcoin, Litecoin và các loại tiền ảo. 3 Chỉ Thị 10/CT-TTg/ ngày 11/04/2018 của Thủ Tướng chính phủ v/v “Quản lý các hoạt động liên quan tới Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự” 4 Chỉ thị 02/CT-NHNN ngày 13/04/20219 của NHNN Việt Nam v/v “Các biện pháp tăng cường kiểm soát giao dịch, hoạt động liên quan đến tiền ảo”

Nam đã giao NHNN nghiên cứu, xây dựng và thí điểm sử dụng tiền ảo dựa trên công nghệ

chuỗi khối (blockchain) 5. Đây là một bước đi quan trọng, thể hiện sự quan tâm của nhà

nước Việt Nam về việc tạo điều kiện cho đội ngũ các nhà nghiên cứu, các chuyên gia kinh

tế và chuyên gia lập pháp tiến hành đánh giá đầy đủ, toàn diện tính thực tiễn và ứng dụng

công nghệ blockchain trong việc hình thành Tiền số NHTW của Việt Nam (còn có thể gọi

là “Tiền số VNĐ” hoặc “Tiền số quốc gia”). Tới đây, các nghiên cứu về tiền số/ tiền ảo/ tiền

điện tử và tiền số NHTW sẽ tăng lên đáng kể, giúp cơ quan quản lý nhà nước có những

đánh giá đa chiều và góc nhìn đầy đủ vì ý nghĩa thực tiễn của Tiền số NHTW.

Ngoài ra, Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn

2021 – 2025 nhấn mạnh: phát triển các dịch vụ thanh toán hiện đại, ứng dụng thành tựu của

cách mạng công nghiệp lần thứ tư để phát triển đa dạng các sản phẩm, dịch vụ thanh toán

trên nền tảng số hóa, đảm bảo an toàn, bảo mật, mang lại sự thuận tiện cho người sử dụng,

trong đó có nội dung hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế, chính sách về tiền kỹ thuật số

quốc gia6. Theo đó, phát triển thanh toán không dùng tiền mặt dựa trên các sản phẩm, dịch

vụ thanh toán mới, hiện đại, dựa trên ứng dụng những công nghệ cốt lõi như nền tảng giao

diện lập trình ứng dụng mở (Open API), trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn (AI, Big

Data, Data Analytics), điện toán đám mây (Cloud Computing), nhận dạng sinh trắc học

(Biometrics); đẩy mạnh ứng dụng các sản phẩm, dịch vụ thanh toán trên thiết bị di động,

như: thanh toán qua QR Code, mã hóa thông tin thẻ (Tokenization), thanh toán di động

(Mobile Payment), thanh toán phi tiếp xúc (Contactless).

Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn tại một số các quốc gia (như Mỹ, Trung Quốc,

Nga…), và tính mới trong nghiên cứu các nội dung pháp lý của Tiền số NHTW tại Việt

Nam, học viên lựa chọn chủ đề “Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để luật hóa việc

phát hành Tiền số quốc gia ở Việt Nam” làm nội dung nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ,

chuyên ngành Luật Kinh tế của mình.

2. Giả thuyết và câu hỏi nghiên cứu

5 Quyết định 942/QĐ-TTg, ngày 15/06/2021, v/v “Phê duyệt chiến lược phát triển chính phủ điện tử hướng tới chính phủ số giai đoạn 2021-2025, định hướng tới 2030” 6 Quyết định số 1813/QĐ-TTg ngày 28/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ v/v “Phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 2021 – 2025”.

Luận văn được triển khai dựa trên giả thuyết nghiên cứu sau đây:

▪ Xu hướng phát hành Tiền số của NHTW đã được các nước xem xét một cách nghiêm

túc và có những cách thức điều chỉnh khác nhau từ thừa nhận, đang nghiên cứu đến

tạm thời dừng. Mỗi cách thức lựa chọn quyết định lập pháp đều có cơ sở khoa học

và thực tiễn riêng, phù hợp với bối cảnh và điều kiện của từng quốc gia.

▪ Trong điều kiện Việt Nam, việc xem xét nghiên cứu tiền số của ngân hàng trung

ương đã được Chính phủ định hướng. Vấn đề tiếp theo là nghiên cứu, đánh giá toàn

diện và các tác động cụ thể của việc phát hành Tiền số quốc gia (là cách gọi của Tiền

số được NHTW phát hành xét trong bối cảnh Việt Nam) tới các mặt kinh tế, chính

trị, xã hội của Việt Nam, từ đó đưa ra lộ trình phát triển đưa tiền Tiền số quốc gia

vào lưu thông. Việc nghiên cứu xây dựng, ban hành chính sách pháp luật và quy

định pháp luật để luật hoá hoạt động phát hành Tiền số quốc gia vừa là tiền đề và là

đích đến của quá trình này.

▪ Các quy định pháp luật về phát hành, sử dụng, quản lý tiền số của NHTW cần phải

được dựa trên các nền tảng pháp lý rõ ràng, cụ thể.

Để triển khai giả thuyết nghiên cứu nêu trên. Luận văn được thực hiện dựa trên trả

lời các câu hỏi nghiên cứu sau đây:

▪ Bản chất pháp lý của Tiền số NHTW là gì?

▪ Xu hướng ghi nhận và điều chỉnh bằng pháp luật đối với Tiền số NHTW trên thế

giới diễn ra như thế nào?

▪ Cần có những điều kiện kinh tế, pháp lý, hạ tầng kỹ thuật như thế nào để cho việc

phát hành, quản lý và sử dụng Tiền số quốc gia ở Việt Nam (hay còn gọi là “Tiền số

VNĐ”) được triên khai an toàn, hiệu quả?

▪ Nếu tiến hành luật hóa việc phát hành Tiền số quốc gia, thì có các văn bản pháp luật

nào cần phải điều chỉnh/ bổ sung/ ban hành mới nhằm đảm bảo sự đồng bộ và nhất

quán giữa hệ thống các văn bản pháp luật.

3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng:

▪ Các lý thuyết, quan điểm và nghiên cứu cho việc điều chỉnh pháp luật đối với

Tiền số NHTW trên thế giới.

▪ Kinh nghiệm lập pháp đối với tiền kỹ thuật số quốc gia của một số nước.

▪ Pháp luật Việt Nam về hoạt động phát hành phát tiền số của NHNN Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu:

▪ Không gian: ở Việt Nam và một số quốc gia tại Khu vực Châu Âu, Châu Á và

Châu Mỹ

▪ Thời gian: từ năm 2008 đến 2022.

3.3. Mục tiêu nghiên cứu nhằm:

Mục đích nghiên cứu của Luận văn là làm rõ bản chất, đặc điểm của Tiền số NHTW.

Từ kết quả nghiên cứu về bản chất của Tiền số NHTW, luận văn sẽ nhận diện các xu hướng

lập pháp từ kinh nghiệm nghiên cứu, thử nghiệm, phát hành, sử dụng, quản lý tiền số của

một số NHTW trên thế giới và đánh giá khuôn khổ pháp luật Việt Nam về phát hành tiền

và phát hành Tiền số VNĐ, từ đó chỉ ra các vấn đề cần thiết trong quá trình luật hóa hoạt

động phát hành Tiền số của NHNN Việt Nam với mục tiêu phát triển ngành ngân hàng, thị

trường tài chính Việt nam trong bối cảnh số hóa nền kinh tế.

4. Các phương pháp tiến hành nghiên cứu

Tiền tệ là một hiện tượng kinh tế, xã hội có lịch trên dưới 2500 năm nay, và các quy

luật xã hội về tiền có ảnh sâu rộng tới các quốc gia, cộng đồng xã hội, các tổ chức, cá nhân.

Do vậy, khi nghiên cứu các khía cạnh thực tế, pháp lý và pháp luật về Tiền số NHTW trên

thế giới nhằm kết luận, đánh giá khả năng áp dụng và thiết kế khung pháp lý cho Tiền số

NHTW Việt Nam, người nghiên cứu nhận thấy cần có cách tiếp cận nghiên cứu liên ngành

để giải quyết các giả thuyết/ câu hỏi nghiên cứu. Các kiến thức, tài liệu, số liệu phục vụ quá

trình nghiên cứu thuộc các lĩnh vực:

▪ Kinh tế: lý thuyết tiền tệ, kinh tế vĩ mô, tổ chức thị trường tài chính và hoạt động của

NHTW và NHTM.

▪ Khoa học công nghệ: công nghệ chuỗi khối, công nghệ sổ cái phân tán.

▪ Luật công (chính yếu) và Luật tư (bổ sung): Luật NHNN Việt Nam, pháp luật trong

lĩnh vực quản lý hoạt động tài ngân hàng, pháp luật về giao dịch điện tử, bảo vệ

thông tin và dữ liệu người dùng.

Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài gồm:

▪ Phương pháp lịch sử: xem xét quá trình hình thành nên tiền số/ tiền điện tử do tư

nhân và chính phủ tạo ra trong giai đoạn từ 2008 tới 2022. Xác định những nguyên

nhân khách quan, cơ sở hình thành và tạo nên xu hướng phát triển Tiền số NHTW

trên phạm vi một số quốc gia lớn trên thế giới và Việt Nam trong 5-10 năm tiếp theo.

▪ Phương pháp phân tích, tổng hợp: các tài liệu nghiên cứu, bài viết, tham luận của

các nhà nghiên cứu về tiền số NHTW khu vực Châu Âu, Châu Á, Châu Mỹ, các bài

viết của tổ chức tài chính thế giới như IMF, BIS, WorldBank về cơ sở kinh tế, kỹ

thuật và pháp lý của Tiền số NHTW. Mục tiêu nhằm khái quát những vấn đề chung

nhất, chỉ ra tính tương đồng/ khác biệt trong việc xây dựng khuôn khổ pháp lý của

quốc gia về Tiền số NHTW.

▪ Phương pháp diễn dich, quy nạp, logic và hệ thống: nhằm xâu chuỗi các vấn đề lý

thuyết, kinh nghiệm thực tế trong triển khai Tiền số NHTW của các quốc gia lớn

trên thế giới, qua đó rút ra các bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng khuôn khổ

pháp lý, chính sách cho đồng Tiền số NHTW tại Việt Nam.

▪ Phương pháp phân tích logic quy phạm: phương pháp phân tích luật viết được sử

dụng để phân tích, đánh giá các quy định hiện hành của Việt Nam cũng như luật của

một số nước trên thế giới.

▪ Phương pháp so sánh luật học: được sử dụng để so sánh, đối chiếu các xu hướng lập

pháp, các điều kiện kinh tế xã hội là điều kiện để phát hành, quản lý, sử dụng Tiền

số quốc gia ở Việt Nam.

Phương pháp lịch sử, phương pháp phân tích tổng hợp được sử dụng nhiều nhất tại Chương

1, còn phương pháp tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, logic, hệ thống, phương phân tích logic

quy phạm và phương pháp so sánh luật học được sử dụng nhiều trong Chương 2 và 3.

5. Ý nghĩa và ứng dụng

Kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn này nhằm mục đích đóng góp chuyên môn,

lý giải về thực tiễn, lý luận nhằm đề xuất xem xét luật hóa đồng Tiền số VNĐ/ Tiền số quốc

gia của Việt Nam trong một tương lai gần.

Về mặt lý thuyết, luận văn đã chỉ rõ cần sử dụng 3 nhóm lý thuyết nền tảng cần sử

dụng để phân tích hiệu quả các quy định pháp luật về phát hành Tiền số NHTW, bao gồm:

i) Lý thuyết về Tiền, ii) Lý thuyết về vai trò của NHTW trong phát hành, quản lý và lưu

thông tiền và iii) Lý thuyết xây dựng văn bản quy phạm pháp luật.

Về mặt thực tiễn, luận văn đã đánh giá tương đối đầy đủ các hoạt động nghiên cứu,

thử nghiệm, phát triển Tiền số NHTW tại các quốc gia điển hình như: Hoa Kỳ, Trung Quốc,

Nga, Thái Lan, Marshall và Bahamas qua đó đúc rút các kinh nghiệm, những vấn đề pháp

lý liên quan tới hoạt động nghiên cứu, phát triển Tiền số NHTW của các quốc gia này.

Về tính ứng dụng, Luận văn đã phân tích tương đối toàn diện các vấn đề, chỉ rõ

những nội dung pháp lý cụ thể trong nhóm văn bản và nội dung quy phạm pháp luật cần

xem xét điều chỉnh/ bổ sung/ thay thế/ viết mới, phục vụ việc phát hành Tiền số NHTW

trong tương lai. Luận văn cũng đã đề xuất dự thảo tên gọi các Chương và các Điều trong

Luật Tiền số quốc gia để các nhà nghiên cứu tham khảo xây dựng chi tiết (với giả định Việt

Nam sẽ phát hành Tiền số quốc gia trong tương lai (còn gọi là “Tiền số VNĐ”)).

Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận văn nhận thấy chủ đề Tiền số NHTW là

một đề tài khó, có tính chất sâu và rộng về phạm vi xem xét/ đánh giá, đòi hỏi người nghiên

cứu có sự am hiểu chắc về nền tảng lý thuyết kinh tế học, tài chính, tiền tệ, ngân hàng, đồng

thời có hiểu biết và phương pháp áp dụng phân tích phù hợp về các yếu tố xã hội, chính trị

và pháp luật liên quan đến quản lý tiền tệ của NHTW.

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1

SỰ RA ĐỜI CỦA TIỀN SỐ NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG VÀ TỔNG QUAN

TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. Sự ra đời và việc xem xét phát hành Tiền số NHTW của các quốc gia

1.1.1. Sự phổ biến của tiền kỹ thuật số mã hóa (cryptocurrencies)

Lần đầu tiên trong chiều dài lịch sử tiền tệ thế giới gần 2500 năm, có một loại tiền

tên gọi Bitcoin, được phát triển trên nền tảng công nghệ khối (blockchain) và sổ cái phân

tán (distributed ledger), có khả năng giải quyết nhu cầu lưu trữ và chuyển giao giá trị tài

chính của một chủ thể này cho một chủ thể khác một cách trực tiếp mà không cần sử dụng

đến các định chế trung gian như: Ngân hàng Trung ương (NHTW), các ngân hàng thương

mại (NHTM), các định chế tài chính, tổ chức trung gian thanh toán. Bản chất Bitcoin và

các đồng tiền mã hóa số khác (cryptocurrencies) là một cơ chế hình thành hệ thống thanh

toán tiền điện tử ngang hàng giữa các chủ thể trong nền kinh tế (Peer-to-peer Electronic

Cash Payment System) 7 mà mục đích và cơ chế vận hành của nó là giúp các chủ thể này

thực hiện giao dịch trực tiếp với nhau, an toàn, tiết kiệm chi phí và ẩn danh. Cũng bởi những

đặc điểm trên, Bitcoin và nhiều đồng tiền số khác như Ethereum, Litecoin, Ripple, Tether,

US Dollar Coin, Terra, Waves, Binance Coin, Dogecoin, Solana…. được đón chào và ngày

trở nên phổ biến trong các tổ chức, giới đầu tư, kinh doanh và các nhân. Số lượng người

tham gia và sử dụng các đồng tiền số mã hóa tính đến cuối 2021 ước tính đạt 300 triệu

người trên toàn thế giới8 và số lượng đồng tiền số mã hóa đạt hơn 9,972 tính tới 30/06/20229.

Tiền kỹ thuật số được tạo ra trên nền tảng công nghệ chuỗi khối (blockchain) và

7 Satoshi Nakamoto (2008), “A Peer to Peer Electronic Cash Payment’, website: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf 8 Crypto Marketin Sizing (2022); https://assets.ctfassets.net/hfgyig42jimx/5i8TeN1QYJDjn82pSuZB5S/85c7c9393f3ee67e456ec780f9bf11e3/Cryptod otcom_Crypto_Market_Sizing_Jan2022.pdf 9 Trang web thống kê các đồng tiền kỹ thuật số mã hóa tư nhân https://coinmarketcap.com/?page=100. Ngày truy cập: 30/06/2022.

công nghệ sổ cái phân tán (distributed ledger technologies) sẽ giúp cho các bên tham gia

giao dịch trao đổi giá trị tiền tệ một cách trực tiếp, ngang hàng. Sổ cái phân tán nghĩa là

các ghi nhận về lịch sử của các giao dịch và số dư giá trị được thực hiện ở tất cả các điểm

nút (nodes), còn gọi là các thiết bị đầu cuối tham gia mạng hang hàng để xử lý và lưu trữ

thông tin giá dịch. Thay vì giao dịch được xác thực, ghi nhận, lưu trữ bởi 1 đơn vị trung

gian như mô hình truyền thống, toàn bộ các thông tin về giao dịch này sẽ được thực hiện

bởi các thành viên trong mạng đó. Một khi được xác thực bởi toàn bộ thành viên trong

mạng, các thông tin nằm trong sổ cái sẽ được cập nhật trên tất cả các điểm nút. Đây là lý

do tại sao công nghệ khối và sổ cái phân tán giúp tránh các rủi ro về bất đối xứng thông tin

và rủi ro do trung gian thanh toán tạo ra. Thông tin của giao dịch sẽ được lưu trữ trong các

khối, cái sẽ được nối với nhau bởi các hashvalue.

Liên quan đến quá trình xác thực, công nghệ khối đang chia thành hai hệ thống.

▪ Blockchain mở (Permissionless): tất cả mọi người tham gia hệ thống, mạng lưới kết

nối với nhau mà không cần sự cho phép của bất cứ ai, thông tin về giao dịch sẽ được

minh bạch với tất cả các thành viên.

▪ Blockchain đóng (Permissioned): bất cứ một thành viên (một node) sẽ cần phải được

sự chấp thuận của một đơn vị trung tâm. Việc truy cập, xác thực và lưu giữ thông tin

phải được phép.

Việc cho phép truy cập và đọc dữ liệu cũng sẽ chia công nghệ khối thành hai nhóm:

▪ Blockchain riêng tư (private): chỉ có các thành viên được cấp quyền mới được đọc

và xem thông tin giao dịch.

▪ Blockchain công khai (public): bất kỳ ai trong hệ thống, mạng lưu trữ sẽ có thể đọc

và xem thông tin giao dịch.

Cần nhấn mạnh là công nghệ khối (blokchain) chỉ là một loại trong công nghệ sổ cái

phân tán, vì một số công nghệ sổ cái phân tán sẽ không đòi hỏi nhất định phải hình thành

các khối lưu trữ dữ liệu hoặc phải có proof of work thì giao dịch mới được xử lý. Như vậy

tất cả các công nghệ blockchain thì đều là công nghệ sổ cái phân tán, nhưng không phải

10 Lucrezia Leone (2019), “Central Bank Digital Currencies: Impact on monetary and financial system”, LUISS Univeristy

mọi công nghệ sổ cái phân tán thì đều là công nghệ blockchain10.

1.1.1.1. Đặc điểm của Bitcoin

Kể từ khi ra đời năm 2008, Bitcoin được thiết kế để trở thành hệ thống tiền mặt điện

tử ngang hàng (Peer-to-peer), hay còn gọi một hệ thống thanh toán phi tập trung, và không

có sự tham gia của bất kỳ cơ quan quản lý tiền tệ quốc gia. Bitcoin trở thành đối thủ trực

tiếp cạnh tranh với tiền tệ pháp định của các quốc gia khi nó tạo ra sự quản lý phi tập trung,

lưu trữ và xác minh hồ sơ, nhờ vào công nghệ chuối khối và công nghệ sổ cái phân tán.

Tiền Bitcoin mới chỉ được tạo ra và đưa vào hoạt động giao dịch giữa các chủ thể thông

qua hoạt động đào (mining) của những người đào (miners) khi những người này thực hiện

một việc rất quan trọng, đó là xác thực tất cả các giao dịch được thực hiện bằng Bitcoin

mới.

Về bản chất, Bitcoin sử dụng mạng ngang hàng để nhóm giao dịch thông tin trong

một khoảng thời gian nhấn định cùng với dấu thời gian để tạo thành một khối thông tin

(block), sau dó liên kết các khối với nhau theo thứ tự thời gian để tạo ra thành mội chuỗi

khối (blockchain), với mỗi khối mang một bản tóm tắt thông về các thông tin chính của

khối trước đó. Như vậy, trình tự và thông tin trong mỗi khối là không thể thay đổi sau khi

nó đã được hình thành. Chuỗi khối này sau đó được gọi là sổ cái phân tán (distributed ledger)

khi nó được gửi tới tất cả các thành viên của mạng, với mỗi người trong số đó đóng một

chức năng quan trọng của xác nhận (validation) và xác minh (verfication) tính xác thực của

nó. Hệ thống này sẽ giúp ngăn chặn mọi hành vi làm sai lệch dữ liệu vì thông tin trong khối

thông tin của người cố tình làm sai lệch dữ liệu sẽ khác với các thành viên khác11.

Ưu điểm của công nghệ blockchain Nhược điểm của công nghệ blockchain

▪ Phân tán ▪ Khả năng mở rộng bị hạn chế

▪ Chống giả mạo ▪ Hoạt động sử dụng

▪ Minh bạch ▪ Có khả năng bị tấn công

▪ An toàn ▪ Thiếu khuôn khổ pháp lý và cơ

11 Pedro Franco (2015), “Undersanding Bitcoin, Cryptography, engineering and economics”, Wiley Finance Series

▪ Hợp đồng thông minh quan kiểm soát

▪ Không cần có một thực thể trung tâm ▪ Tốn chi phí năng lượng.

▪ Khả năng chống đỡ tốt nếu chỉ có một ▪ Tốc độ giao dịch bị hạn chế.

1.1.1.2. Các khía cạnh tiền tệ của Bitcoin

Vì tính chất nêu trên, hoạt động cung tiền của Bitcoin không phụ thuộc vào bất kỳ

chính sách tiền tệ của bất kỳ NHTW nào trên thế giới, mà phụ thuộc vào các hoạt động cụ

thể của những người tham gia mạng lưới đào tiền Bitcoin. Theo thuật toán nằm trong thiết

kế nội tại của Bitcoin, cơ chế tạo ra các Bitcoin sẽ bị giới hạn tới 21 triệu đồng Bitcoin vào

sau 2140. Sau khoảng thời gian này, những người đào (miners) sẽ phải tự tài trợ chính họ

thông qua phí giao dịch. Thực tế, loại phí này đã được thu bởi người đào khi họ tạo ra một

khối (block)12 .

Việc cung tiền của Bitcoin sẽ không thể bị thay đổi bởi bất kỳ NHTW hoặc có người

tham gia nào muốn “in thêm” tiền. Những người ủng hộ Bitcoin cho rằng hệ thóng này sẽ

tránh được việc lạm phát và các chu kỳ kinh doanh được sinh ra từ hoạt động mở rộng cung

tiền trong nền kinh tế. Tuy nhiên, hệ thống hoạt động của Bitcoin này sẽ tạo ra quá trình

giảm phát, vì: i) hệ thống chỉ đạt tới 21 triệu đồng Bitcoin và ii) số lượng người tiêu dùng

càng ngày càng tăng. Trong dài hạn, tác động của hai việc sẽ tạo ra vòng xoáy giảm phát.

Hai khía cạnh trên (i) cung tiền giới hạn và ii) vòng xoáy giảm phát đã đi ngược lại

với mục tiêu quản lý nhà nước về tiền tệ của phần lớn các quốc gia, gồm: ổn định giá trị

đồng tiền,… Thực tế, các chính phủ đều luôn cố gắng duy trì lạm phát ở mức độ nhất định

để kích thích tăng trưởng kinh tế.

1.1.1.3. Bitcoin và các hoạt động phạm tội.

Bitcoin và các loại tiền điện tử mã hóa do tư nhân phát hành có một vài đặc điểm

thu hút những tội phạm ưu thích sử dụng gồm: i) mức độ ẩn danh cao, ii) khả năng chuyển

tiền nhanh chóng giữa các quốc gia để tránh sự theo dõi của các lực lượng thực thi pháp

luật, iii) được sự chấp nhận rộng rãi của các nhóm tội phạm khác và iv) độ tin cậy cao cho

các hoạt động tội phạm. Chính bởi những đặc điểm này, phần lớn đại chúng, các nhà nghiên

12 Peder Lindland (2020), “What is driving Bitcoin market”, Universitetet I Stavanger, Master’s Thesis

cứu và nhà lập pháp đánh giá Bitcoin là công nghệ có khả năng làm suy yếu năng lực quản

lý bằng pháp luật ở nhiều quốc gia. Những đối tượng rửa tiền sử dụng Bitcoin để thực hiện

tài trợ cho hoạt động gián điệp, các cuộc tấn công khủng bố, buôn bán vũ khí, khiêu dâm

trẻ em, buôn bán ma túy, các cơ chế Ponzi (hụi), gian lận tài chính, trốn thuế. Do vậy, phần

lớn các quốc gia cấm sử dụng Bitcoin như là tiền và/ hoặc phương tiện thanh toán. Các

ngân hàng, tổ chức tài chính và các trung gian thanh toán không được sử dụng Bitcoin,

cũng như không hỗ trợ, tạo điều kiện cho các chủ thể khác sử dụng Bitcoin và/hoặc hoán

đổi tiền tệ giưa Bitcoin và tiền pháp định của quốc gia đó.

1.1.2. Sự đi lên của tiền điện tử, tiền kỹ thuật số mã hóa tư nhân và những hệ lụy

Nhận thấy lợi thế của Bitcoin và xu hướng hình thành nên các đồng tiền số, tài sản

ảo, các công ty công nghệ lớn và công ty fintech nhanh chóng đưa ra các đồng tiền số tư

nhân (private currencies) dành riêng cho cộng đồng khách hàng của mình. Đi đầu trong số

đó là Facebook khi cho ra đời của đồng Libra (hiện đã đổi tên thành Diem) và tiếp theo là

các đồng tiền số tư nhân khác như Monero, Particl, Dash, Zcash… 13 Lấy trường hợp

Facebook phân tích, bên cạnh tham vọng trở thành mạng xã hội lớn nhất hành tinh, công ty

còn đặt ra kế hoạch dài hạn để dẫn đầu toàn cầu về thanh toán tiền số thông qua ý tưởng

hình thành đồng tiền số dành riêng cho cộng đồng người dùng của mình. Tính tới Tháng

7/2022, chỉ riêng mạng xã Facebook đã có khoảng 2.93 tỷ người sử dụng trên toàn cầu

(chưa đề cập tới người sử dụng trên các nền tảng Instagram, WhatsApp and các nền tảng

khác thuộc mạng xã hội này) 14, hơn tổng dân số của Trung Quốc và Ấn Độ cộng gộp trong

năm 2022. Chỉ cần một phần trong cộng đồng thành viên Facebook quyết định chuyển đổi

từ sử dụng tiền pháp định của quốc gia họ sang đồng tiền Facebook tạo ra, thì lợi ích mang

lại cho Facebook là vô cùng lớn, khó hình dung và chưa có tiền lệ trong lịch sử tiền tệ từ

trước tới nay.

Được công bố vào 2019, sứ mệnh của Libra, dự án tiền điện tử tư nhân của Facebook,

được xác định là “cơ sở hạ tầng tài chính và tiền tệ toàn cầu giúp trao quyền tới hàng tỷ

13 Dẫn theo: 10 loại tiền số tư nhân mua trong 2022, Link: https://www.analyticsinsight.net/top-ten-most-private- cryptocurrencies-for-you-to-buy-in-2022/ , truy cập ngày: 22/02/2023 14 Facebook statistics and trends, Link: https://datareportal.com/essential-facebook-stats , truy cập ngày 22/02/2023 15 Libra Association Members (2019), “An Introduction Libra”, Whitepaper, tr.1

người”15. Mục đích chính của Facebook là tạo ra công cụ thanh toán trong hệ sinh thái

khách hàng của mình, qua đó khai thác gia tăng giá trị tài chính cho công ty và khách hàng

thông qua tạo công cụ thanh toán cho tiêu dùng, mua bán các tài sản ảo (là các sản phẩm/

dịch vụ được tạo thành trong môi trường điện tử Metaverse). Với các giá trị tài chính được

công nhận giữa các chủ thể trên môi trường điện tử/ môi trường ảo, các chủ thể (tổ chức,

cá nhân) đã mở rộng phạm vi chấp nhận các đồng tiền số này trong môi trường vật chất

(môi trường bên ngoài môi trường điện tử, môi trường ảo) như là một công cụ thanh toán

để trao đổi, mua bán, chuyển nhượng các tài sản vất chất hữu hình. Những lợi ích đối với

thành viên Facebook khi sử dụng Libra là rất lớn như: chi phí, thấp, hiệu quả, không giới

hạn về biên giới, thời gian giao dịch.

Libra có 3 cấu phần quan trọng khiến nó được đánh giá có nhiều điểm vượt trội và

độc đáo, gồm: i) được xây dựng trên công nghệ chuỗi khối an toàn, có thể mở rộng và đáng

tin cây, ii) được hỗ trợ bởi một lượng dự trữ tài sản được thiết kế để mang lại cho giá trị

nội tại và iii) được quản trị bởi Hiệp hội Libra độc lập, cơ quan được giao nhiệm vụ phát

triển hệ sinh thái tiền Libra. Không giống với các dạng tiền điện tử mã hóa khác, giá trị của

đồng tiền Libra được đảm bảo bởi một rổ tài sản dự trữ thực. Rổ tài sản này bao gồm các

khoản tiền gửi ngân hàng, các chứng khoán của chính phủ ngắn hạn, gọi chung là Quỹ Dự

trữ Libra (Libra Reserve). Mục đích của việc này nhằm tạo ra sự tin tưởng cho người dùng

vào giá trị thực nội tại của đồng tiền số này16.

Cũng tương tự, điểm lưu ý quan trọng nhất trong thiết kế cấu trúc thị trường cho

Libra đó là việc Facebook cố gắng hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế rất lớn tham gia

Hiệp hội Libra độc lập để bảo trợ cho đồng tiền này, gồm: i) các trung gian thanh toán

(Mastercard, Visa, PayPal, PayU, Mercardo Pago, Stripe); ii) các công ty công nghệ và chợ

trực tuyến (eBay, Booking Holdings, Calibra, Farfetch, Lyft, Sportify AB, Uber

Technologies; iii) các công ty viễn thông (Lliad, Vodafone Group); iv) công ty công nghệ

blockchain (Anchorage, Bison Trails, Coinbase, Xapo Holdings) và v) các quỹ đầu tư rủi

16 Libra Association Members (2019), “An Introduction Libra”, Whitepaper, tldđ 15, tr.3 17 Libra Association Members (2019), “An Introduction Libra”, Whitepaper, tldđ 15, tr.4

ro (Ribbit Capital, Thrive Capital, Union Square Venues) 17.

Khi phân tích các đặc điểm trên, giới tài chính và cơ quan quản lý nhà nước đều dễ

dàng nhận thấy: cơ chế xây dựng niềm tin cho Libra không khác cơ chế xây dựng niềm tin

vào đồng tiền của một quốc gia lớn (ví dụ như Mỹ), thông qua việc: i) dự trữ một phần tỷ

lệ tài sản thực để đảm bảo cho việc phát hành tiền định danh, ii) có một hệ thống trung gian

thanh toán lớn và toàn cầu, iii) có cộng đồng lớn các doanh nghiệp hỗ trợ thực hiện các giao

dịch mua bán tài sản thực và iv) có cộng đồng người tiêu dụng vô cùng lớn sử dụng chung

Libra làm công cụ thanh toán. Tới một thời điểm trong tương lai, nếu mọi việc diễn ra theo

dự kiến của Facebook, thì việc cần có rổ tài sản dự trữ thực sẽ trở nên không cần thiết, vì

đồng Libra trở thành tiền tệ thế giới, giống hệt với tiền định danh/ tiền pháp định do NHTW

quốc gia phát hành. Điều này gợi nhớ lại sự kiện hệ thống Bretton Woods sụp đổ những

nắm 1970s khi mà việc phát hành đồng Dollar Mỹ được thực hiện mà không cần có dự trữ

Vàng bảo đảm (bản vị Vàng).

Nếu Libra hiện thực hóa mục tiêu trở thành đồng tiền quốc tế trong thế giới gần 3 tỷ

người trên Facebook, thì tác động của nó lên chính sách tiền tệ và biện pháp quản lý tiền tệ

của nhiều quốc gia sẽ rất lớn. Chính điểm này, các quốc gia có chính sách bảo vệ mạnh mẽ

chủ quyền tiền tệ và quyền lực nhà nước trong phát hành tiền, thấy bị đe dọa nghiêm trọng

bởi sự ra đời của Libra. Bên cạnh đó, mặc dù cam kết đảm bảo thanh khoản và giảm biến

động về tỷ giá thấp (do duy trì rổ tài sản dự trữ), nhưng cách thức vận hành của Facebook

cũng đặt ra câu hỏi về hoạt động ngầm dịch vụ tài chính ngân hàng của Facebook (tương

tự như các mô hình ngân hàng bóng tối, hay còn gọi là shadow banking, hoạt động như

ngân hàng, nhưng lại không chịu sự kiểm soát của pháp luật về hoạt động ngân hàng).

Sự phát triển của các loại tiền ảo, tiền số do các công ty công nghệ, công ty fintech

phát triển, và đặc biệt là hình thức đồng tiền phái sinh stablecoin (đồng tiền giá trị ổn định)

được neo với tiền pháp định (fiat currency) của chính phủ ở tỷ lệ gần 1:1, khiến đông đảo

tổ chức, cá nhân coi tiền số mã hóa là một kênh thay thế tiền tệ quốc gia trong các giao dịch

kinh tế trong nước và qua biên giới18. Mặc dù không thông qua hệ thống thanh toán của

18 Gordon Liao & John Caramichael (2022), “Stablecoins: Growth Potential and Impact on Banking”, Board of Governors of the Federal Reserve System, International Finance Disusssion Papers.

NHTW và các trung gian thanh toán chính thức khác, khối lượng và quy mô giao dịch của

tiền số mã hóa, tiền ảo ngày càng lớn và tăng trưởng cấp số nhân qua mỗi năm. Cụ thể, tổng

giá trị giao dịch mua bán sử dụng đồng tiền số mã hóa trên thế giới đạt trên 320 tỷ USD

vào ngày 14/05/2021. Riêng ngày 08/11/2021, tổng giá trị vốn hóa của thị trường tiền số

mã hóa đạt mức cao nhất một thời đại, hơn USD 2,900 tỷ19, tương đương với GDP của Ấn

Độ năm 2021 (quốc gia đứng thứ Sáu thế giới về quy mô GDP, sau Mỹ, Trung Quốc, Nhạt

Bản, Đức, Anh).

1.1.2.1. Rủi ro của tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo tới ổn định giá cả và giá trị đồng tiền

Trong bối cảnh tiền điện tử/ tiền kỹ thuật số mã hóa/ tiền ảo phát triển nhanh chóng,

những đổi mới trong hệ thống thanh toán có thể tác động đến sự ổn định giá cả và chính

sách tiền tệ được thảo luận rộng rãi trong cộng đồng những nhà tạo lập chính sách. Những

tác động đó bao gồm: i) việc duy trì đơn vị tính toán/ thước đo giá trị, ii) rủi ro đối với hiệu

quả của chính sách tiền tệ và thực thi chính sách đó và iii) khả năng bóp méo thông tin tổng

hợp về tổng cung/ cầu tiền tệ. Về mặt lý thuyết, các cơ chế tiền điện tử/ tiền ảo có thể tác

động tới sự ổn định giá cả và chính sách tiền tệ nếu chúng ảnh hưởng đến nhu cầu đối với

các khoản nợ của NHTW và can thiệp vào kiểm soát nguồn cung tiền thông qua hoạt động

thị trường mở.

Mức độ chung nhất, các cơ chế thanh toán và phương tiện thanh toán sẽ ảnh hưởng

tới ổn định giá cả và giá trị đồng tiền khi:

i) Chúng thay đổi một cách đáng kể khối lượng cung tiền.

ii) Chúng có tác động đến vòng quay tiền, mức độ phổ biến trong sử dụng tiền và/ hoặc

ảnh hưởng tới thước đo về tổng cung/ cầu tiền.

iii) Có sự chuyển đổi qua lại giữa tiền với các tài sản trong nền kinh tế thực.

Trong trường hợp rất cực đoan, tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo có thể có tác dụng thay

thế tiền của NHTW nếu chúng được chấp nhận và sử dụng rộng rãi, đặc biệt khi chúng

được dùng làm phượng tiện thanh toán cho các giao dịch mua bán tài sản thực trong nền

kinh tế thực. Việc gia tăng sử dụng tiền điện tử tư nhân, tiền ảo có thể dẫn đến giảm sử

19 Thống kê về giá trị vốn hóa Tiền số mã hóa, Link: https://www.tradingview.com/markets/cryptocurrencies/global- charts/, truy cập ngày 22/02/2023

dụng tiền “thật” (tiền do NHTW phát hành), do đó làm giảm lượng tiền mặt cần thiết hỗ trợ

các giao dịch thanh toán. Việc thay thế rộng rãi tiền của NHTW bằng tiền điện tử tư nhân,

tiền ảo có thể làm i) giảm đáng kể quy mô bảng cân đối kế toán của NHTW và ii) ảnh hưởng

đến lãi suất ngắn hạn của NHTW. Việc này đòi hỏi NHTW xem xét các công cụ và biện

pháp để đối phó với rủi ro này.

Hiệu ứng thay thế cũng làm cho việc đo lường tổng cung tiền và cầu tiền trở nên khó

khăn hơn và dó đó sẽ ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các mối quan hệ giữa cung tiền và

lạm phát, cái dùng đánh giá rủi ro ổn định giá cả và giá trị đồng tiền trong trung hạn và dài

hạn. Khi tiền điện tử tư nhân, tiền ảo được tạo ra ngoài lĩnh vực NHTW và tín dụng phi

chính thức được mở rộng (tín dụng do tư nhân thực hiện mà không chịu bất cứ sự điều

chỉnh nào của pháp luật cho vay), thì đồng nghĩa với việc các tác động từ chính sách điều

hành lãi suất của NHTW tới nền kinh tế và sự kiểm soát của NHTW tới sự phát triển tiền

tệ và tín dụng sẽ trở nên kém hiệu quả20.

Như vậy, rủi ro tới ổn định giá cả và giá trị đồng tiền với việc ra đời và sử dụng rộng

rãi tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo là có thực về dài hạn. Điều này đòi hỏi các cơ quan quản lý

nhà nước phải theo dõi và đề ra các khuôn khổ pháp lý cho việc quản lý tiền điện tử tư

nhân/ tiền ảo. Nhiều quốc gia đã tiến hành cấm sử dụng tiền điện tử do tư nhân phát hành,

hoặc coi là phương tiện thanh toán không hợp pháp.

1.1.2.2. Rủi ro của tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo tới ổn định tài chính.

NHTW Châu Âu định nghĩa sự Ổn định tài chính là điều kiện trong đó hệ thống tài

chính, bao gồm các trung gian tài chính, thị trường và cơ sở hạ tầng thị trường, có khả năng

chịu được các cú sốc, do đó giảm thiểu khả năng gián đoạn trong quy trình trung gian tài

chính đủ nghiêm trọng để làm giảm đáng kể việc phân bổ nguồn vốn tiết kiệm vào các cơ

hội đầu tư sinh lời. Việc bảo vệ sự ổn định tài chính đòi hỏi phải xác định các nguồn rủi ro

và tính dễ bị tổn thương chính yếu, chẳng hạn như sự thiếu hiệu quả trong việc phân bổ các

nguồn tài chính từ người tiết kiệm cho các nhà đầu tư và việc định giá sai hoặc quản lý rủi

20 European Central Bank (2012) “Vitural Currency Schemes”, trang 35

ro tài chính.

Khi tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo hoạt động ngoài hệ thống ngân hàng chính thức, nó

sẽ tạo ra sự bất ổn tài chính nằm giữa sự liên kết giữa tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo với nền

kinh tế thực, cụ thể là: tỷ giá hối đoái (tỷ giá chuyển đổi giữa “tiền pháp định” và “tiền điện

tử tư nhân/ tiền ảo”) và thị trường ngoại hối cho việc chuyển đổi giữa chúng.

Giá trị của tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo sẽ được xác định bởi cung cầu của chúng trên

thị trường ngoại hối. Sự khác biệt lớn giữa tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo so với tiền pháp

định là chúng không có bất cứ quốc gia nào đứng đằng sau để hộ giá trị, và do vậy tỷ giá

hối đoái không được cân nhắc dựa trên i) sức mạnh của nền kinh tế thực, ii) cán cân thương

mại giữa các nền kinh tế, iii) năng lực sản xuất của quốc gia, iv) mức lãi suất thực của đồng

tiền đó.

Hiện nay, tỷ giá của tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo và mức độ biến động của chúng

phụ thuộc vào 5 nhân tố sau:

i) Cung tiền và các hành động của đơn vị phát hành, ví dụ: công ty quyết định can

thiệp vào thị trường để duy trì tỷ giá cố định giữa tiền pháp định và tiền điện tử tư

nhân/ tiền ảo bằng cách mua vào, bán ra, hoặc in/ thu hồi lượng tiền điện tử tư nhân/

tiền ảo so với tiền pháp định. Hành động này giống như một NHTW ảo (nhưng do

tư nhân vận hành) và cho phép tư nhân hưởng lợi thu nhập từ quyền phát hành tiền

điện tử/ tiền ảo.

ii) Độ lớn của cộng đồng người sử dụng. Giá trị của tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo cũng

sẽ phụ thuộc vào người dùng (users) và số lượng điểm chấp nhận thanh toán

(merchants) sử dụng và chấp nhận nó. Do đó, khi quy mô và độ lớn của cộng đồng

người sử dụng tăng lên, giá trị tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo tăng theo. Hơn nữa, các

đồng tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo có khối lượng giao dịch thấp sẽ có mức độ biến

động tỷ giá cao, vì giao dịch trao đổi của một số ít người dùng cũng có thể làm thay

đổi giá trị của đồng tiền.

iii) Các điều kiện và cơ chế quản lý cộng đồng ảo. Cộng đồng nào có các chính sách, cơ

chế quản lý minh bạch, rõ ràng và công cụ an toàn, an ninh tiên tiến sẽ có khả năng

tạo ra niềm tin và do đó có đồng tiền điện tử / tiền ảo tư nhân mạnh hơn.

iv) Danh tiếng của tổ chức phát hành tiền điện tử / tiền ảo tư nhân về việc đáp ứng các

cam kết của mình. Một trong những cấu phần ảnh hưởng tới tỷ giá của tiền điện tử

tư nhân/ tiền ảo so với tiền pháp định đó chính là niềm tin vào nhà phát hành tiền

điện tử. Những phi vụ lừa đảo phổ biến trong thời gian vừa qua của một số sàn giao

dịch tiền điện tử đã làm xói mòn sự tin tưởng của công đồng người dùng.

v) Mức độ đầu cơ về giá trị tương lai của tiền và lịch sử các cuộc tấn công mạng đã

xảy ra trong cộng đồng tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo.

Các cơ chế tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo có xu hướng rất không ổn định vì một số lý

do rất căn bản như:

i) Mức độ tin tưởng của người dùng vào hệ thống vận hành tiền tư.

ii) Khối lượng giao dịch và thanh khoản rất hạn chế.

iii) Thiếu sự chắc chắn về mặt pháp lý (trong một số trường hợp còn bị cấm, không được

thừa nhận về mặt pháp lý).

iv) Biến động rất lớn về giá và quy cơ bị tấn công an ninh mạng rất cao.

1.1.2.3. Rủi ro của tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo đối với sự ổn định của hệ thống thanh toán

Các khoản thanh toán sử dụng tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo sẽ được chính tổ chức

phát hành đồng tiền đó thực hiện. Sự tập trung đáng kể các hoạt động thanh toán và các rủi

ro liên quan trong tổ chức đơn lẻ này có thể xảy ra nếu số lượng các giao dịch tăng lên đáng

kể.

Các thỏa thuận thanh toán bằng tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo đã phát triển thành các

hệ thống thanh toán trong một số cộng đồng ảo. Những người sử dụng trên cộng đồng phải

đối mặt với những rủi ro điển hình liên quan đến hệ thống thanh toán tiền điện tử tư nhân/

tiền ảo:

i) Rủi ro tín dụng: Người dùng gặp rủi tín dụng liên quan đến bất kỳ khoản tiền nào

được giữ trên tài khoản ảo, vì không thể bảo đảm rằng tổ chức thực hiện chức năng

thanh toán sẽ đáp ứng đầy đủ các nghĩa vụ tài chính của mình khi đến hạn hoặc bất

kỳ lúc nào trong tương lại.

ii) Rủi ro thanh khoản: Người dùng cũng phải đối mặt rủi to thanh khoản nếu tổ chức

thanh toán không đáp ứng bất kỳ cam kết nào mà họ đã cam kết với người dùng

trong những trường hợp cần thiết. Các đồng tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo thường có

thanh khoản rất kém do khối lượng giao dịch thường thấp và không thường xuyên

diễn ra. Trong tường hợp xảy ra sự cố bảo mật, việc chuyển đổi tiền thành tiền pháp

định sẽ không thể diễn ra nhanh chóng và có thể có tổn thất đáng kể về giá trị tài

chính

iii) Rủi ro hoạt động: Cả người trả tiền và người nhận tiền phải có tài khoản đối với tổ

chức thanh toán và do đó phụ thuộc vào tính lành mạnh của hoạt động và liên tục

kinh doanh của hệ thống thanh toán này.

iv) Rủi ro pháp lý: không có khuôn khổ pháp lý nào liên quan đến tiền điện tử tư nhân/

tiền ảo làm trầm trọng thêm các rủi ro khác.

Vì lý do như trên, tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo không thể có mức độ an toàn như tiền

pháp định vì khả năng giữ nguyên giá trị của nó đối với người nắm giữ và được chấp nhận

bởi những người khác là không có gì được bảo đảm. Mức độ tín nhiệm của các nhà phát

hành tiền điện tử tư nhân/ tiền ảo thấp hơn tiền do các ngân hàng thương mại tạo ra. Nguyên

nhân là các ngân hàng thương mại chịu sự quản lý, giám sát và phải tuân thủ theo các quy

định của pháp luật, do đó cải thiện được tính an toàn khi xảy ra việc yêu các ngân hàng này

bồi hoàn.

1.1.3. Cân nhắc của các quốc gia trong phát triển Tiền số Ngân hàng trung ương

Trước sức ép có khả năng bị thay thế tiền pháp định, NHTW và cơ quan lập pháp

của một số quốc gia đã rất nhanh chóng thảo luận về việc có hay không nên hình thành một

đồng Tiền số NHTW, làm đối trọng với các đồng tiền số mã hóa tư nhân, tăng khả năng

quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ, đảm bảo sự ổn định tài chính quốc gia. Cũng trong

giai đoạn nghiên cứu thảo luận này, chính phủ một số quốc gia lớn (Trung Quốc, Nga)

nhanh chóng nhận thấy lợi thế của việc hình thành nên đồng tiền số nhằm giảm sự ảnh

hưởng của đồng Dollar Mỹ trong các quan hệ giao dịch thương mại, đầu tư quốc tế. Đặc

biệt, các cường quốc này coi SWIFT (tổ chức quốc tế hỗ trợ thanh toán thương mại toàn

cầu) là một công cụ đắc lực, hữu dụng mà Mỹ thường xuyên sử dụng để chống lại họ về

mặt kinh tế, chính trị, thương mại khi xảy ra xung đột với Mỹ (thông qua kiểm soát dòng

tiền thanh toán bằng đồng Dollar Mỹ qua hệ thống Swift và đóng băng tài sản bằng đồng

USD)21. Việc này khiến Trung Quốc, Nga mong muốn thiết lập một hệ thống thay thế hoàn

toàn SWIFT để cân bằng với Mỹ trên lĩnh vực thương mại và thanh toán quốc tế. Cụ thể,

nhằm tránh các đòn cấm vận và trừng phạt kinh tế khi sáp nhập với bán đảo Crimea (2014),

Nga đã tuyên bố phát triển đồng tiền số NHTW và chấp nhận Bitcoin là đồng tiền được sử

dụng tại Nga và sau đó cũng tuyên bố sẽ phát triển tiền số NHTW (tên gọi là Digital Ruble)22.

Với Trung Quốc, trước cuộc chiến tranh về thuế và thương mại sâu rộng, nặng nề năm 2018

của chính quyền Trump, chính phủ nước này cũng thông qua việc nghiên cứu và triển khai

Tiền số Nhân dân tệ để các quốc gia có thương mại hàng hóa lớn sẽ thanh toán bằng đồng

Nhân dân tệ trong tương lai.

Ở Châu Âu, Ngân hàng TW Châu Âu (ECB) đã đi xa hơn một bước trong việc kết

hợp với Ngân hàng Trung Ương Nhật Bản (BOJ) để thực hiện một dự án Tiền số đa NHTW

(Multi CBDC). Mục tiêu của sự hợp tác này nhằm kiểm tra các khả năng phát triển cơ chế

chuyển đổi tiền số NHTW giữa các quốc gia, nhằm hỗ trợ đẩy mạnh thương mại và đầu tư

quốc tế xuyên biên giới giữa những quốc gia lớn. Như vậy, ở trên bình diện quốc tế, xu

hướng các quốc gia lớn sẽ phát triển và triển khai tiền số NHTW chắc chắn, phù hợp với

bối cảnh kinh tế, chính trị, khoa học công nghệ và mong muốn bảo vệ lợi ích quốc gia của

các quốc gia này.

Thống kê tình hình phát triển Tiền số NHTW qua các năm cho thấy mức độ quan

tâm của các quốc gia ngày càng cao từ 2018 tới 2022. Tính đến tháng 7/2022, đã có 95 quốc

gia đang trong giai đoạn nghiên cứu hoặc phát triển Tiền số NHTW và hai quốc gia đã ra

mắt hoàn toàn: đó là Đồng eNaira ở Nigeria, được công bố vào tháng 10/2021 và đồng

Dollar Bahamian, ra mắt lần đầu vào tháng 10/2020. Các quốc gia có những động cơ khác

21 Rajesh Bansal (2021), “China’s digital yuan: an alternative to the dollar-dominated financial systems”, Carnegie Endownment for International Peace. 22 Central Bank of Russian Federation (2020), “A Digital Rubble”, Consultant Paper

nhau để khám phá và phát hành CBDC, nhưng trong trường hợp của Bahamas, nhu cầu

phục vụ những người dân chưa có tài khoản ngân hàng và chưa có tài khoản ngân hàng trên

hơn 30 hòn đảo có người sinh sống là động lực chính23.

Trạng thái số lượng 07.2018 07.2020 07.2022

0 Phát hành 0 2

1 Thử nghiệm 7 15

3 Thiết kế khả thi 7 15

15 Nghiên cứu 25 65

19 Tổng 39 97

(Nguồn: CBDC Tracker (cbdctracker.org)

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.2.1. Tình hình nghiên cứu ở quốc tế

Nghiên cứu về Tiền kỹ thuật số/ Tiền số Ngân hàng Trung ương (CBDC) đã được

các quốc gia tiến hành trong khoảng 8 năm trở lại đây nhằm i) khám phá những lợi ích và

rủi ro tiềm ẩn của việc phát hành Tiền số NHTW, ii) chỉ ra các thiết kế kỹ thuật của Tiền

số NHTW phải được cân nhắc, iii) mô hình vận hành và quản lý của NHTW đối với hình

thái tiền mới này và iv) nêu các vấn đề pháp lý cần giải quyết nếu đưa Tiền số NHTW vào

lưu thông.

1.2.1.1. Các nghiên cứu của các nước lớn Khu vực Châu Âu

❖ Năm 2015, NHTW Anh đã xuất bản một nghiên cứu có tiêu đề "Chương trình nghiên

cứu một ngân hàng Tiền số NHTW". Bài viết này khám phá những i) lợi ích và thách thức

tiềm năng của việc ban hành CBDC trong bối cảnh Vương quốc Anh, ii) đề xuất khung

chính sách và tương tác giữa chính sách tiền tệ, chính sách ổn định vĩ mô-vi mô ở cả trong

nước và quốc tế, iii) đánh giá các quy định, và cấu trúc thị trường dưới giác độ khủng hoảng

tài chính và sự thay đổi bản chất của trung gian tài chính, iv) chính sách vận hành hoạt động

23 Dẫn theo: “Hơn nữa số lượng NHTW thế giới đang nghiên cứu và phát triển tiền số, Link: https://www.imf.org/en/Publications/fandd/issues/2022/09/Picture-this-The-ascent-of-CBDCs, truy cập: 23/02/2023

ngân hàng trung ương nhằm nâng cao khả năng thực hiện, giám sát và v) đề xuất hành động

của NHTW trước những thay đổi về công nghệ, thể chế, xã hội liên quan tới Tiền số

NHTW24.

Tiếp sau nghiên cứu này này, NHTW Anh còn phát hành thêm các nghiên cứu như:

“Kinh tế học vĩ mô về NHTW phát hành tiền kỹ thuật số” của John Barrdear và Micheal

Kumhof (2016), “Tiền số NHTW – nguyên tắc thiết kế và tác động lên bảng cân đối kế toán”

của Micheal Kumhof và Clare Noone (2018), “Tiền số NHTW-Cơ hội, thách thức và thiết

kế” năm 2020.

❖ Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB): ECB cũng đã nghiên cứu Tiền số NHTW

trong vài năm. Vào 12/2020, ECB đã xuất bản một báo cáo có tiêu đề "Khám phá tính ẩn

danh trong các loại tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương". Báo cáo này đã thảo luận

về các lựa chọn thiết kế tiềm năng và sự đánh đổi liên quan đến tính ẩn danh của hệ thống

Tiền số NHTW, các tác động tới NHTW, các trung gian tài chính và người dùng25.

Các nghiên cứu sau đó Ulrich Bindseil (2020) liên quan tới “Tiền số NHTW phân

lớp và hệ thống tài chính”26; của Massimo M. Ferrari và công sự (2020) về “Tiền số NHTW

trong nền kinh tế mở” 27 và của Ramon Adalid và công sự (2022) “Tiền tố NHTW và trung

gian ngân hàng” (2022) 28 lần lượt đề cập về những lợi thế và rủi ro chính liên quan đến

Tiền số NHTW, ví dụ: cung cấp tiền hiệu quả, an toàn và hiện đại cho công chúng, tăng

cường khả năng phục hồi, tính sẵn có và khả năng cạnh tranh của các khoản thanh toán bán

lẻ; đưa ra nhận định về việc quốc gia nào sớm phát hành Tiền số NHTW thì sẽ có một lợi

thế cạnh tranh đặc biệt cho đồng tiền quốc gia đó trên thị quốc tế.

❖ Tại Canada, năm 2016, NHTW đã xuất bản một bài báo nghiên cứu có tiêu đề "Tiền

kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương: Động cơ và ý nghĩa". Bài báo này đã thảo luận về

những lợi ích và thách thức của việc phát hành Tiền số NHTW trong bối cảnh Canada. Các

24 Bank of England (2015) “One Bank Research Agenda” 25 European Central Banking (2019), “Exploring anomymity in the central bank digital currencies” 26 Ulrich Bindseil (2020), “Tiered CBDC and the financial system”, European Central Bank, Working Paper Series No. 235. 27 Massimo M. Ferrari et al. (2020), “Central bank digital currency in an open economy”, European Central Bank, Working Paper Series No. 2488 28 Ramon Adalid et al. (2022), “Central bank digital currency and bank intermediation”, European Central Bank, Working Paper Series No.293

lợi ích của Tiền số NHTW được NHTW Canada nhận định bao gồm: i) đảm bảo vai trò

phát hành tiền của NHTW đối với công chúng và nguồn doanh thu từ việc in tiền, ii) giảm

thiểu tình trạng lãi suất thấp và hỗ trợ các chính sách tiền tệ phi truyền thống, iii) giảm rủi

ro và nâng cao ổn định tài chính, iv) thúc đẩy tài chính toàn diện đối với công chúng, v)

ngăn ngừa các hoạt động phạm tội. Về mặt thách thức, nghiên cứu đề cập đến a) thay đổi

trong cơ cấu tiền mặt và tiền số NHTW phát hành, b) tác động của tiền số NHTW tới chính

sách tiền tệ, c) khả năng ảnh hưởng tới hệ thống ngân hàng và ổn định tài chính, d) những

lợi ích và hiệu quả trong hệ thống thanh toán quốc gia29.

Các nghiên cứu sau đó của S. Mohammd và R. Davoodalhossein (2018) về “Tiền số

NHTW và Chính sách tiền tệ”, Andrews Usher và công sự (2021) về “Ứng dụng cho Tiền

số NHTW” và tại NHTW Canada cho rằng Tiền số NHTW có thể cần thiết để hỗ trợ sự phát

triển mạnh mẽ của nền kinh tế kỹ thuật số bằng cách giúp giải quyết các thất bại của thị

trường và thúc đẩy cạnh tranh cũng như đổi mới trong các thị trường thanh toán kỹ thuật

số mới. Về tổng thể, cạnh tranh và đổi mới đang hỗ trợ các lập luận cho việc phát hành Tiền

số NHTW30.

❖ Ở Hoa Kỳ, cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã tiến hành nghiên cứu về CBDC từ

những năm 2018 với nghiên cứu của Andolfatto về “Đánh giá tác động của Tiền số NHTW

tới các ngân hàng tư nhân”. Đến 2022, FED đã đưa báo cáo chính thức để gửi tới công

chúng, Quốc hội và Chính phủ Mỹ về những nhìn nhận của FED về Tiền số Dollar Mỹ, báo

cáo có tiêu đề “Tiền tệ và Hệ thống thanh toán: Đồng Dollar Mỹ trong kỷ nguyên chuyển

đổi số”. Bản báo cáo này đã thảo luận về i) các hình thức tiền tệ hiện có; ii) tình trạng hiện

tại của hệ thống thanh toán của Hoa Kỳ và những điểm mạnh và thách thức tương đối của

nó; iii) các tài sản kỹ thuật số khác nhau đã xuất hiện trong những năm gần đây, bao gồm

cả stablecoin và các loại tiền điện tử khác, iv) cách sử dụng và chức năng của Tiền số

NHTW; v) lợi ích và rủi ro tiềm ẩn liên quan tới Tiền số NHTW; và vi) các cân nhắc về

29 Walter Engerrt and Ben S. C. Fung (2016) “ Central Bank Digital Currency: Motivation and Implications”, Bank of Canada, Staff Discussion Paper 30 Andrews Usher et al. (2021), “The positive case for CBDC”, Bank of Canada, Staff Working Paper No.2021-11

chính sách liên quan. Phân tích ban đầu của Cục Dự trữ Liên bang cho thấy rằng Tiền số

Dollar Mỹ, nếu được tạo ra, sẽ phục vụ tốt nhất nhu cầu của Hoa Kỳ bằng cách bảo vệ

quyền riêng tư, có thể chuyển nhượng rộng rãi và dễ dàng xác minh danh tính31.

1.2.1.2. Các nghiên cứu tại Châu Á

❖ Năm 2021, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) đã xuất bản báo cáo nghiên

cứu có tiêu đề "Cập nhật nghiên cứu và phát triển Tiền số Nhân dân tệ tại Trung Quốc".

Báo cáo này được coi là tài liệu sách trắng của NHTW (white paper) để làm rõ quan điểm

của PBOC về Tiền số Nhân dân tệ, giải thích bối cảnh, mục tiêu và tầm nhìn, khung thiết

kế và cân nhắc chính sách cho hệ thống Tiền số Reminbi, lấy ý kiến công chúng, cũng như

tăng cường trao đổi thông tin với tất cả những bên liên quan để xây dựng một nền kinh tế

mở, hệ thống dịch vụ tiền tệ toàn diện, tương tác cho kỷ nguyên kinh tế kỹ thuật số. Báo

cáo này chỉ ra rất nhiều điểm giá trị trong triết lý thiết kết, đặc điểm Tiền số Nhân dân tệ

của Trung Quốc, cũng như các vấn đề trong khung pháp lý cần được xử lý để hỗ trợ cho

giai đoạn phát hành tiền số NHTW chính thức (dự kiến trong 2023)32 .

❖ Tại Nhật Bản, NHTW Nhật cũng đã tiến hành nghiên cứu về CBDC trong vài năm.

Vào 2020, Ngân hàng Nhật Bản đã đưa ra một bản báo cáo có tiêu đề "Hướng tiếp cận của

NHTW Nhật Bản với Tiền số NHTW". Nội dung của báo cáo cho thấy NHTW Nhật Bản,

nếu phát hành thì phải đảm bảo về chức năng và vai trò của Tiền số Yên Nhật gồm: là công

cụ thanh toán giống tiền mặt, hỗ trợ các dịch vụ thanh toán cá nhân, phát triển hệ thống

thanh toán phù hợp với xã hội số. Các đặc điểm cốt lõi của Tiền số Yên Nhật cần có như:

tiếp cận đại trà, an toàn, thanh toán tức thời, khả năng tương thức, khả năng tự bảo vệ tốt.

NHTW Nhật đề ra bước triển khai thử nghiệm qua 3 giai đoạn: thử nhiệm ý tưởng lần 1,

thử nghiệm ý tưởng lần 2, triển khai thử nghiệm, làm việc với các bên liên quan để đảm

bảo sự phù hợp trong thực tế33.

31 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation. 32 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China. 33 Bank of Japan (2020), “The Bank of Japan’s Approach to Central Bank Digital Currency”

1.2.1.3. Các nghiên cứu về Tiền số Đa NHTW (multi-CBDC)

Song song với việc nhiều quốc gia trên thế giới đang trong giai đoạn nghiên cứu và

thử nghiệm tiền số NHTW, các NHTW đã cùng hợp tác với nhau để khám phá các cơ hội

cho việc liên thông các hệ thống tiền số NHTW để thực hiện thanh toán đa biên/ thanh toán

xuyên quốc gia. Trong nghiên cứu về tiền số đa NHTW và tương lai của hệ thống thanh

toán xuyên biên giới, hai nghiên cứu của Ngân hàng thanh toán quốc tế (BIS) và Ngân hàng

thế giới World Bank (WB) được đánh giá là có nhiều giá trị tham khảo, cung cấp cách nhìn

về các vấn đề pháp lý.

❖ Raphael Auer (2021) và các cộng sự tại Ngân hàng thanh toán quốc tế (BIS) đề xuất

các khía cạch của một khả năng tương tác qua lại giữa các hệ thống thanh toán để tích hợp

vào một thỏa thuận về tiền số Đa Ngân hàng Trung ương. Theo nghiên cứu này, có ba mô

hình thể hiện được khả năng tương tác của hệ thống thanh toán gồm: i) hệ thống tiền số

NHTW tương thích, ii) hệ thống tiền số NHTW được liên kết với nhau, và iii) một hệ thống

duy nhất gọi là tiền số đa NHTW (m-CBDC).

Dự án có tên gọi là Inthnon-LionRock giữa NHTW Thái Lan và Cơ quan tiền tệ

Hong Kong (2020), các thành viên tham gia hai trực tiếp giao dịch với nhau thông qua một

tổ chức điều hành được kiểm soát chung bởi các quốc gia, cho phép các bên tham gia thực

hiện thanh toán xuyên biên giới thông qua các chứng nhận gửi tiền số NHTW của họ nằm

trong hệ thống thanh toán nội địa. Tuy nhiên, một hệ thống đa tiền số NHTW duy nhất đặt

ra một vài vấn đề chính sách, ví dụ: các bên phải chia sẻ các quy tắc và sắp xếp mô hình

quản trị cho hệ thống quản lý đa tiền số NHTW dùng chung, hay yêu cầu các quốc gia sẵn

sàng từ bỏ một số chức năng giám sát và kiểm soát hệ thống và chuyển cho một nhà điều

hành chung, đại diện cho NHTW các quốc gia đó.

Việc kết hợp sự tương thích giữa các đồng tiền ngay trong giai đoạn đầu phát triển

tiền số NHTW sẽ giúp giảm thời gian dài thực hiện việc điều phối sau đó. Đối với các

NHTW đang phát triển tiền số, đạt được sự tương thích với các tiền số NHTW khác là một

mục tiệu di động. Do công nghệ liên tục phát triển và sự phát triển được điều phối giữa các

bên sẽ đóng vai trò vô cùng quan trọng để tạo ra mưc độ tương tác trong tương lai của các

hệ thống tiền số NHTW. Việc chia sẻ thông tin và minh bạch ngay từ giai đoạn đầu về thiết

kế sơ bộ hệ thống tiền số NHTW nội địa là cách duy nhất để các quốc gia có thể cùng điều

phối và hợp tác sau này phát triển tiền số đa NHTW 34.

❖ Năm 2021, Ngân hàng Thế giới (WB) đã đưa ra bản Báo cáo về Tiền số NHTW cho

hoạt động thanh toán đa biên, theo đó, tổ chức này cho rằng:

CBDC cho các khoản thanh toán xuyên biên giới vốn đã phải chịu nhiều hệ thống

pháp lý. Bất cứ thứ gì vượt qua biên giới ngụ ý rằng nó có khả năng phải tuân theo (ít nhất)

hai hệ thống pháp luật khác nhau. Các hệ thống này không nhất thiết phải có các quy tắc

tương tự để quản lý các sự kiện hoặc tình huống pháp lý giống nhau. Ngay cả khi tồn tại

những điểm tương đồng, ví như khi các tiêu chuẩn quốc tế áp dụng cho cả hai hệ thống, thì

việc áp dụng các tiêu chuẩn giống nhau ở mỗi quốc gia thực tế có thể khác nhau và thậm

chí có thể mâu thuẫn với nhau. Các xung đột và đặc biệt là xung đột pháp luật sẽ gây ra rủi

ro giao dịch không được thực hiện hoặc xảy ra các hậu quả không mong muốn.

Các vấn đề pháp lý liên quan đến việc chuyển Tiền số NHTW sẽ giống như các vấn

đề liên quan đến hoạt động chuyển tiền xuyên biên khác. Do NHTW cho phép những người

không cư trú tự do mua Tiền số NHTW trong nước của họ, do đó đặt cả hai đồng tiền (đồng

tiền được mua, và đồng tiền dùng để mua) cạnh tranh với nhau, không thể loại trừ trường

hợp một quốc gia sẽ áp đặt các hạn chế đối với việc sử dụng Tiền số NHTW nước ngoài

trong phạm vi quyền hạn của mình để bảo vệ Tiền số quốc gia của mình.

Sự khác biệt pháp lý giữa các quốc gia có thể làm suy yếu cơ sở pháp lý của Tiền số

đa NHTW. Sự không thống nhất về quy định có thể xuất hiện nếu tồn tại các điều kiện áp

dụng cho quyền truy cập vào hệ thống NHTW, hoặc mở tài khoản tại NHTW khác nhau;

thậm chí nếu luật khác nhau về quyền lưu trữ, chia sẻ dữ liệu riêng tư. Những khác biệt này

có thể không chỉ ảnh hưởng đến tính hợp pháp của cơ sở hạ tầng mà còn có thể làm suy yếu

hiệu quả của nó và thậm chí ảnh hưởng đến việc đạt được các tiêu chuẩn quy định chung

34 Raphael Auer, Philipp Haene (2021), “Multi-CBDC arrangements and future of cross border paymens”, BIS Papers No 115, tr. 3

cho việc sử dụng cùng một CBDC trên các khu vực pháp lý liên quan.

1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước

Việc nghiên cứu tiền ảo, tiền kỹ thuật số, tiền điện tử Việt Nam đã được diễn ra khá

sớm (khoảng 2014) với nhiều bài của các tác giả, đánh giá nhiều các khía cạnh về kinh tế,

kỹ thuật, đặc điểm và pháp lý của tiền ảo tư nhân. Tuy nhiên, phải tới khoảng 2019, việc

nghiên cứu Tiền số NHTW mới được một số nhà nghiên cứu, chuyên gia thực hiện. Phần

lớn các bài viết phân tích dựa trên những nghiên cứu của các tổ chức quốc tế, như: Ngân

hàng thanh toán quốc tế (BIS), Ngân hàng trung ương các quốc gia Mỹ, Nhật, Châu Âu,

Trung Quốc v.v… cũng nhằm tổng kết các vấn đề về cơ sở hình thành, đặc điểm kinh tế,

kỹ thuật của tiền số NHTW và các yếu tố pháp lý Việt Nam cần cân nhắc.

❖ Bài viết “Tiền ảo và một số vấn đề pháp lý đặt ra ở Việt Nam hiện nay” của Trần

Văn Biên và Nguyễn Minh Oanh (2021) đã nêu khái quát mối quan hệ giữa Tiền và Tài sản

trong Bộ luật Dân sự 2015, trong đó nhận định về việc: tiền ảo không phải là một loại tài

sản được công nhận trong BLDS, vì lý do: tiền ảo thực chất là một thuật toán (dãy số) trên

nền tảng công nghệ chuỗi khối, và tiền ảo/ tài sản ảo chưa được quy định minh định như

một trong bốn loại tài sản được quy định rõ ràng của BLDS. Từ kết luận này, nhóm tác giả

cũng đưa ra lập luận về việc: sẽ có khoảng trống trong xử lý các quan hệ dân sự như sở hữu,

kế thừa, thừa kế, hợp đồng, bồi thường thiệt hại liên quan đến tiền ảo35. Điều này cho thấy,

khi không thừa nhận một cách minh định bằng các quy phạm pháp luật tại văn bản Luật

chuyên ngành, thì ngay cả Tiền số do NHTW phát hành cũng có thể bị cho là thiếu cơ sở

pháp lý để được thừa nhận và áp dụng các quy phạm pháp luật trong xử lý các quan hệ pháp

luật phát sinh giữa các chủ thể.

Cũng trong bài báo này, hai tác giả đề cập việc phải xem xét các vấn đề pháp lý đối

tội phạm hình sự liên quan tới sử dụng tiền ảo cho các mục đích rửa tiền, tài trợ khủng bố

hoặc các quy định về trách nhiệm trả thuế dùng tiền ảo.

❖ Bài nghiên cứu “Quản lý tiền kỹ thuật số, kinh nghiệm quốc tế và hàm ý chính sách

với Việt Nam” của TS. Cấn Văn Lực (2020) đã tóm tắt các đặc tính phân biệt giữa tiền ảo,

35 Trần Văn Biên và Nguyễn Minh Oanh (2021), “Tiền ảo và một số vấn đề pháp lý đặt ra ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 4/2020.

so với tiền điện tử, tiền kỹ thuật số (do NHTW phát hành) nhằm giúp chỉ ra vấn đề cốt lõi

của tiền số NHTW đó là Tiền số NHTW được phát hành, kiểm soát và đảm bảo bởi NHTW.

Bài nghiên cứu đã tổng hợp thông tin và phân NHTW thanh hai nhóm Nước phát triển và

Nhóm phát triển để đánh giá Quan điểm (ủng hộ, hay không ủng hộ) và Tiến độ triển khai

(mạnh mẽ, hay thận trọng) Tiền số của các NHTW này. Mặc dù tóm lược quan điểm của

các quốc gia trên thế giới tại thời điểm tác giả nghiên cứu đã khác so với thực tế 2023,

chúng ta nhận thấy phương pháp phân loại này gợi ý cho các nhà lập pháp Việt Nam v/v

cần xem xét, đánh giá lý do khách quan/ chủ quan, để nhận định thời điểm được coi là phù

hợp cho Việt Nam tiến hành triển khai thử nghiệm và phát hành chính thức Tiền số quốc

gia tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, báo cáo cũng gợi ý NHNN tham khảo học, tập nghiên cứu kinh nghiệm

của Trung Quốc và xây dựng lộ trình phát hành tiền số NHTW cho phù hợp, kịp thời ứng

phó với việc triển khai Tiền số Nhân dân tệ của Trung quốc đối với hệ thống tài chính,

thương mại, đầu tư của Việt Nam. Phát triển hệ thống thanh toán xuyên biên giới, nâng cấp

và tích hợp hạ tầng thanh toán quốc gia để đáp ứng sự phát triển của tiền số, các công nghệ

thanh toán mới.

Về khía cạnh pháp lý, bài nghiên cứu đưa ra 2 khuyến nghị chính mà NHNN nên

cân nhắc khi phát hành Tiền số NHTW cho Việt Nam gồm36:

i) NHNN Việt Nam và Bộ tài chính cùng tham gia xây dựng khung pháp lý, trong đó

có: chuẩn hóa các khái niệm về định nghĩa Tiền số NHTW, phân biệt với tiền ảo, xác

định quy định, tiêu chuẩn cấp phép đối với các tổ chức, cá nhân trung gian tham gia

cung cấp dịch vụ liên quan tới Tiền số NHTW, quy định phân tách tài sản của công

ty với tài sản khách hàng, báo cáo giao dịch đáng ngờ, lưu trữ dữ liệu tại máy chủ

trong nước; kiểm toán số dư tiền pháp định.

ii) Phối hợp với các tổ chức quốc tế để chuẩn hóa các vấn đề pháp lý, chia sẻ và bảo

mật thông tin giữa quy định của Việt Nam và pháp luật quốc tế, kiểm tra và giám sát

hoạt động thanh toán xuyên biên giới liên quan tới Tiền số NHTW, đảm bảo cam

36 Cấn Văn Lực (2020), Quản lý tiền kỹ thuật số, kinh nghiệm quốc tế và hàm ý chính sách với Việt nam, Đầu tư Chứng khoán, Đặc san toàn cảnh ngân hàng Việt Nam 2020.

kết hội nhập, đảm bảo an toàn, an ninh mạng, an toàn tài chính quốc gia và toàn cầu.

❖ Bổ sung cho các nghiên cứu mang tính chất vĩ mô của Cấn Văn Lực (2020), nghiên

cứu “Tiền kỹ thuật số của Ngân hàng trung ương: kinh nghiệm thế giới và bài học đối với

Việt Nam” của Hoàng Thị Thanh Thúy và các cộng sư (2022) đã đi sâu hơn khi so sánh 5

quốc gia gồm: Singapore, Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc và Bahamas trên các phương diện:

i) Mục tiêu phát hành Tiền số NHTW của một số quốc gia,

ii) Mô hình vận hành Tiền số NHTW trong qua 3 vai trò/ chức năng của NHTW là phát

hành, xác thực và lưu thông, trong mỗi mô hình này.

iii) Loại công nghệ được sử dụng trong tạo lập và vận hành Tiền số NHTW.

iv) Phân nhóm tình trạng khung pháp lý cho Tiền số NHTW của 5 quốc gia này thành:

nhóm chưa cải cách khung pháp lý, nhóm đang hoàn thiện khung pháp lý cho Tiền

số NHTW, và nhóm đã có khung pháp lý phù hợp cho Tiền số NHTW.

Dựa trên các đánh giá này, nhóm nghiên cứu nhận định những lợi ích của việc phát

hành Tiền số NHTW tại Việt Nam gồm: i) giúp hiện đại hóa hệ thống thanh toán, góp phần

thúc đẩy nền kinh tế số tại Việt Nam, ii) giúp tiết giảm chi phí in ấn, phát hành và quản lý

tiền giấy, iii) giúp thúc đẩy tài chính bao trùm, (iv) nâng cao hiệu quả, hiệu lực trong điều

hành chính sách tiền tệ. Đồng thời nghiên cứu chỉ ra những rủi ro NHNN cần lưu ý như: a)

Tiền số NHTW làm tăng rủi ro bảo mật hệ thống và các hoạt động phi pháp, b) làm tăng

rủi ro trong điều hành chính sách tiền tệ NHNN, c) làm tăng nguy cơ sụp đổ hệ thống và

mất hành khoản của ngân hàng, d) yêu cầu xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số bài bản có

chiều sâu và e) đề xuất có nguồn lực, đội ngũ nhân sự có chuyên môn và năng lực kỹ thuật

cao37.

Mặc dù nghiên cứu Hoàng Thị Thanh Thúy và các công sự có đánh giá về tình trạng

khung pháp lý của 5 quốc gia nêu rên, nhưng lại chưa chỉ rõ: những tiêu chí nào dùng để

đánh giá việc đáp ứng/ hay chưa đáp ứng khung pháp lý hỗ trợ phát triển Tiền số NHTW

của các quốc gia; cụ thể hơn là những lý do chưa đạt, đạo luật nào cần phải rà soát và vấn

37 Hoàng Thị Thanh Thúy, Vũ Thanh Hải, Nguyễn Minh Sáng (2022), “Tiền kỹ thuật số của Ngân hàng trung ương: kinh nghiệm thế giới và bài học đối với Việt Nam”, Tạp chí Ngân hàng.

đề pháp lý trọng yếu nào trong những đạo luật đó cần xem xét điều chỉnh/ sửa đổi/ bổ sung.

❖ Nghiên cứu của tác giả Chu Tuệ Anh (2021) về “Tác động của xu hướng phát triển

tiền kỹ thuật số của NHTW các nước đến hệ thống tài chính Việt Nam” tổng kết có 3 lý do

chính mà các quốc gia phát hành Tiền số NHTW gồm 38:

i) Sự đe dọa chủ quyền tiền tệ và vai trò quản lý điều tiết thị trường tài chính quốc gia

khi các tổ chức tư nhân phát hành tiền kỹ thuật số. Việc phát hành và quản lý lưu

thông tiền tệ được coi là bộ phận của chủ quyền quốc gia bên cạnh chủ quyền về

lãnh thổ. Khi các đồng tiền kỹ thuật số được sử dụng trong trao đổi, mua bán hàng

hóa, dịch vụ, thanh toán, chuyển tiền toàn cầu ở mức độ đủ lớn, chúng sẽ đe dọa hệ

thống thanh toán quốc gia, lấn án việc kiểm soát tiền trong lưu thông của các NHTW.

ii) Xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt diễn ra ở nhiều quốc gia trên thế giới. Hệ

thống thanh toán trực tuyến có xu hướng phụ thuộc vào các chủ thể cung cấp giải

pháp thanh toán ngoài ngân hàng hơn là hệ thống ngân hàng thương mại và NHTW.

Điều này làm suy yếu vai trò của hệ thống chính quy trong lĩnh vực thanh toán. Tiền

số NHTW là phương tiện và giải pháp để NHTW củng cố và hiện diện mạnh mẽ

trong lĩnh vực thanh toán trực tuyến, làm giảm các nguy cơ đối với sự ổn định tài

chính gây ra bởi sự phụ thuộc vào các hệ thống thanh toán phi ngân hàng.

iii) Những kỳ vọng vào lợi ích và sự ảnh hưởng từ Tiền số NHTW như: thúc đẩy quá

trình tái phân bổ nguồn lực, giúp chính phủ thực hiện các chính sách quản lý kinh tế

dễ dàng; giúp cắt giảm chi phí in ấn, vận chuyển, bảo quản tiền tệ; kích thích đổi

mới, cạnh tranh, nâng cao khả năng phòng chống rửa tiền, báo cáo giữa các tổ chức

với cơ quan quản lý; tăng hiệu quả chính sách tiền tệ thông qua chính sách lãi suất

dương/ âm của Tiền số NHTW, tăng khả năng truyền tài chính sách lãi suất đến thị

trường tiền tệ và lãi suất huy động; thu thập dữ liệu thời gian thực như việc phát

hành, ghi sổ và lưu hành của tiền…

Theo tác giả Chu Ngọc Anh (2021) những tác động tiềm tàng của việc các quốc gia

38 Chu Tuệ Anh (2021) về “Tác động của xu hướng phát triển tiền kỹ thuật số của NHTW các nước đến hệ thống tài chính Việt Nam”, Tạp chí Ngân hàng.

phát hành Tiền số NHTW với Việt Nam gồm:

i) Thách thức với kinh tế vĩ mô và hệ thống tài chính: các dòng vốn và dòng tiền đầu

cơ bằng tiền số NHTW nước ngoài có thể bơm vào, rút ra đột ngột (dù cố ý hay vô

ý) sẽ gây ra các cú sốc đối với kinh tế có hoạt động XNK lớn như Việt Nam. Tiền

số NHTW của các nước khác mạnh có thể lấn án đồng Việt Nam, dẫn đến tình trạng

đô la hóa nền kinh tế và đe dọa chủ quyền tiền tệ.

ii) Thách thức với việc thực thi chính sách tiền tệ và vị thế của NHNN. Cụ thể, việc các

dòng tiền và giao dịch nằm ngoài tầm kiểm soát của cơ quan quản lý trong nước

khiến cho việc quản lý trở nên rất khó khăn (tương tự như công dân Trung Quốc

sang du lịch Việt Nam sử dụng POS của doanh nghiệp Trung Quốc đặt chui ở Việt

Nam chuyển thẳng về Trung Quốc).

Dựa vào những phân tích và xu hướng và khả năng tác động của việc các quốc gia

phát hành Tiền số NHTW, tác giả đưa ra một vài nội dung đề xuất pháp lý đáng kể như:

Việt Nam cần dự liệu một khuôn khổ pháp lý và cơ chế pháp lý phù hợp để nắm bắt, quản

lý, giám sát việc lưu thông Tiền số NHTW của nước ngoài ra vào Việt Nam, trong đó ưu

tiên nghiên cứu, rà soát các quy định của điều ước quốc tế, điều lệ của các tổ chức tài chính

quốc tế để hiểu rõ, đầy đủ các cam kết, quyền và nghĩa vụ thành viên của mình. Trên cơ sở

này, Việt Nam cần xây dựng cơ chế, quy định pháp luật, hàng rào bảo vệ chủ quyền tiền tệ

phù hợp mà không vi phạm các cam kết quốc tế 39.

Tuy nhiên, tại nghiên cứu năm 2021, Chu Tuệ Anh cho rằng: trong ngắn hạn và trung

hạn, việc phát triển Tiền số Việt Nam là chưa phù hợp, do Việt Nam còn nhiều hạn chế về

hạ tầng công nghệ, năng lực phát triển vận hành và quản lý, trong khi thực tiễn và kinh

nghiệm quốc tế cho thấy lợi ích của Tiền số NHTW vẫn chưa thực sự rõ ràng.

❖ Trong nghiên cứu “Tiền kỹ thuật số quốc gia dưới giác độ pháp luật Việt Nam” Viên

Thế Giang (2022) dựa trên nghiên cứu tác động của quá trình chuyển đổi số trong nền kinh

tế cũng như sự tác động của việc chấp nhận thanh toán tiền điện tử (như Bitcoin) trong thực

tế đặt ra đòi hỏi Việt Nam cần nhanh chóng luật hoá tiền tệ tử của ngân hàng trung ương

39 Chu Tuệ Anh (2021) về “Tác động của xu hướng phát triển tiền kỹ thuật số của NHTW các nước đến hệ thống tài chính Việt Nam”, Tạp chí Ngân hàng

và nhấn mạnh, việc cho phép nghiên cứu để ban hành hình thức tiền điện tử là một bước

tiến đáng ghi nhận trong quá trình số hoá nền kinh tế và thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt

động ngân hàng ở Việt Nam40.

❖ Liên quan tới những vấn đề đặt ra đối với pháp luật về phát hành tiền của Ngân hàng

nhà nước Việt Nam, Viên Thế Giang (2023) nhận định rằng: nội dung liên quan đến tiền

kỹ thuật số quốc gia ở Việt Nam mới dừng lại ở quy định nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính

sách về tiền kỹ thuật số quốc gia. Tác giả cho rằng: để NHNN có cơ sở pháp lý phát hành

tiền kỹ thuật số quốc gia đòi hỏi hình thức tiền tệ này phải được bổ sung vào trong Luật

NHNN, bởi theo quy định của Hiến Pháp, việc quyết định các vấn đề liên quan đến tiền tệ

quốc giá thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

Bên cạnh đề xuất phải luật hóa hình thức tiền kỹ thuật số quốc gia, Viên Thế Giang

cũng đề xuất: cần làm rõ các yêu cầu pháp lý và giới hạn tiền kỹ thuật số trong mối quan

hệ với các công cụ của chính sách tiền tệ, hệ thống thanh toán quốc gia, quản lý tiền mặt,

các công cụ giám sát tài chính nhằm tạo lập cơ chế pháp lý đồng bộ cho phát hành và sử

dụng tiền kỹ thuật số quốc gia41. Nhận định này rất phù hợp khi xét trong mối quan hệ tổng

thể các công cụ quản lý nhà nước về tiền tệ và ổn định tài chính.

1.2.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu

Nghiên cứu của các quốc gia trên thế giới và của tổ chức quốc tế uy tín rất phong

phú, đa dạng, vừa có nghiên cứu lý thuyết, vừa có nghiên cứu ứng dụng (thông qua việc sử

dụng kết quả triển khai thí nghiệm và thực nghiệm Tiền số NHTW). Các kết quả và đề xuất

của nghiên cứu cho thấy đầy đủ, toàn diện các vấn đề về Tiền số NHTW, ví dụ: phân tích

các điểm mạnh và điểm yếu của loại hình Tiền số NHTW; khung chính sách về thiết kế

Tiền số NHTW; các đặc điểm cốt lõi/ đặc tính kỹ thuật của Tiền số NHTW; các vấn đề

pháp lý trong các lĩnh vực quản lý ngoại hối, thanh toán quốc tế, thanh toán bán lẻ; ảnh

hưởng của Tiền số NHTW tới ổn định tài chính, chính sách sách tiền v.v…

Đối với các nghiên cứu trong nước, phần lớn kết quả hiện nay thiên về tóm tắt gợi ý

40 Vien The Giang (2022) “National Digital Currency Issuance Under Vietnamese Law”, Jurnal Cita Hukum, Vol.10, No.2, pp.299-318. http://dx.doi.org/10.15408/jch.v10i2.24009. 41 Viên Thế Giang (2023), “Tiền kỹ thuật số của NHTW và những vấn đề đặt ra đối với pháp luật về phát hành tiền của Ngân hàng nhà nước Việt Nam”, Tạp chí Luật học Số 2 (273), Tháng 2/2023

định hướng và đề xuất NHNN Việt Nam quan tâm trong quá trình xây dựng tiền số NHTW,

đi kèm có những khuyến nghị về một số nội dung pháp lý gồm i) hoàn thiện khung pháp lý

là tiền đề để phát triển Tiền số NHTW tại Việt Nam, ii) làm rõ các khái niệm, định nghĩa,

phân loại, tiêu chuẩn kỹ thuật của Tiền số NHTW, iii) đưa ra một số gợi ý hướng xây dựng

văn bản pháp luật. Tuy nhiên, có thể do phạm vi các bài nghiên cứu giới hạn ở việc giới

thiệu và tóm gọn kết quả các nghiên cứu của các nước trên thế giới, nên thiếu đi sự đánh

giá chuyên sâu về những văn bản pháp luật cụ thể nào của Việt Nam cần phải rà soát, những

điều luật cụ thể nào cần được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam.

Hơn thế, do chưa tạo lập một môi trường trường thử nghiệm, với đầy đủ các phương

tiện, công cụ, hạ tầng và các quan hệ pháp lý cụ thể trên 1 phạm vi không gian, thời gian

nhất định, để kiểm tra 3 khía cạnh: hạ tầng, thiết kế kỹ thuật, quan hệ pháp lý trong nhiều

tình huống sử dụng tiền số NHTW, nên phần lớn các nghiên cứu thiếu cơ sở thực chứng để

làm sâu sắc các nhận định và đề xuất phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Về điểm này, cơ

quan quản lý nhà nước (chủ yếu là NHNN Việt Nam), cần hỗ trợ tiến hành đề án nghiên

cứu khả thi, tiến tới nghiên cứu thử nghiệm Tiền số VNĐ trong một phạm vi nhất định,

nhằm tạo điều kiện cho các kết quả nghiên cứu có tính thực tế và áp dụng được, nâng cao

chất lượng các kết luận và khuyến nghị về xây dựng văn bản pháp luật về/ liên quan Tiền

số NHTW thực sự chính xác và phù hợp đặc thù của Việt Nam.

1.3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu

Để phục vụ hoạt động nghiên cứu và phân tích pháp luật về phát hành Tiền số NHTW

tại các quốc gia trên thế giới, cũng như nghiên cứu khả năng luật hóa Tiền số quốc gia tại

Việt Nam, tác giả luận văn nhận định: hoạt động nghiên cứu cần dựa trên 3 nhóm lý thuyết

nền tảng, gồm i) Lý thuyết về Tiền, ii) Lý thuyết về vai trò của NHTW trong phát hành, quản

lý và lưu thông tiền và iii) Lý thuyết xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Tính chất đan

xen của khung cơ sở lý thuyết của 3 nhóm vấn đề này giúp người nghiên cứ sử dụng công

cụ nghiên cứu hiệu quả, tập trung đánh giá đúng nhóm các vấn đề pháp lý cần giải quyết

liên quan đến đối tượng nghiên cứu, giúp đưa ra các đề xuất xác đáng, phù hợp trên giác độ

là người nghiên cứu pháp luật trong lĩnh vực kinh tế.

Việc nắm bắt và hiểu bản chất của Tiền trên phương diện kinh tế học sẽ là nền tảng

cần thiết cho các phân tích pháp lý theo chiều rộng và chiều sâu đối với hoạt động phát

hành tiền nói chung của NHTW và hoạt động phát hành Tiền Số NHTW. Thiếu đi nhóm lý

thuyết và kiến thức nền tảng này sẽ khiến việc hiểu và đánh giá bản chất quan hệ xã hội,

chủ thể quan hệ pháp luật, nội dung quan hệ pháp luật được điều chỉnh khi Tiền số NHTW

ra đời bị hiểu chệch đi, hoặc thiếu toàn diện.

1.3.1. Cơ sở lý thuyết về Tiền

1.3.1.1. Lịch sử phát triển của Tiền

Lịch sử của tiền bắt nguồn từ thời cổ đại khi con người sử dụng nhiều đồ vật khác

nhau, như vỏ sò, hạt cườm và da động vật được sử dụng làm phương tiện trao đổi. Khi

thương mại mở rộng, các xã hội đã phát triển các hình thức tiền tệ phức tạp hơn, bao gồm

cả tiền xu và tiền giấy. Những đồng xu tiêu chuẩn hóa đầu tiên được sản xuất ở Trung Quốc

cổ đại vào khoảng năm 1000 trước Công nguyên và lan rộng khắp thế giới. Việc phát minh

ra tiền giấy, xuất hiện ở Trung Quốc vào thế kỷ thứ 7 và được các quốc gia khác áp dụng42.

Vào thời Trung cổ, các xã hội châu Âu chủ yếu dựa vào tiền vàng và bạc để làm phương

tiện trao đổi. Những đồng tiền được vua/ chúa và những người cai trị cho đúc và lưu thông.

Trong thời gian này, các ngân hàng và hoạt động ngân hàng bắt đầu xuất hiện. Ngân hàng

đầu tiên được thành lập ở Ý vào thế kỷ 14 và hoạt động ngân hàng trở nên phổ biến hơn

trong giai đoạn sau đó43.

Vào thế kỷ 17 và 18, các cường quốc thực dân châu Âu đã sử dụng tiền tệ để tạo

thuận lợi cho thương mại với các thuộc địa của họ. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự gia

tăng sử dụng kim loại quý (vàng, bạc, đồng), và giá trị của tiền tệ được gắn với một lượng

vàng cố định (bản vị vàng ra đời). Giai đoạn này cũng chứng kiến bước nhảy vọt trong sản

xuất khi cách mạng công nghiệp lần thứ Nhất, với sự ra đời của máy móc và nhà máy dẫn

đến nhu cầu về những cách hiệu quả hơn để giao dịch kinh doanh, dẫn đến sự phát triển của

tiền giấy. Sang thế kỷ 20 và 21, nhân loại chứng kiến sự xuất hiện của các hình thức tiền

hiện đại, bao gồm thẻ tín dụng, hệ thống thanh toán điện tử, tiền điện tử, tiền ảo, tiền kỹ

thuật số mã hóa, ví điện tử... Các hệ thống thanh toán kỹ thuật số ngày càng trở nên phổ

42 Glyn Davies (2002), “History of Money – From accient Times to the Present day”, University of Wales Press. 43 https://www.nytimes.com/2021/08/17/business/days-may-be-numbered-for-the-worlds-oldest-bank.html

biến, giúp gửi và nhận tiền ngay lập tức từ mọi nơi trên thế giới.

1.3.1.2. Định nghĩa về Tiền

Các nhà kinh tế định nghĩa Tiền là bất cứ thứ gì được chấp nhận rộng rãi cho thanh

toán hàng hóa hoặc dịch vụ hoặc để trả nợ 44. Tiền tệ, bao gồm tiền giấy và tiền xu, rõ ràng

phù hợp với định nghĩa này và là một loại tiền. Ngoài nghĩa có tính vật lý này ra, tiền có

thể cả ở dạng phi vật chất như tiền gửi tại tài khoản ngân hàng, tiền điện tử. Như vậy Tiền

là một sự ghi nhận giá trị dưới hình thức vật lý, hoặc hình thức phi vật lý (tiền điện tử) mà

sự ghi nhận đó đảm bảo các chức năng của tiền.

Định nghĩa pháp lý về Tiền có thể khác nhau tùy thuộc vào quốc gia và hệ thống

pháp luật được đề cập. Tuy nhiên, trong hầu hết các hệ thống pháp luật, Tiền được định

nghĩa là Phương tiện trao đổi được công nhận và chấp nhận như một phương tiện thanh

toán cho các khoản nợ và nghĩa vụ. Ví dụ: ở Hoa Kỳ, theo Bộ pháp điển các quy định của

liên Bang “Tiền được định nghĩa là tiền tệ và tiền xu của Hoa Kỳ hoặc của bất kỳ quốc gia

nào khác được chỉ định là hợp pháp và lưu thông, được sử dụng và chấp nhận như một

phương tiện trao đổi tại quốc gia phát hành” 45. Định nghĩa pháp lý về tiền rất quan trọng

vì nó xác định quyền và nghĩa vụ của các bên trong các giao dịch tài chính, chẳng hạn như

khả năng trả nợ và thực hiện các nghĩa vụ theo hợp đồng. Nó cũng cung cấp cơ sở cho các

quy định của chính phủ về chính sách tiền tệ và thị trường tài chính.

1.3.1.3. Các chức năng của tiền

Theo Kennthe R. Szulczyk (2010), các chức năng của Tiền gồm có 4 chức năng:

▪ Phương tiện trao đổi (medium of exchange): là vật trung gian trong trao đổi hàng

hóa và dịch vụ. Tiền thúc đẩy hiệu quả kinh tế bằng cách loại bỏ phần lớn thời gian

dành cho việc trao đổi hàng hóa và dịch vụ theo hình thức hàng đổi hàng. Nó cũng

thúc đẩy hiệu quả bằng cách cho phép mọi người chuyên môn hóa những gì họ làm

tốt nhất, từ đó khuyến khích chuyên môn hóa và phân công lao động.

▪ Thước đo giá trị (unit of account/ measure of value): dùng để đo lường giá trị hàng

44 Frederic S.Mishkin (2016), The economics of Money, Banking and Financial Markets, Pearson, 11th Edition, tr.95 45 Định nghĩa Currency theo Bộ pháp điển các quy định liên Bang (Codes of Federal Regulations), số. 31 CFR 1010.100 . Link: https://www.law.cornell.edu/cfr/text/31/1010.100, ngày truy cập: 26/02/2023

hóa. Chúng ta có thể thấy rằng việc sử dụng tiền như một đơn vị tài khoản sẽ làm

giảm chi phí giao dịch trong nền kinh tế bằng cách giảm số lượng giá cần được xem

xét, đối chiếu giữa các loại hàng hóa khác nhau. Lợi ích của chức năng này của tiền

tăng lên khi nền kinh tế trở nên phức tạp hơn, với đa dạng các loại hàng hóa và dịch

vụ mới xuất hiện. Tiền muốn là thước đo giá trị thì phải được quy định đơn vị tiền

tệ (ví dụ đơn vị Đồng, Đô la, Nhân dân tệ v.v...)

▪ Phương tiện cất giữ giá trị (store of value/ purchasing power): khi được rút ra khỏi

lưu thông thì tiền dùng để cất giữ giá trị. Giá trị tiền/ sức mua tiền bị thay đổi rất ít

theo thời gian. Chức năng này của tiền rất hữu ích vì hầu hết chúng ta không muốn

tiêu ngay thu nhập của mình khi nhận được, mà muốn đợi cho đến khi có thời gian

hoặc mong muốn mua sắm.

▪ Công cụ thanh toán (standard of deferred payment): được dùng làm phương tiện

thanh toán để trả nợ, nộp thuế, trả mua chịu. Chức năng này là sự kết hợp “phương

tiện trao đổi” và “đơn vị tài khoản” của tiền, vì các hợp đồng quy định các khoản nợ

dưới dạng một “thước đo giá trị” (đơn vị tiền tệ) và người đi vay phải sử dụng

phương tiện trao đổi để thanh toán khoản nợ (trả nợ vay) của mình. Do đó, chức

năng này của tiền là cực kỳ quan trọng đối với các giao dịch kinh doanh xảy ra trong

tương lai. Các doanh nghiệp và người dân có thể vay hoặc cho vay tiền dựa trên các

giao dịch trong tương lai tạo ra thị trường tài chính.

Để được chấp nhận là Tiền, cái thứ “bất kỳ thứ gì đó” sẽ phải bao gồm các đặc điểm:

a) được tiêu chuẩn hóa dễ dàng, khiến việc xác định giá trị của nó trở nên đơn giản; (b)

được chấp nhận rộng rãi bởi tất cả các bên, thể hiện bằng niềm tin rằng “cái thứ đứng ra

làm trung gian đó sẽ được những người khác chấp nhận, giống như tôi đã chấp nhận”; (c)

dễ được phân chia/ chia tách để trao đổi cho nhau; (d) phải dễ dàng mang theo; và (e) không

được xuống cấp/ bị hỏng/ nát nhanh chóng46.

Việc đánh giá các đặc điểm Tiền số NHTW sẽ được thực hiện

1.3.1.4. Các hình thái tiền tệ và sự phát triển của hệ thống thanh toán:

46 Kennthe R. Szulczyk (2010), “Money, Banking and International Finance”, Link: http://arm.sies.uz/wp- content/uploads/2021/02/180-Money-Banking-and-International-Finance.pdf. Ngày truy cập: 20/01/2023

Thông qua việc xem xét sự phát triển của hệ thống thanh toán, chúng ta có thể nhìn

rõ ràng hơn về các biểu hiện hình thái của tiền cũng như chức năng của nó. Thực tế, hệ

thống thanh toán đã phát triển qua nhiều thế ký và cùng với hình thái của tiền.

▪ Tiền hàng hóa (commodity money): là tiền được tạo bởi kim loại quý hoặc một loại

hàng hóa có giá trị. Từ thời cổ đại cho đến vài trăm năm trước, hình thái tiền hàng

hóa này hoạt động như một loại phương tiện trao đổi hiệu quả giá trị tiền tệ giữa các

bên. Tuy nhiên, do đặc tính về sức nặng vật liệu, hàng hóa tạo thành tiền, nên hình

thái tiền này không phù hợp để vận chuyển đi từ nơi này sang nơi khác (khoảng cách

xa, thường xuyên, với khối lượng lượng). Hệ thống thanh toán thời kỳ này rất thô

sơ, và trực tiếp truyền tay giữa người với người47.

▪ Tiền định danh (fiat money): là tiền được in trên chất liệu giấy và được các tổ chức

phát hành/ hoặc chính phủ coi là phương tiện mà họ chấp nhận dùng để thanh toán

cho hàng hóa, dịch vụ, và nghĩa vụ nợ. Tuy nhiên, tiền này không được đảm bảo

bằng và/hoặc luôn được chuyển đổi thành các kim loại quý (vàng, bạc, titanium,

platium) theo một tỷ lệ không bao giờ đổi theo thời gian. Tiền giấy có lợi thế là nhẹ

hơn nhiều so với tiền kim loại hoặc kim loại quý, nhưng nó chỉ có thể được chấp

nhận làm phương tiện trao đổi nếu có sự tin tưởng nhất định vào cơ quan phát hành

và nếu việc in ấn đã đạt đến giai đoạn đủ tiên tiến để việc làm giả là cực kỳ khó. Bởi

vì tiền giấy đã phát triển thành một thỏa thuận hợp pháp, các quốc gia có thể thay

đổi loại tiền mà họ sử dụng theo ý muốn. Nhược điểm chính của tiền giấy và tiền xu

là chúng dễ bị đánh cắp và có thể tốn kém khi vận chuyển với số lượng lớn vì số

lượng lớn48.

▪ Tiền ghi sổ (book money): là tiền của bên gửi tiền, được ghi nhận vào sổ nhật ký của

bên nhận tiền. Con số thể hiện trên sổ nhật ký thể hiện nghĩa vụ mà bên nhận tiền

phải trả bên gửi tiền vào thời điểm bất kỳ (ngay lập tức khi được yêu cầu, hoặc sau

47 Frederic S.Mishkin (2016), The economics of Money, Banking and Financial Markets, Pearson, 11th Edition, tldđ 44, tr.99 48 Frederic S.Mishkin (2016), The economics of Money, Banking and Financial Markets, Pearson, 11th Edition, tldđ 44 tr.99

một khoảng thời gian mà hai bên thỏa thuận). Hình thức này giúp cho việc ra đời và

hình thành các phương tiện thanh toán (ví dụ: séc, hối phiếu nhận nợ) ra đời. Việc

ra đời phương tiện thanh toán mới trên nền tảng Tiền ghi sổ, giúp giảm chi phía vận

chuyển liên quan đến hệ thống thanh toán (séc có thể ghi bất kỳ số tiền nào tới tối

đa bằng số dư trên sổ), không chỉ tạo điều kiện cho các bên giao dịch nhanh chóng,

số lượng lớn, giá trị lớn, mà còn tạo ra các loại hình dịch vụ thanh toán (ví dụ trả

kiều hối).

▪ Tiền điện tử (electronic money): là tiền ghi sổ tồn tại dưới dạng thông tin điện tử,

thực chất là những con số được ghi trong phần mềm sổ kế toán (digital accounting

book) và trên các thiết bị lưu trữ. Tiền điện tử ra đời dựa trên sự phát triển và phổ

biến của các thiết bị máy tính và phần mềm lưu trữ thông tin tài chính. Sự ra đời của

tiền điện tử thay thế dần cho tiền giấy, tiền xu, và hỗ trợ sự phát triển của các phương

tiện thanh toán mới như thẻ ATM (debit care), thẻ tín dụng (credit-card), thẻ trả trước

(prepaid-card), cũng như các kênh thanh toán mới như thanh toán qua website, thiết

bị di động, v.v…

1.3.2. Cơ sở lý thuyết về Chức năng phát hành, quản lý lưu thông tiền của NHTW

1.3.2.1. Chức năng phát hành Tiền của NHTW

Phát hành tiền, theo cách hiểu phổ biến: là việc NHTW cung cấp một lượng tiền đưa

vào lưu thông làm phương tiện thanh toán trong phạm vi lãnh thổ quốc gia. Phần lớn trong

các Đạo luật NHTW của các quốc gia đều quy định rõ chức năng phát hành tiền là chức

năng độc quyền của NHTW và chỉ có NHTW mới được phép thực hiện phát hành tiền trên

lãnh thổ quốc gia đó. Ví dụ:

❖ Đạo luật Cục dữ trữ liên Bang Mỹ (Federal Reserve Act), Phần 11 [12 U.S.C.248]

khoản d quy định về thẩm quyền của Hội Đồng Thống đốc cục dữ trữ liên bang nêu rõ:

Giám sát và điều chỉnh việc phát hành và thu hồi các tờ tiền dự trữ Liên bang thông qua

Bộ trưởng Bộ Tài chính, ngoại trừ việc hủy bỏ và tiêu hủy, và kế toán liên quan đến việc

hủy bỏ và tiêu hủy các tờ tiền không phù hợp để lưu hành, và quy định các quy tắc và quy

định theo đó những đồng tiền giấy như vậy có thể được Bộ trưởng Bộ Tài chính giao cho

các đại lý Cục dự trữ Liên bang đăng ký49.

❖ Đạo luật Cơ quan quản lý tiền tệ Singapore 1970 (Monetary Authority of Singapore

Act 1970) tại điểm a, khoản 2 Điều 4 quy định chức năng của Cơ quan quản lý tiền tệ là:

Ngân hàng trung ương của Singapore, thực hiện chính sách tiền tệ, phát hành tiền, giám

sát các hệ thống thanh toán và đóng vai trò là ngân hàng đối với Chính phủ và các cơ quan

của Chính phủ.

❖ Luật Ngân hàng Trung Ương Nhật Bản 1997, Điều 46 quy định: i) NHTW Nhật Bản

có quyền phát hành tiền giấy, ii) Tiền giấy do NHTW Nhật bản phát hành là công cụ thanh

toán hợp pháp và được sử dụng không giới hạn cho hoạt động thanh toán 50.

❖ Luật Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc 2023, Khoản 3, Điều 3 quy định: Ngân hàng

nhân dân trung quốc có quyền phát hành tiền Nhân dân tệ (Renminbi) và giám sát việc lưu

thông tiền. Điều 18 của Luật này quy định: tiền giấy và tiền xu Nhân dân tệ được in, dập

và phát hành bởi Ngân hàng Nhân dân Trung quốc. Điều 20 cấm bất kỳ cá nhân tổ chức

nào được in hoặc phát hành các loại giấy/ vé/ phiếu như là một phương tiện thay thế tiền

giấy, tiền xu Nhân dân tệ trong lưu thông.

❖ Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (Số 46/2010/QH13) Khoản 3, Điều 2 quy định:

Ngân hàng nhà nước thực hiện chức năng, quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngoại

hối (sau đây gọi là tiền tệ và ngân hàng); thực hiện chức năng của Ngân hàng trung ương

về phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ dịch vụ tiền tệ

cho Chính Phủ. Điều 17 của Luật này khẳng định rõ hơn chức năng độc quyền phát hành

tiền (giấy và kim loại) khi quy định:

1. Ngân hàng Nhà nước là cơ quan duy nhất phát hành tiền giấy, tiền kim loại của

nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Tiền giấy, tiền kim loại do Ngân hàng Nhà nước phát hành là phương tiện thanh

49 Federal Reserve Act , Link: https://www.govinfo.gov/content/pkg/COMPS-270/pdf/COMPS-270.pdfr”. Truy cập: 15/02/2023 50 Bank of Japan Act (Act No. 89 of June 18, 1997, Link: https://www.cas.go.jp/jp/seisaku/hourei/data/boja.pdf, Truy cập: 15/02/2023

toán hợp pháp trên lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

3. Ngân hàng Nhà nước bảo đảm cung ứng đủ số lượng và cơ cấu tiền giấy, tiền kim

loại cho nền kinh tế.

4. Tiền giấy, tiền kim loại phát hành vào lưu thông là tài sản "Nợ" đối với nền kinh tế

và được cân đối bằng tài sản "Có" của Ngân hàng Nhà nước.

Như vậy, phát hành tiền giấy hoặc/và kim loại là hình thức phổ biến nhất và được

luật hóa rõ ràng nhất trong các Đạo luật NHTW. Tuy nhiên, hoạt động phát hành tiền giấy,

tiền kim loại lại chiếm tỷ lệ nhỏ nhất trong tổng giá trị của các phương tiện thanh toán, ví

dụ: ở Vương Quốc Anh, tiền mặt lưu thông chiếm dưới 3% tổng giá trị tiền trong lưu thông51,

ở Mỹ là khoảng 6% về tổng giá trị 52 trong khi ở Việt Nam là 9.55% vào thời điểm

30/11/2022)53.

Căn cứ vào tính chất hoạt động của NHTW và các văn bản quy phạm pháp luật liên

quan, thực tế, hoạt động phát hành tiền của NHTW còn được diễn ra thông qua một số các

hoạt động sau:

▪ Phát hành tiền thông qua hoạt động cấp tín dụng cho các tổ chức tín dụng dưới nhiều

hình thức, như: i) hoạt động cho vay của NHTW với các NHTM, các định chế tài

chính có quan hệ trực tiếp với NHTW, ii) hoạt động nghiệp vụ thị trường mở.

▪ Phát hành tiền thông qua hoạt động mua bán ngoại tệ kỳ hạn, hoán đội ngoại tệ với

các định chế tài chính.

▪ Phát hành thông qua hoạt động mua trực tiếp chứng khoán do Chính Phủ phát hành

(chủ yếu là Trái phiếu CP hoặc tín phiếu kho Bạc) và các giấy tờ có giá khác từ các

định chế tài chính.

▪ Phát hành tiền thông qua hoạt động cho vay đối với Chính phủ để bù đắp thiếu hụt

tạm thời ngân sách nhà nước (áp dụng đối với NHNN Việt Nam. .

Tại Việt Nam, mặc dù hoạt động phát hành tiền và hoạt động in-đúc tiền, đều do

51 Josh Ryan-Collins et al (2017), “Where does money come from?”, New Economics Foundation 52 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation” 53 Website: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, www.sbv.gov.vn, Mục: Thống kê/Tổng phương tiện thanh toán/ Tiền mặt lưu thông trên tổng phương tiện thanh toán, truy cập ngày 20/01/2023.

NHNN thực hiện, nhưng đây là hai hoạt động hoàn toàn khác nhau. Phát hành tiền là việc

cung ứng tiền vào lưu thông làm phương tiện thanh toán, trong khi việc in và đúc tiền chỉ

là công đoạn tạo ra hình dáng vật chất mà chưa tạo ra giá trị bằng cách đưa tiền vào lưu

thông. Các thức phản ánh lượng giá trị tiền được đưa vào lưu thông (đã phát hành) và tiền

còn nằm trong kho (tiền đã đúc, in) nằm trên bảng cân đối kế toán NHNN Việt Nam (được

quy định tại Thông tư 95/2015/NHNN-TT về Quy định hệ thống tài khoản kế toán NHNN

Việt Nam), cụ thể:

▪ Số dư trên tài khoản TK101001. Tiền tại Quỹ dự trữ phát hành thể hiện tiền được

công bố lưu hành, nhưng vừa mới in, đúc nhập từ các cơ sở in, đúc tiền, nhưng chưa

đưa vào lưu thông và đang bảo quản tại kho tiền Trung ương và các kho tiền NHNN

Chi nhánh tỉnh, TP trực thuộc Trung ương54. Số dư tài khoản Quỹ dự trữ phát hành

gồm các loại: i) tiền đủ tiêu chuẩn lưu thông, ii) tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông,

iii) tiền đình chỉ lưu hành, iv) tiền bị phá hoại thuộc Quỹ dự trữ phát hành và v) Quỹ

dự trữ phát hành đang vận chuyển.

▪ Số dư trên tài khoản TK101002. Tiền tại Quỹ nghiệp vụ phát hành thể hiện tiền nhập

từ Quỹ dự trữ phát hành, được bảo quản tại các kho tiền Sở Giao dịch NHNN và các

kho tiền NHNN chi nhánh55. Số dư tài khoản Quỹ nghiệp vụ phát hành gồm các loại:

i) tiền đủ tiêu chuẩn lưu thông, ii) tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông, iii) tiền đình

chỉ lưu hành, iv) tiền bị phá hoại thuộc Quỹ nghiệp vụ phát hành và v) Quỹ nghiệp

vụ phát hành đang vận chuyển

▪ Số dư trên tài khoản TK401. Phát hành tiền phản ánh số tiền cotton, tiền polymer,

tiền kim loại đã công bố lưu hành để phát hành hoặc đã được phát hành vào lưu

thông. Chênh lệch giữa số dư Có tài khoản TK401 này với số dư Nợ các tài khoản

TK101001 và TK101002 sẽ phản ánh số tiền mặt đang lưu thông tại thời điểm

nhất định.

Ngoài ra, rất nhiều nhầm tưởng rằng: chỉ có NHTW mới là cơ quan duy nhất được

phát hành và cung tiền ra thị trường. Trên lý thuyết và cả thực tế, có 3 nhóm chủ thể tham

54 Điểm a, Khoản 1 và Điểm a, Khoản 2 Điều 9, Nghị Định 40/2012/NĐ-CP 55 Điểm b, Khoản 1 và Điểm b, Khoản 2 Điều 9, Nghị Định 40/2012/NĐ-CP

gia quá trình cung tiền/ phát hành tiền ra thị trường đó là: i) Ngân hàng Trung ương, ii) các

định chế có quyền huy động và cho vay (thường là các ngân hàng thương mại) và iii) các

chủ thể gửi tiền (cá nhân và tổ chức)56. Trong các chủ thể này, NHTW đóng vai trò quan

trọng nhất trong việc tạo ra cung tiền cho nền kinh tế và là chủ thể duy nhất được phát hành

tiền cơ sở M0.

Hình thức biểu hiện Tiền (sau quá trình phát hành của các chủ thể nêu trên) tồn tại

ở ba dạng:

▪ Tiền giấy, tiền kim loại: được phát hành bởi Nhà máy in tiền Quốc gia và được bảo

quản quản lý, phân phối từ Cục phát hành và Kho quỹ tới các NHNN Chi nhánh tại

các tỉnh, rồi tới các tổ chức tín dụng, kho bạc của nhà nước trên địa bàn.

▪ Tiền trên tài khoản nằm tại các NHTM: được hình thành từ i) hoạt động thanh toán

giữa các chủ thể trong nền kinh tế và ii) tiền gửi giữa các chủ thể với NHTM và iii)

hoạt động cho vay của các TCTD với chủ thể đi vay. Hoạt động tín dụng là hoạt

động phát hành tiền đặc biệt mà chỉ có TCTD được phép thực hiện thông qua nguyên

lý vận hành (hệ số nhân tiền, và tỷ lệ dự trữ bắt buộc)

Tiền dự trữ của các TCTD nằm tại ngân hàng trung ương: Do các TCTD để tại

NHTW nhằm thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia (tăng giảm cung tiền, đảm bảo thanh

khoản và khả năng thanh toán của các TCTD với nhau..

Khối lượng tiền cho nền kinh tế được các nhà kinh tế học và nhà quản lý đo bằng

các thước đo M0, M1, M2, M3, Mn.

Thước đo cung Các bộ phận cấu thành

tiền

Cung tiền M0 1. Tiền giấy, tiền kim loại

Cung tiền M1 1. Tiền giấy, tiền kim loại

(Tiền thanh toán) 2. Tiền trên tài khoản thanh toán NH/ tiền gửi không kỳ hạn

Cung tiền M2 1. Tiền giấy, tiền kim loại

(Tiền tệ mở rộng) 2. Tiền trên tài khoản thanh toán NH/ tiền gửi không kỳ hạn

56 Frederic S.Mishkin (2016), The economics of Money, Banking and Financial Markets, Pearson, 11th Edition, tr.386.

3. Tiền gửi có kỳ hạn

Thước đo cung Các bộ phận cấu thành

tiền

4. Tiền gửi có kỳ hạn trên thị trường tiền tệ (thị trường 2)

Cung tiền M3 1. Tiền giấy, tiền kim loại,

(Tiền tệ mở rộng) 2. Tiền trên tài khoản thanh toán NH/ tiền gửi không kỳ hạn

3. Tiền gửi có kỳ hạn

4. Tiền gửi trên thị trường tiền tệ (thị trường 2)

5. Tiền gửi của các quỹ tín thác

6. Tiền trên các chứng từ có giá (thương phiếu, tín phiếu).

Cung tiền Mn 1. Tiền giấy, tiền kim loại,

(Tổng Cung tiền) 2. Tiền trên tài khoản thanh toán NH/ tiền gửi không kỳ hạn

3. Tiền gửi có kỳ hạn

4. Tiền gửi trên thị trường tiền tệ (thị trường 2)

5. Tiền gửi của các quỹ tín thác

6. Tiền trên các chứng từ có giá (thương phiếu, tín phiếu)

7. Các phương tiện thanh toán khác (séc, hối phiếu,….)

Việc kiểm soát phát hành tiền thông qua thước đo cung tiền M2, M3 là biện pháp cơ

bản để kiểm soát lạm phát. Thực tế việc in thêm tiền mặt và đưa vào lưu thông sẽ không có

tác động nhanh, nhiều và mạnh vào chỉ số CPI như hình thức phát hành tiền thông qua hoạt

động cấp tín dụng của các định chí tài chính (NHTM, tổ chức tín dụng). Nguyên nhân, như

đã nêu, lượng tiền cơ sở M0 (tiền giấy, tiền kim loại) trong các nền kinh tế số chiếm tỷ lệ %

nhỏ (một quốc gia như Thụy Điển, Phần Lan tỷ lệ này là rất nhỏ), trong khi đó cơ sở tiền

M1, M2, M3 thường lớn hơn rất nhiều bởi quy mô tiền gửi trên tài khoản tại NHTM (bản

chất là tiền điện tử e-money)57. Chính vì vậy, việc kiểm hạn tốc độ tăng trưởng tín dụng

hàng năm (như NHNN Việt Nam áp dụng) đang là biện pháp căn bản, hiệu quả để không

chế việc phát hành tiền/ cung tiền lớn từ hệ thống tài chính, gây nguy cơ lạm phát cao.

57 Tanai Khiaonarong et al (2019). “Cash Use Across Countries and the Demand for Central Bank Digital Currency”, IMF Working Paper, WP/19/46

Thông thường, nguyên tắc của việc phát hành tiền dựa vào khối lượng hàng hóa lưu thông

(biểu hiện bằng thước đo quy mô nền kinh tế- GDP, hoặc tốc độ tăng trưởng kinh tế - %

GDP tăng) để xác định quy mô phát hành tiền/ cung tiền mỗi năm bằng con đường tăng

trưởng tín dụng của hệ thống NHTM.

1.3.2.2. Quản lý lưu thông Tiền mặt và Tiền điện tử.

❖ Trách nhiệm quản lý lưu thông tiền mặt là một trong những trách nhiệm quan trọng

của NHTW nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận và sử dụng đồng tiền pháp định (phương tiện

thanh toán) của công chúng được dễ dàng, thuận lợi, an toàn. Điều này thể hiện rõ trong

các Đạo luật NHTW của nhiều quốc gia, cũng như những văn bản quy phạm cấp dưới, quy

định chi tiết cụ thể về tiêu chuẩn phân loại tiền, các biện pháp về in, đúc, bảo quản, vận

chuyển, phát hành tiền vào lưu thông, tiêu hủy tiền, xử lý tiền rách nát, hư hỏng, thu hồi,

thay thế tiền. Đồng thời NHTW các quốc gia đều có quy định về các hành vi bị cấm và hình

sự hóa hành vi này, gồm: làm tiền giả, vận chuyển, tàng trữ, lưu hành tiền giả, hủy hoạt

đồng tiền trái luật, từ chối nhận, lưu thông đồng tiền đủ tiêu chuẩn.

Tại Việt Nam, hoạt động quản lý tiền mặt cũng được quy định chặt chẽ bằng nhiều

văn bản, từ cấp độ Luật, tới Nghị định và Thông tư hướng dẫn. Cụ thể:

▪ Luật NHNN Việt Nam 2010 có các Điều 18, Điều 19, Điêu 20, Điều 21, Điêu 22,

Điều 22 quy định chi tiết việc in, đúc, bảo quản, vận chuyển, phát hành tiền vào lưu

thông, tiêu hủy tiền, xử lý tiền rách nát, hư hỏng, thu hồi, thay thế tiền, và các hành

vi bị cấm.

▪ Nghị Định 40/2012/NĐ-CP quy định chi tiết về Nghiệp vụ phát hành tiền; bảo quản,

vận chuyển tài sản quý và giấy tờ có giá trong hệ thống NHNN, Tổ chức tín dụng và

chi nhánh NH nước ngoài.

▪ Thông tư 23/2012/TT-NHNN quy định chế độ điều hòa tiền mặt, giao dịch tiền mặt.

❖ Ngoài việc quản lý lưu thông tiền mặt, quản lý lưu thông tiền điện tử thậm chí quan

trọng hơn bội phần. Nguyên nhân xuất phát lượng tiền điện tử pháp định (tiền trên tài khoản

NHTM, tiền dự trữ của các TCTD tại NHTW) chiếm tỷ lệ rất lớn trong Cung tiền cơ sở

M3. Một nền tảng hệ thống thanh toán quốc gia vững chắc, hiện đại sẽ là điều mấu chốt

giúp tiền điện tử được lưu thông và sử dụng hiệu quả.

Theo World Bank (2021), một hệ thống thanh toán quốc gia bao gồm nhóm các định

chế, công cụ, và quy trình được xây dựng trước để hỗ trợ việc lưu thông tiền trong phạm vi

quốc gia và quốc tế. Các cấu phần gồm:

▪ Công cụ thanh toán được sử dụng để tạo lập và điều hướng việc chuyển tiền giữa

các tài khoản của người chuyển và người nhận.

▪ Hạ tầng thanh toán cho trao đổi và bù trừ các công cụ thanh toán, xử lý và truyền

thông tin thanh toán và chuyển tiền giữa các tổ chức chuyển tiền và nhận tiền.

▪ Hệ thống thanh toán chứng khoán để thanh toán và quyết toán các giao dịch chứng

khoán theo cơ chế hàng đổi tiền.

▪ Hệ thống ghi sổ điện tử và ký quỹ nhằm đăng ký và ghi nhận những thay đổi trong

sở hữu chứng khoán và các công cụ thị trường vốn.

▪ Các định chế tài chính cung cấp tài khoản thanh toán, công cụ và dịch vụ cho người

tiêu dùng, doanh nghiệp và các tổ chức để vận hành giao dịch thanh toán, bù trừ, và

mạng lưới các tổ chức hỗ trợ thanh toán cho các định chế tài chính nhé.

▪ Các định chế phi tài chính cung cấp dịch vụ hỗ trợ thanh toán và các giải pháp, sản

phẩm để đáp ứng nhu cầu thanh toán.

▪ Các quy định, tập quán và thỏa thuận cho việc tạo lập, xác định giá, thực hiện và sử

dụng các dịch vụ và công cụ thanh toán.

▪ Pháp luật, tiêu chuẩn, quy định, quy trình được tạo lập bởi cơ quan lập pháp, hành

pháp và tư pháp nhằm quản lý các hoạt động thanh toán và xác định quyền và nghĩa

vụ của các bên giao dịch, theo đó tiền được chuyển, bù trừ và quyết toán 58.

Tại Việt Nam, Điều 27, Luật NHNN Việt Nam 2010 quy định NHNN là đầu mối tổ

chức hệ thống thanh toán cho các NHTM/ trung gian thanh toán nhằm hỗ trợ các ngân hàng/

trung gian thanh toán thực hiện thanh toán giữa các khách hàng của mình (thanh toán liên

ngân hàng); và tổ chức, quản lý, vận hành và giám sát hệ thống thanh toán quốc gia (Điều

58 World Bank Group (2021), “Central Bank Digital Currency, A Payments Perspective”, Link: https://documents1.worldbank.org/curated/en/965451638867832702/pdf/Central-Bank-Digital-Currency-A- Payments-Perspective.pdf, truy cập: 15/02/2023.

28 Luật NHNN Việt Nam 2010). Cụ thể: NHNN được mở tài khoản và thực hiện giao dịch

trên tài khoản ở ngân hàng nước ngoài, tổ chức tiền tệ, ngân hàng quốc tế, và NHNN mở

tài khoản và thực hiện giao dịch cho tổ chức tín dung, Kho Bạc nhà nước tại các Tỉnh,

thành phố trực thuộc Trung ương.

Trong hoạt động cung cấp dịch vụ tài khoản cho các tổ chức tín dụng, tác tổ chức

này phải có tài khoản tiền gửi và thường xuyên đảm bảo số dư để thực hiện thanh toán bù

trừ với các tổ chức tín dụng và Kho bạc Nhà nước. Việc duy trì số dư trên tài khoản của tổ

chức tín dụng tại NHNN phải đảm bảo không thấp hơn tỷ lệ dự trữ bắt buộc, phải cân đối,

điều hòa, tránh tình trạng thiếu hút, cũng như dư thừa quá mức. Quy định tỷ lệ dự trữ bắt

buộc được nêu tại Điều 14, Luật NHNN Việt Nam 2010, theo đó: NHNN quy định tỷ lệ dự

trữ bắt buộc đối với từng loại hình tổ chức tín dụng và từng loại tiền gửi tại tổ chức tín

dụng nhằm thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. Đồng thời NHNN quy định việc trả lãi

đối với dự trữ bắt buộc của từng loại hình tổ chức tín dụng với từng loại tiền gửi. Dự trữ

bắt buộc là công cụ để điều chỉnh khả năng tạo tiền vào lưu thông của các tổ chức tín dụng

bằng cách tăng, giảm tỷ lệ dữ trữ bắt buộc.

1.3.2.3. Hệ thống thanh toán quốc gia và chức năng giám sát của NHNN Việt Nam

Quá trình phát triển của tiền luôn gắn liền và song hành với sự phát triển của hệ

thống thanh toán quốc gia. Hệ thống thanh toán quốc gia được coi là nền tảng xương sống,

là hệ thống mạch máu cho toàn bộ quá trình lưu thông tiền tệ của một quốc gia. Một hệ

thống thanh toán quốc gia mạnh, hiện đại, hoạt động chắc chắn, ổn định và an toàn là điều

kiện tiên quyết giúp lưu thông dòng chảy tài chính một cách hiệu quả từ nơi có vốn sang

nơi cần vốn, làm giảm chi phí trao đổi hàng hóa dịch vụ, thúc đẩy thương mại, đầu tư, đồng

thời giúp khẳng định niềm tin của công chúng vào đồng tiền của một quốc gia. Bất kỳ sự

đứt gãy, gián đoạn, yếu kém, lạc hậu, của hệ thống thanh toán sẽ làm suy giảm nghiêm

trọng niềm tin vào hệ thống tài chính, dẫn đến sử dụng các nguồn lực tài chính không hiệu

quả, tạo ra rủi ro, gây thiệt hại cho các thành viên, làm ảnh hưởng tiêu cực năng lực phát

triển kinh tế của đất nước.

Ngân hàng nhà nước Việt Nam, với chức năng và nhiệm vụ là tổ chức, quản lý, vận

hành và giám sát hệ thống thanh toán quốc gia, cung ứng dịch vụ thanh toán cho các ngân

hàng; tham gia tổ chức và giám sát vận hành của các hệ thống thanh toán trong nền kinh tế

(khoản 16 Điều 4 và Điều 28, Luật NHNN Việt Nam 2010) nhằm đảm bảo an toàn, hiệu

quả của hệ thống thanh toán và góp phần duy trì sự ổn định tài chính quốc gia.

Rủi ro hệ thống thanh toán bao gồm nhiều loại, như: rủi ro thanh khoản, rủi ro tín

dụng, rủi ro hoạt động, rủi ro hệ thống, rủi ro quyết toán, rủi ro vận hành. Khi rủi ro đổ vỡ

xảy ra, sẽ có thể lan truyền tới trong và ngoài hệ thống đe dọa sự ổn định của hệ thống ngân

hàng và thị trường tài chính. Chính vì vậy hệ thống thanh toán phải được quản lý giám sát

chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro phát sinh.

Khoản 1, Điều 24 và Điều 26 Nghị Định số 101/2012/NĐ-CP về thanh toán không

dùng tiền mặt quy định:

▪ NHNN tổ chức, quản lý, vận hành và giám sát hệ thống thanh toán quốc gia để đảm

bảo sự thông suốt, an toàn và hiệu quả của hoạt động thanh toán trong hệ thống ngân

hàng, góp phần duy trì sự phát triển ổn định

▪ Ngân hàng nhà nước xây dựng chiến lược, chính sách và các quy định về giám sát

hệ thống thanh toán để đảm bảo sự hoạt động ổn định, an toàn và hiệu quả của các

hệ thống thanh toán trong nền kinh tế.

Điều 4, Thông tư 20/2018/TT-NHNN quy định mục tiêu giám sát các hệ thống thanh

toán quan trọng

▪ Đảm bảo tính an toàn, ổn định và hiệu quả của các hệ thống thanh toán quan trọng.

▪ Đảm bảo việc tuân thủ quy định pháp luật có liên quan đến các hệ thống thanh toán

quan trọng.

▪ Phát hiện kịp thời và cảnh báo tổ chức vận hành nhằm giảm thiểu các rủi ro phát

sinh trong quá trình vận hành hệ thống thanh toán quan trọng.

▪ Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của khách hàng sử dụng dịch vụ thanh toán, tăng

cường niềm tin của khách hàng vào các dịch vụ thanh toán.

Hệ thống thanh toán của Việt Nam bao gồm các phương tiện thanh toán, các quy

định, quy trình, thủ tục, cơ sở hạ tầng kỹ thuật, tổ chức vận hành và các thành viên tham

gia để xử lý, bù trừ, quyết toán các giao dịch thanh toán phát sinh giữa các thành viên tham

gia (khoản 1 Điều 3, Thông tư 20/2018/TT-NHNN)

Hệ thống thanh toán quan trọng là hệ thống thanh toán có vai trò chủ đạo trong việc

phục vụ nhu cầu thanh toán của các chủ thể trong nền kinh tế, có khả năng phát sinh rủi ro

hệ thống, đáp ứng ít nhất một trong các tiêu chí sau (khoản 2 Điều 3, Thông tư 20/2018/TT-

NHNN):

▪ Là hệ thống thanh toán duy nhất hoặc chiếm tỷ trọng lớn trên tổng giá trị thanh toán

so với các hệ thống thanh toán cùng loại; hoặc

▪ Là hệ thống xử lý các giao dịch thanh toán giá trị cao; hoặc

▪ Là hệ thống được sử dụng để quyết toán cho các hệ thống thanh toán khác hoặc cho

các giao dịch trên thị trường tài chính.

Tại Việt Nam, các hệ thống thanh toán quan trọng này bao gồm:

▪ Hệ thống Thanh toán điện tử liên ngân hàng Quốc gia;

▪ Hệ thống thanh toán ngoại tệ (do Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt

Nam vận hành) VCB-Money;

▪ Hệ thống thanh toán tiền giao dịch chứng khoán;

▪ Hệ thống bù trừ, chuyển mạch giao dịch tài chính.

Tổ chức vận hành hệ thống thanh toán quan trọng là đơn vị trực tiếp vận hành Hệ

thống thanh toán quan trọng (khoản 3 Điều 3, Thông tư 20/2018/TT-NHNN), gồm:

▪ Trung tâm xử lý thanh toán điện tử liên ngân hàng Quốc gia (NPSC), thực hiện chức

năng: i) cấu phần thanh toán giá trị cao, ii) cấu phần thanh toán ngoại tệ, iii) cấu

phần thanh toán giá trị thấp, iv) cấu phần xử lý tài khoản thanh toán và kiểm tra, đối

chiếu số liệu (khoản 30 Điều 2, Thông Tư 37/2016/TT-NHNN).

▪ Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam: cho thanh toán ngoại tệ.

▪ Trung tâm lưu ký chứng khoán VSD thực hiện thanh toán chứng khoán , trong khi

Ngân hàng BIDV được chỉ định thực hiện thanh toán cho toàn bộ các giao dịch

chứng khoán tại HOSE và HNX.

▪ Hệ thống chuyển mạch, thanh toán bù trừ và quyết toán thể liên ngân hàng do

Banknetvn và Smartlink cung cấp, gồm: i) dịch vụ chuyển mạch nội địa áp dụng cho

ATM/POS , ii) dịch vụ chuyển mạch quốc tế UnionPay , iii) dịch vụ chuyển mạch

điện tử liên ngân hàng và iv) dịch vụ cổng thanh toán điện tử.

1.3.3. Cơ sở lý thuyết về Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật

Việc nghiên cứu lý thuyết về Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật trong quá trình

thực nghiên cứu khung pháp lý và các vấn đề pháp lý liên quan đến Tiền số NHTW là việc

cần thiết nhằm giúp:

i) Có cơ sở đối chiếu, xem xét các vấn đề pháp lý (về mặt nội dung và hình thức) liên

quan tới hoạt động phát hành Tiền số NHTW.

ii) Làm sáng tỏ cho các đề xuất ban hành (hoặc điều chỉnh, bổ sung, sửa đổi) một Đạo

luật, hoặc Luật và/hoặc các văn bản quy phạm pháp luật dưới Luật liên quan đến

Tiền số NHTW trong trường hợp Việt Nam quyết định phát hành trong tương lai.

Các vấn đề lý thuyết gồm có:

1.3.3.1. Tính cần thiết của việc ban hành VBQPPL:

Khi xem xét khả năng xây dựng, điều chỉnh VBQPPL, việc cần làm kỹ đó là xem

xét về tính cần thiết của việc ban hành văn bản đó. Bởi một khi ban hành, các văn bản pháp

luật sẽ được triển khai và thực hiện trên toàn xã hội, tác động nhiều mặt tới các chủ thể và

nội dung quan hệ pháp luật mà văn bản đó hướng tới. Với mục đích chứng minh về sự cần

thiết của ban hành văn bản, các nhà nghiên cứu và cơ quan đề xuất cần dựa trên các kết quả

điều tra, khảo sát thực tiễn và phân tích đánh giá chính xác các quan hệ xã hội, các đánh

giá về thực trạng khung pháp luật và thực thi pháp luật của quốc gia, cũng như đánh giá các

biện pháp tác động của nhà nước thông qua các văn bản pháp luật để dự báo được sự cần

thiết phải thay đổi các QPPL.

Các lý do chính cho sự cần thiết xây dựng Các lý do chính cho sự cần thiết

văn bản mới ban hành văn bản sửa đổi, bổ sung

▪ Bối cảnh, thực trạng quan hệ xã hội mới ▪ Thực trạng và xu hướng phát

phát sinh (tính chất, nội dung, tác động của triển của quan hệ xã hội đòi hỏi

quan hệ xã hội đối với sự phát triển của nền phải có sự điều chỉnh các quy

kinh tế-xã hội đất nước) nhưng chưa có qy định pháp luật hiện hành

định pháp luật điều chỉnh. Cần làm rõ mức

Các lý do chính cho sự cần thiết xây dựng Các lý do chính cho sự cần thiết

văn bản mới ban hành văn bản sửa đổi, bổ sung

độ phổ biến và xu hướng phát triển quan hệ ▪ Thực trạng pháp luật điều chỉnh

xã hội trong tình hình của đất nước, đòi hỏi quan hệ xã hội, những tồn tại, bất

phải có sự điều chỉnh của pháp luật. cập trong quy định pháp luật

▪ Tổng kết, đánh giá thực trạng quy định của hiện hành cần khắc phục để đáp

pháp luật hiện hành có liên quan đến quan ứng thực tiễn

hệ xã hội cần điều chỉnh để làm rõ sự bất

cập của các quy định hiện hành trong việc ▪ Yêu cầu trong các điều ước quốc

điều chỉnh các quan hệ xã hội mới phát sinh tế mà Việt Nam là thành viên

cho thấy sự cần thiết phải ban hành văn bản hoặc có kế hoạch trở thành thành

điều chỉnh đối với quan hệ xã hội đó. viên đòi hỏi phải có sự điều

▪ Các quan điểm, đường lối, chính sách của chỉnh hệ thống pháp luật trong

Đảng và Nhà nước có liên quan đến việc nước (nếu có)

quản lý ngành, lĩnh vực có quan hệ xã hội

cần điều chỉnh (nếu có

▪ Mục tiêu đảm bảo thực hiện các quyền công

dân (nếu có)

▪ Nội dung cam kết trong điều ước quốc tế mà

Việt Nam là thành viên, hoặc có kế hoạch

trỏ thành thành viên liên quan đến ngành,

lĩnh vực có quan hệ xã hội cần điều chỉnh

(nếu có)

Nguồn: Sổ tay Kỹ thuận soạn thảo, thẩm định, đánh giá tác động của VBQPPL.

1.3.3.2. Xác định nội dung chính sách văn bản quy phạm pháp luật:

Trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật nói chung, cũng như xây

dựng luật, pháp lệnh, nghị định nói riêng, bên cạnh việc xác định tính cần thiết khách quan

trong việc ban hành (như đã nêu trên), thì công tác hoạch định chính sách của văn bản quy

phạm pháp luật là việc cơ bản, cần làm đầu tiên. Mục đích của công việc này nhằm xác

định những tư tưởng, chủ tương, cốt lõi của đảng phái hoặc chính phủ đề ra đối với vấn đề

mà văn bản dự định điều chỉnh, nhằm hướng tới việc đạt được những mục tiêu của đảng

phái, chính phủ đó. Giữa chính sách và pháp luật có mối quan hệ khăng khít không thể tách

rời. Một đạo luật sẽ bị coi là không có mục tiêu nếu thiếu một định hướng chính trị. Ngược

lại, một chính sách sẽ bị coi là không có ý nghĩa, vô thưởng vô phạt, nếu nó không được

thực hiện thông qua một đạo luật. Như vậy, việc nhà nước ban hành pháp luật chính là để

thực thi chính sách của mình 59.

1.3.3.3. Nắm bắt về quy trình tổ chức xây dựng văn bản quy phạm pháp luật:

Việc tổ chức xây dựng phải đảm bảo thực thiện chặt chẽ trình tự thực hiện, từ khâu

chuẩn bị, xây dựng đề cương chi tiết, soạn thảo, dự thảo văn bản, đến thảo luận, lấy ý kiến

góp ý, điều chỉnh, thẩm định lại, tới hoàn thiện dự thảo cuối cùng.

Quy trình trình xây dựng, ban hành VB.QPPL của Quốc Hội quy định tại Chương

III, Luật Ban hành VBQPPL Số 80/2015/QH13 gồm có:

▪ Bước 1: Lập chương trình xây dựng luật, pháp lệnh

▪ Bước 2: Soạn thảo Luật, Pháp lệnh, Nghị quyết

▪ Bước 3: Thẩm tra dự án Luật, Pháp lệnh, dự thảo Nghị quyết

▪ Bước 4: Ủy ban thường vụ quốc hội xem xét, cho ý kiến về dự án luật, dự thảo Nghị

quyết của Quốc hội.

▪ Bước 5: Thảo luận, tiếp thu, chỉnh lý và thông qua dự án luật, pháp lệnh, dự thảo

Nghị quyết

▪ Bước 6: Công bố Luật, Pháp lệnh, Nghị quyết

Trong nội dung đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh, cần nêu rõ:

▪ Sự cần thiết ban hành luật, pháp lệnh.

▪ Mục đích, quan điểm xây dựng luật, pháp lệnh.

▪ Đối tượng, phạm vi điều chỉnh của luật, pháp lệnh.

▪ Mục tiêu, nội dung của chính sách trong đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh.

59 Hoàng Thế Liên và cộng sự (2010), “Sổ tay Kỹ thuận soạn thảo, thẩm định, đánh giá tác động của văn bản quy phạm pháp luật”, NXB Tư Pháp, Tr 40-43.

▪ Các giải pháp thực hiện chính sách đã được lựa chọn và lý do của việc lựa chọn.

▪ Dự kiến nguồn lực, điều kiện bảo đảm việc thi hành luật, pháp lệnh đã thông qua.

▪ Thời gian dự kiến trình xem xét thông qua

Quy trình xây dựng, ban hành VB.QPPL của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ

trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ gồm các bước sau: 60

▪ Bước 1: Lập danh mục văn bản quy định chi tiết Luật, Nghị quyết của Quốc hội,

Pháp lệnh, Nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội, Lệnh, Quyết định của Chủ

tịch nước.

▪ Bước 2: Xây dựng, ban hành Nghị định.

▪ Bước 3: Xây dựng và ban hành quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

▪ Bước 4: Xây dựng, ban hành thông tư tử Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

1.3.3.4. Về mặt nội dung văn bản quy phạm pháp luật.

❖ Luật, Nghị định cần chú ý các vấn đề sau để đảm bảo chất lượng nội dung dự thảo:

▪ Soạn thảo văn bản phục vụ quản lý và phát triển

▪ Soạn thảo văn bản đảm bảo tính khả thi

▪ Soạn thảo văn bản đảm bảo tính hợp lý, tính tương thích

▪ Soạn thảo văn bản đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất trong hệ

thống pháp luật.

▪ Soạn thảo văn bản bảo đảm cụ thể, chi tiết.

❖ Những điểm mấu chốt đối với công tác soạn thảo luật sửa đổi, cần đảm bảo tính

thống nhất, rành mạch của hệ thống pháp luật, cụ thể61:

i) Sự cùng tồn tại của nhiều luật khác nhau trên cùng một lĩnh vực dẫn đến sự không

rành mạch và gây khó khăn khi áp dụng, và do vậy phải đổi pháp luật để đảm bảo

tính hợp lý.

ii) Khi dự kiến sửa đổi một luật, nếu nhận thấy tương lai gần sẽ lại phải có sửa đổi thì

60 Chương V của Luật Banh hành VBQPPL Số 80/2015/QH13 61 Hoàng Thế Liên và cộng sự (2010), “Sổ tay Kỹ thuận soạn thảo, thẩm định, đánh giá tác động của văn bản quy phạm pháp luật”, NXB Tư Pháp, Tr 40-43

phải kiểm tra xem có cần thiết phải tách thành hai lần sửa luật khác nhau, hay có thể

gộp thành một luật sửa đổi luật. Tất cả các dự định sửa đổi luật phải được kết hợp

với nhau để tránh sự vượt quá vi phạm điều chỉnh.

iii) Nếu nhiều luật quy định cùng về một nội dung là không cần thiết thì phải hợp nhất

chúng lại với nhau (hợp nhất pháp luật).

iv) Để luật pháp không có các quy định thừa thì bất kỳ dự định sửa đổi pháp luật nào

cũng đều phải được kiểm tra xem: luật dự kiến được sửa đổi có quy định nào thừa,

hoặc các quy định đó có thể được thể hiện bằng cách đơn giản hơn.

v) Sửa đổi pháp luật phải đưa ra các quy định ổn đinh.

Để sửa đổi pháp luật hiện hành, thì có thể thực hiện theo các hình thức như: luật bãi

bỏ luật, luật bổ sung luật, luật sửa nhiều luật. Hình thức nào được coi là thích hợp sẽ phụ

thuộc vào yêu cầu sửa đổi của từng luật. Việc phân biệt sửa đổi chính luật và sửa đổi các

luật chịu tác động do chính luật bị sửa đổi là điều cần thiết và được thực hiện để làm minh

bạch hệ thống pháp luật:

▪ Sửa đổi chính luật sẽ khiến cho nhiều quy định của luật khác trờ thành không đúng

nữa, việc sửa đổi các quy định luật khác chịu tác động do chính luật bị sửa đổi sẽ

đảm bảo phù hợp của chính luật mới với pháp luật hiện hành.

▪ Sửa đổi các quy định của các luật khác chịu tác động do sửa đổi chính luật không

bao giờ được thực hiện trong một quy trình ban hành pháp luật độc lập, mà luôn đi

kèm với quy trình sửa đổi chính luật.

Việc sửa đổi các quy định của các luật khác chịu tác động do sửa đổi chính luật phải

được nghiên cứu kỹ lưỡng. Do tính tổng thể của trật tự pháp luật nên thường cần phải sửa

đổi nhiều các quy định chịu tác động do sửa đổi chính luật hơn dự kiến ban đầu.

Về hoạt động xây dựng văn bản pháp luật, hệ thống văn bản Quy phạm pháp luật

được quy định tại Điều 4, và được ban hành bởi cơ quan thẩm quyền quy định từ Điều 15

tới Điều 30 của Luật Ban hành văn bản QPPL (Số 80/2015/QH13). Tác giả đề xuất các nhà

nghiên cứu, nhà phản biện tham khảo nội dung này để cùng thấy tính logic và liên kết chặt

chẽ trong các vấn đề lý thuyết và thực tiễn được trình bày trong luận văn.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

Sự đi lên của tiền điện tử, tiền kỹ thuật số mã hóa tư nhân đặt ra các thách thức về

quyền lực độc quyền của Nhà nước trong việc phát hành tiền trên phạm vi lãnh thổ quốc

gia, làm tăng rủi ro tới ổn định giá cả và giá trị đồng tiền của quốc gia, làm suy yếu các

công cụ chính sách tiền tệ và ổn định hệ thống tài chính của NHTW, gây bất ổn tới hệ thống

thanh toán quốc gia và quốc tế, và do vậy, làm thay đổi cách nhìn nhận của Chính phủ các

quốc gia về hình thái tiền tệ mới (tiền kỹ thuật số mã hóa).

Nghiên cứu về Tiền số NHTW của các Ngân hàng trung ương, Chính Phủ quốc gia

trên thế giới và của tổ chức tài chính quốc tế uy tín rất phong phú, đa dạng, vừa có nghiên

cứu lý thuyết, vừa có nghiên cứu ứng dụng (thông qua việc sử dụng kết quả triển khai thí

nghiệm và thực nghiệm Tiền số NHTW). Các kết quả và đề xuất của nghiên cứu cho thấy

đầy đủ, toàn diện các vấn đề về Tiền số NHTW, ví dụ: phân tích các điểm mạnh và điểm

yếu của loại hình Tiền số NHTW; khung chính sách về thiết kế Tiền số NHTW; các đặc

điểm cốt lõi/ đặc tính kỹ thuật của Tiền số NHTW; các vấn đề pháp lý trong các lĩnh vực

quản lý ngoại hối, thanh toán quốc tế, thanh toán bán lẻ; ảnh hưởng của Tiền số NHTW tới

ổn định tài chính, chính sách sách tiền v.v…

Các nghiên cứu của Việt Nam hiện nay thiên về tóm tắt gợi ý định hướng và đề xuất

NHNN quan tâm chỉnh sửa và xây dựng mới. Trong đó phổ biến bao gồm i) hoàn thiện

khung pháp lý là tiền đề để phát triển Tiền số NHTW tại Việt Nam, ii) làm rõ các khái niệm,

định nghĩa, phân loại, tiêu chuẩn kỹ thuật của Tiền số NHTW. Tuy nhiên, có thể do phạm

vi các bài nghiên cứu giới hạn ở việc giới thiệu và tóm gọn kết quả các nghiên cứu của các

nước trên thế giới, nên thiếu đi sự đánh giá chuyên sâu về những văn bản pháp luật cụ thể

nào của Việt Nam cần phải rà soát, những điều luật cụ thể nào cần được quy định trong các

văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam.

Việc nghiên cứu và phân tích pháp luật về phát hành Tiền số NHTW tại các quốc

gia trên thế giới nói chung và nghiên cứu khả năng luật hóa Tiền số quốc gia tại Việt Nam

cần dựa trên 3 nhóm lý thuyết nền tảng, gồm i) Lý thuyết về Tiền, ii) Lý thuyết về vai trò

của NHTW trong phát hành, quản lý và lưu thông tiền và iii) Lý thuyết xây dựng văn bản

quy phạm pháp luật. Tính chất đan xen của khung cơ sở lý thuyết của 3 nhóm vấn đề này

giúp người nghiên cứ sử dụng công cụ nghiên cứu hiệu quả, tập trung đánh giá đúng nhóm

các vấn đề pháp lý cần giải quyết liên quan đến đối tượng nghiên cứu, nhằm đưa ra các đề

xuất xác đáng, phù hợp trên giác độ là người nghiên cứu pháp luật trong lĩnh vực kinh tế,

tài chính, tiền tệ.

CHƯƠNG 2

CÁC VẤN ĐỀ PHÁP LÝ TRONG PHÁT HÀNH TIỀN SỐ NGÂN HÀNG TRUNG

TƯƠNG TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA

2.1. Khái niệm và lý thuyết pháp lý về Tiền số Ngân hàng trung ương

2.1.1. Định nghĩa và đặc điểm Tiền số Ngân hàng trung ương

Khái niệm Tiền tố NHTW trong quan điểm của các NHTW cũng như các định chế

tài chính quốc tế (WB, IMF, BIS) có những điểm tương đồng, nhưng cũng có những điểm

khác nhau.

Trong báo cáo của mình gửi tới công chúng NHTW Mỹ đưa ra định nghĩa Tiền số

NHTW (CBDC) là một khoản nợ (được ghi nhận dưới dạng số) của NHTW đối với công

chúng, và dưới dạng hình thái bằng số, có ý nghĩa tương tự tiền giấy. Tiền số NHTW sẽ là

một dạng tài sàn số an toàn nhất được đưa ra cho công chúng sử dụng mà không có bất kỳ

rủi ro tín dụng hay thanh khoản nào 62.

Ngân hàng Trung Ương Anh định nghĩa: Tiền số NHTW là một dạng diện tử của

tiền NHTW, được sử dụng bởi các hộ gia đình và doanh nghiệp nhằm mục đích thanh

toán và cắt trữ giá trị63 .

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc định nghĩa: Tiền số Nhân dân tê là một phiên bản

số của tiền pháp định được phát hành bởi Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc và vân hành

bởi các tổ chức được cấp phép. Nó là phương tiện thanh toán hỗn hợp giữa việc dựa trên

giá trị, có sử dụng tài khoản và không sử dụng tài khoản 64.

IMF định nghĩa: Tiền số NHTW là một dạng mới của tiền, được phát hành số bởi

NHTW và được sử dụng làm công cụ thanh toán pháp định 65.

WB định nghĩa: Tiền số NHTW là một khoản nợ của NHTW, được tạo lập theo

62 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation”, 63 Bank of England (2020), “Central Bank Digital Currency - Opportunities, challenges and desgin”, Discussion paper 64 People’s Bank of China (2021), “Progress of Research & Development of e-CNY in China” 65 Tommasa Mancini et al (2018), “Casting Light on Central Bank Digital Currency”, IMF Staff disccusion note.

phương thức số và được lưu trữ trên hệ thống sổ cái tập trung, hoặc phân tán, được yết

bằng đơn vị tiện tệ hiện hữu, dễ dàng được người nắm giữ chuyển đổi thành tiền mặt,

thành tiền trên tài khoản ngân hàng thương mại, hoặc thành bất kỳ hình thái tiền nào

khác tại các thực thể được cấp phép, trao quyền 66.

Từ những định nghĩa trên, ta thấy tiền số NHTW sẽ có những đặc điểm sau:

▪ Tiền số NHTW là tiền do NHTW phát hành, có tính pháp định và được dùng trong

thanh toán

▪ Tồn tại dưới dạng số và đóng vai trò như tiền mặt, hình thành nên cơ sở tiền M0.

▪ Tiền số NHTW là khoản nợ mà NHTW phải trả cho người nắm giữ.

▪ Tiền số NHTW có đầy đủ các chức năng và đặc điểm của Tiền theo kinh tế học,

bao gồm: phương tiện thanh toán, phương tiện cất trữ giá trị và đơn vị giá trị.

So sách các đặc tính của Tiền số NHTW dưới các hình thức tiền như sau:

Tiêu chí Tiền giấy Tiền dự trữ tại Tiền số Tiền số

NHTW NHTW dựa NHTW dựa

trên công nghệ trên công nghệ

mã hóa tài khoản ghi

sổ

Đối tượng sử Đại chúng Chỉ có các Đại chúng Đại chúng

dụng trung gian tài

chính

Ẩn danh Ẩn danh Hiện danh Ẩn danh Hiện danh

và/hoặc Hiện

danh

Tính sẵn sàng 24/07 Chỉ trong thời 24/07 24/07

gian làm việc

66 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, Link: https://documents1.worldbank.org/curated/en/603451638869243764/pdf/Central-Bank-Digital-Currency- Background-Technical-Note.pdf, truy cập: 16/02/2023

tại NHTW

Lãi suất áp Không có Có thể áp dụng Có thể áp dụng Có thể áp dụng

dụng

Chuyển tiền Trực tiếp, Thông qua Xử lý trực tiếp Xử lý tập trung

ngang hàng trung gian ngang hàng qua NHTW

giữa 2 bên giữa 2 bên

Giới hạn áp Không giới hạn Có thể có giới Không giới hạn Có thể có giới

dụng hạn mức sở hạn hạn mức sở hạn

hữu, nhưng giới hữu, nhưng giới

hạn trong một hạn trong một

số loại hoạt số loại hoạt

động thanh toán động thanh toán

Rủi ro mất mát. Có Không Có Không

2.1.2. Những tác động của Tiền số Ngân hàng trung ương

Theo dòng lịch sử phát triển dịch vụ thanh toán, dễ nhận thấy những nỗ lực phát

triển về các công tụ thanh toán phát hành như thẻ, séc, hối phiếu, thương phiếu v.v… được

tạo ra nhằm mục đích hỗ trợ các cá nhân việc sử dụng tiền mặt nhanh hơn, nhưng cuối cùng

lại trở thành phương thức sử dụng tiền thay thế cho tiền mặt. Các công cụ tiền phát hành

bởi lĩnh vực tư nhân (có thể bao gồm dưới dạng tiền gửi tại NHTW, tiền điện tử hoặc tiền

số) có đặc trưng là khá rủi ro. Các rủi ro này liên quan đến việc mất thanh khoản, hoặc khả

năng thanh toán của chính tổ chức trước sự rút tiền ồ ạt, hoặc do công chúng mất niềm tin

về những rủi ro đạo đức, gian lận của tiền điện tử tư nhân. Một số quốc gia mong muốn

phát hành Tiền số NHTW như là một cách chống lại sự phổ biến của Tiền số do tư nhân

phát hành. Đây là động lực lớn nhất nhằm bảo vệ quyền lực nhà nước, chủ quyền tiền tệ

quốc gia trước sự bành chướng và đi lên của các đồng tiền số, tiền mã hóa do tư nhân phát

hành.

Các tác động của Tiền số NHTW nếu được phát hành bao gồm:

Một là, tăng độ phủ và khả năng tiếp cận sử dụng tiền (một loại hàng hóa công cộng

đặc biệt): Bằng cách tạo ra Tiền số, NHTW cũng sẽ giảm lượng tiền mặt lưu thông bằng

cách tạo ra một thứ tương đương tiền mặt. Thông qua nắm giữ Tiền số NHTW (là hình thức

tương đương với tiền mặt, nhưng ở trạng thái số), người tiêu dùng có một cách thức thay

thế so với việc phải gửi tiền vào tài khoản thanh toán của hệ thống các NHTM. Khi tiền số

NHTW được phổ biến trong trên phạm vi toàn lãnh thổ, nó sẽ tác động lớn đến cách thức

sử dụng các công cụ thanh toán điệnt tử, và có xu hướng lái xã hội tới một xã hội không sử

dụng tiền vật lý. Tiền số NHTW cũng sẽ đảm bảo quyền độc quyền phát hành tiền của

NHTW và khiến cho mọi giao dịch bán lẻ phải sử dụng tiền số do NHTW phát hành. Tiền

số NHTW sẽ tái định vị lại các công cụ thanh toán có tính pháp định, và trở thành công cụ

chính, an toàn nhất để thực hiện giao dịch và lưu trữ giá trị 67.

Hai là, hỗ trợ cho sự đổi mới, sự sáng tạo trong xây dựng sản phẩm thanh toán, sản

phẩm và dịch vụ số. Một hệ thống thanh toán Tiền số NHTW kết nối tất cả các đơn vị chấp

nhận thanh toán trong nền kinh tế để có thể thực hiện thanh toán xuyên suốt, nhanh chóng,

theo thời gian thực, an toàn, hiệu quả, chi phí giao dịch bằng không, sử dụng được mọi lúc

mọi nơi, trong bất kỳ thời điểm nào sẽ là thước đo cho sự thành công của Tiền số NHTW

so với các công cụ thanh toán khác. Hơn thế, do giao dịch bằng tiền số NHTW có chi phí

bằng không, các đơn vị thanh toán, nhà cung cấp dịch vụ/ phương tiện thanh toán trong lĩnh

vực bán lẻ sẽ phải rất hiệu quả và phải đổi mới sản phẩm để duy trì cơ sở khách hàng của

mình. Hạ tầng thanh toán quốc gia theo đó sẽ ngày càng hiệu quả, giúp cho tất cả công

chúng ở nhiều nơi có điều kiện tiếp cận với một loại hàng hóa công cộng đặc biệt 68.

Ba là, trong hoạt động thu chi của chính phủ, Tiền số NHTW sẽ là phương tiện, là

nền tảng hỗ trợ rất hiệu quả để cá nhân, hộ gia đình, doanh nghiệp và các tổ chức thực hện

các nghĩa vụ và quyền lợi của mình, đặc biệt trong những trường hợp khẩn cấp. Ví dụ: các

vụ thiên tai, dịch bệnh, ảnh hưởng sâu rộng tới đời sống dân cư tại khu vực địa lý, chính

phủ sẽ gặp khó khăn trong việc đưa tiền cứu trợ cho người dân. Quá trình thực hiện này sẽ

trở nên dễ dàng hơn với sự tham gia của NHTW để chuyển Tiền số NHTW trực tiếp tới

người được cứu trợ, thay vì phải qua các cơ quan nhà nước trung gian hoặc đơn vị xã hội

67 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, tldđ 66, tr.5 68 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, tldđ 66, tr6.

thực hiện, hoặc theo cơ chế giảm thuế, phí phải đóng. Cách làm này sẽ tạo hiệu quả nhanh

chóng, tức thì và có ý nghĩa thiết thực đối với các đối tượng cần giúp đỡ. Bên canh đó, vào

những thời điểm khủng hoảng, NHTW có thể thực hiện các gói hỗ trợ kích cầu trực tiếp tới

các hộ gia đình và doanh nghiệp, giúp vượt các hộ gia đình và doanh nghiệp có thêm nguồn

tài chính để duy trì hoạt động và kinh doanh, tạo ổn định kinh tế, chính trị, xã hội 69 .

Bốn là, Tiền số NHTW khi được phát hành sẽ cho phép khu vực công và tư nhân

khai thác lợi thế so sánh của mỗi bên, cụ thể: các NHTW có thể tập trung vào việc đảm bảo

sự tin cậy, ổn định và tính toàn vẹn trong thanh toán, trong khi đó, các NHTM và trung gian

thanh toán sẽ tập trung vào dịch vụ với khách hàng cá nhân và mảng bản lẻ, nơi sự sáng tạo

về dịch vụ và trải nghiệm là điều rất quan trọng. Việc cạnh tranh công khai, công bằng sẽ

giúp giảm các hành vi độc quyền và lạm dụng của một số các định chế trong cung cấp sản

phẩm, dịch vụ, tăng cường bảo vệ lợi ích người sử dụng 70 .

Năm là, thiết kế kỹ thuật của Tiền số NHTW sẽ có khả năng tác động đến hiệu quả

của chính sách tiền tệ. Cụ thể, nếu Tiền số NHTW có trả lãi suất, tác động sẽ rất lớn đến

sự dịch chuyển từ công cụ thị trường tiền tệ ngắn hạn sang tiền số NHTW, đặc biệt khi xảy

ra khủng hoảng, hoặc rủi ro lớn trên thị trường tài chính. Hơn thế, nếu những người không

cư trú dễ dàng sử dụng Tiền số NHTW ở trong nước và ngoài nước thì tiền giấy sẽ dần biết

mất, và cả hoạt động mua bán ngoại hối cho mục đích đổi tiền cá nhân sẽ không cần thiết.

Như vậy Tiền số NHTW càng được thiết kế với những đặc điểm hấp dẫn thì mức độ truyền

tải chính sách tiền tệ sẽ càng nổi bật hơn. Trong một số trường hợp đặc biệt, tại một số quốc

gia có đang phát triển, nơi có hạ tầng kém, và tài chính phi chính thức phổ biến và phát

triển mạnh mẽ sẽ có thể làm giảm mức độ truyền tải chính sách tiền tệ thông qua Tiền số

NHTW. Việc thay đổi đặc tính kỹ thuật để làm mạnh/ hoặc làm suy yếu mức độ truyền tải

chính sách tiền tệ sẽ phụ thuộc vào những mục tiêu mà chính phủ và ngân hàng trung ương

mong muốn. Thông thường, sẽ có hai cách mà Tiền số NHTW có thể kiểm soát chính sách

69 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, tldđ 66, tr7. 70 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, tldđ 66, tr.7 71 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, tldđ 66, tr.8

tiền tệ, gồm71:

i) Sử dụng lãi suất danh nghĩa âm: là việc NHTW sẽ quy định lãi suất để theo đó bên

gửi tiền sẽ phải trả thêm một khoản tiền nếu họ gửi tại NHTW. Điều này sẽ không

khuyến khích việc giữ tiền và thúc đẩy việc chi tiêu. So với Tiền số NHTW, tiền giấy

bạc không có lãi suất sinh ra từ tiền và cũng không thể áp dụng lãi suất âm trên tiền

giấy. Do vậy, chính sách tiện tệ nêu trên sẽ không khả thi.

ii) Sử dụng Tiền số NHTW (theo cơ chế ghi sổ tài khoản) sẽ giúp NHTW chuyển nhanh

chóng quỹ trực tiếp vào tài khoản của các cơ quan nhà nước hoặc đơn vị được ủy

nhiệm thực hiện. Việc này sẽ thực hiện hiệu quả hơn so với các biện pháp định lượng.

Sáu là, vai trò trung gian tài chính và sự ổn định của thị trường tài chính có thể thay

đổi đáng kể nếu Tiền số NHTW trở nên quá hấp dẫn. Một lượng lớn tiền gửi bán lẽ sẽ chảy

vào kênh Tiền số NHTW có thể gây ra thiếu hụt phần vốn chi phí giá thấp và ổn định, khiến

các NHTM phải tìm cách nâng lãi suất và tìm kiếm các biện pháp để thay thế nguồn huy

động này. Các NHTM có thể phải cắt giảm quy mô bảng cân đối của họ. Việc sử dụng Tiền

số NHTW ngày một nhiều cũng khiến cho việc giảm lượng tiền mặt nắm giữ và các NHTW

có thể sẽ nắm ít hơn các chứng khoán rủi ro hơn, do đó sẽ ảnh hưởng tới khả năng tự vận

hành điều chỉnh của thị trường, và do vậy phải phải hỗ trợ thanh khoản, tín dụng và kéo dài

thanh khoản cho hệ thống NHTM. Việc này lại có thể khiến NHTW tham gia tác động lớn

hơn về điều kiện tín dụng và điều kiện tài chính 72.

Trên phương diện quốc tế, việc phát hành Tiền số NHTW và có được sử dụng bởi

các chính phủ, tổ chức, cá nhân các quốc gia khác cũng sẽ là một việc quan trọng đòi hỏi

các quốc gia lưu ý khi xây dựng về hạ tầng và các quy định pháp luật. Đối với những nước

có đồng tiền được chuyển đổi và giao dịch ngoài phạm vi lãnh thổ nước phát hành sẽ phải

luôn đảm bảo khả sử dụng và định đoạt hợp pháp của chủ thể khác.

2.1.3. Tiền số Ngân hàng trung ương dưới giác độ pháp lý

72 World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical Note”, tldđ 66, tr.8

2.1.3.1. Sự khác biệt giữa Tiền, Tiền tệ và Phương tiện thanh toán về phương diện pháp lý

Sự phân biệt giữa các khái niệm Tiền (Currency), Tiền Tệ (Money) và Phương tiện

thanh toán (Payment instruments) dưới góc độ pháp lý là rất cần thiết, để qua đó làm cơ sở

đánh giá và thiết lập khái niệm tiền mã hóa kỹ thuật số (cryptocurrency) cũng như Tiền số

NHTW. Về ý nghĩa, 3 “công cụ” này dù khác nhau về phương diện pháp lý, nhưng lại đều

được dùng cho mục đích thay toán, trao đổi giá trị tài chính giữa các chủ thể. Quan trọng

hơn, bản chất pháp lý của 3 công cụ này cũng không hẳn trùng khớp với khái niệm tiền tệ

của kinh tế học (nghĩa là đảm bảo 3 đặc tính: thước đo giá trị, phương tiện thanh toán,

phương tiện cất trữ giá trị). Sự phân định giữa ba khái niệm pháp lý này có thể được tóm

lược như sau73:

▪ “Tiền” (Currency) được định nghĩa là phương tiện thanh toán chính thức của một

nhà nước hoặc một liên minh tiền tệ, được thừa nhận bởi luật pháp về tiền tệ. Hầu

hết các luật/ đạo luật về tiền tệ đều đề cập Tiền gắn liền với giấy và kim loại được

phát hành bởi NHTW. Tiền, do vậy, luôn luôn được ấn định là đơn vị tiền tệ chính

thức. Khái niệm “phương tiện thanh toán pháp định” (hay còn gọi là “đấu thầu hợp

pháp”/ “legal tender”) là một đặc trưng của Tiền, vì pháp luật cho phép bên có nghĩa

vụ trả nợ có thể thanh toán các nghĩa vụ tài chính bằng cách đưa Tiền cho chủ nợ

của họ (dùng để trả tiền thuế và các nghĩa vụ tài chính phải trả cho Chính phủ).

▪ “Tiền tệ” (Money), mặc dù không có bất cứ định nghĩa pháp lý chính thức, được hầu

hết mọi người thừa nhận rằng khái niệm này có nghĩa rộng hơn rất nhiều so với Tiền

(Currnecy). Trong rất nhiều các quốc gia, bên cạnh tiền tồn tại giữa hình thức giấy

bạc, hoặc bằng kim loại (xu, xèng) thì Tiền tệ còn bao gồm một số loại tài sản hoặc

phương tiện có thể dễ dàng chuyển đổi/ hoán đổi thành Tiền. Ví dụ điển hình nhất

là tiền ghi sổ (book money) nằm trong tài khoản tại các ngân hàng thương mại hoặc

tại NHTW (gọi chung là số dư trên tài khoản). Các dạng tiền tệ sổ sách này có thể

dễ dàng được chuyển đổi sang tiền, hoặc được chuyển nhượng bằng những công cụ

thanh toán hoặc qua hệ thống thanh toán. Tại một số quốc gia, tiền điện tử (electronic

73 Wouter Bossu et al. (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central Bank and Monetary Law Considerations”, IMF Working Paper, WB/20/54.

money) cũng là một hình thái của tiền tệ hợp pháp.

▪ “Phương tiện thanh toán” (Payment instruments) là một hình thái trung gian, nó

không phải Tiền và cũng không phải Tiền Tệ, nhưng lại được sử dụng hợp pháp để

thực hiện thanh toán đối với tiền trên sổ của NHTM hoặc bằng tiền mặt, ví dụ gồm:

séc, ủy nhiệm chi, hối phiếu nhận nợ, hối phiếu đòi nợ, lãnh phiếu, giấy chuyển tiền,

giấy chuyển khoản v.v…

2.1.3.2. Đạo luật điều chỉnh hoạt động phát hành tiền Số NHTW

Nghiên cứu của Quỹ tiền tệ quốc tế IMF (2020) về các vấn đề pháp lý đối với tiền

số NHTW đã đưa ra các khía cạch phân tích cơ sở pháp lý của tiền số NHTW dưới giác độ

Đạo luật Ngân hàng Trung ương (Central Bank Law) và Đạo luật tiền tệ (Monetary Law),

trong đó có ba kết luận đang lưu ý mà các cơ quan nghiên cứu, xây dựng pháp luật tham

khảo, đó là 74:

▪ Nếu một quốc gia có ý định phát hành Tiền số NHTW thì sẽ cần rà soát đầy đủ khuôn

khổ pháp lý cho cả Đạo luật NHTW và Đạo luật Tiền tệ (nếu có) nhằm đảm bảo các

khía cạnh pháp lý của tiền số NHTW thực sự được quyết định rõ ràng dựa trên các

lựa chọn về chính sách và thiết kế kỹ thuật. Đồng thời, quốc gia đó cũng cần xem

xét các phương diện pháp lý khác của những đạo luật/ luật trong hệ thống luật công

và luật tư có liên quan.

▪ Việc phát hành tiền số NHTW sẽ đặt ra những câu hỏi trong lĩnh vực luật thuế, luật

tài sản, luật hợp đồng, luật quy định về hệ thống thanh toán, luật về bảo vệ dữ liệu,

luật tư pháp quốc tế…. Hơn nữa, tiền số NHTW cần được thiết kế một cách thận

trọng nhằm đảm bảo triển khai hiệu quả khuôn khổ phòng chống rửa tiền và phòng

chống tài trợ khủng bố.

▪ Việc phát hành tiền số NHTW mà không có cơ sở pháp lý vững chắc sẽ khiến không

chỉ NHTW mà còn các chủ thể khác trong xã hội cũng gặp rủi ro về pháp lý, tài

chính.

74 Wouter Bossu et al. (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central Bank and Monetary Law Considerations, IMF Working Paper, WB/20/54, tldđ 73, tr.30

a. Điều chỉnh hoạt động phát hành tiền bằng Đạo luật Ngân hàng Trung ương

Phần lớn các quốc gia trên thế giới đều dùng Đạo luật Ngân hàng Trung Ương, như

là một luật cơ sở để thành lập, quy định về vị trí, vai trò, chức năng, mục tiêu, nhiệm vụ,

quyền hạn của cơ quan này. Trong những quyền hạn rất quan trọng, thì quyền phát hành

tiền là một quyền rất đặc biệt, chiếm vị trí trung tâm, quyền lực về chính trị và pháp luật

của một Nhà nước có chủ quyền. Lý do là vì quyền này thể hiện việc NHTW có quyền

được phát hành nghĩa vụ Nợ nhân danh nhà nước đó một cách hợp pháp và là phương tiện

thanh toán pháp định có tính chất bắt buộc với tất cả các chủ thể. Việc thống nhất đồng tiền

như một hàng hóa công cộng, độc quyền duy nhất được sử dụng trên phạm vi lãnh thổ quốc

gia, giúp đảm bảo cho chính phủ quốc gia đó kiểm soát toàn bộ các hoạt động quan trọng

khác của nhà nước như: thu thuế, chi tiêu, đầu tư công và vay nợ quốc gia. Nếu việc phát

hành tiền không được thừa nhận về mặt pháp lý thì sẽ rất rủi ro về tài chính cho NHTW nói

riêng và, rủi ro chính trị với chính phủ của quốc gia đó nói chung.

Liên quan tới việc phát hành tiền số NHTW, nhóm nghiên cứu Quỹ tiền tệ Quốc tế

IMF (2020) nhận định có 2 chức năng rất quan trọng cần được luật hóa trong các Đạo luật

đến NHTW bao gồm:

▪ Chức năng Phát hành tiền: Một chức năng căn bản và có tính lâu đời của NHTW đó

là phát hành tiền quốc gia. Chức năng này được hiểu rằng NHTW có quyền phát

hành mọi hình thái tiền, bao gồm cả tiền kỹ thuật số mã hóa do NHTW phát hành

(tiền số NHTW). Đồng thời, các quy định cũng nêu rõ việc nghiêm cấm các tổ chức

tư nhân, cá nhân được phép pháp hành tiền dưới bất kỳ hình thức nào mà đại chúng

có thể hiểu lầm và sử dụng đồng tiền này thay thế vai trò của tiền pháp định. Ngoài

ra, Đạo luật NHTW của một số quốc gia (trong đó có Việt Nam) chỉ đề cập đến chức

năng phát hành tiền giấy và tiền kim loại mà chưa đề cập đến việc phát hành tiền

điện tử thông qua các 3 nhóm hoạt động như nêu ở trên (cấp tín dụng, mua chứng

khoán từ chính phủ và mua bán ngoại tệ). Vì vậy, trong thiết kế khung pháp lý, nhóm

nghiên cứu IMF đề xuất việc phát hành tiền dưới hình thái kỹ thuật số mã hóa (token-

based CBDC) cần được quy định một cách rõ ràng, mịnh định trong Đạo luật NHTW.

▪ Chức năng vận hành và giám sát hệ thống thanh toán: Đây là một chức năng cũng

khá truyền thống với NHTW, vì việc phát hành bất cứ hình thái tiền tệ nào cũng sẽ

bao hàm việc phải có cách thức chuyển giao giá trị tiền tệ đó giữa các chủ thể. Trong

trường hợp đối với hình thái tiền vật lý (giấy, polyme, kim loại) thì việc chuyển giao

dễ được nhận diện. Đối với những hình thái phi vật lý, thì việc chuyển giao này luôn

cần được thực hiện thông qua một hoặc nhiều “hệ thống” phần mềm và phần cứng

có liên quan, gọi chung là hệ thống thanh toán (payment systems). Đối với hình thái

tiền số NHTW, nếu việc phát hành thực hiện trực tiếp tới công chúng (tức là tới cả

các cá nhân và thể nhân) thì các Đạo luật về NHTW cũng cần phải điều chỉnh lại

phạm vi đối tượng được mở tài khoản và thực hiện giao dịch với NHTW.

b. Điều chỉnh hoạt động phát hành tiền bằng Đạo luật Tiền tệ

Tại nhiều quốc gia trên thế giới, Đạo luật Tiền tệ là khuôn khổ pháp lý và quy định

cung cáp nền tảng pháp lý căn bản cho việc sử dụng giá trị tiền tệ trong xã hội, trong hoạt

động kinh tế và trong hệ thống pháp luật. Nguyên tắc cơ bản của Đạo luật này đề cập tới

việc: một quốc gia có chủ quyền sẽ có quyền xác định và thiết lập hệ thống tiền tệ riêng

của mình. Trong hợp tham gia liên minh, ví dụ Liên minh Châu Âu, chủ quyền tiền tệ của

các nước thành viên sẽ được ủy thác cho một cơ quan đại diện (Ngân hàng trung ương liên

minh Châu Âu, ECB), thay mặt các thành viên quyết định về các vấn đề của tiền tệ của cả

khu vực liên minh.

Thực tế, có một số quốc gia đưa các quy định, các điều khoản, các quy phạm pháp

luật liên quan tới tiền tệ vào ngay trong Đạo luật NHTW, coi các quy định/ điều khoản/ quy

phạm này là một cấu phần quan trọng của Đạo luật NHTW, ví dụ: Mỹ, Nga, Trung Quốc,

Nhật Bản, Tuy nhiên, cũng có một số quốc gia khác lại thiết lập riêng một Đạo luật Tiền tệ,

tách bạch với Đạo luật NHTW nhằm quy định sâu rộng hơn các vấn đề về quản lý tiền tệ,

ví dụ Canada, Mexico, Sirilanka.

Dựa trên các nguyên tắc về luật quốc tế và luật hiến pháp, các Đạo luật Tiền tệ

thường quy định về hai vấn đề sau: a) Đơn vị tiền tệ chính thức của quốc gia/ liên minh tiền

tệ là gì? Giá trị của nó được xác định như thế nào? b) Các phương tiện thanh toán chính

75 Wouter Bossu (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central Bank and Monetary Law Considerations”, IMF Working Paper, WB/20/54, tldđ 73, tr. 28.

thức của quốc/ liên minh tiền tệ đó là gì? 75

Hai khái niệm Đơn vị tiền tệ chính và Phương tiện thanh toán chính thức là hai khái

niệm pháp lý có mối quan hệ mật thiết qua lại với nhau. Cụ thể, phương tiện thanh toán cần

được thể hiện bằng đơn vị tiền tệ chính thức. Trong khi đó, để thực hiện các nghĩa vụ tài

chính, bằng cách chuyển giao các giá trị tiền tệ, thì phải dùng các công cụ thanh toán chính

thức/có tính pháp định để thực hiện, ví dụ: phải dùng tờ tiền giấy, tiền kim loại, thẻ, séc…

(là phương tiện thanh toán) để thực hiện chi trả tiền thuế, phí, trả nợ vay, thanh toán tiền

mua hàng (nghĩa vụ tài chính) bằng một lượng đơn vị tiền tệ nhất định (đơn vị tiền tệ chính

thức). Đối với tiền số NHTW, dưới giác độ Đạo luật Tiền tệ, một số câu hỏi cơ bản bao

gồm:

i) Tiền số NHTW có phải là một Đơn vị tiền tệ chính thức mới hay chỉ là một phương

tiện thanh toán?

ii) Đạo luật Tiền tệ cần phải có những quy định gì để tương ứng cho với câu trả lời (i)

trên.?

Để trả lời cho hai câu hỏi đó, Đạo luật Tiền tệ cần phải thiết lập các khái niệm pháp

lý đơn vị tiền tệ chính thức của một quốc gia/ hoặc một liên minh tiền tệ và phương tiện

thanh toán chính thức để các chủ thể sử dụng cho việc thanh toán các nghĩa vụ tài chính

với nhau.

▪ Về phương diện đơn vị tiền tệ chính thức, các Đạo luật Tiền tệ thường đề cập các

vấn đề như: i) tên gọi đồng tiền và đơn vị đồng tiền và ii) cơ sở hình thành nên giá

trị của đồng tiền quốc gia và iii) phạm vi và giá trị sử dụng trên một phạm vi lãnh

thổ. Ví dụ: đồng Dollar Mỹ tại Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ, đồng Euro tại Liên Minh

Châu Âu, đồng Yên tại Nhật Bạn, đồng Nhân dân tệ tại Trung Quốc, đồng Đồng tại

Việt Nam. Trong lịch sử, giá trị các đồng tiền này thường được đo lường bởi bằng

một lượng dự trữ giá trị của một hoặc nhiều tài sản có giá khác (ví dụ: bằng Vàng

dưới chế độ bản vị Vàng Bretton Woods), hoặc bởi lượng dự trữ những ngoại tệ

mạnh (ví dụ: đồng tiền trong rổ tiền tệ G7 hoặc quyền rút vốn đặc biệt SDR) và phụ

thuộc nhiều vào chính sách kinh tế, tài khóa, tiền tệ, ổn định chính trị của quốc gia

đó. Việc xác lập các nội dung này một cách minh định và luật hóa sẽ giúp tách biệt

đồng tiền của quốc gia với những đồng tiền do tư nhân phát hành (ví dụ các đồng

tiền Bitcoin, Libra, Ethereum hay Ripple)76 .

▪ Về phương diện phương tiện thanh toán chính thức, các Đạo luật Tiền tệ cũng đề

cập rõ các phương tiện thanh toán được nhà nước thừa nhận và cho phép sử dụng để

thực hiện thanh toán, trong đó tiền giấy và kim loại là sự phổ biến nhất, gọi chung

là “Tiền”. Nhà nước đảm bảo việc sử dụng tiền của quốc gia thông qua 5 cơ chế

pháp lý quan trọng, gồm: i) Nhà nước hoặc cơ quan thuộc nhà nước độc quyền phát

hành, ii) công chúng bị bắt buộc phải chấp nhận, iii) tính pháp định cho thanh toán,

iv) đặc quyền trong luật tư (nghĩa là đồng tiền sử dụng chính/ duy nhất trong giao

dịch giữa cá chủ thể, ngoại trừ một số trường hợp) và v) được bảo vệ bởi bởi các quy

định pháp luật hình sự77.

Trong bối cảnh Tiền số NHTW sử dụng công nghệ sổ cái phân tán (công nghệ chuỗi

mã hóa số), việc luật hóa và nêu rõ quyền hạn của NHTW trong việc phát hành tiền này sẽ

tạo ra ra cơ sở pháp lý vững chắc. Nguyên nhân là phần lớn các Đạo luật NHTW chỉ đề cập

đến quyền hạn vấn phát hành tiền giấy và tiền kim loại. Trường hợp NHTW quyết định sử

dụng công nghệ tiền ghi sổ để phát triển Tiền số NHTW, việc luật hóa này cũng cần được

thực hiện, vì phần lớn các Đạo luật NHTW chưa đề cập thẩm quyền để NHTW cung cấp

dịch vụ tài khoản trực tiếp tới công chúng (đặc biệt là cho cá nhân).

Ngoài ra, đứng trên phương diện quản lý tiền tệ, nhóm nghiên cứu IMF (2020) cho

rằng: Tiền số NHTW sẽ chỉ là một phương tiện thanh toán mới, thay vì là một đơn vị tiền

tệ chính thức, vì các thiết kết kỹ thuật của đồng tiền này không làm thay đổi bản chất và

chức năng của tiền tệ quốc gia (gồm: phương tiện cất trữ giá trị, phương tiện thanh toán

pháp định và thước đo gia trị) mà chỉ là dùng công nghệ mới để giúp các chủ thể chuyển

giao các giá trị.

Sau cùng nhóm nghiên cứu IMF đánh giá rằng, nếu một quốc gia có ý định phát

76 Wouter Bossu (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central Bank and Monetary Law Considerations”, IMF Working Paper, WB/20/54, tldđ 73, tr. 30 77 Wouter Bossu (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central Bank and Monetary Law Considerations”, IMF Working Paper, WB/20/54, tldđ 73, tr. 30

hành tiền số NHTW thì sẽ phải rà soát đầy đủ khuôn khổ pháp lý cho cả Đạo luật NHTW

và Đạo luật Tiền tệ (nếu có) nhằm đảm bảo các khía cạnh pháp lý của tiền số NHTW thực

sự được quyết định rõ ràng dựa trên các lựa chọn về chính sách và thiết kế kỹ thuật. Đồng

thời, quốc gia đó cũng cần xem xét các phương diện pháp lý khác của những đạo luật/ luật

trong hệ thống luật công và luật tư liên quan.

2.1.4. Thiết kế kỹ thuật của Tiền số Ngân hàng trung ương và ảnh hưởng pháp lý

Hình thái công nghệ khác nhau biểu hiện cho Tiền sẽ ảnh hưởng tới phương diện

pháp lý chứng minh về quyền sở hữu Tiền ở các dạng hình thái công nghệ đó. Đây là một

điều đáng quan tâm khi đưa ra các quyết định lựa chọn thiết kế cho tiền số NHTW, cụ thể:

▪ Với hình thức công nghệ là vật hữu hình (tiền giấy, tiền kim loại, hoặc vật tượng

trưng có tính pháp định của tiền), thì việc nắm giữ vật hữu hình đó cho phép người

nắm giữ đó được định đoạt số tiền mà vật hữu hình đại diện. Triết lý ở đây là: Tôi là

người nắm giữ, và do vậy tôi là người sở hữu. Trường hợp này, nếu không nắm giữ

một cách vật lý vật hữu hình này, người sở hữu thực của tiền sẽ không có cách nào

chứng minh vật hữu hình đó là của mình.

▪ Với hình thức công nghệ là tiền ghi sổ (tiền trên tài khoản NHTM và NHTW), việc

xác thực danh tính cá nhân nắm giữ tài khoản sẽ cho phép người nắm giữ tài khoản

đó được quyền tiếp cận và định đoạt số tiền trên tài khoản. Triết lý ở đây là: “Tôi là

tôi, và do vậy tôi là người sở hữu”. Trong trường hợp này, ngay cả khi chủ sở hữu

không nhất thiết nắm giữ mật khẩu để truy cập vào tài khoản, chỉ cần chứng minh

danh tính của họ khớp với thông tin lưu trong hệ thống của ngân hàng, họ sẽ được

bảo vệ quyền sở hữu hợp pháp của mình.

▪ Với hình thức công nghệ là chuỗi số mã hóa (token) (công nghệ chuỗi khối, ký tự số

được mã hóa, khóa cá nhân) thì người nắm giữ chuỗi số mà hóa này là người sở hữu.

Triết lý ở đây là: Tôi là người biết mã khóa cá nhân, và do vậy tôi là người sở hữu).

Cũng tương tự như hình thái vật hữu hình, nếu chủ sở hữu thực sự bị quên, hoặc mất

password, hoặc mất vật hữu hình lưu trữ khóa cá nhân, mật khẩu thì cũng coi như bị

mất quyền sở hữu đối với tiền của họ. Các ghi nhận giao dịch trên sổ cái phân tán

luôn được bảo đảm, nhưng việc xác thực danh tính là ai sẽ gần như không thể bởi

chính đặc trưng của nó.

Wouter Bossu và các công sự (2020) nêu ra bốn cặp phương diện đối lập nhau cần

được xem xét kỹ khi thiết kế tiền số NHTW (vì mỗi thiết kế sẽ ảnh hưởng tới các quy định

pháp lý kèm thiết kế kỹ thuật đó) gồm:

i) Tiền số NHTW được thiết kế dựa trên cơ chế Tài khoản (account) hoặc dựa trên cơ

chế Mã hóa số (token): Một vài NHTW có thiên hướng cấu trúc Tiền số NHTW của

họ dựa trên cơ chế số hóa số dư tài khoản thanh toán tại sổ sách NHTW. Một số

NHTW khác thì đang nghiên cứu dưới dạng mã hóa số mà không cần có bất kỳ sự

liên hệ nào giữa NHTW và người nắm giữ. Đứng dưới giác độ pháp lý, sự phân biệt

theo hai cơ chế này này là rất căn bản. Địa vị pháp lý của tiền trên tài khoản NHTW

được phát triển đầy đủ và rất dễ hiểu dưới cả luật công và luật tư. Ví dụ: tiền trên sổ

được chuyển từ người chủ tài khoản bằng bút toán ghi nợ và bút toán ghi có vào tài

khoản thanh toán của người nhận tiền. Đối với tiền dựa trên cơ chế mã hóa số, do

mới phát triển gần đây nên địa vị pháp lý của nó trong cả luật công và luật tư đều

còn nhiều điều mập mờ và không rõ ràng.

ii) Tiền số NHTW thiết kế cho đối tượng sử dụng Bán buôn (giữa các định chế) hoặc

Bán lẻ (giữa các cá nhân và công chúng), hay hỗn hợp cả hai: Một số NHTW dự

tính phát hành tiền số NHTW cho những định chế đang quan hệ trực tiếp trong hệ

thống thanh toán toàn cầu của họ. Phần lớn các định chế này là các ngân hàng lớn,

đóng vai trò là trung gian bù trừ thanh toán hoặc chính phủ/ NHTW các quốc gia

khác. Một số NHTW khác lại đang cố gắng mở rộng và đang tìm cách để đưa tiền

số NHTW tới công chúng (khu vực bán lẻ), mà không dành cho mhóm định chế.

Một số khác lại muốn cung cấp tới cho cả hai. Về phương diện pháp lý, sự phân biệt

này sẽ rất cần thiết khi nhiều NHTW trên thế giới quy định việc chỉ có các định chế

tài chính mới mở được tài khoản tại NHTW, trong khi không cho phép cá nhân mở

tài khoản tại đây.

iii) Tiền số NHTW thiết kế vận hành theo cơ chế Trực tiếp (một cấp) hay Gián tiếp (hai

cấp): Một số NHTW có kế hoạch phát hành tiền số NHTW theo hình thức trực tiếp

tới người sử dụng, theo đó, NHTW sẽ quản lý cả việc phát hành và giám sát quá

trình lưu thông. Trong khi đó, một số NHTW khác lại muốn theo hình thức hai cấp,

theo đó, NHTW sẽ phát hành tiền số NHTW và cung cấp cho NHTM để NHTM

cung cấp lại cho người sử dụng cuối cùng. Nếu theo hình thức này, về mặt pháp lý

sẽ cần phân biệt giữa tiền số NHTW phát hành với tiền điện tử do NHTM phát hành

(thông qua hình thức cấp tín dụng cho khách hàng, cũng bằng đơn vị tiền tệ của quốc

gia) theo hình thức ghi sổ. Với trường hợp dùng cơ chế mã hóa số (digital token),

việc luật hóa tiền số NHTW trên sổ của NHTM cũng rất cần thiết.

iv) Tiền số NHTW thiết kế theo cơ chế Tập trung và Phi tập trung: Các NHTW đang

thảo luận liệu việc lưu thông tiền số NHTW có nên được thực hiện tập trung hóa hay

phi tập trung bằng cách sử dụng công nghệ sổ cái phân tán. Đối với việc ứng dụng

công nghệ sổ cái phân tán, các cân nhắc lựa chọn về mô hình hoạt động theo hướng

“được cấp phép” (permissioned) và “không cần cho phép” (permissionless). Vì khả

năng tác động theo hướng không mong muốn của cơ chế “không cần cho phép” lên

khả năng kiểm soát cung tiền của mình mà NHTW gần như sẽ chỉ áp dụng công

nghệ sổ cái phân tán theo cơ chế “được cấp phép”. Các hệ quả pháp lý của việc lựa

chọn này đặt ra nhiều vấn đề pháp lý cần làm rõ và thiết lập một cách đầy đủ và toàn

diện.

Để đánh giá đầy đủ sự khác biệt về mặt pháp lý giữa tiền số NHTW dựa trên cơ chế

tài khoản và dựa trên cơ chế chuỗi số mã hóa được xử lý theo công nghệ sổ cái phân tán

(dưới dạng “được cấp phép”, hay “không cần cho phép”), cần phải rõ sự khác biệt giữa tài

khoản thanh toán tiền mặt và tài khoản sổ cái chung. Chính vì điều này, nếu NHTW quyết

định phát hành tiền số NHTW dựa trên chuỗi số mã hóa bằng công nghệ sổ cái phân tán,

thì các điều khoản quy định trong Đạo luật NHTW và/ hoặc Đạo luật tiền tệ sẽ phải được

quy định rất khác với cách được quy định dựa trên công nghệ tiền ghi sổ trên tài khoản

NHTM.

Để đánh giá đầy đủ sự khác biệt về mặt pháp lý giữa tiền số NHTW dựa trên cơ chế

tài khoản và dựa trên cơ chế chuỗi số mã hóa được xử lý theo công nghệ sổ cái phân tán

(dưới dạng “được cấp phép”, hay “không cần cho phép”), cần phải rõ sự khác biệt giữa tài

khoản thanh toán tiền mặt và tài khoản sổ cái chung.

▪ Tài khoản thanh toán tiền mặt: đây là tài khoản kỹ thuật của ngân hàng và thể hiện

mối quan hệ pháp lý hợp đồng giữa ngân hàng và chủ tài khoản. Theo kỹ thuật này,

các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể sẽ được thực thi theo hợp các điều khoản và

điều kiện hợp đồng về dịch vụ tài khoản. Các quy định pháp luật và nguyên tắc pháp

lý chung cũng được áp dụng. Mặc dù số tiền được ghi có vào tài khoản cá nhân và

được gọi là “tiền gửi”, các ngân hàng/ tổ chức tài chính không bắt buộc phải giữ số

tiền ở nguyên đó mà họ sẽ dùng để đem đi cho vay và kinh doanh tiền. Số tiền ghi

trên tài khoản cá nhân thực chất gọi là tiền ghi sổ, một nghĩa vụ trả nợ của ngân hàng

đối với khách hàng.

▪ Tài khoản sổ cái chung: là một thiết kế kỹ thuật tài khoản về mặt kế toán, chứ không

thể hiện về nghĩa vụ về mặt hợp đồng. Bản chất nó là sự tập hợp số liệu dựa trên hệ

thống sổ kế toán, bao gồm các số liệu đại điện cho tài sản, nợ phải trả, thu nhập, chi

phí. Mục đích chính là để giúp chủ thể này lập báo cáo tài chính để theo dõi sức khỏe

tài chính của mình. Tài khoản sổ cái không thiết lập hoặc đại diện cho mối quan hệ

pháp lý giữa chủ thể lập báo cáo, cũng như không tạo ra quyền và nghĩa vụ giữa chủ

thể lập báo cáo với các bên khác.

Sự khác biệt về mặt pháp lý này rất quan trọng vì nó khẳng định, trong trường hợp

áp dụng công nghệ sổ cái phân tán, sẽ không tồn tại mối quan hệ về quyền theo hợp đồng

trực tiếp nào giữa NHTW với người nắm giữ chuỗi số mã hóa (đại diện cho quyền sở hữu

tiền số NHTW của người dùng), ngoại trừ việc ghi nhận về khả năng dùng chuỗi số mã hóa

78 Wouter Bossu (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central Bank and Monetary Law Considerations”, IMF Working Paper, WB/20/54, tldđ 73, tr.29

này trong hoạt đông thanh toán, tương tự như khả năng của tiền giấy, tiền kim loại.78

2.2. Phân tích các vấn đề pháp lý liên quan tới Tiền số NHTW tại một số quốc gia

2.2.1. Tiền số Nhân dân tệ của Ngân hàng trung ương Trung Quốc (PBOC)

Năm 2019, Trung Quốc tiến hành dự án tên gọi “Hệ thống thanh toán tiền điện tử”

với mục tiêu xây dựng Tiền số NHTW Trung Quốc (gọi là Tiền số Nhân dân tệ, viết tắt là

e-CNY). Ý tưởng tổng quát đằng sau e-CNY là tạo ra tiền số dựa trên thuật toán mã hóa,

song song tiếp tục duy trì việc phát hành tiền giấy bạc và cho phép e-CNY trở thành một

phần của cung tiền M0. E-CNY được phát hành và bảo đảm bởi NHTW Trung Quốc

(PBOC), đại diện cho nghĩa vụ nợ của PBOC đối với đại chúng và giá trị của nó được bảo

đảm bằng mức tín nhiệm quốc gia, được pháp luật thừa nhận về khả năng thanh toán các

khoản nợp. Tiền e-CNY sẽ được vận hành bởi các tổ chức do PBOC ủy quyền và cấp phép.

Chính Phủ Trung Quốc đưa ra 3 mục tiêu lớn khi quyết định thông qua chủ trương

tiến hành thử nghiệm để phát triển và phát hành Tiền số Nhân dân tệ, gồm79:

Thứ nhất là để đa dạng hóa các dạng hình thái tiền tệ NHTW cung cấp cho đại

chúng, nhằm thỏa mãn nhu cầu tiền mặt số và hỗ trợ tài chính toàn diện. Một hệ thống tiền

điện tử Nhân dân tệ sẽ giúp cho các dịch vụ tài chính được dễ dàng tiếp cận, đảm bảo tiền

Nhân dân tệ được sử dụng trong nhiều tình huống bởi phần đông dân số.

Thứ hai là hỗ trợ sự cạnh tranh công bằng, hiệu quả và an toán hệ thống thanh toán

bán lẻ. Tiền điện tử Nhân dân tệ sẽ cung cấp cho công chúng một hình thức tương tác mới

về thanh toán, giúp đa dạng hóa công cụ thanh toán và làm cho hệ thống thanh toán trở nên

đơn giản và hiệu quả hơn..

Thứ ba là đảm bảo cho thích ứng với các sáng kiến quốc tế và tìm kiếm sự cải tiến

trong thanh toán quốc tế và thúc đẩy quốc tế hóa Nhân dân tệ. PBOC sẽ chủ động ứng đối

kịp thời các sáng kiến của G20 và các tổ chức quốc tế về việc cải thiện hệ thống thanh toán

xuyên quốc gia, nghiên cứu các khả năng áp dụng Tiền số NHTW trong mậu dịch và thương

mại đa phương. Dựa trên kinh nghiệm của các thử nghiệm nội địa và nhu cầu quốc tế,

79 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tr.4-5

PBOC nghiên cứu và thử nghiệm các chương trình thanh toán đa biên và sẽ làm việc với

các NHTW có liên quan và các cơ quan tiền tệ để thiết lập một hệ thống hối đoái và cơ chế

hợp tác pháp lý về tiền pháp định số.

2.2.1.1. Các nguyên tắc trong thiết kế và đặc điểm Tiền số Nhân dân tệ

Theo Báo cáo cập nhật về nghiên cứu và phát triển Tiền số Nhân dân tệ của nhóm

chuyên gia tại NHTW Trung Quốc (2021), để đảm bảo thực hiện chính sách và quản lý nhà

nước về tiền, PBOC thống nhất đưa ra các nguyên tắc trong thiết kế e-CNY, gồm:

▪ Tuân thủ với pháp luật và các quy định về quản lý tiền Nhân dân tệ nói chung, phòng

chống rửa tiền và phòng chống tài trợ ckhung bổ, quản lý ngoại hối, và bảo vệ dữ

liệu, tính riêng tư cá nhân. Toàn bộ các hoạt động của tiền số Nhân dân tệ sẽ phải

nằm trong khuôn khổ pháp luật;

▪ An toàn và thuận tiện, nhằm hỗ trợ và thích ứng với nhiều hoạt động thanh toán trực

tuyến (online) và phi trực tuyến (offline), đặc biệt ở những nơi chưa có độ phủ về

viễn thông, mạng internet: và

▪ Tính mở và khả năng tương thích. PBOC tận dụng các lợi thế về kinh nghiệm và

năng lực hạ tầng của các đơn vị vận hành được cấp phép, cũng như nâng cấp công

nghệ tiên tiến thông qua khuyến kích cạnh tranh công nghệ và nâng cấp theo các

nguyên tắc nhằm trách rủi ro tập trung quá mức của rủi ro vận hành hệ thống. Hệ

thống e-CNY hỗ trợ sự tương tác qua lại với hệ thống thanh toán điện tử truyền

thống. Nó sẽ sử dụng toàn bộ hạ tầng tài chính hiện tại để kết nối ví điện tử của nhiều

tổ chức vận hành, cũng như kết nối ví tiền số Nhân dân tệ với tài khoản ngân hàng,

qua đó hoàn thiện khả năng tương hỗ qua lại của các công cụ thanh toán80.

Các đặc điểm của tiền e-CNY bao gồm:

Một là, e-CNY là tiền pháp định được phát hành bởi NHTW Trung Quốc: E-CNY

có các chức năng cơ bản của tiền, như: phương tiện thanh toán, phương tiện cất giữ giá trị

và thước đo giá trị. Giống như tiền giấy Nhân dân tệ, e-CNY là công cụ được pháp luật

thừa nhận dùng về khả năng thanh toán các khoản nợ và nó có định dạng là điện tử. Việc

80 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.6

phát hành và lưu thông tiền e-CNY là giống như tiền giấy Nhân dân tệ, chỉ là được thực

hiện theo hình thái số và trên môi trường điện tử/ môi trường số. Sự biểu hiện này là kết

quả tiến hóa về cả mặt khoa học, công nghệ và sự phát triển của các hoạt động kinh tế.81

Hai là, e-CNY áp dụng mô hình quản lý tập trung và hệ thống vận hành hai cấp:

Quyết định phát hành tiền e-CNY thuộc về nhà nước và PBOC đóng vai trò trung tâm của

hệ thống này. E-CNY sẽ được phát hành cho những tổ chức do PBOC cấp phép và ủy quyền

vận hành (thường là các ngân hàng thương mại) để quản lý e-CNY trong suốt chu kỳ tồn

tại của đồng e-CNY. Những tổ chức vận hành này sẽ trao đổi và lưu thông e-CNY với công

chúng. Một điểm rất cần ghi nhớ là trong mọi trường hợp, e-CNY là nghĩa vụ nợ trực tiếp

của PBOC với công chúng (tương tự như tiền mặt). Do vậy, việc ghi nhận nghĩa vụ nợ của

PBOC với từng người nắm giữ e-CNY sẽ dựa trên phương pháp ghi nhận trực tiếp giữa

PBOC và người nắm giữ (dù có hay không có sự hỗ trợ của các hệ thống trung gian của các

tổ chức vận hành được cấp phép).

Ba là, e-CNY sẽ chủ yếu thay thế cho tiền mặt trong lưu thông (M0), và sẽ tồn tại

đồng thời song song với tiền giấy Nhân dân tệ: Cả tiền điện tử e-CNY và tiền giấy đều là

nợ của NHTW Trung Quốc đối với công chúng, với cùng trạng thái pháp lý và giá trị kinh

tế giống nhau. Về mặt thực tế, tiền mặt vẫn chiếm vị trí quan trọng và không thể thay thế

bởi các phương tiện thanh toán khác. Chừng nào còn có nhu cầu về tiền giấy Nhân dân tệ,

PBOC vẫn sẽ tiếp tục phát hành loại này.82

Bốn là, e-CNY là Tiền số NHTW bán lẻ (Retail CBDC) 83, phục vụ chủ yếu cho hoạt

động thanh toán nội địa: E-CNY là Tiền số NHTW bán lẻ được phát hành cho đại chúng.

81 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.3 82 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.4 83 Theo phân loại và thiết lập bởi NHTW, có hai loại Tiền số NHTW là: -

Tiền số NHTW bán lẻ được phát hành chủ yếu cho đại chúng và phục vụ cho giao dịch thanh toán hàng ngày của cá nhân Tiền số NHTW bán buôn được phát hành chủ yếu cho các đinh chế như ngân hàng thương mại và phục vụ cho các khoản thanh toán/ giao dịch giá trị lớn.

Với hệ thống thanh toán nội địa tiên tiến và hiện đại tại Trung Quốc, việc phát hành e-CNY

sẽ đáp ứng đầy đủ khả năng sử dụng của công chúng, cải thiện hiệu quả và giảm thiểu chi

phí của hệ thống thanh toán bán lẻ. 84

Năm là, trong hệ thống thanh toán bán lẻ tương lai, e-CNY và tiền trong tài khoản

điện tử của các tổ chức vận hành sẽ có khả năng tương tác qua lại và đều có thể thay thế

cho tiền mặt trong lưu thông. Các ngân hàng thương mại và các trung gian thanh toán được

cấp phép đạt được các yêu cầu về tuân thủ về phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng

bố và các yêu cầu pháp luật khác về quản lý rủi ro có thể được tham gia hệ thống thanh

toán tiền số Nhân dân tệ và được ghi nhận và hỗ trợ bởi PBOC. Họ có thể hoàn toàn tham

gia hệ thống thanh toán hiện tại hoặc các hạ tầng khác trong khi tiếp tục duy trì dịch vụ

thanh toán bán lẻ cho các khách hàng. 85

Trong nghiên cứu của mình, Xia Mian (2021) đã có những phân tích và nhận định

về sự khác biệt của e-CNY với tiền kỹ thuật số mãy hóa Bitcoin và Tiền số Libra do

Facebook phát hành, nhằm chỉ ra những điểm mạnh của tiền này và ủng hộ cho PBOC thực

hiện phát hành e-CNY.

Đặc điểm Bitcoin Libra DCEP (e-CNY)

1. Chấp nhận bởi người Thấp Có khả năng cao Rất cao

dùng

2. Có tính pháp định bắt Không Không Có

buộc

3. Tập trung/ Phi tập Phi Tập Tập trung vào đơn vị Tập trung tại NHTW

trung trung phát hành tư nhân

4. Số lượng giao dịch 7/ giây 1,000 / giây Cao hơn 1,000/ giây

5. Tốc độ giao dịch Thấp Cao Cao

6. Chi phí giao dịch Có Rất ít Rất ít

7. Rủi ro về giả mạo hoặc Thấp Thấp Thấp

84 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.4 85 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.4

chi tiêu hai lần

8. Ẩn danh/ danh tính Ẩn danh Ẩn danh Ẩn danh trên hệ

thật thống đầu cuối front-

end.

Danh tính thật trên hệ

thống vận hành back-

end

9. Bảo vệ dữ liệu cá nhân Rất Cao Không chắc chắn Cao (bởi cơ quan

chức năng).

Rất thấp 10. Rủi ro các hoạt động Rất cao Rất cao

bất hợp pháp

11. Biến động về giá trị Rất lớn (do Thấp (được thực Không có

hoạt động hiện bởi nguyên lý

đầu cơ) “đảm bảo bằng dự

trữ”

12. Ảnh hưởng lên chính Rất lớn Rất lớn Không có

sách tiền tệ quốc gia

13. Gián đoạn và sụp đổ hệ Cao Cao Thấp, bởi kiến trúc

thống NHTM hai lớp.

2.2.1.2. Các vấn đề pháp lý được Ngân hàng trung ương Trung Quốc nhận diện

Tính tới thời điểm 30/06/2021, tiền điện tử Nhân dân tệ đã thực hiện hơn 1.32 triệu

kịch bản, bao gồm nhiều hoạt động như thanh toán dịch vụ điện nước, dịch vụ ăn uống, vận

chuyển, mua sắm và dịch vụ của chính phủ. Hơn 20.8 triệu ví điện tử cá nhân và hơn 3.51

triệu ví điện tử tổ chức được mở với koangr 70.75 triệu giao dịch với giá trị khoảng RMB

34.5 tỷ. Được hỗ trợ bởi chính quyền địa phương, một vài thành phố đã phân phối tiền điện

tử Nhân dân tệ cho khách hàng. Một số thử nghiệm đã có sự tham gia của các khách hàng

thực tế và thực hiện với các kịch bản khác nhau, các kiểm thử quy mô lớn cũng được thực

hiện theo các đợt. Các chương trình thử nghiệm đã kiểm tra thiết kế kỹ thuật và kinh doanh

để xem tiền điện tử Nhân dân tử có ổn đinh, thân thiện và các kịch bản có thực tế hay không.

Việc này cũng giúp công chúng hiểu rõ hơn triết lý trong thiết kế tiền điện tử Nhân dân tệ.86

Sau quá trình triển khai thử nghiệm, NHTW Trung Quốc xác định được một số vấn

đề pháp lý cần phải thực hiện thay đổi, bổ sung, nhằm tạo điều kiện cho e-CNY được ra

đời, sử dụng phổ biến và an toàn trong lĩnh thanh toán bản lẻ, như sau:

i) Cần bổ sung trong Luật NHTW Trung Quốc về việc POBC là cơ quan duy nhất được

phát hành tiền Nhân dân tệ dưới cả dạng vật lý (tiền giấy, tiền kim loại) và tiền điện

tử/ tiền số e-CNY. Hiện Điều 18 của Luật này mới quy định: “Giấy bạc và tiền kim

loại Nhân dân tệ được in, dập và phát hành bởi Ngân hàng nhân dân Trung Hoa”.87

Việc này có ý nghĩa quan trọng nhằm đảm bảo tính hợp pháp về quyền của PBOC

đối với việc phát hành e-CNY, cũng như tạo tiền đề cơ bản để e-CNY trở thành công

cụ thanh toán pháp định trên phạm vi lãnh thổ Trung Quốc tương tự như tiền giấy

Nhân dân tệ.

ii) Sự ra đời của e-CNY cũng mở rộng vai trò của PBOC lên nhiều lần, khi PBOC phát

hành và quản lý dữ liệu, tài khoản tiền số trực tiếp với đại chúng. PBOC sẽ không

chỉ là “ngân hàng của các ngân hàng” mà sẽ trở thành “ngân hàng của đại chúng”

trên phương diện cung ứng dịch vụ tiền số e-CNY và chịu trách nhiệm về nghĩa vụ

nợ trực tiếp. Như vậy, Luật NHTW phải mở rộng quy định về khía cạnh này, nhằm

tạo tiền đề cho các quy định pháp luật khác về nghĩa vụ pháp lý của NHTW đối với

các “khách hàng cá nhân” của họ (ví dụ: mất mát tiền trên tài khoản e-CNY), cũng

như sự ràng buộc chính PBOC trong thực thi một số luật khác, như Luật Chống rửa

tiền (tương tự như cách các NHTM đang phải tuân thủ)88.

iii) Với sự ra đời của e-CNY, các phương pháp làm tiền giả số sẽ rất khác biệt so với

cách làm giả tiền giấy. Do vậy, các quy định về quản lý về thiết kế, chống làm giả,

86 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.13 87 People’s Bank of China (2003), “Law of People’s Republic of China on the People’s Bank of China”, Amendment. Website: http://www.pbc.gov.cn/english/130733/2894095/index.html 88 Xia Mian (2021), “In search of the perfrect coin: China’s approach towards cryptocurrency and its owns central bank digital currency”, Banking and Finance Law Review, B.F.L.R (420-456)

phát hành và lưu thông tiền cũng sẽ cần được quy định cho e-CNY, cụ thể hơn là

cần điểu chỉnh/ bổ sung Điều 19 của Luật NHTW Trung Quốc và Chương II và

Chương III của Thông tư về Quản lý Nhân dân tệ.89 . Ví dụ: định nghĩa pháp lý hiện

tại về “Giả mạo là hành vi làm tiền giả và giả mao như tiền thật thông qua các kỹ

thuật như cắt dán, tách lớp, in lại v.v…”. Những định nghĩa này không thể áp dụng

đối với tội phạm làm giả e-CNY, về bản chất là một chuỗi số được mã hóa không có

hình thức vật chất. Mở rộng định nghĩa về Giả mạo để bao gồm mọi hoạt động: i)

tạo dữ liệu trái phép đại diện cho e-CNY, ii) bất kỳ thao tác trái phép nào đối với dữ

liệu tiền e-CNY do PBOC tạo ra và phân phối. Tương tự, một loại các định nghĩa

trong các Luật chống rửa tiền, Luật Dân sự, Luật bảo vệ thông tin cá nhân cần được

sửa đổi cho phù hợp. 90

iv) Việc làm giả, trao đổi Tiền e-CNY hoặc can thiệp trái phép vào các hệ thống máy

tính của PBOC hoặc các tổ chức được cấp phép vận hành e-CNY sẽ có tác động

nguy hại gấp nhiều lần so với việc làm giả tiền giấy (do khả năng nhân rộng và lan

truyền nhanh chóng của tiền số giả). Do vậy, Luật hình sự cần quy định cụ thể hơn

với loại tội phạm này nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc áp dụng hình phạt nghiêm

khắc tương xứng với những hành vi nguy hiểm về làm giả, lưu thông e-CNY và làm

sai lệch các thông tin trên các hệ thống máy tính của hạ tầng trung gian thanh toán.

v) Các quy định của pháp luật của PBOC cần đạt được sự cân bằng giữa việc bảo vệ

pháp lý về tính ẩn danh và xác định các chủ thể giao dịch bằng tên thật để tuân thủ

quy định của pháp luật trong phòng chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng

bố (CTF). Tính ấn danh toàn bộ của e-CNY sẽ khiến nó trở thành thiên đường kỹ

thuật số cho các hoạt động rửa tiền và các hành vi bất hợp pháp, trong khi hệ thống

xác định rõ ràng sẽ danh tính thật trên quy mô lớn sẽ làm trầm trọng thêm việc rò rỉ

dữ liệu của các bên trung gian (đặc biệt là thông tin tại PBOC) cho các bên có ý đồ

89 Regulation of the People’s Republic of China on the Adminstration of Renminbi (2018, Amended) 90 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.13 91 Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY in China”, People’s Bank of China, tldđ 79, tr.12

xấu. 91

2.2.2. Tiền số Dollar Mỹ của Ngân hàng trung ương Hoa Kỳ (FED)

Bối cảnh thực tiễn khiến của Cục Dự trữ liên bang (FED) tiến hành nghiên cứu khả

năng phải triển Tiền số Dollar Mỹ xuất phát từ những tiến bộ và bước đi trong nghiên cứu,

thử nghiệm và triển khai Tiền số NHTW của nhiều quốc gia trên thế giới (đặc biệt là Trung

Quốc) sẽ có thể tạo ra nguy cơ thách thức vị trí là “đồng tiền quốc tế dùng trong dự trữ

ngoại hối, trong thanh toán thương mại toàn cầu và thị trường tài chính quốc tế” của đồng

bạc xanh. Do vậy FED nhận định: “Tiền số NHTW Mỹ, nếu ra đời, sẽ giúp bảo toàn vai trò

và vị trí quốc tế của đồng Dollar trên các lĩnh vực hệ thống tài chính, thương mại và đầu

tư quốc tế”92. Đây là nguyên căn, động lực chính nhất của nước Mỹ, bên cạnh các lý do

thường được đưa ra như: Tiền số Dollar Mỹ sẽ đáp ứng nhu cầu về dịch vụ thanh toán trong

tương lai, các lợi ích của Tài chính toàn diện; cải thiện hệ thống thanh toán quốc gia v.v…

2.2.2.1. Quan điểm của Ngân hàng trung ương và Chính Phủ Mỹ về Tiền số Dollar Mỹ

FED đưa ra định nghĩa Tiền số NHTW (CBDC) là một khoản nợ (được ghi nhận dưới

dạng số) của NHTW đối với công chúng, có ý nghĩa tương tự tiền giấy. Tiền số NHTW sẽ

là một dạng tài sàn số an toàn nhất được đưa ra cho công chúng sử dụng mà không có bất

kỳ rủi ro tín dụng hay thanh khoản nào93. FED nhận định rằng, ngay cả khi các NHTM và

tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính phi ngân hàng sẽ tham gia quá trình vận hành các dịch

vụ liên quan, Tiền số NHTW vẫn là một nghĩa vụ nợ của FED. Điều này nhằm phân biệt

Tiền số Dollar Mỹ với các hình thái Tiền gửi tại NHTM và Tiền gửi tại các định chế phi

ngân hàng, vì hai dạng tiền này là nghĩa vụ nợ của các tổ chức này với người gửi tiền.

Nghĩa vụ nợ của các tổ chức này cần có cơ chế bảo hiểm tiền gửi từ Công ty bảo hiểm tiền

gửi liên bang (FDIC) và cơ chế dự trữ bắt buộc tại Cục dự trữ liên Bang để duy trì niềm tin

của công chúng vào khả năng thanh toán của họ 94.

FED hiện đang rất chủ động và tích cực nghiên cứu và thử nghiệm Tiền số NHTW

92 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation,tldđ 92, tr.5 93 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation”, tldđ 92, tr.3 94 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation”, tldđ 92, tr14

và quá trình này được chia làm bốn nhóm: i) thử nghiệm công nghệ, ii) nghiên cứu kinh tế

và chính sách, iii) tham vấn và lấy ý kiến các bên liên quan và iv) hợp tác quốc tế. Tuy

nhiên, trong báo cáo công khai về chủ đề này với các cơ quan của Chính Phủ và Quốc Hội,

FED nêu rõ quan điểm là “sẽ không tiến hành việc phát hành Tiền số Dollar Mỹ nếu không

có một sự ủng hộ rõ ràng từ Chính Phủ (Nhà Trắng) và từ Quốc Hội, theo hình thức một

văn bản Luật rõ ràng” 95.

Để mở đường cho khả năng phát hành Tiền số Dollar Mỹ, tháng 9/2022, chính quyền

Tổng Thống Joe Bidden đã xây dựng và công bố văn bản Mục tiêu Chính sách cho Hệ

thống Tiền số NHTW Mỹ, nhằm đảm bảo rằng: nếu Hệ thống Tiền số NHTW Mỹ này được

đưa vào triển khai/ thực thi, sẽ cần bảo vệ người dùng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải

thiện hệ thống thanh toán, cung cấp khả năng tương thích với các nền tảng tiền số NHTW

của các quốc gia khác, thúc đẩy toàn diện tài chính, bảo vệ an ninh quốc gia, tôn trọng

quyền con người và phù hợp với các giá trị dân chủ 96.

Ngoài tuyên bố Mục tiêu Chính sách nêu trên, chính quyền Mỹ cũng ban hành báo

cáo đánh giá về Các lựa chọn thiết kế kỹ thuật của hệ thống Tiền số Dollar Mỹ, nhằm chỉ

ra những vấn đề then chốt cần quyết định trong thiết kế của đồng tiền số này để đạt các

Mục tiêu Chính sách đã đề ra. Các vấn đề trong thiết kế kỹ thuật bao gồm: i) Các bên tham

gia hệ thống, ii) Cơ chế quản lý/ quản trị hệ thống, iii) An ninh hệ thống, iv) Cơ chế giao

dịch , v) Mô hình Dữ liệu và quản lý lịch sử thông tin, vi) Điều chỉnh hệ thống97.

2.2.2.2. Các vấn đề về chính sách và pháp lý được Ngân hàng trung ương Mỹ nhận diện

Về mặt rủi ro, FED nhận định việc ra đời Tiền số NHTW tạo ra một số rủi ro và thách

thức về mặt chính sách và pháp luật, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ từ các nhà lập pháp:

i) Tiền số NHTW sẽ ảnh hưởng tới cấu trúc ngành tài chính Mỹ, cũng như vai trò và

trách nhiệm giữa FED và lĩnh vực tư. Cụ thể, nếu Tiền số NHTW (có trả lãi suất

95 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation, tldđ 92, tr.3 96 The White House (2022), “Policy Objectives for U.S. Central Bank Digital Currency System”, Link: https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/09/09-2022-Policy-Objectives-US-CBDC-System.pdf 97 The White House (2022), “Technical Evaluation for a U.S. Central Bank Digital Currency System”, Link: https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/09/09-2022-Technical-Evaluation-US-CBDC-System.pdf

kèm theo) có thể khiến đồng tiền này trở thành kênh thay thế tiền gửi tại NHTM.

Tương tự, Tiền số NHTW cũng có thể thu hút các nguồn tiền hiện đang đầu vào các

quỹ tương hỗ, tín phiếu Kho bạc và các công cụ tài chính ngắn hạn khác. Việc này

sẽ làm tăng chi phí huy động của NHTM nếu muốn thu hút nguồn tiền gửi này, gây

ra việc tăng chi vốn vay đối với cá nhân và doanh nghiệp. Rủi ro này có thể được

phòng trừ bằng cách không áp dụng trả lãi suất trong đặc tính tiền số NHTW (tương

tự như tiền giấy, tiền kim loại)98.

ii) Mức độ an toàn và ổn định của hệ thống tài chính Mỹ: Vì tiền do NHTW phát hành

có mức độ an toàn cao nhất, nên tiền số NHTW Mỹ, nếu được phát hành rộng rãi tới

công chúng, sẽ hút tiền từ những cá nhân, tổ chức trong thời điểm khủng khoảng tài

chính từ NHTM về NHTW. Việc này sẽ dẫn đến một cuộc tháo chạy, rút tiền ồ ạt

khỏi hệ thống NHTM tư nhân và sẽ có thể làm khủng hoảng tài chính trở nên trầm

trọng hơn. Các biện pháp để giảm thiểu tác động bao gồm: tăng cường giám sát hệ

thống, đảm bảo hệ thống bảo hiểm tiền gửi, và khả năng tiếp cận thanh khoản của

ngân hàng với NHTW khi khủng hoảng xảy ra. Một cách khác là NHTW sẽ giới hạn

tổng số lượng CBDC mà những người sử dụng cuối cùng có thể nắm giữ hoặc có

thể tích lũy nắm giữ.

iii) Hiệu quả của chính sách tiền tệ, lựa chọn thiết kết Tiền số NHTW sẽ ảnh hưởng tới

chính sách tiền tệ. FED sẽ thực hiện kiểm soát ở Lãi suất quỹ liên bang (lãi suất sử

dụng trong giao dịch liên ngân hàng, thành viên của FED và được quy định bởi Ủy

ban giao dịch thị trường mở, FMOC)99 và các lãi suất ngắn hạn khác thông qua cơ

chế điều hành của Cục dự trữ liên bang. Cơ chế này không đòi hỏi có sự quản lý chủ

động về lượng dự trữ bắt buộc, vì sẽ ít tác động lên Lãi suất quỹ liên bang. Với cách

thức vận hành này, một khi Tiền số NHTW được phát hành, nó sẽ ảnh hưởng tới

chính sách tiền tệ và cơ chế kiểm soát lãi suất, thông qua khả năng quản lý cung tiền

dự trữ của hệ thống ngân hàng. FED đặc biệt lưu ý về mối quan hệ giữa Tiền số

98 Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation, tldđ 92, tr.17. 99 Công cụ chính sách-Hoạt động thị trường mở, Cụ dự trữ liên bang Mỹ (FED), Trang web : https://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/openmarket.htm , Ngày truy cập: 20/01/2023

NHTW và thực thi chính sách tiền tệ sẽ trở nên phức tạp hơn nếu Tiền số NHTW có

thêm tính năng để trả lãi suất. Sự phức tạp này sẽ còn lớn hơn trong bối cảnh đồng

Dollar được sử dụng phần lớn thương mại, đầu tư của nhiều quốc gia với Mỹ, khi lãi

suất ẩn chứa trong Tiền số NHTWcó thể ảnh hưởng đến nhu cầu nắm giữa đồng

Dollar.

Từ báo cáo này, các nhà làm luật có được một gợi ý rất quan trọng, đó là cần xem

xét và đánh giá kỹ lưỡng trong quá trình xây dựng luật về Tiền số NHTW, vì rất nhiều yếu

tố trong thiết kế tiền số NHTW sẽ ảnh hưởng đáng kể tới các quy định pháp lý trên nhiều

lĩnh vực, như:

i) Quy định về vai trò chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn của NHTW trong

phát hành tiền, và quy định về quyền hạn, trách nhiệm của các định chế, trung gian

tài chính, trung gian thanh toán tham gia vận hành và lưu thông Tiền số Dollar Mỹ.

ii) Quy định về việc sử dụng Tiền số NHTW là một trong những công cụ thực hiện chính

sách Tiền tệ quốc gia, và là một công cụ hỗ trợ cho Chính phủ thực hiện thực hiện

chính sách tài khóa và chinh sách xã hội (trong những trường hợp cần thiết).

iii) Quy định về tổ chức thị trường, phương thức chuyển giao Tiền số NHTW giữa các

bên trong giao dịch và trên các kênh giao dịch khác nhau.

iv) Quy định về phương thức xử lý, giải quyết trách chấp giữa các chủ thể trong giao

dịch có sử dụng Tiền số Dollar Mỹ.

2.2.3. Tiền số Ruble của Ngân hàng trung ương Liên Bang Nga

Theo xu hướng phát triển và phổ biến ngày công nghệ di động tại Nga từ giai đoạn

2010 tới 2020, nhu cầu thanh toán hàng hóa và dịch vụ bằng kênh điện tử cho hàng hóa

dịnh vụ của thương mại bán lẻ cũng ngày càng tăng cao. Đây là cơ sở để hình thành nên

quá trình số hóa các sản phẩm tài chính số và công cụ thanh toán mới. Trước bối cảnh đi

lên của tiền điện tử /tiền ảo tư nhân và việc Mỹ cấm vận kinh tế và đóng băng các khoản

thanh toán bằng đồng Dollar Mỹ sau khi sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014, chính phủ

Nga nhanh chóng nghiên cứu và có những bước đi tiến dần đến quyết định có hay không

phát hành Tiền số Ruble. Cụ thể nhất, tháng 10/2020, NHTW Nga đã đưa ra báo cáo để lấy

ý kiến đại chúng về các vấn đề phát hành Tiền số Ruble.

2.2.3.1. Đặc điểm Tiền số Ruble

Theo NHTW Nga: Tiền số Ruble là một dạng tiền số của tiền quốc gia và có đầy đủ

các đặc tính để thực hiện chức năng của tiền và được NHTW Nga phát hành. Tiền số Ruble

được thể hiện dưới dạng một chỗi số mã hóa duy nhất lưu trữ trong các ví điện tử cho mục

đích sử dụng chuyên biệt. Các chuỗi số mã hóa duy nhất này sẽ được chuyển giao giữa các

ví điện tử khi các bên chuyển giao Tiền số Ruble này với nhau. Để có thể có những đặc

tính giống với tiền giấy, Tiền số Ruble cũng được sử dụng trong giao đổi vật lý hàng ngày

giữa các chủ thể mà không cần có truy cập vào mạng Internet và các kênh liên lạc di động.

Điều này đòi hỏi phải phát triển về hạ tầng thanh toán mới và chuyên biệt 100.

Về mặt thiết kế, Tiền số Ruble sẽ cần được lưu trữ trong ví điện tử được mở trực

tiếp với hệ thống thanh toán của NHTW Nga và các ví này sẽ thể hiện cho những tài khoản

nợ của NHTW Nga với những chủ thể nắm giữ tiền trong ví Tiền số Ruble. Thừa nhận vị

trí pháp lý và tài chính, Tiền số Ruble có vai trò giống với tiền giấy Ruble và Tiền tài khoản

tại các NHTM, nghĩa là một đơn vị Tiền số Ruble sẽ luôn bằng với 1 đơn vị Tiền tệ giấy

Ruble và bằng với 1 đơn vị Tiền tệ tài khoản tại các NHTM, và do vậy, việc chuyển đổi

tiền Ruble giữa 3 hình thái này luôn bảo toàn giá trị 101.

NHTW Nga đưa ra so sánh đặc điểm của Tiền số Ruble với các hình thái tiền khác đang

tồn tại trong nền kinh tế:

Các đặc trưng

Tiền Ruble

Tiền số

Tiền giấy

Tiền điện tử trên tài

khoản NHTM

Cơ quan phát hành

Ngân hàng Trung

Ngân hàng Thương

Ương

mại

Định dạng

Chuỗi số mã hóa nằm

Có số hiệu seri và các

Một bản ghi số liệu

trong ví điện tử

đặc tính vật lý được

điện tử nằm trong cơ

bảo vệ

sở dữ liệu của NHTM

100 Central Bank of the Russian Federation (2020), “A Digital Rubble”, Consultation Paper, tr.4 101 Central Bank of the Russian Federation (2020), “A Digital Rubble”, Consultation Paper, tldđ 100, tr.5

Các đặc trưng

Tiền Ruble

Tiền số

Tiền giấy

Tiền điện tử trên tài

khoản NHTM

Biểu hiện việc sở hữu Theo hình thức nắm

Theo hình thức nắm

Theo xác định danh

giữ vật lý hoặc theo

giữ vật lý

tính

xác định danh tính

Là công cụ thanh toán

Có

Không áp dụng

Có

pháp định trên môi

(nhưng không thanh

trường trực tuyến

toán được nếu không

có internet hoặc kết

nối di động)

Không áp dụng

Là công cụ thanh toán

Có

pháp định trên môi

(nhưng không

thể

trường phi trực tuyến

dùng để thanh toán

giữa các chủ thể ở

khoảng cách địa lý xa

nhau)

Có

Thước đo gia trị

Có

Phương tiện cất giữ

Có

giá trị

(không trả lãi suất)

(không trả lãi suất),

(có trả lãi suất)

Khả năng phục hồi

Có thể phục hồi lại

Có thể mất vĩnh viễn

Có thể phục hồi lại

sau mất mát

nếu các thiết bị cất giữ

do đánh mất, trộm

nếu các thiết bị cất giữ

bị mất, trộm cắp…

cắp, hỏa hoạn,…

bị mất, trộm cắp…

Các lợi thế của Tiền số Ruble bao gồm102:

▪ Dễ dàng sử dụng, ví dụ như chuyển tiền bằng thiết bị di động từ người này sang

người khác.

102 Central Bank of the Russian Federation (2020), “A Digital Rubble”, Consultation Paper, tldđ 100, tr.7

▪ Tốc độ xử lý nhanh, và không chậm hơn việc thanh toán thẻ, chuyển khoản.

▪ Chi phí rất thấp đối với người thực hiện chuyển tiền và không được lớn hơn so với

các hình thức khác.

▪ Tính ổn định cao, gần như không thể xảy ra tình trạng dừng hoạt động.

▪ Được tất cả công chúng chấp nhận, tương tự như tiền mặt.

▪ Rủi ro giữ tiền trên ví điện từ gần như bằng không, đặc biệt đối với hoạt động tấn

công tài khoản.

▪ Đơn giản và dễ dàng chuyển đổi Tiền số Ruble sang tiền giấy hoặc tiền tài khoản tại

NHTM.

▪ Tiền số Ruble sẽ luôn được thanh toán, chuyển khoản từ ví tiền số này sang ví khác,

từ môi trường trực tuyến sang môi trường phi trực tuyến.

▪ Tích hợp thông suốt với các nền tảng số, như thanh toán, mua bán tài sản số, chứng

khoán điện tử, dịch vụ, sản phẩm, hàng hóa trên môi trường ảo.

▪ Bảo mật thông tin cá nhân người dùng, do ít có dữ liệu liên quan tới Tiền số Ruble

được lưu tại các hệ thống thanh toán, nhằm giảm rủi ro việc sử dụng thông tin khách

hàng cho các hoạt động quảng bá và bán hàng sản phẩm, cũng như triển khai cơ chế

hợp đồng thông minh.

▪ Phòng chống hiệu quả các hoạt động rửa tiền, tài trợ khủng bố, trốn thuế, mua bán

vũ khí.

▪ Truy cập 24/07 trên tất cả các phạm vi, lãnh thổ, trong ứng dụng của ngân hàng và

các ứng dụng có thể truy cập vào Nền tảng tiền số Ruble.

Riêng việc sử dụng Tiền số Ruble trong môi trường phi trực tuyến (không có kết nối

với internet), có một số đặc điểm như sau:

▪ Giống như tiền giấy, muốn thanh toán Tiền số Ruble mà không cần có bất kỳ đơn vị

cung cấp dịch vụ tài chính trung gian nào, Tiền số Ruble sẽ cần có các thiết bị hỗ trợ

thanh toán không dây.

▪ Việc thực hiện thanh toán không cần có kết nối internet, thông qua ví điện tử cài trên

các thiết bị, cũng yêu cầu việc phải có khả năng khôi phục lại Tiền số Ruble trong

trường hợp các thiết bị này bị mất hoặc hư hỏng.

▪ Để bảo vệ lợi ích của người sử dụng Tiền số Ruble, một số giới hạn về hạn mức giao

dịch cũng được đặt ra, bao gồm: i) hạn mức số tiền trên một giao dịch, ii) hạn mức

tổng số tiền được giao dịch trong một khoảng thời gian xác định, iii) giới hạn về số

lượng giao dịch có thể thực hiện được trong một thời gian nhất định, iv) giới hạn số

tiền được chuyển từ môi trường trực tuyến tới các thiết bị vật lý đầu cuối.

2.2.3.2. Các vấn đề pháp lý đặt ra với Tiền số Ruble

Ngoài những vấn đề pháp lý có tính chất tương tự như NHTW Trung Quốc đưa ra

trong báo cáo nghiên cứu, báo cáo của NHTW Nga còn chỉ ra thêm một số những vấn đề

pháp lý chi tiết hơn nhằm định hướng công tác xây dựng văn bản luật nếu phát hành Tiền

số Rubble:

i) Các quy định về quản lý nợ công/ dự trự ngoại hối cần được điều chỉnh để phản ánh

nghĩa vụ nợ của NHTW Nga đối với các định chế tài chính nước ngoài, hoặc quốc

gia khác nắm giữ Tiền số Ruble. Việc này cũng hàm ý rằng phải có giới hạn trần về

lượng/ hoặc tỷ lệ Tiền số Ruble được phát hành cho và nắm giữ bởi các tổ chức quốc

tế.

ii) Các quy định của pháp luật liên quan đến việc mở và duy trì ví điện tử để lưu giữ

Tiền số Ruble, như xác định danh tính khách hàng, người đại diện khách hàng, người

thụ hưởng, người hưởng lợi ích, cập nhật định kỳ thông tin về các thực thể, và xác

định các trường hợp bị từ chối mở ví điện tử Tiền số Ruble.

iii) Các quy định bảo vệ các chủ thể nắm giữ hợp pháp Tiền số Ruble trong các trường

hợp: a) hệ thống của trung gian tài chính hoặc của NHTW Nga và/hoặc công ty được

NHTW Nga cấp phép vận hành hệ thống Tiền số gặp sự cố, gây ra mất mát, hoặc sai

lệch giá trị Tiền số Ruble của các chủ sở hữu, b) mất các thiết bị vật lý chứa đựng

Tiền số Ruble vì lý do chủ quan và khách quan, c) khi các chủ thể nắm giữ Tiền số

Ruble chuyển nhầm cho các chủ thể khác.

Ngày 01/01/2023, theo thông tin từ Bitcoin.com, nhóm các nhà lập pháp phụ trách

về Tiền số NHTW Nga đã đệ trình tới Quốc Hội Nga (Duma Quốc Gia Nga) dự luật về

Tiền số Ruble, tạo cơ sở mở đường cho việc phát hành đồng tiền này chính thức vào 2024.

Theo báo cáo thuyết trình cho dự luật, song song với việc ban hành luật này, cơ quan chủ

trì cũng đề xuất có những thay đổi trong Luật về Hệ thống thanh toán quốc gia, bổ sung

định nghĩa về Tiền số Ruble, luật hóa việc NHTW Nga là cơ quan duy nhất vận hành hệ

thống Tiền số Ruble và thiết lập các thủ tục để mở ví Tiền số Ruble với nền tảng do NHTW

xây dựng, quản lý và vận hành. Ngoài những đề xuất sửa đổi trên, cơ quan soạn thảo cũng

đề xuất điều chỉnh về Luật dữ liệu cá nhân, trong đó cho phép NHTW Nga được xử lý

thông tin cá nhân mà không cần có sự đồng ý hoặc thông báo với cơ quan khác của nhà

nước phụ trách bảo vệ quyền của các chủ thể và dữ liệu cá nhân. 103

2.2.4. Tiền số Thái Bạt của Ngân hàng trung ương Thái Lan

2.2.4.1. Quan điểm của Ngân hàng trung ương Thái Lan về tiền số

Cũng giống như các quốc gia khác, việc sử dụng tiền mặt ngày một giảm và sự lên

ngôi của tiền điện tử/ tiền số tư nhân mạnh mẽ đã khiến NHTW Thái Lan tiến hành xem

xét và cân nhắc việc phát triển tiền số NHTW bán lẻ. Cụ thể, giá trị giao dịch của thị trường

tiền số tư nhân của Thái Lan đã tăng 17 lần, từ quy mô USD 143 triệu năm 2018 tới gần

USD 2.5 tỷ năm 2020. Không những thế, một số tổ chức tư nhân tại Thái Lan đã bắt đầu

thực hiện phương án phát hành đồng tiền giá trị ổn định được đảm bảo bằng tiền Thái Bạt

(stablecoins). Cạnh tranh trực tiếp với tiền Thái Bạt truyền thống của Thái Lan.104

Với sự phổ biến và gia tăng nhanh chóng hoạt động tiền ảo, năm 2018, Thái Lan đưa

ra Nghị định khẩn về Kinh doanh tài sản số, nhằm điều chỉnh các hoạt động liên quan tới

môi giới tài sản số, sàn giao dịch, chào bán tài sản và phát hành tiền mã hóa lần đầu. Đứng

trước thực tiễn này, NHTW Thái Lan dự kiến đưa vào dự thảo bản sửa đổi của Đạo luật Hệ

thống thanh toán. 105

Ngân hàng Trung ương Thái Lan bắt tay vào nghiên cứu dự án tiền số NHTW những

năm 2018 – 2020 với dự án tên Inthanon, nhằm tạo ra một mẫu tiền số NHTW bán buôn sử

103 Dẫn theo bitcoin.com: “Luật Tiền số Rubble đã được trình Quốc hội Nga”, Link https://news.bitcoin.com/bill-on- digital-ruble-submitted-to-russian-parliament/. Ngày truy cập: 20/02/2023 104 Tansaya and Tunyathon (2021), “The way forward for retail central bank digital curency in Thailand”, Bank of Thailand. 105 Bank of Thailand (2018), “Emergency Decree on Digital Asset, Business”, https://www.sec.or.th/EN/Documents/EnforcementIntroduction/digitalasset_decree_2561_EN.pdf

dụng công nghệ phân tán sổ cái trong nhiều tình huống, từ việc cho phép thực hiện các quy

trình tuân thủ một cách tự động tới việc cắt giảm chi phí chuyển tiền xuyên quốc gia. Cuối

2020, dự án này đã được phát triển theo hướng ứng dụng trong lĩnh vực bán buôn nhằm

khám phá xem bằng cách nào tiền số NHTW có thể được phát triển cho các ứng dụng kinh

doanh đổi mới, ví dụ: tài trợ hóa đơn và các thanh toán có điều kiện. Về tổng thể, Dự án

Inthanon đã chứng minh rằng công nghệ sổ cái phân tán sẽ thực hiện một số chức năng tốt

ở hoạt động thanh toán liên quan hàng và xuyên biên giới vì công nghệ này tăng sự tín

nhiệm giữa các NHTM và NHTW. Công nghệ sổ cái cũng hỗ trợ dễ dàng các giao dịch giá

trí lớn như giao dịch liên ngân hàng và giữa các định chế. 106

Năm 2021, NHTW Thái Lan đã mở rộng cả hướng nghiên cứu sang tiền số NHTW

bán lẻ để đánh giá các lựa chọn về hướng phát triển, qua đó giúp người dân có thêm một

hình thức tiền mới để giao dịch an toàn, dễ dàng và tiện lợi. Các nghiên cứu này cũng cố

gắng thiết lập nền tảng cho hạ tầng thanh toán an toàn, xây dựng khuôn khổ cho tương tác

và hợp tác với tư nhân nhằm thúc đẩy đổi mới tài chính tại Thái Lan.

▪ Thông qua việc phân tích về lợi ích, chi phí, BOT kết luận rằng nhưng lợi ích tích

cực của tiền số NHTW cho Thái Lan gồm: i) trở thành tiền điện tử pháp định chính

thức, an toàn, tin cậy và dễ tiếp cận bởi công chúng, ii) trở thành hạ tầng thanh toán

số mở để hỗ trợ cho tài chính toàn diện và đổi mới tài chính trong kỷ nguyên số.

▪ Tuy vậy, việc phát hành tiền số NHTW cũng đặt ra một số rủi ro, gồm: i) khả năng

loại bỏ trung gian tài chính; ii) làm trầm trọng hóa việc rút tiền khỏi hệ thống ngân

hàng trong các đợt khủng hoảng, iii) duy trì các tiêu chuẩn an ninh thông tin cao và

đảm bảo niềm tin của công chúng vào hệ thống tiền số NHTW. Tuy nhiên, các quan

ngại này có thể được giảm thiểu thông qua các thiết kế tiền số NHTW và các công

cụ khác. 107

106 Tansaya and Tunyathon (2021), “The way forward for retail central bank digital curency in Thailand”, Bank of Thailand, tldđ 104, tr.3. 107 Tansaya and Tunyathon (2021), “The way forward for retail central bank digital curency in Thailand”, Bank of Thailand, tldđ 104, tr.15 .

2.2.4.2. Đặc điểm thiết kế kỹ thuật của Tiền số Thái Bạt

Trong thiết kế tiền số bán lẻ, NHTW Thái Lan cho cằng có 6 yếu tố cần đạt được

của loại tiền này, gồm: i) tính ẩn danh, ii) lãi suất, iii) khả năng tiếp cận, iv) khả năng hỗ

trợ lập trình, v) chi phí giao dịch và vi) tạo cho người dùng nắm việc nắm giữ, chuyển giao

và hoán đổi.108

Những đánh giá ban đầu của NHTW Thái Lan cho thấy về phương án thiết kế sẽ bao

gồm một số nội dung sau:

▪ Mô hình phân phối tiền điện tử hai lớp sẽ thích hợp với tiền số Thái Bạt bán lẻ, điều

này cũng giúp duy trì vai trò các trung gian tài chính và các nhà cung cấp dịch vụ

thanh toán, trong khi tiếp tục sử dụng các nguồn lực hiện hữu.

▪ Để phòng ngừa việc rút tiền hàng loạt trong giai đoạn khủng khoảng, tiền số Thái

Bạt sẽ thiết kế để không trả lãi suất giống như tiền giấy hiện hữu, với giới hạn về

nắm giữ, giao dịch và đổi tiền.

▪ Chi phí cho người dùng ở mức bằng không (ở rất tối thiểu) khi giao dịch bằng tiền

số Thái Bạt .

▪ Hệ thống tiền số Thái Bạt sẽ là hệ thống mở để cho khu vực tư nhân phát triển các

ứng dụng để thúc đẩy đổi mới tài chính.

▪ Một sự cân bằng giữa tính ẩn danh và việc giám sát theo quy định sẽ là giải pháp tối

ưu để các bên liên quan được hưởng lợi từ dữ liệu giao dịch tiền số Thái Bạt.109

Về kiến trúc hệ thống, NHTW Thái Lan cũng xem xét các phương án theo 3 phương

diện: i) phát hành, ii) phân phối lưu thông và iii) chuyển giao và thanh toán. Đối với hoạt

động phát hành, quan điểm của NHTW Thái Lan cũng giống như các NHTW khác trên thế

giới là: NHTW Thái Lan là cơ quan quy nhất phát hành tiền điện tử Thái Bạt, thông qua

hoạt động tạo lập và tiêu hủy tiền điện tử.

▪ Việc phát hành tiền số Thái Bạt có thể tồn tại dưới hai hình thái: i) vật mã hóa (token-

based) có đặc điểm tương đương tiền và ii) tiền tài khoản (account-based) giống như

108 Tansaya and Tunyathon (2021), “The way forward for retail central bank digital curency in Thailand”, Bank of Thailand, tldđ 104, tr.26 109 Tansaya and Tunyathon (2021), “The way forward for retail central bank digital curency in Thailand”, Bank of Thailand, tldđ 104, tr.27

tiền trên tài khoản ngân hàng.

▪ Với hoạt động lưu thông tiền số điện tử Thái Bạt, các thiết kế cho thấy có thể thực

hiện theo phương pháp i) trực tiếp mở ví tiền điện tử với NHTW Thái Lan (mô hình

một cấp) hoặc ii) thông qua các định chế được cấp phép (mô hình hai cấp). Mô hình

hai cấp đang được cân nhắc áp dụng do tận dụng được lợi thế về nguồn lực, năng

lực và hạ tầng của các tổ chức tài chính và trung gian thanh toán.

▪ Sau cùng, NHTW Thái Lan đang cân nhắc sử dụng hỗn hợp giữa công nghệ tập trung

hóa hiện nay (centralized) hay phi tập trung hóa bằng cách sử dụng công nghệ sổ cái

phân tán (DLT) để xác thực cho hoạt động chuyển giao và thanh toán. Nguyên nhân

xuất phát từ việc mỗi mô hình có những lợi thế nhất định, cụ thể: công nghệ tập trung

hóa giúp đảm bảo hiệu xuất xử lý giao dịch và tăng trưởng quy mô (vì không dựa

vào nguyên lý đồng thuận của tất cả các thành viên), trong khi công nghệ sổ cái phân

tán sẽ tăng được an toàn và bảo mật thông tin của giao dịch và người dùng.

2.2.4.3. Các vấn đề chính sách và pháp lý được Ngân hàng trung ương Thái Lan quan tâm

Ngoài một nội dung pháp lý tương tự như các NHTW khác đang quan tâm, NHTW

Thái Lan nhận định bổ sung về một số vấn đề pháp lý cần chú ý khi xây dựng khuôn khổ

pháp lý nếu Thái Lan quyết định phát hành Tiền số Thái Bạt, gồm:

i) Các tiêu chuẩn về nhà cung cấp dịch vụ và những người sử dụng tiền số Thái Bạt.

Những tiêu chuẩn về nhà cung cấp dịch vụ sẽ đảm bảo các dịch vụ được đạt chuẩn

và hoạt động cạnh tranh lành mạnh được diễn ra. Những tiêu chuẩn về người dùng

sẽ xác định quá trình tham gia và xác thực họ sẽ được tích hợp như thế nào với dịch

vụ dữ liệu.

ii) Các tiêu chuẩn tương tác: Nhằm đảm bảo cho tiền số Thái Bạt có thể sử dụng bởi

tất cả các nhóm khách hàng, tiền số cần được chuyển đổi dễ dàng sang các dạng tiền,

tài sản số khác và ngược lại, cũng như là phương tiện thanh toán trên tất cả hạ tậng

và nền tảng. Hơn thế, tiền số Thái Bạt cần phải có khả năng sử dụng trong hoạt động

thanh toán xuyên biên giới, và do vậy các tiêu chuẩn cũng quốc tế cũng cần được

thực hiện.

iii) Tuân thủ pháp luật: Mức độ ẩn danh của tiền số Thái Bạt sẽ là một vấn đề cân bằng

giữa quyền bảo vệ riêng tư về dữ liệu người dùng và phòng chống rửa tiền, phòng

chống tài trợ khủng bố. Sẽ cần có một quy định rất rõ về chức năng giám sát và trao

đổi thông tin dữ liệu người dùng nhằm đảm bảo cơ chế này một hiệu quả và đúng

luật. NHTW Thái Lan nhận thấy.

iv) Các quy định giao dịch ngoại hối cũng sẽ cần có sự điều chỉnh khi tiền số Thái Bạt

sẽ có phạm vi hoạt động không giới hạn về quốc gia và lãnh thổ. Việc này có thể tạo

ra sự biến động rất lớn trong dòng vốn và rủi ro hệ thống liên quan đến quản lý vốn

của quốc gia.

2.2.5. Phát hành Tiền số NHTW của Cộng hòa Quốc đảo Marshall và Tiền số NHTW

của Quốc gia Thịnh vượng chung Bahamas

2.2.5.1. Phát hành Tiền số NHTW Cộng hòa Quốc đảo Marshall.

Năm 2018, Quốc Hội Cộng Hòa Quốc Đảo Marshall ban hành Đạo Luật Tiền Tệ

Quốc Gia 2018 (độc lập với Đạo Luật Ngân Hàng 1987 chính thức quy định về việc phát

hành và đưa vào sử dụng đồng tiền số SOV như là một công cụ thanh toán pháp định, hợp

pháp cho tất cả các nghĩa vụ nợ, thuế, phí và lệ phí. Tiền số SOV dựa trên công nghệ sổ cái

phân tán, với số lượng được phát hành cố định là 24 triệu đồng SOV.110 Như vậy, bên cạnh

Đồng Đô la Mỹ, đồng tiền số SOV là tiền pháp định thứ Hai của đất nước này.111 Đạo luật

này có 12 Điều (đánh số từ 100 tới 112) và quy định các khía cạnh về:

▪ Phát hành tiền lần đầu ra công chúng

▪ Phân bổ tiền thu được từ phát hành tiền lần đầu của quốc gia.

▪ Cơ chế phân bổ và phần trăm giữa các quỹ.

▪ Phân bổ các quỹ sau phát hành lần đầu ra công chúng.

▪ Các cá nhân và tổ chức được cấp phép

▪ Ban hành các quy định và chính sách liên quan.

110 Khoản 2, Điều 105, Đạo luật tiền tệ quốc gia 2018 (Declaration and Issuance of the Sovereign Currency Act 2018, Bill No 125D2 P.L.2018), Cộng hòa Quốc Đảo Marshall. 111 Khoản 2, Điều 104, Đạo luật tiền tệ quốc gia 2018 (Bill No 125D2 P.L.2018), Cộng hòa Quốc Đảo Marshall.

Dựa trên Phân tích Đạo luật này ta có thể thấy:

i) Nội dung đạo luật khá đơn giản, trong đó thiên về hướng quy định việc phát hành

tiền số SOV lần đầu ra công chúng và phân bổ việc sử dụng tiền này cho các quỹ

của chính phủ, trong khi các quy định pháp lý về các khía cạnh về bảo vệ quyền của

người dùng, hay việc tổ chức, giám sát quản lý tiền tệ của cơ quan quản lý nhà nước

không được nhắc tới. Đạo luật quy định Bộ Tài chính được phép ban hành các văn

bản để thực hiện nội dung của Đạo Luật này, và được chỉ định/ cấp phép cho tổ chức

tiến hành hoạt động phát hành và đưa tiền ra công chúng.

ii) Nguyên tắc phân chia 24 triệu đồng SOV cố định thành 3 phần: a) 12 triệu do Chính

phủ nắm giữ, b) 6 triệu còn được phân bổ vào các Quỹ tín thác do Chinh phủ sở hữu

và c) 6 triệu bán ra cho công chúng, hàm ý lượng tiền trong lưu thông chỉ nằm trong

khoảng 25%-50% và Chính phủ Quần đảo Marshall nắm giữ một tỷ lệ lớn tiền số sẽ

giúp công tác kiểm soát giá trị đồng tiền trở nên tốt hơn.

iii) Cung tiền đồng SOV hàng năm được xác định ở mức 4% so với năm liền kề trước

và những đồng tiền mới này sẽ được phân bổ theo quyết định của Bộ Trưởng Bộ Tài

chính. Với lượng cung tiền này, chính phủ Marshall xác định sẽ đưa vào lưu hành

đủ số lượng 24 triệu đồng sau hơn 10 năm phát hành (tính từ 2019).

iv) Hoạt động của Sàn giao dịch Tiền số SOV tại Quốc đảo Marshall sẽ dược điều chỉnh

bởi các văn bản pháp luật liên quan của các cơ quan chức năng nhằm tuân thủ các

yêu cầu về phòng chống rửa tiền theo Phần 13 của Đạo luật Ngân hàng.

Tựu chung Đạo luật tiền tệ quốc gia của Quốc đảo Marshall còn khá thô sơ, chưa

quy định toàn diện, đầy đủ các vấn đề quan trọng về Tiền số NHTW. Những gợi ý về

phương thức tổ chức quản lý Tiền số NHTW cho ta thấy đồng tiền này được thiết kết có

những đặc điểm tượng tự như tiền Bitcoin.

2.2.5.2. Phát hành Tiền số NHTW của Quốc gia Thịnh vượng chung Bahamas

Tháng 10/2020, NHTW Quốc đảo Bahamas thực hiện phát hành một phiên bản Đô

la Bhamian to một số tổ chức tài chính được chính phủ Bahamas giám sát dưới một sáng

kiến tên là “Dự án Sand Dollar”. Đây là một bước đánh dấu ghi nhận sự phát triển và hiện

dại hóa hệ thống thanh toán của Quốc đảo này. Mục tiêu của Dự án Sand Dollar nhằm mở

rộng khả năng tiếp cận với tiền số pháp định giống như tiền giấy bạc cho dân cư của quốc

gia này. Đồng Tiền số Sand Dollar được lưu trữ bằng ví điện tử và được cung cấp tới người

dùng thông các NHTW, các trung gian thanh toán, quỹ tín dụng và các doanh nghiệp chuyển

tiền (được gọi là “đơn vị cung cấp dịch vụ ví tiền điện tử”).112

Tháng 2/2021, NHTW Bahamas đã đề xuất dự thảo Quy định về Tiền số Đô la

Bahamian, nhằm lấy ý kiến của thị trường và đại chúng về khuôn khổ pháp luật cho NHTW

phát hành và quản lý việc phát hành tiền. Quy định này đã đề cập các tiêu chuẩn các đơn vị

cung cấp dịch vụ ví tiền điện tử phải tuân thủ, cũng như quyền hạn giám sát của NHTW

Bahamas đối với các tổ chức này. Quy định này của NHTW Bahamas đề cập về các nhóm

vấn đề:

Tiêu chuẩn để trở thành đơn vị cung cấp dịch vụ ví tiền điện tử Sand Dollar. i)

Quy trình xin cấp phép để trở thành đơn vị cung cấp dịch vụ ví tiền điện tử. ii)

iii) Khả năng tương thích và tương tác.

iv) Bảo vệ người dùng.

v) Ổn định hệ thống tài chính.

vi) Tài chính toàn diện.

vii) Trách nhiệm của đơn vị cung cấp dịch vụ ví tiền điện tử.

viii) Hạn mức giới hạn của ví tiền điện tử.

ix) Quyền hạn của NHTW

Bên cạnh các vấn đề trên, NHTW Bahamas cũng đề xuất những thay đổi trong một

số văn bản pháp luật tương ứng đi kèm với với ban hành Quy định này, như:

▪ Luật NHTW Bahamas 2020, và một số điều trong Đạo luật Hệ thống thanh toán

2012. Ví dụ như: i) bổ sung định nghĩa về Tiền điện tử do NHTW phát hành (đồng

Sand Dollar), thành quy phạm pháp luật, ii) quy định NHTW Bahamas là cơ quan

duy nhất có toàn quyền phát hành các đồng Sand Dollars điện tử.

▪ Luật chống lạm dụng máy tính (Computer Missue Act 2006), quy định các hành vi

112 Central Bank of the Bahamas (2021), “Proposed Legislation for the Regulation of the provision and use of Central Bank issued Electronic Bahamian Dollars”, Consultation Paper, trang 2.

vi phạm liên quan đến các hoạt động xâm nhập, xâm phạm, thay đổi thông tin bằng

sách sử dụng máy tính để: i) truy cập vào bất kỳ chương trình hoặc dữ liệu nào được

lưu trữ trong một máy tính khác; ii) sửa đổi nội dung của bất kỳ máy tính nào; iii)

chặn bất kỳ chức năng nào của máy tính nào, iv) tiết lộ thông tin hoặc mã truy cập

vào một máy tính hoặc bất kỳ thông tin nào của nó… Trong đề xuất, NHTW

Bahamas đề nghĩa mở rộng khái niệm “máy tính” sẽ bao gồm cả điện thoại di động,

máy tính bảng và các thiết bị di động khác, qua đó đam bảo là Luật này quy định

những thiết bị sẽ sử dụng cả nền tảng tiền điện tử Sand Dollar.

Tới tháng 8/2021, NHTW Bahamas đã ban hành chính thức ban hành văn bản số

No.88.2021, quy định về việc quản lý các đơn vị cung cấp ví điện tiển cho tiền đồng Đô la

số Bahamian (viết tắt là “BDDC”).113

Phân tích nội dung Quy định về Tiền số Bahamian (gọi tắt là “Quy định”, có nội

hàm giống với Nghị Định của Việt Nam), những nhà nghiên cứu lập pháp dễ nhận thấy

những giá trị pháp lý rất đáng tham khảo cho xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Cụ

thể:

Thứ nhất, Quy định này đưa các các điều kiện cụ thể, rõ ràng về điều kiện trở thành

Đơn vị cung cấp dịch vụ ví Tiền số Bahamian. Các điều kiện này chặt chẽ, đầy đủ các khía

cạnh như: hệ thống, con người, quy tắc quản lý, phòng chống rủi ro, quy định tuân thủ…

nhằm đảm bảo các Đơn vị cung ứng dịch vụ đủ điều kiện hoạt động an toàn, bảo mật cho

khách hàng. Quy định điều kiện đăng ký và duy trì giấy phép Đơn vị cung cấp dịch vụ ví

gồm (Điều 8 của Quy định):

1) Đơn vị có đầy đủ các thành phần phần mềm và phần cứng.

2) Đơn vị đã thực hiện các biện pháp thích hợp nhằm mục đích bảo vệ tiền của chủ sở

hữu ví.

3) Đơn vị có các quy tắc rõ ràng để giải quyết các tranh chấp liên quan đến việc cung

113 Central Bank of the Bahamas (2021), “Bahamian Dollar Digital Currency Regulations”, S.I. No.88 of 2021

cấp dịch vụ ví.

4) Đơn vị có hệ thống công nghệ thông tin an toàn và đáng tin cậy và các giao diện

phù hợp để đảm bảo khả năng tương tác, truy cập và bảo vệ dữ liệu, cũng như các

quy trình khắc phục thảm họa và dự phòng.

5) Đơn vị có các thỏa thuận hiệu quả để bảo vệ tài sản của khách hàng và các khoản

tiền phù hợp với bất kỳ quy tắc hoặc hướng dẫn quy định nào do Ngân hàng Trung

ương ban hành.

6) Đơn vị có các thỏa thuận quản trị doanh nghiệp hiệu quả phù hợp với bất kỳ quy tắc

hoặc hướng dẫn quy định nào do Ngân hàng Trung ương ban hành.

7) Đơn vị có sẵn các hệ thống để ngăn chặn, phát hiện và tiết lộ hoạt động rửa tiền và

tài trợ khủng bố.

8) Đơn vị Tuân thủ các quy định của Quy định này hoặc bất kỳ luật thành văn nào do

Ngân hàng Trung ương quản lý hoặc liên quan đến việc tuân thủ chống rửa tiền

hoặc chống tài trợ cho khủng bố và các yêu cầu tài trợ hồ sơ.

9) Đơn vị đang và vẫn tuân thủ các điều khoản liên quan đến các yêu cầu phù hợp và

phù hợp theo Quy định Giám sát về Công cụ Thanh toán, 2017 và Đạo luật Quy định

về Ngân hàng và Công ty Tín thác;

10) Đơn vị đã đáp ứng các tiêu chuẩn về khả năng tương tác do Ngân hàng Trung ương

thiết lập, bao gồm nhưng lưu ý giới hạn ở các tiêu chuẩn cho phép chủ sở hữu ví gửi

và nhận tiền bằng phương tiện:

a. Bí danh người dùng duy nhất, độc lập với tên miền đã đăng ký của nhà cung cấp

ví.

b. Số tài khoản tiêu chuẩn, phổ biến, duy nhất, độc lập với miền của nhà cung cấp

ví

c. Quét mã QR để gửi và nhận thanh toán

11) Đơn vị đã giao dịch cởi mở, trung thực và hợp tác với Ngân hàng Trung ương;

12) Đơn vị đã cung cấp thông tin liên quan đến hoạt động của mình khi Ngân hàng

Trung ương có thể yêu cầu vào từng thời điểm.

Thứ hai, liên quan tới quyền phát hành và phân phối Tiền số Bahamian Điều 13 và

Điều 14 của Quy định này xác định:

1) NHTW là cơ quan duy nhất có thẩm quyền phát hành Tiền số Bahamian, và bất kỳ

tiền điện tử phát hành bởi NHTW sẽ là công cụ thanh toán pháp định tại lãnh thổ

Bahamas, bằng giá trị mệnh giá, đối với các hoạt động thah toán với bất kỳ giá trị

nào. Không ai, ngoại trừ NHTW Bahamas, được phép phát hành Tiền số pháp định

Bahamas. Đồng thời, tổng lượng Tiền số trong lưu thông do NHTW Bahamas phát

hành sẽ là nghĩa vụ nợ trên bảng cân đối của NHTW.

2) Phân phối Tiền số Bahamas thực hiện thông qua phương thức :

a. NHTW Bahamas mở một hoặc nhiều tài khoản cho mục đích nhận tiền gửi và

thu tiền trên tài khoản của bất kỳ Đơn vị cung cấp dịch vụ ví cho mục đích hỗ

trợ việc phân phối Tiền số Bahamas thông qua Đơn vị cung cấp dịch vụ ví.

b. Các đơn vị cung cấp dịch vụ ví sẽ phải phân phối Tiền số NHTW không chậm

trễ, trên cơ sở nhận và trao đổi một lượng tiền tiền pháp định, hoặc các loại tiền

điện tử, tiền ảo được chấp nhận với chính Đơn vị cung cấp dịch vụ ví đó.

c. Cấm Đơn vị cung ứng dịch vụ ví điện tử phân phối hoặc đổi Tiền số Bahamas,

theo yêu cầu của người nắm giữ, khác tỷ lệ 1:1 sang Tiền pháp định.

Thứ ba, các Đơn vị cung ứng dịch vụ ví không được phép trả lãi suất cho người sở

hữu Tiền số Bahamas, cũng như bất kỳ một lợi ích nào liên quan tới thời gian nắm giữ Tiền

số Bahamian (Điều 15 của Quy định). Đây là quy định rất quan trọng, nhằm đảm bảo các

công ty cung cấp dịch vụ ví không trở thành các định chế có chức năng huy động, cạnh

tranh với hệ thống NHTM, mà chỉ là đơn vị cung cấp dịch vụ thanh toán.

Thứ tư, theo Điều 17 và Điều 18 của Quy định, NHTW Bahamas có toàn quyền

quyết định quyết định về lượng Tiền số Bahamian có thể phân phối bởi từng Đơn vị cung

cấp dịch vụ ví trong mỗi thời kỳ. Đặc biệt hơn nữa Quy định này cho phép NHTW Bahamas

được quyền dừng/ treo/ giới hạn quy mô các khoản rút tiền gửi của khách hàng để chuyển

đổi sang thành Tiền số NHTW (nhằm hạn chế gây rủi ro cho sự ổn định của hệ thống tài

chính của Bahamas). Thời hạn của việc dừng/ treo/ giới hạn lượng tiền gửi có thể được rút

không vượt quá 7 ngày. Trường hợp quá bảy ngày với những lý do đặc biệt, sau khi tham

vấn với Thủ Tướng, NHTW có thể thực hiện kéo dài thời hạn thêm, nhưng tối đa không

qua 14 ngày.

Thứ năm, NHTW Bahamas sẽ đưa ra quy định định về hạn mức giới hạn lượng Tiền

số Bahamian mà các ví Tiền số Bahamian được phép nắm giữ, tương ứng với các mức nhận

biệt khách hàng mà Đơn vị cung cấp dịch vụ ví có thể thực hiện cho khách hàng, bao gồm:

a. Mức cơ bản (còn gọi là Mức 1),

b. Mức cao (còn gọi là Mức 2, áp dụng cho khách hàng có thêm những yếu tố nhận biết

bổ sung mới,

c. Mức dành cho doanh nghiệp và tổ chức (còn gọi là Mức 3) ở mọi loại hình pháp lý

và sở hữu.

Bên canh đó, hạn mức giao dịch và hạn mức nắm giữ của từng ví Tiền số sẽ được

áp dụng cho các khoản chuyển tiền vào ví, và tất cả các khoản chuyển tiền ra khỏi ví. Nếu

số tiền chuyển vào ví Tiền số Bahamian vượt quá hạn mức nắm giữ thì mức tiền vượt sữ

được tự động chuyển vào tài khoản tiền gửi đã được chỉ định từ trước đó. Nếu số Tiền số

Bahamian giao dịch bị vượt hạn mức giao dịch của ví thì giao dịch sẽ không được thực hiện

và số Tiền số Bahamian này vẫn nằm trong ví của người chủ sở hữu ví.

Thứ sáu, Quy định Tiền số Bahamian đưa ra các quyền hạn của NHTW Bahamas

trong hoạt động giám sát Tiền số (Chương IV của Quy định này), bao gồm:

▪ Điều 20. Mã hóa kỹ thuật số: Cấm bất kỳ ai, nếu không có sự chấp thuận của NHTW,

tìm kiếm các thức giải mã/ phá mã, hoặc thậm nhập vào các trao đổi thông tin bảo

mật và bí mật về giao dịch liên quan tới Tiền số NHTW

▪ Điều 21. NHTW được pháp ban hành/ sửa đổi/ hủy bỏ/ thay thế các quy định và

hướng dẫn để áp dụng hạn mức hoặc cấm số dư trên ví Tiền số Bahamian và giá trị

của từng nhóm chủ sở hữu ví.

▪ Điều 26. Quyền thực hiện điều tra các hoạt động kinh doanh của các đơn vị cung

ứng dịch vụ ví Tiền số Bahamian, đơn vị được chỉ định bởi Đơn vị cung ứng dịch

vụ ví, hoặc bất kỳ thực thể nào có quan hệ hợp đồng dịch vụ với Đơn vị cung ứng

dịch vụ ví, nhằm đảm bảo các hoạt động phải tuân thủ các quy định tại Quy định

này, các văn bản luật phòng chống rửa tiền, khủng bố và các luật liên quan khác.

NHTW Bahamas cũng có quyền được chỉ định đơn vị kiểm toán hoặc một bên thứ

ba thực hiện các đánh giá về bất kỳ chủ thể nào liên quan, cũng như điều tra và nắm

giữ số sách, tài liệu, tiền mặt, các thiết bị truy cập, và các hạng mục khác mà NHTW

xét thấy cần có để thực hiện tốt các chức năng của mình.

Thứ Bảy, Quy định này cũng đưa ra các chế tài xử lý hình sự và/hoặc phạt tiền đối

việc không tuân thủ các quy định (Điều 27). Các biện pháp xử lý hành chính, cưỡng chế và

hình phạt bổ sung cũng được đưa quy định, nhằm tạo cơ sở cho việc thực hiện các kiểm

soát mạnh, như: ra văn bản cảnh cáo; đình chỉ điều hành đối với người quản lý; sa thải giám

đốc, cán bộ hoặc quản lý cấp cao khác hoặc đối tác chung; ra văn bản yêu cầu Đơn vị cung

cấp dịch vụ ví tuân thủ hướng dẫn do NHTW ban hành; cấm một người được bổ nhiệm làm

kiểm toán; thực hiện bồi thường; tịch thu lợi nhuận hoặc thu lợi bất chính; hủy tư cách và

rút giấy phép Đơn vị cung ứng dịch vụ ví.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

Các quốc gia trên khắp thế giới bắt tay nghiên cứu, thử nghiệm và từng bước triển

khai Tiền số NHTW với mục tiêu làm đối trọng với tiền kỹ thuật số, tiền điện tử, tiền ảo do

tư nhân phát hành. Bên cạnh những nghiên cứu mạnh mẽ của các quốc gia lớn như Mỹ,

Trung Quốc, Khu vực Châu Âu, Nhật Bản, Nga, để định hình hướng đi cho tiền số NHTW

của các quốc gia, liên mình này, thì đã có hai quốc gia đầu tiên đưa Tiền số NHTW vào lưu

thông (Nigeria và Bahamas).

Trong quá trình thực hiện, bên cạnh những vấn đề kinh tế và kỹ thuật của Tiền số

NHTW cần phải được Chính phủ/ NHTW của các quốc gia quyết định và giải quyết một

cách toàn diện, thấu đáo, thì các vấn đề pháp lý liên quan tới Tiền số NHTW cũng cần được

làm sáng tỏ trên phương diện:

i) Bản chất pháp lý, khái niệm và đặc điểm của Tiền số NHTW.

ii) Hoạt động phát hành Tiền số NHTW dưới giác độ Đạo luật của NHTW và Đạo luật

Tiền tệ.

iii) Ảnh hưởng của thiết kế kỹ thuật Tiền số NHTW tới các vấn đề pháp lý quan trọng

như:

▪ Chức năng của NHTW là ngân hàng của các tổ chức, hay là ngân hàng của đại

chúng.

▪ Địa vị pháp lý giữa Người sở hữu Tiền số NHTW với Ngân hàng TƯ

▪ Cách thức chứng minh quyền sở hữu Tiền số NHTW

▪ Mối quan hệ theo hợp đồng giữa người gửi tiền và NHTW.

Từ các phân tích về tình hình nghiên cứu, phát triển thử nghiệm và triển khai thực tế

Tiền số NHTW tại các quốc gia Mỹ, Trung Quốc, Nga, Thái Lan, Marshall và Bahamas,

chúng ta có thể đưa những nhận định khái quát cho Việt Nam như sau:

Thứ nhất, xu hướng phát triển và phát hành Tiền số NHTW của các quốc gia lớn

trên thế giới là một xu hướng rõ ràng và càng ngày càng mạnh mẽ. Động lực chính của các

Quốc gia này gồm:

(i) Mang thêm các lợi ích mới cho công chúng khi sử dụng loại hàng hóa công cộng rất

đặc biệt, đó là: “Tiền pháp định do nhà nước phát hành, gọi là Tiền số NHTW”, một

100

hình thái mới bên cạnh tiền giấy, tiền kim loại, tiền tài khoản tại NHTM rất vốn được

sử dụng quen thuộc.

(ii) Làm đối trọng với tiền ảo, tiền điện tử, tiền số do tư nhân phát hành trong hiện tại và

tương lai. Củng nố niềm tin của công chúng vào đồng tiền do nhà nước phát hành;

khẳng định vị thế làm chủ của nhà nước và quyền lực lực nhà nước trong phát hành,

quản lý, lưu thông tiền phạm vi lãnh thổ quốc gia.

(iii) Đối với các cường quốc (Trung Quốc và Nga) việc tạo ra Tiền số NHTW của riêng

mình, nhằm quốc tế hóa đồng tiền quốc gia, giảm bớt ảnh hưởng của nước Mỹ vào

các chính sách kinh tế, thương mại, chính trị, quan hệ quốc tế, nâng cao cạnh tranh

vị thế và sức mạnh tài chính. Đây là bước đi có tính chất chiến lược, tác động dài

hạn của Trung Quốc và Nga tới quyền lực của nước Mỹ, khi Dollar Mỹ đã thống trị

trong nền thương mại, tài chính, đầu tư toàn trong gần 80 năm (tính từ lúc kết thúc

thúc Thế chiến Thứ II tới nay). Đối với Hoa Kỳ, Tiền số Dollar Mỹ sẽ là giải pháp

để tiếp tục duy trì vị thế thống trị của đồng bạc xanh trên trường quốc tế, giúp Mỹ

có công cụ để áp các biện pháp cấm vận, trừng phạt kinh tế đối với các quốc gia đi

ngược lại lợi ích của nước Mỹ.

Việt Nam cần theo dõi chặt chẽ động thái của các gia này vì một khi Tiền số NHTW

của các quốc gia lớn (Mỹ, Trung Quốc, Châu Âu) trở thành hiện thực, thì có thể khiến cho

trình trạng “Đô la hóa” ở một số quốc gia có đồng tiền yếu (như Việt Nam) sẽ trở nên trầm

trọng vì: a) Tiền số NHTW có đặc tính tương tự như tiền mặt (giá trị được bảo đảm và

không có rủi ro vỡ nợ) nên mức độ hấp dẫn đối với chủ thể nắm giữ rất cao; b) Tiền số

NHTW dễ dàng lưu giữ với số lượng lớn, vì đặc tính cất trữ điện tử, thay vì phải có kho để

chứa các bao tải tiền giấy, tiền kim loại. Việt Nam cần lên các phương án về nâng cấp hạ

tầng công nghệ và thiết lập khung pháp lý để quản lý tất các chủ thể (người cư trú và không

cư trú) nếu họ sử dụng Tiền số NHTW của quốc gia khác để giao dịch trên lãnh thổ Việt

Nam.

Thứ hai, đặc điểm thiết kế kỹ thuật của Tiền số NHTW có ảnh hưởng tới: phương

thức NHTW sử dụng các công cụ kinh tế/ hành chính để thực hiện chính sách tiền tệ quốc

gia; định hướng cụ thể tới một số quy định pháp luật liên quan việc phát hành, quản lý và

101

lưu thông Tiền số NHTW; kiến trúc, hạ tầng cơ sở của hệ thống thanh toán hiện hữu của

Việt Nam; cũng như tới cách thức tổ chức quản lý, vận hành và giám sát hệ thống của cơ

quan quản lý nhà nước và thành viên thị trường. Các đặc điểm thiết kế kỹ thuật quan trọng

cần lưu ý, gồm:

(i) Loại công nghệ sử dụng (công nghệ ghi sổ tài khoản, hay công nghệ chuỗi khối, hay

hỗn hợp),

(ii) Có, hay không có chức năng trả lãi suất (giống tiền giấy/ kim loại, hay giống tiền tài

khoản NHTM),

(iii) Mô hình vận hành hệ thống Tiền số NHTW phân tán, hay tập trung (sử dụng công

nghệ sổ cái phân tán trên toàn mạng, hay công nghệ sổ cái phân tán trên một mạng

đóng).

(iv) Phân phối theo mô hình một cấp (phân phối Tiền số trực tiếp từ NHTW tới người

dùng) hay mô hình hai cấp (phân phối từ NHTW tới người dùng thông qua các tổ

chức/ đơn vị trung gian thanh toán được cấp phép).

(v) Chỉ phát hành Tiền số NHTW bán lẻ, hay có cả phát hành Tiền số NHTW bán buôn.

Thứ ba, việc nghiên cứu Tiền số VND hiện nay cấp thiết và nên làm. Đồng thời Việt

Nam phát hành Tiền số VND cụ thể thế nào lại cũng rất phụ thuộc vào việc các quốc gia

khác trên thế giới thực hiện phát hành Tiền số NHTW ra sao. Luật Tiền số quốc gia Việt

Nam (nếu được ban hành thành một văn bản pháp lý riêng) chắc chắn phải có sự tương

thích với các quy định về Tiền số NHTW của các quốc gia khác. Mục đích vừa đảm bảo

chủ quyền tiền tệ, nhưng vừa phải phù hợp về cả thiết kế kỹ thuật, hạ tầng công nghệ và

khung pháp lý hỗ trợ thanh toán song phương trên bình diện quốc tế. Do vậy, Việt Nam cần

liên kết, hớp tác, trao đổi kinh nghiệm với các NHTW, tổ chức tài chính quốc tế và cơ quan

nghiên cứu uy tín trên thế giới để phối hợp thử nghiệm (trên diện hẹp) Tiền số NHTW tại

Việt Nam trong thời gian sớm nhất.

102

CHƯƠNG 3

ĐỀ XUẤT XÂY DỰNG PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH HOẠT ĐỘNG PHÁT HÀNH

TIỀN SỐ QUỐC GIA CỦA VIỆT NAM

3.1. Nhận diện các quy định pháp luật liên quan đến phát hành và quản lý lưu

thông Tiền số quốc gia tại Việt Nam

Với giả định việc NHNN Việt Nam sẽ tiến hành xây dựng, phát triển và phát hành

Tiền số quốc gia/ Tiền số Việt Nam, thì việc sửa đổi Luật NHNN Việt Nam bước cơ bản/

cần thiết nhằm tạo hành lang pháp lý cho quyền phát hành Tiền số VNĐ chính thức (hiện

mới chỉ có quy định pháp luật liên quan tới tiền giấy). Đồng thời các khái niệm pháp lý

trong luật về việc phát hành tiền, lưu thông, quản lý, huỷ Tiền số VNĐ cần được bổ sung

do rất nhiều thuật ngữ kỹ thuật mới và những quan hệ pháp lý mới xuất hiện. Các nhà làm

luật cần xem xét và cân nhắc kỹ sự giống, khác nhau và sự tương thích qua lại giữa các

định nghĩa pháp lý và các điều luật về Tiền điện tử (tiền trên tài khoản của các chủ thể tại

hệ thống NHTM) và về Tiền số NHTW (tiền do chủ thể lưu giữ trong Ví tiền số NHTW).

Mục đích chính nhằm đảm bảo sự nhất quán, không mâu thuẫn khi xử lý các vấn đề pháp

lý giống nhau, nhưng đồng thời không nhầm lẫn giữa bản chất của mối quan hệ xã hội ẩn

chứa của Tiền điện tử (là nghĩa vụ nợ của tổ chức phát hành đối với người nắm giữ tiền) và

Tiền số NHTW (nghĩa vụ nợ của NHTW với người nắm giữ).

Dựa trên những kinh nghiệm nghiên cứu và phát triển Tiền số NHTW tại Chương

III, chúng ta nhận thấy có các nhóm văn bản pháp luật sau cần xem xét, rà soát, đánh giá,

đề xuất sửa đổi, điều chỉnh nhằm đảm bảo sự phù hợp của các quy định pháp luật trong

trường hợp Việt Nam quyết định phát hành Tiền số quốc gia/ Tiền số VNĐ:

(i) Quy định pháp luật cho quyền phát hành Tiền số quốc gia của NHNN Việt Nam,

(ii) Quy định pháp luật về phát hành, quản lý, lưu thông Tiền số quốc gia.

(iii) Quy định pháp luật về bảo vệ Tiền số quốc gia.

(iv) Quy định pháp luật về trung gian thanh toán.

(v) Quy định pháp luật về giám sát và bảo vệ hệ thống thanh toán quốc gia.

(vi) Quy định pháp luật về hoạt động quản lý ngoại hối

103

(vii) Quy định pháp luật về phòng chống rửa tiền.

(viii) Quy định pháp luật về dữ liệu điện tử trong giao dịch ngân hàng

(ix) Quy định pháp luật về bảo vệ thông tin, dữ liệu người dùng.

Việc rà soát các quy định pháp luật liên quan đến những khía cạnh trên sẽ gồm các

VBQQPL như: Bộ luật, Luật, Pháp lệnh, Nghị định và Thông tư. Việc khoanh vùng các

VBQPPL liên quan tới mỗi nhóm vấn đề sẽ giúp việc đánh giá, đề xuất được chính xác, đầy

đủ, có tính hệ thống và tăng khả năng nhất quán đối với các QPPL điều chỉnh giữa các văn

bản pháp luật. Nội dung chi tiết được trình bày trong Mục 3.2 dưới đây.

3.2. Các văn bản pháp luật và điều luật cụ thể cần rà soát, phân tích, đánh giá, đề

xuất điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung.

Do Tiền số NHTW là một vấn đề phức tạp về mặt pháp lý, nên về hình thức thiết kế

văn bản quy phạm pháp luật. tác giả đề xuất hướng đi nên là xây dựng một văn bản Luật

riêng dành cho Tiền số VNĐ, độc lập tương đối với Luật NHNN Việt Nam. Việc này nhằm

tạo điều kiện đưa ra tổng thể các quy phạm một cách đầy đủ, toàn diện, hệ thống, nhất quán

cho các nhóm vấn đề như phát hành, lưu thông, quản lý, hệ thống vận hành, giám sát Tiền

số NHTW; tổ chức quản lý các đơn vị tham gia quá trình lưu thông và thanh toán Tiền số

NHTW v.v…

Như đã phân tích tại Chương II, Tiền số NHTW sau khi được phát hành và lưu thông

trong hệ thống, sẽ có một nghĩa vụ nợ của NHTW trực tiếp với người nắm giữ (giống như

tiền mặt). Ngoài ra, việc thiết kế kỹ thuật của Tiền số NHTW sẽ có ảnh hưởng nhiều đến

các vấn đề pháp lý, ví dụ: tiền số NHTW hoạt động theo cơ chế 2 lớp hay 1 lớp, dựa trên

công nghệ sổ cái phân tán hay là sổ cái tập trung, dựa trên chuỗi số mã hóa hay dựa trên

phương pháp ghi sổ.

Dựa trên trên giả định, nếu Tiền số quốc gia/ Tiền số VNĐ được phát hành thì các

quy định pháp luật có liên quan nên phải sửa đổi như thế nào cho phù hợp? Bảng phân tích

dưới đây trình bày về các nhóm quy định pháp luật liên quan và các đề xuất sửa đổi, điều

chỉnh, bổ sung một số nội dung cụ thể trong từng các văn bản tương ứng.

104

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

1. Quy định pháp a. Luật NHNN Việt Nam, số 46/2010/QH12

luật cho quyền - Khoản 3 Điều 2, và Điều 17 đang quy định về chức năng

phát hành Tiền và qyền hạn phát hành tiền của NHNN. Đề xuất cần làm rõ

số VNĐ của thêm hình thái tiền số được NHNN Việt Nam phát hành, cụ

NHNN Việt thể là “NHNN là cơ quan duy nhất phát hành tiền giấy, tiền

Nam kim loại và tiền số quốc gia (hay còn gọi là “Tiền số VND”),

là phương tiện thanh toán hợp pháp trên lãnh thổ Việt

Nam”.

- Khoản 8 Điều 4 đang quy định về việc NHNN tổ chức in,

đúc, bảo quản, vận chuyển tiền giáy, tiền kim loại, thực hiện

nghiệp phụ phát hành, thu hồi, thay thế, và tiêu hủy tiền

giấy, tiền kim loại. Đề xuất bổ sung thêm khoản 8a, với nội

dung: tổ chức tạo lập, phát hành, lưu thông, sử dụng, thu

hồi, thay thế, tiêu hủy Tiền số VNĐ.

- Đề xuất bổ sung định nghĩa: “Tiền số VNĐ là tiền số do

NHNN phát hành dưới dạng số, và là khoản nợ trực tiếp

của NHNN Việt Nam với người nắm giữ và là phương tiện

thanh toán hợp pháp trên lãnh thổ Việt Nam, được hoán đổi

theo tỷ lệ 1:1 với tiền giấy, tiền polymer và tiền kim loại do

NHNN Việt Nam phát hành.”

2. Quy định về a. Luật NHNN Việt Nam, số 46/2010/QH12 : Điều 17, Điều 18,

phát hành, Điều 19, Điều 21, Điều 22 đang quy định hoạt động phát hành

quản lý, lưu tiền giấy, kim loại; thiết kế, in, đúc, bảo quản, vận chuyển,

thông Tiền số phát hành tiền vào lưu thông, tiêu hủy tiền giấy, tiền kim loại;

VND xử lý tiền rách nát, hư hỏng, thu hồi cho tiền giấy và tiền kim

loại.; tiền mẫu lưu niệm; ban hành, kiểm tra nghiệp vụ phát

105

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

hành tiền giấy, tiền kim loại. Đề xuất bổ sung các nội dung

quy định tương ứng/ tương tự và phù hợp với việc phát hành,

lưu thông Tiền số VNĐ.

b. Nghị Định 40/2012/NĐ-CP về Phát hành tiền, bảo quản, vận

chuyển tài sản giấy tờ có giá trong hệ thống NHNN, TCTD và

Chi nhánh ngân hàng nước ngoài : cần chỉnh sửa Nghị định

này để quy định các vấn đề đặc thù cho tạo lập, phát hành, lưu

thông, sử dụng, thu hồi, thay thế, tiêu hủy Tiền số VNĐ. Đề

xuất chỉnh sửa bổ sung tổng thể Nghị định này, quy định thêm

các nội dung về công tác tổ chức phát hành, lưu trữ, lưu thông

Tiền số VNĐ; trách nhiệm, quyền hạn của các đơn vị phát

hành, lưu trữ, phân phối Tiền số VND trực thuộc NHNN Việt

Nam, hoặc do NHNN Việt Nam cấp phép.

c. Thông tư 23/2012/TT-NHNN Quy định về chế độ điều hòa

tiền mặt, giao dịch tiền mặt.

3. Bảo vệ Tiền số a. Luật NHNN Việt Nam, số 46/2010/QH12: Điều 23 quy định

NHTW các hành vi bị cấm, như: làm tiền giả, vận chuyển, tàng trữ,

lưu hành tiền giả; hủy hoạt động tiền trái pháp luật; từ chối lưu

hành đồng tiền đủ tiêu chuẩn lưu thông do NHNN phát hành.

Đề xuất (nếu tiền số VND được phát hành) cần bổ sung các

hành vi bị cấm bao gồm: tạo lập, làm giả và lưu thông Tiền số

VNĐ giả; thay đổi thông tin, can thiệp, giải mã, phá mã, truy

cập trái phép vào các hệ thống quản lý, xử lý giao dịch Tiền

số VND; làm sai lệch giá trị Tiền số VNĐ trên bất kỳ tài khoản

ví tiền số VNĐ; thực hiện hoạt động tấn công tiền tệ bằng cách

sử dụng Tiền số VNĐ.

106

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

b. Bộ Luật Hình sự, số 100/2015/QH2013:

- Điều 207. Quy định tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành

tiền giả. Đề xuất bổ sung tội: tạo lập, làm giả Tiền số VNĐ

và lưu thông tiền số VNĐ giả.

- Điều 289 quy định tội xâm nhập trái phép vào mạng máy

tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử của người khác.

Đề xuất bổ sung tội: thay đổi thông tin, can thiệp, giải mã,

phá mã, truy cập trái phép vào các hệ thống quản lý, xử lý

giao dịch Tiền số VND.

- Điều 290 quy định tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn

thông, phương tiện điện tử để thực hiện hành vi chiếm đoạt

tài sản.

- Điều 291 tội thu thập, tàng trữ, trao đổi, mua bán, công khai

hóa trái phép thông tin về tài khoản ngân hàng . Đề xuất bổ

sung nội dung tài khoản ví Tiền số VNĐ vào Điều này,

thành: “tội thu thập, tàng trữ, trao đổi, mua bán, công khai

hóa trái phép thông tin về tài khoản ngân hàng và tài khoản

ví Tiền số VNĐ”.

- Để suất bổ sung tội thực hiện hoạt động tấn công tiền tệ

thông qua việc sử dụng Tiền số VNĐ. Mục đích để phòng

ngừa việc các cá nhân/ tổ chức (cứ trú và không cư trú) sử

dụng Tiền số VNĐ trên diện rộng để làm mất giá tiền đồng

Việt Nam.

c. Luật An ninh thông tin mạng, số 86/2015/QH13 (*)

d. Nghị Định 53/2022/NĐ-CP về Quy định chi tiết một số điều

của Luật an ninh mạng (*)

107

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

(*) Đây là các văn bản nằm trong phạm vi cần rà soát, đánh giá và

kiểm ttra sự phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ Tiền số

VNĐ. Tuy nhiên, vì giới hạn về phạm vi nghiên cứu, nên Luật An

ninh thông tin mạng và Nghị định 53/2022 chưa được xem xét chi

tiết tại luận văn này.

4. Trung gian a. Luật NHNN Việt Nam, số 46/2010/QH12:

thanh toán - Khoản 9, Điều 4 quy định về việc cấp, thu hồi giấy phép

hoạt động tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán

cho các tổ chức không phải là ngân hàng. Đề xuất bổ sung

việc quy định: NHNN là cơ quan cấp phép, thu hồi giấy

phép hoạt hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh

toán Tiền số VNĐ.

- Khoản 2, Điều 27 quy định “NHNN mở tài khoản và thực

hiện giao dịch cho tổ chức tín dụng”. Đề xuất bổ sung khoản

2a (mới) quy định: NHNN mở tài khoản ví Tiền số VNĐ cho

các tổ chức được cấp phép (nếu thiết kế kỹ thuật Tiền số

VND theo mô hình 2 lớp: NHTW-Trung gian-người dùng

cuối cùng); hoặc NHNN mở tài khoản ví Tiền số VNĐ cho

các chủ thể được phép (nếu thiết kỹ kỹ thuật Tiền số VND

là 1 lớp: NHNN-người dùng cuối cùng)

b. Luật các hệ thống thanh toán (đang là Dự án Luật theo Quyết

định 1813/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ). Dự thảo Luật

này là một dự thảo quan trọng nhằm luật hóa các vấn đề quan

trọng trong hệ thống thanh toán quốc gia. Đề xuất nội dung

gồm có:

108

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

- Quy định về các dịch vụ thanh toán, các phương tiện thanh

toán.

- Quy định về sử dụng các phượng tiện thanh toán hợp pháp,

mở và sử dụng tài khoản, mở và sử dụng ví điện tử.

- Quy định cấp phép cho các tổ chức trung gian thanh toán.

- Quy định về tổ chức hoạt động, quản lý, vận hành, giám sát

và bảo vệ những hệ thống thanh toán quan trọng.

- Quy định quyền, nghĩa vụ trách nhiệm của thành viên hệ

thống thanh toán.

- Quy định bảo vệ khách hàng, bảo vệ dữ liệu cá nhân.

- Quy định biện pháp quản lý rủi ro thanh toán, rủi ro an

ninh, rủi ro đổ vỡ hệ thống.

c. Nghị định 101/2012/NĐ-CP, Nghị Định 80/2016/NĐ-CP và

Nghị Định 16/2019/NĐ-CP về Thanh toán không dùng tiền

mặt.

- Đề xuất bổ sung định nghĩa về: i) dịch vụ ví Tiền số VNĐ,

ii) tài khoản ví Tiền số VNĐ và iii) ví Tiền số VNĐ. Các

định nghĩa này là tiền để cho các nội dung quy định

- Chương II – Mở và sử dụng tài khoản thanh toán (của Nghị

Đinh này), bao gồm 7 điều, quy định: “mở và sử dụng tài

khoản thanh toán; mở và sử dụng tài khoản của NHNN; mở

và sử dụng tài khoản thanh toán giữa các tổ chức tín dụng;

mở tài khoản thanh toán cho cá nhân và tổ chức không phải

là tổ chức tín dụng; sử dụng và ủy quyền sử dụng tài khoản

thanh toán; tạm khóa và phỏng tỏa tài khoản thanh toán;

109

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

đóng tài khoản thanh toán;”. Đề xuất bổ sung mới (gọi là

ChươngIIa) quy định những vấn đề mở và sử dụng cho tài

khoản ví Tiền số VNĐ, gồm: việc mà sử dụng tài khoản ví

Tiền số VNĐ; phân nhóm các loại ví Tiền số VNĐ; các quy

định về tạm khóa, phong tỏa, đóng tài khoản ví Tiền số

VNĐ; quy định về yêu cầu chuẩn kỹ thuật, hạ tầng, đối với

đơn vị cung cấp; quy định các biện pháp kiểm soát Ví.

- Chương V – Tổ chức, quản lý, vận hành và giám sát các hệ

thống thanh toán của Nghị định này . Đề xuất bổ sung mới

(gọi là Chương Va) để quy định về Tổ chức, vận hành và

giám sát hệ thống tạo lập, phát hành và lưu thông Tiền số

VND. Lý do: đây là một trong những hệ thống quan trọng,

là trái tim (core system) để vận hành toàn bộ việc tạo lập và

phát hành ra Tiền số VND và quản lý các tài khoản ví Tiền

số VNĐ.

d. Thông tư 39/2014/TT-NHNN, thông tư 20/2015/TT-NHNN,

thông tư 30/2016-NHNN và Thông tư 23/2019/NHNN về

Dịch vụ trung gian thanh toán.

- Đây là văn bản quan trọng, quy định nhiều vấn đề liên quan

đến cách thức quản lý các tổ chức trung gian thanh toán,

hoạt động cung ứng dịch vụ ví điện tử.

- Đề xuất xây dựng thêm một Chương/ hoặc một Mục: quy

định về i) tổ chức quản lý, các hoạt động của các đơn vị

được cấp phép dịch vụ ví Tiền số VNĐ, ii) bù trừ giữa hoạt

động của hệ thống Tiền số VND với hệ thống thanh toán

điện tử liên ngân hàng truyền thống, iii) cung ứng dịch vụ

110

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

và sử dụng ví Tiền số NHTW các quốc gia khác trên lãnh

thổ Việt Nam.

e. Thông tư 46/2014/TT0NHNN về Hướng dẫn về dịch vụ thanh

toán không dùng tiền mặt (**).

(**) Đây là các văn bản nằm trong phạm vi cần rà soát, đánh giá

và kiểm tra sự phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ Tiền số

VNĐ. Tuy nhiên, theo lý thuyết, Tiền số NHTW có thể được cung

cấp dưới dạng thiết bị vật lý, để chứa đựng phần mềm vận hành

dãy số mã hóa Tiền số NHTW, giúp thanh toán giống như tiền

giấy/ tiền kim loại, khi không có kết nối internet. Tuy nhiên, vì

thiết bị này còn đang được nghiên cứu và thiết kế thử nghiệm về

mặt kỹ thuật ở 1 số quốc gia, nên tạm thời luận văn chưa đề xuất

các vấn đề/ quy định pháp lý cụ thể về nội dung này. Nếu “thiết bị

vật lý ví Tiền số NHTW” được phát hành trong thực tế, tác giả dự

trù khả năng nó sẽ được quản lý tương tự như hệ thống séc.

5. Giám sát và a. Luật NHNN Việt Nam, số 46/2010/QH12

bảo vệ hệ - Khoản 16, Điều 4 đang quy định nhiệm vụ và quyền hạn

thống thanh của NHNN trong tổ chức, quản lý, giám sát hệ thống thanh

toán quốc gia toán quốc gia, cung ứng dịch vụ thanh toán cho ngân hàng,

tham gia tổ chức và giám sát vận hành các hệ thống thanh

toán trong nền kinh tế. Đề xuất bổ sung chức năng giám sát

của NHNN đối với hệ thống vận hành hoạt động, quản lý

giao dịch Tiền số VNĐ.

b. Thông tư 37/2016/TT-NHNN, Thông tư 21/2018/TT-NHNN,

Thông tư 21/2020/TT-NHNN về Quản lý vận hành và sử dụng

hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng quốc gia.

111

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

c. Thông tư 20/2018/TT-NHNN, Thông tư 14/2019/TT-NHNN

về Quy định giám sát các hệ thống thanh toán.

6. Hoạt động a. Pháp lệnh Ngoại hối, số 28/2005/PL-UBTVQH11 và số

quản lý ngoại 06/2013/UBTVQH13.

hối - Điều 25. quy định “Người không cư trú là tổ chức, cá nhân

có đồng Việt Nam từ nguồn thu nhập hợp pháp được mở tài

khoản tại tổ chức tín dụng được phép”. Đề xuất: nếu Tiền

số VNĐ đưa vào phát hành, lưu thông, thì cần xem xét việc

có hay có cho phép “Người không cư trú là tổ chức, cá nhân

có đồng Việt Nam từ nguồn thu nhập hợp pháp được mở tài

khoản tại tổ chức tín dụng được phép và được mở tài khoản

ví Tiền số VNĐ tại các tổ chức được cấp phép”. Lý do cho

đề xuất này được dựa trên việc: Tiền số VNĐ hoạt động

dựa trên cơ chế Ví, và dịch vụ Ví này không nhất thiết chỉ

có tổ chức tín dụng cung cấp mà còn có thể bởi các trung

gian thanh toán. Ngoài ra Tiền số VNĐ có những đặc điểm

tương tự như tiền giấy, tiền kim loại, nên về mặt thực tế,

người

- Điều 25a. quy định “Người cư trú là cá nhân nước ngoài

được mở và sử dụng tài khoản đồng Việt Nam tại tổ chức

tín dụng được phép theo quy định của NHNN Việt Nam”.

Đề xuất: Tương tự như đề xuất cho Điều 25, cần xem xét

có hay không có cho phép “Người cư trú là cá nhân nước

ngoài được mở và sử dụng tài khoản đồng Việt Nam tại tổ

chức tín dụng được phép, và mở tài khoản ví Tiền số VNĐ

112

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

tại các tổ chức được cấp phép theo quy định của NHNN

Việt Nam ”.

- Đề xuất bổ sung thêm Điều 26a (mới) quy định về việc sử

dụng Tiền số NHTW của các nước có phát hành và lưu

thông Tiền số NHTW trên lãnh thổ Việt Nam theo hướng

cấm tối đa, ngoại trừ giao dịch bán Tiền số NHTW quốc

gia khác cho các Tổ chức tín dụng hoặc tổ chức được phép

mua Tiền số NHTW. Nguyên nhân là để hút Tiền số NHTW

của quốc gia khác, tránh tình trạng “đô la hóa” tại Việt

Nam.

b. Thông tư 32/2013/TT-NHNN, Thông tư 16/2015/TT-NHNN

và Thông tư 03/2019/TT-NHNN về Hướng dẫn thực quy định

hạn chế sử dụng ngoại hối trên lãnh Thổ Việt Nam.

c. Thông tư 15/2015/TT-NHNN về Giao dịch ngoại tệ của cac

tổ chức tín dụng hoạt động ngoại hối. (***)

d. Thông tư 20/2011/TT-NHNN về Mua bán ngoại tệ mặt của

cá nhân với tổ chức tín dụng. (***)

e. Thông tư 06/2019/TT-NHNN về Quản lý hoạt động đối với

hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam (***)

(***) Lưu ý: Đây là các văn bản nằm trong phạm vi cần rà soát,

đánh giá và kiểm ttra sự phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ

Tiền số VNĐ . Tuy nhiên, do giới hạn về thời gian, nguồn lực thực

hiện, nên học viên đề xuất chưa rà soát và có kiến nghị chi tiết

trong tài liệu luận văn Thạc sĩ này.

7. Giao dịch điện a. Luật Giao dịch điện tử, số 51/2005/QH11

tử trong lĩnh

113

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

vực ngân hàng b. Nghị Định 35/2007/NĐ-CP về Giao dịch điện tử trong hoạt

(***) động Ngân hàng

Lưu ý: Đây là các văn bản nằm trong phạm vi cần rà soát, đánh

giá và kiểm ttra sự phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ Tiền

số VNĐ . Tuy nhiên, do giới hạn về thời gian, nguồn lực thực hiện,

nên học viên đề xuất chưa rà soát và có kiến nghị chi tiết trong

tài liệu luận vănThạc sĩ này.

8. Phòng chống a. Luật Phòng chống rửa tiền, số 14/2015/QH13

rửa tiền (***) b. Nghị Định 116/2013/NĐ-CP và Nghị Định 87/2019/NĐ-CP

về Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Phòng,

chống rửa tiền.

c. Thông tư 35/2014/TT-NHNN, Thông tư 31/2014/TT-NHNN

và Thông tư 20/2019/TT-NHNN về Hướng dẫn thực hiện một

số quy định về phòng, chống rửa tiền.

(***) Lưu ý: Đây là các văn bản nằm trong phạm vi cần rà soát,

đánh giá và kiểm ttra sự phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ

Tiền số VNĐ . Tuy nhiên, do giới hạn về thời gian, nguồn lực thực

hiện, nên học viên đề xuất chưa rà soát và có kiến nghị chi tiết

trong tài liệu luận vănThạc sĩ này.

9. Bảo vệ thông ▪ Luật An ninh thông tin mạng, số 86/2015/QH13

tin, dữ liệu ▪ Thông tư 39/2014/TT-NHNN, thông tư 20/2015/TT-NHNN,

người dùng thông tư 30/2016-NHNN và Thông tư 23/2019/NHNN về

(***) Dịch vụ trung gian thanh toán.

(***) Lưu ý: Đây là các văn bản nằm trong phạm vi cần rà soát,

đánh giá và kiểm ttra sự phù hợp với quy định pháp luật về bảo vệ

Tiền số VNĐ . Tuy nhiên, do giới hạn về thời gian, nguồn lực thực

114

Các nhóm QPPL Các văn bản pháp luật liên quan và đề xuất sửa đổi, điều

liên quan chỉnh, bổ sung một số nội dung.

hiện, nên học viên đề xuất chưa rà soát và có kiến nghị chi tiết

trong tài liệu luận vănThạc sĩ này

3.3. Đề xuất một vấn đề được quy định trong nội dung “Luật Tiền số quốc gia”

(nếu được cân nhắc xây dựng)

Ngoài phương án rà soát, xem xét sửa đổi, điều chỉnh, bổ sung các văn bản hiện nay

tại Mục 3.2 nêu trên, tác giả cho rằng: nếu Việt Nam quyết định đẩy mạnh quá trình nghiên

cứu và phát hành Tiền số quốc gia/ Tiền số VNĐ), thì phương án ban hành Luật Tiền số

quốc gia riêng biệt, có nội dung độc lập (một cách tương đối) với những nội dung tại Mục

2, Chương III của Luật NHNN Việt Nam, là một phương án phù hợp. Hình thức ban hành

thành một văn bản Luật riêng sẽ giúp các nhà lập pháp thiết kế các quy phạm pháp luật điều

chỉnh Tiền số quốc gia được toàn diện, nhất quán, chặt chẽ, đồng thời tạo cơ sở cho việc

ban hành, điều chỉnh các văn bản Nghị định/ Thông tư liên quan thuận lợi, dễ dàng, đầy đủ.

Nếu được xây dựng thành dự án Luật Tiền số VNĐ, cấu trúc nội dung Luật Tiền số

VNĐ có thể được bao gồm những nội dung sau:

LUẬT TIỀN SỐ QUỐC GIA (đề xuất cho mục đích tham khảo)

Chương I - Điều khoản chung

Điều 1. Đối tượng điều chỉnh

Điều 2. Phạm vi điều chỉnh

Điều 3. Áp dụng Luật Tiền số VNĐ và Luật khác

Điều 4. Giải thích từ ngữ

Điều 5. Nhiệm vụ và quyền hạn của NHNN Việt Nam đối với Tiền số VNĐ

Điều 6. Quan hệ Tiền số VNĐ với chính sách tiền tệ và ổn định tài chính của Việt Nam.

Chương II - Phát hành, phân phối và quản lý lưu thông, sử dụng Tiền số VNĐ.

Điều 7. Đơn vị Tiền số VNĐ

Điều 8. Quyền phát hành và lưu thông Tiền số VNĐ

Điều 9. Tính pháp định và khả năng chuyển đổi của Tiền số VNĐ

115

Điều 10. Thiết kế và công bố phát hành Tiền số VNĐ

Điều 11. Tổ chức phân phối và lưu thông Tiền số VNĐ

Điều 12. Kiểm soát lưu thông và sử dụng Tiền số VNĐ

Điều 13. Giới hạn hạn mức giao dịch và hạn mức nắm giữ Tiền số VNĐ

Điều 14. Quy định lãi suất và phí áp dụng đối với Tiền số VNĐ

Điều 15. Các trường hợp thu hồi, hủy bỏ, thay thế Tiền số VNĐ

Điều 16. Quản lý ngoại hối đối với Tiền số VNĐ.

Điều 17. Bảo vệ Tiền số VNĐ

Chương III - Giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ Ví Tiền số VNĐ

Điều 18. Chủ thể được phép cấp dịch vụ Ví Tiền số VNĐ

Điều 19. Điều kiện cấp phép

Điều 20. Duy trì điều kiện giấy phép

Điều 21. Sử dụng giấy phép

Điều 22. Thu hồi giấy phép

Điều 23. Đình chỉ một phần, toàn bộ hoạt động của đơn vị cung cấp dịch vụ

Điều 24. Quy trình, thủ tục, hồ sơ cấp, thu hồi và cấp lại giấy phép.

Chương IV - Hoạt động Ví Tiền số VNĐ

Điều 25. Phân cấp Ví Tiền số VNĐ

Điều 26. Mở Ví Tiền số VNĐ

Điều 27. Sử dụng Ví Tiền số VNĐ

Điều 28. Tiêu chuẩn kỹ thuật Ví Tiền số VNĐ

Điều 29. An toàn và bảo vệ dữ liệu Ví Tiền số VNĐ

Điều 30. Phòng chống rửa tiền

Chương V - Tổ chức quản lý, vận hành hệ thống quản lý Tiền số VNĐ

Điều 31. Hệ thống tạo lập, lưu trữ và phát hành Tiền số VNĐ

Điều 32. Hệ thống lưu thông, thanh toán và bù trừ Tiền số VNĐ

Điều 33. Hệ thống bảo mật, an ninh và an toàn hệ thống

Điều 34. Kiểm toán hoạt động quản lý, vận hành hệ thống quản lý Tiền số VNĐ

Chương VI - Giám sát và đảm bảo an toàn hệ thống Tiền số VNĐ

116

Điều 35. Mục tiêu giám sát an toàn hệ thống.

Điều 36. Nội dung các hoạt động giám sát và đảm bảo an toàn hệ thống.

Điều 37. Công cụ, biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn và khắc phục

Chương VII - Trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền hạn của các bên liên quan

Điều 38. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Điều 39. Đơn vị được cấp phép cung ứng dịch vụ Ví Tiền số VNĐ.

Điều 40. Đơn vị chấp nhận thanh toán Tiền số VNĐ

Điều 41. Người dùng

Điều 42. Các cơ quan quản lý nhà nước khác thuộc Chính phủ Việt Nam

Chương VIII - Điều khoản thi hành

Điều 43. Hiệu lực thi hành

Điều 44. Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành.

Trường hợp xét thấy các vấn đề pháp luật đối với Tiền số quốc gia còn mới, các

quan hệ xã hội chưa ổn định, dễ thay đổi, hoặc hệ thống các quy phạm pháp luật liên quan

còn thiếu, chưa thực sự nhất quán, đầy đủ, toàn diện, các nhà lập pháp Việt Nam có thể cân

nhắc phương án ban hành văn ban quy phạm pháp luật quy định về vấn đề Tiền số quốc gia

dưới hình thức tên gọi là Pháp lệnh của Ủy ban thường vụ Quốc hội, hoặc dưới dạng Nghị

định của Chính phủ.

117

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

Trên cơ sở tổng kết các vấn đề lý thuyết về tiền, chức năng NHTW trong hoạt động

phát hành và quản lý lý thông tiền tại Chương 1, những vấn đề lý thuyết pháp lý liên quan

tới Tiền số NHTW và các phân tích, đánh giá, định hướng và kinh nghiệm trong thử nghiên

cứu, thử nghiệm và triển khai Tiền số NHTW của một số quốc gia trong Chương 2, nội

dung của Chương 3 hướng tới những đề xuất cụ thể các nội dung pháp luật liên quan tới

việc xây dựng Luật Tiền số quốc gia (với giả định trong tương lai NHNN Việt Nam sẽ phát

hành Tiền số VNĐ này), thông qua việc:

i) Nhận diện các nhóm quy định pháp luật hiện tại của Việt Nam sẽ bị tác động nếu

Việt Nam quyết định phát hành Tiền số VNĐ,

ii) Đề xuất các nội dung thay đổi, điều chỉnh cụ thể trong những văn bản pháp luật hiện

hành để phù hợp với việc phát hành Tiền số VNĐ,

iii) Đề xuất tên gọi các Chương và Điều trong dự thảo Luật Tiền số quốc gia để phục vụ

cho các hoạt động nghiên cứu sau này của học viên hoặc những nhà nghiên cứu khác.

118

KẾT LUẬN TOÀN VĂN

1. Kết quả đạt được:

Luận văn đạt được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, gồm: i) Làm rõ khái niệm, bản chất

và đặc điểm của Tiền số NHTW, ii) nhận diện các xu hướng lập pháp từ kinh nghiệm nghiên

cứu, thử nghiệm, phát hành, sử dụng, quản lý tiền số của NHTW một số nước trên thế giới.

iii) đánh giá khuôn khổ pháp luật Việt Nam về phát hành tiền và phát hành Tiền số VNĐ

của NHNN Việt Nam; iv) và đề xuất các điều kiện cần thiết để bảo đảm luật hóa về phát

hành Tiền số VNĐ với mục tiêu phát triển ngành ngân hàng trong bối cảnh số hoá nền kinh

tế.

Luận văn có những tổng hợp và đúc rút cụ thể kết quả nghiên cứu, gồm:

Về cơ sở lý thuyết: luận văn xác định rõ 3 nhóm lý thuyết nền tảng cần sử dụng để

phân tích hiệu quả “quy định pháp luật về phát hành Tiền số NHTW” của các quốc gia nối

chung và tại Việt Nam nói riêng, gồm: i) Lý thuyết về Tiền, ii) Lý thuyết về vai trò của

NHTW trong phát hành, quản lý và lưu thông tiền và iii) Lý thuyết xây dựng văn bản quy

phạm pháp luật. Ngoài ra, luận văn đã chỉ rõ các vấn đề pháp lý liên quan tới Tiền số

NHTW, gồm: i) bản chất pháp lý, khái niệm và đặc điểm của Tiền số NHTW, ii) hoạt động

phát hành Tiền số NHTW dưới giác độ Đạo luật của NHTW và Đạo luật Tiền tệ, iii) ảnh

hưởng của thiết kế kỹ thuật Tiền số NHTW tới các vấn đề pháp lý quan trọng như: chức

năng của NHTW là ngân hàng của các tổ chức, hay là ngân hàng của đại chúng; địa vị pháp

lý giữa Người sở hữu Tiền số NHTW với Ngân hàng Trung ương; Cách thức chứng minh

quyền sở hữu Tiền số NHTW.

Về thực tiễn, luận văn đưa ra kết luận rõ ràng về:

Xu hướng phát triển và phát hành Tiền số NHTW của các quốc gia lớn trên thế giới

là rõ ràng và càng ngày càng mạnh mẽ, thông qua những phân tích về nghiên cứu, thử

nghiệm và phát triển Tiền số NHTW tại một số quốc gia như: Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga,

Thái Lan, Marshall và Bahamas.

Đặc điểm thiết kế kỹ thuật của Tiền số NHTW có ảnh hưởng rất lớn tới: phương

thức NHTW sử dụng các công cụ kinh tế/ hành chính để thực hiện chính sách tiền tệ quốc

gia; định hướng cụ thể tới một số quy định pháp luật liên quan việc phát hành, quản lý và

119

lưu thông Tiền số NHTW; kiến trúc, hạ tầng cơ sở của hệ thống thanh toán hiện hữu của

Việt Nam; tới cách thức tổ chức quản lý, vận hành và giám sát hệ thống của cơ quan quản

lý nhà nước và thành viên thị trường. Do vậy, Việt Nam cần phải nghiên cứu kỹ, đánh giá

toàn diện các vấn đề thiết kế kỹ thuật của Tiền số VNĐ, nhằm lựa chọn phương án thiết kế

phù hợp nhất với hoàn cảnh, đặc điểm kinh tế, xã hội, chính trị và hạ tầng của Việt Nam

trong tương lai.

Việc nghiên cứu Tiền số VNĐ hiện nay cấp thiết và nên làm. Việt Nam phát hành

Tiền số VNĐ cụ thể thế nào cũng rất phụ thuộc vào việc các quốc gia khác trên thế giới

thực hiện phát hành Tiền số NHTW ra sao. Luật Tiền số quốc gia Việt Nam (nếu được ban

hành thành một văn bản pháp lý riêng) chắc chắn phải có sự tương thích với các quy định

về Tiền số NHTW của các quốc gia khác. Mục đích vừa đảm bảo chủ quyền tiền tệ, nhưng

vừa phải phù hợp về cả thiết kế kỹ thuật, hạ tầng công nghệ và khung pháp lý hỗ trợ thanh

toán song phương trên bình diện quốc tế. Do vậy, Việt Nam cần liên kết, hớp tác, trao đổi

kinh nghiệm với các NHTW, tổ chức tài chính quốc tế và cơ quan nghiên cứu uy tín trên

thế giới để phối hợp thử nghiệm (trên diện hẹp) Tiền số NHTW tại Việt Nam trong thời

gian sớm nhất.

Về mặt ứng dụng nghiên cứu của luận văn vào thực tế: Chỉ rõ những nội dung pháp

lý cụ thể trong một số nhóm văn bản pháp luật và quy phạm pháp luật mà những nhà làm

luật của Việt Nam cần xem xét điều chỉnh/ bổ sung/ thay thế/ viết mới, phục vụ cho hoạt

động phát hành Tiền số NHTW trong tương lai. Luận văn cũng đã đề xuất dự thảo tên gọi

các Chương và các Điều trong Luật Tiền số quốc gia để các nhà nghiên cứu tham khảo xây

dựng chi tiết (với giả định Việt Nam sẽ phát hành Tiền số quốc gia trong tương lai (còn gọi

là “Tiền số VNĐ”)

2. Các điểm cần hoàn thiện trong luận văn:

Thứ nhất, do thiếu môi trường thực nghiệm để triển khai thử nghiệm (phạm vi hẹp)

Tiền số quốc gia như một số quốc gia (ví dụ: Trung Quốc), nên luận văn chưa đánh giá/

phân tích hết các vấn đề thuộc mặt chính sách pháp luật, nội dung pháp luật, quan hệ pháp

120

luật và cách thức giải quyết các vấn đề pháp lý liên quan tới phát hành Tiền số quốc gia/

Tiền số VNĐ trong bối cảnh của Việt Nam.

Thứ hai, chưa phân tích chi tiết những tác động của Luật Tiền số quốc gia (nếu ban

hành) sẽ ảnh hưởng tới nhóm nội dung QPPL về i) Giao dịch điện tử trong lĩnh vực Ngân

hàng, ii) Phòng chống rửa tiền và iii) Bảo vệ thông tin, dữ liệu người dùng.

Tựu chung, kết quả nghiên cứu của luận văn được đánh giá tương đối đầy đủ các

vấn đề cốt lõi liên quan đến chủ đề nghiên cứu, sử dụng hiệu quả khung lý thuyết để làm

công cụ đánh giá, phân tích đối tượng nghiên cứu, đồng thời tổng hợp đúc kết hiệu quả các

kết luận của nghiên cứu, thử nghiệm và phát hành Tiền số NHTW trong nước và quốc tế

để đưa ra các đề xuất cho Việt Nam.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

(Chỉ bao gồm những tài liệu được sử dụng trong Luận văn này)

I. TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT

Danh mục văn bản quy phạm pháp luật

1. Bộ Luật Hình sự, số 100/2015/QH2013 (Điều 207, Điều 289, 290, 291)

Luật NHNN Việt Nam, số 46/2010/QH12 2.

Luật An ninh mạng, số 24/2018/QH14 3.

Luật An ninh thông tin mạng, số 86/2015/QH13 4.

Luật Giao dịch điện tử, số 51/2005/QH11 5.

Luật Phòng chống rửa tiền, số 14/2015/QH13 6.

7. Pháp lệnh Ngoại hối, số 28/2005/PL-UBTVQH11 và số 06/2013/UBTVQH13

8. Nghị Định 35/2007/NĐ-CP về Giao dịch điện tử trong hoạt động Ngân hàng

9. Nghị Định 40/2012/NĐ-CP về Phát hành tiền, bảo quản, vận chuyển tài sản giấy tờ

có giá trong hệ thống NHNN, TCTD và Chi nhánh ngân hàng nước ngoài

10. Nghị định 101/2012/NĐ-CP, Nghị Định 80/2016/NĐ-CP và Nghị Định 16/2019/NĐ-

CP về Thanh toán không dùng tiền mặt.

11. Nghị Định 116/2013/NĐ-CP và Nghị Định 87/2019/NĐ-CP về Quy định chi tiết thi

hành một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền.

12. Nghị Định 53/2022/NĐ-CP về Quy định chi tiết một số điều của Luật an ninh mạng.

13. Thông tư 20/2011/TT-NHNN về Mua bán ngoại tệ mặt của cá nhân với tổ chức tín

dung.

14. Thông tư 23/2012/TT-NHNN Quy định về chế độ điều hòa tiền mặt, giao dịch tiền

mặt

15. Thông tư 32/2013/TT-NHNN, Thông tư 16/2015/TT-NHNN và Thông tư

03/2019/TT-NHNN về Hướng dẫn thực quy định hạn chế sử dụng ngoại hối trên lãnh

Thổ Việt Nam.

16. Thông tư 35/2014/TT-NHNN, Thông tư 31/2014/TT-NHNN và Thông tư

20/2019/TT-NHNN về Hướng dẫn thực hiện một số quy định về phòng, chống rửa

tiền.

17. Thông tư 39/2014/TT-NHNN, Thông tư 20/2015/TT-NHNN, Thông tư 30/2016-

NHNN và Thông tư 23/2019/NHNN về Dịch vụ trung gian thanh toán

18. Thông tư 46/2014/TT0NHNN về Hướng dẫn về dịch vụ thanh toán không dùng tiền

mặt.

19. Thông tư 15/2015/TT-NHNN về Giao dịch ngoại tệ của các tổ chức tín dụng hoạt

động ngoại hối.

20. Thông tư 37/2016/TT-NHNN, Thông tư 21/2018/TT-NHNN, Thông tư 21/2020/TT-

NHNN về Quản lý vận hành và sử dụng hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng

quốc gia.

21. Thông tư 20/2018/TT-NHNN, Thông tư 14/2019/TT-NHNN về Quy định giám sát

các hệ thống thanh toán.

22. Thông tư 06/2019/TT-NHNN về Quản lý hoạt động đối với hoạt động đầu tư trực

tiếp nước ngoài vào Việt Nam

23. Thông tư 23/2019/NHNN về Dịch vụ trung gian thanh toán.

Danh mục văn bản của cơ quan quản lý nhà nước

24. Thông cáo báo chí về bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác, NHNN Việt Nam

(2014).

Link: https://thuvienphapluat.vn/cong-dong-dan-luat/thong-cao-bao-chi-ve-bitcoin-

va-cac-loai-tien-ao-tuong-tu-khac-108842.aspx; Ngày truy cập 27/06/2022

25. Quyết định 1225/QĐ-TTg, ngày 21/08/2017, v/v “Phê duyệt đề án hoàn thiện khung

pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điền tử và tiền ảo”.

Link: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thuong-mai/Quyet-dinh-1255-QD-TTg-

2017-Hoan-thien-khung-phap-ly-de-quan-ly-xu-ly-doi-voi-tai-san-ao-tien-ao-

359605.aspx; Ngày truy cập: 02/06/2022.

iii

26. Chỉ Thị 10/CT-TTg/ ngày 11/04/2018 của Thủ Tướng chính phủ v/v “Quản lý các

hoạt động liên quan tới Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự”

Link: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tien-te-Ngan-hang/Chi-thi-10-CT-TTg-

2018-quan-ly-cac-hoat-dong-lien-quan-toi-Bitcoin-cac-loai-tien-ao-tuong-tu-

379304.aspx; Ngày truy cập: 29/06/2022

27. Chỉ thị 02/CT-NHNN ngày 13/04/20219 của NHNN Việt Nam v/v “Các biện pháp

tăng cường kiểm soát giao dịch, hoạt động liên quan đến tiền ảo”,

Link: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tien-te-Ngan-hang/Chi-thi-02-CT-NHNN-

2018-bien-phap-tang-cuong-kiem-soat-cac-giao-dich-hoat-dong-tien-ao-

379875.aspx; Ngày truy cập 29/06/2022.

28. Quyết định 749/QĐ-TTg, ngày 03/06/2020, v/v “Phê duyệt chương trình chuyển đổi

số quốc gia đến 2025, định hướng đến 2030”

Link: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Cong-nghe-thong-tin/Quyet-dinh-749-QD-

TTg-2020-phe-duyet-Chuong-trinh-Chuyen-doi-so-quoc-gia-444136.aspx; Ngày

truy cập 24/06/2022.

29. Quyết định 942/QĐ-TTg, ngày 15/06/2021, v/v “Phê duyệt chiến lược phát triển

chính phủ điện tử hướng tới chính phủ số giai đoạn 2021-2025, định hướng tới 2030”;

Link: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Cong-nghe-thong-tin/Quyet-dinh-942-QD-

TTg-2021-Chien-luoc-phat-trien-Chinh-phu-dien-tu-huong-toi-Chinh-phu-so-

477851.aspx; Ngày truy cập: 24/06/2022.

30. Quyết định số 1813/QĐ-TTg, ngày 28/10/2021, v/v “Phê duyệt đề án phát triển thanh

toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam – Giai đoạn 2021-2025”,

Link: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tien-te-Ngan-hang/Quyet-dinh-1813-QD-

TTg-2021-phe-duyet-De-an-phat-trien-thanh-toan-khong-dung-tien-mat-

492672.aspx; Ngày truy cập: 30/06/2022.

Danh mục các bài viết nghiên cứu

31. Cấn Văn Lực (2020), “Quản lý tiền kỹ thuật số, kinh nghiệm quốc tế và hàm ý chính

sách với Việt nam”, Đầu tư Chứng khoán, Đặc san toàn cảnh ngân hàng Việt Nam

2020,

32. Trần Văn biên và Nguyễn Minh Oanh (2021), “Tiền ảo và một số vấn đề pháp lý đặt

ra ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 4/2020.

33. Chu Tuệ Anh (2021), “Tác động của xu hướng phát triển tiền kỹ thuật số của Ngân

hàng Trung ương các nước đến thị trường tài chính Việt Nam”, Tạp chí Ngân hàng.

34. Hoàng Thế Liên và cộng sự (2010), “Sổ tay Kỹ thuận soạn thảo, thẩm định, đánh giá

tác động của văn bản quy phạm pháp luật”, NXB Tư Pháp

35. Hoàng Thị Thanh Thúy, Vũ Thanh Hải, Nguyễn Minh Sáng (2022), “Tiền kỹ thuật số

của Ngân hàng trung ương: kinh nghiệm thế giới và bài học đối với Việt Nam”, Tạp

Chí Ngân hàng.

36. Nguyễn Hữu Mạnh, Vương Thị Hương Giang (2022), “Vai trò của tiền kỹ thuật số

của Ngân hàng trung ương trong tăng trưởng, phát triển kinh tế, ổn định hệ thống tài

chính và thực thi chính sách tiền tệ trong bối cảnh chuyển đổi số”, Kỷ yếu hội thảo

khoa học quốc gia, NXB: Đại học Kinh tế Quốc dân.

37. Vũ Xuân Thanh (2022), “Triển vọng phát triển tiền kỹ thuật số Ngân hàng Trung

Ương”, Tạp chí Ngân hàng

38. Viên Thế Giang (2023), “Tiền kỹ thuật số của NHTW và những vấn đề đặt ra đối với

pháp luật về phát hành tiền của Ngân hàng nhà nước Việt Nam”, Tạp chí Luật học Số

2 (273), Tháng 2/2023

II. TÀI LIỆU TIẾNG ANH

1. Andrews Usher et al. (2021), “The positive case for CBDC”, Bank of Canada, Staff

Working Paper No.2021-11.

2. Bank of Thailand (2018), “Emergency Decree on Digital Asset, Business”.

3. Bank of Japan (2020), “The Bank of Japan’s Approach to Central Bank Digital

Currency”.

4. Bank of England (2020), “Central Bank Digital Currency – Opportunities, challenges

and design”.

5. Board of Governors of the Federal System (2022), “Money and Payments: The US

Dollar in the Age of Digital Transformation.

6. John Barrdear and Micheal Kumhof (2016), “The macroeconomics of central bank

issued digital currencies”, Bank of England, Staff Working Paper No. 605.

7. Central Bank of the Bahamas (2021), “Bahamian Dollar Digital Currency

Regulations”, S.I. No.88 of 2021

8. Central Bank of the Bahamas (2021), “Proposed Legislation for the Regulation of the

provision and use of Central Bank issued Electronic Bahamian Dollars”,

Consultation Paper.

9. Gordon Liao & John Caramichael (2022), “Stablecoins: Growth Potential and Impact

on Banking”, Board of Governors of the Federal Reserve System, International

Finance Disusssion Papers

10. Libra Association Members (2019), “An Introduction Libra”, Whitepaper

11. Micheal Kumhof and Clare Noone (2016), “Central bank digital currenies – design

principles and balance sheet implications”, Staff Working Paper No. 725.

12. Massimo M. Ferrari et al. (2020), “Central bank digital currency in an open economy”,

European Central Bank, Working Paper Series No. 2488.

13. People’s Bank of China (2003), “Law of People’s Republic of China on the People’s

Bank of China”, Amendment

14. Pedro Franco (2015), “Undersanding Bitcoin, Cryptography, engineering and

economics”, Wiley Finance Series.

15. Peder Lindland (2020), “What is driving Bitcoin market”, Universitetet I Stavanger,

Master’s Thesis

16. Ramon Adalid et al. (2022), “Central bank digital currency and bank intermediation”,

European Central Bank, Working Paper Series No.293.

17. Raphael Auer, Philipp Haene (2021), “Multi-CBDC arrangements and future of cross

border paymens”, BIS Papers No 115.

18. Rajesh Bansal (2021), “China’s digital yuan: an alternative to the dollar-dominated

financial systems”, Carnegie Endownment for International Peace

19. S. Mohammd and R. Davoodalhossein (2018), “Central Bank Digtial Currency and

Monetary Policy”, Bank of Canada, Staff Working Paper No.2018-36.

20. Tansaya and Tunyathon (2021), “The way forward for retail central bank digital

curency in Thailand”, Bank of Thailand.

21. Tommasa Mancini et al (2018), “Casting Light on Central Bank Digital Currency”,

IMF Staff disccusion note.

22. Tanai Khiaonarong et al (2019). “Cash Use Across Countries and the Demand for

Central Bank Digital Currency”, IMF Working Paper, WP/19/46.

23. Ulrich Bindseil (2020), “Tiered CBDC and the financial system”, European Central

Bank, Working Paper Series No. 2351

24. Working Group on E-CNY (2021), “Progress of Research & Development of E-CNY

in China”, People’s Bank of China

25. Wouter Bossu (2020), “Legal aspects of Central Bank Digital Currency: Central

Bank and Monetary Law Considerations”, IMF Working Paper, WB/20/54

26. World Bank Group (2021), “Central Bank Digtial Currency – Background Technical

Note”

27. Xia Mian (2021), “In search of the perfrect coin: China’s approach towards

cryptocurrency and its owns central bank digital currency”, Banking and Finance

Law Review, B.F.L.R (420-456).

Luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để luật hóa phát hành Tiền số quốc gia ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG HỢP ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

CHỬ MINH TUẤN

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

ĐỂ LUẬT HÓA PHÁT HÀNH TIỀN SỐ QUỐC GIA

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số chuyên ngành: 8380107

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG HỢP ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

CHỬ MINH TUẤN

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

ĐỂ LUẬT HÓA PHÁT HÀNH TIỀN SỐ QUỐC GIA

Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số chuyên ngành: 8380107

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VIÊN THẾ GIANG

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

TÓM TẮT LUẬN VĂN

ABSTRACT

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1

1.3.1. Cơ sở lý thuyết về Tiền

1.3.1.1. Lịch sử phát triển của Tiền

1.3.1.2. Định nghĩa về Tiền

1.3.1.3. Các chức năng của tiền

1.3.1.4. Các hình thái tiền tệ và sự phát triển của hệ thống thanh toán:

1.3.2. Cơ sở lý thuyết về Chức năng phát hành, quản lý lưu thông tiền của NHTW

1.3.2.1. Chức năng phát hành Tiền của NHTW

1.3.2.2. Quản lý lưu thông Tiền mặt và Tiền điện tử.

1.3.2.3. Hệ thống thanh toán quốc gia và chức năng giám sát của NHNN Việt Nam

1.3.3. Cơ sở lý thuyết về Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật

CHƯƠNG 2

Các đặc trưng

Tiền Ruble

Tiền số

Tiền giấy

Tiền điện tử trên tài

khoản NHTM

Các đặc trưng

Tiền Ruble

Tiền số

Tiền giấy

Tiền điện tử trên tài

khoản NHTM

CHƯƠNG 3

3.1. Nhận diện các quy định pháp luật liên quan đến phát hành và quản lý lưu

3.2. Các văn bản pháp luật và điều luật cụ thể cần rà soát, phân tích, đánh giá, đề

3.3. Đề xuất một vấn đề được quy định trong nội dung “Luật Tiền số quốc gia”

KẾT LUẬN TOÀN VĂN

Có thể bạn quan tâm

Luận văn Thạc sĩ: Chế tạo và nghiên cứu tính chất điện, từ của vật liệu multiferroic Ba₀.₇Ca₀.₃TiO₃/ NiFe₂O₄

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu vật liệu biến hóa dạng chuỗi một chiều chế tạo từ kim loại đồng trên đế FR-4 hoạt động tại tần số MHz ứng dụng trong truyền năng lượng không dây

Luận văn Thạc sĩ: Đánh giá khả năng tác động tới môi trường biển của việc xả nước thải từ sự cố nhà máy điện hạt nhân Fukushima sử dụng công cụ ERICA

Luận văn Thạc sĩ: Xây dựng mô hình đầu dò nơtron và gamma sử dụng nhấp nháy EJ-276 ghép nối với mảng nhân quang silicon

Luận văn Thạc sĩ: Đánh giá khả năng ảnh hưởng của bức xạ ion hóa đến sức khỏe cư dân khu vực mỏ đất hiếm Đông Pao, xã Bản Hon, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu

Luận văn Thạc sĩ: Sử dụng phương pháp nhiễu xạ neutron khảo sát cấu trúc tinh thể và pha trật tự từ trong vật liệu Pr2FeCrO6

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu phân lập, xác định cấu trúc và hoạt tính ức chế NO của các hợp chất thứ cấp từ chủng vi nấm biển Aspergillus sp. CL251

Luận văn Thạc sĩ: Phân tích một số hợp chất bisphenol thôi nhiễm từ bao bì nhựa lên một số mẫu thực phẩm nền tinh bột

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và đánh giá hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm của loài hoa mộc (Osmanthus fragrans (Thunb.) Lour.) ở Việt Nam

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và đánh giá tác dụng kháng viêm của loài côi Turpinia montana (Blume) Kurz

Luận văn Thạc sĩ: Tổng hợp và đặc trưng tính chất vật liệu composite có cấu trúc nano chitosan–cyclodextrin/TiO₂–Ag

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu chế tạo và khảo sát một số tính chất của màng phủ trên cơ sở nhựa epoxy gốc nước và khung cơ kim - ZIF

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu tổng hợp một số dẫn xuất napthoquinone chứa nguyên tố flo bằng phản ứng đa thành phần

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu điều chế vật liệu Bioglass và tổ hợp lai với polymer ALG-F127 định hướng ứng dụng trong điều trị nội nha

Luận văn Thạc sĩ: Khảo sát thành phần hóa học và hoạt tính ức chế enzyme α-glucosidase trên một số hợp chất phân lập từ thịt quả bình bát nước (Annona glabra L.).

Luận văn Thạc sĩ: Tổng hợp và đánh giá hoạt tính chống ung thư của hợp chất lai chứa khung tetrahydro-β-carboline và imidazo[1,5-a]pyridine

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu tổng hợp một số dẫn xuất của benzazole

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu chiết tách lignin từ vỏ sầu riêng Ri6 (Durio zibethinus Murr.) và tổng hợp vật liệu biocomposite định hướng ứng dụng trong bảo quản sau thu hoạch

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu tổng hợp hạt nano bạc phủ acid hyaluronic mang doxorubicin định hướng ứng dụng trong điều trị ung thư

Luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính kháng viêm của loài rau dừa nước (Ludwigia adscendens)

Tài liêu mới