c Trung
Á
Mông C xâm l ổ
ượ
ổ ượ ự ố ấ ườ i ế i Turk trên th o nguyên Mông C năm 1206. Cu c xâm l c Trung Á c a Mông C đ ủ ườ ả c ti n hành sau s th ng nh t các b t c ng ộ ộ ế c này k t ượ ộ m l Cu c xâộ ượ Mông C và ng ổ thúc khi Thành Cát T Hãn chinh ph c đ c đ ch Khwarizmian vào năm 1221. ư ổ ụ ượ ế ế
Các Hãn qu c c a Duy Ngô Nhĩ, Qarluqs, và Khara-Khitan ố ủ
i Turk và Tajik b n đ a đã ph c tùng ng ộ ị ụ ườ
c Hãn Mông C và tuyên th đ ng minh v i ng ổ ườ i Duy Ngô Nhĩ, ng ườ ớ ượ i Duy Ngô Nhĩ đã tr thành nh ng viên ch c d i Mông ả ệ i cai tr Kara-Khoja, đã trình di n ị ườ c Thành Cát i Mông C . Ông ta đ ổ ứ ướ i ữ ở Valley, đã theo g ườ ngươ i Mông C . M t lãnh chúa c a Qarluq và Buzar là Chuy ủ ổ ộ i Duy Ngô Nhĩ. Các dân t c Duy Ngô Nhĩ, Qarluqs, ng C . Năm 1210, Idiqut Barchuq, ng ổ ườ tr ệ ồ ướ T g m t công chúa cho, và ng ườ ư ả ộ quy n ng ề ng ườ
ế ủ ữ ườ i N Chân c a Nhà Kim đánh b t ra kh i Trung Hoa. Năm 1124, m t s ng ỏ ủ ướ ự i Khi ậ ạ ủ ậ ủ ọ ậ ệ ỉ ở ừ ữ t n n ng ườ ộ c ng t Ahmed Sanjar, ch huy Great Seljuk trong tr n Qatwan. Tuy nhiên, quy n l c ề ự Din năm 1211 b i nh ng ho t đ ng c a Khwarezm-Shah ‘Ala’ ad- i Naiman, ch ng l ườ i i ng ạ i Kara-Khitan che ch , nh ng ông ta ư ủ ử ị ạ ườ ổ ủ ố ở ư t Đan (Khitans) c a Nhà Liêu (907 – 1125) Kara-Khitans (Khitan đen) là nh ng ng ộ ố ườ i đã b ng ị ườ ữ t Đan đi v phía tây d Khi i s lãnh đ o c a Yeh-lu Ta-shih và thành l p Hãn qu c Kara- ố ề ế Khitan (Nhà Tây Liêu) gi a Semirechye và sông Chu. H làm ch Trung Á vào th k 12 sau ế ỉ ữ khi tiêu di c a h b tan rã t ạ ộ ủ ọ ị Muhammad (1200 – 20) và Kuchlug, m t hoàng t Mông C c a Thành Cát T Hãn. Kuchlug đ ượ đã chi m ngai vàng c a Gurkhan vào năm 1211. ủ ế
i Qarluqs ấ ườ ở ườ Tri ổ i Mông t Bi ế ướ ỡ ệ t Balasaghun, Kuchlug ườ ạ ở đó là ch h u c a ng Kuchluq t n công thành ph Almaliq, và ng ư ầ ủ C đã kêu g i Thành Cát T Hãn giúp đ . Năm 1216, Thành Cát T phái t ng ư ọ i Kara-Khitan (Jebe) đánh Kuchlug. Ng ổ ch y tr n, song v n b gi ố ư i Mông C đánh b i ng ườ t vào năm 1218. ị ế ạ ẫ ố
ế ủ ườ ượ ậ c Đ ch Khwarezmia. Thành Cát T ổ ừ ế ế năm 1219 đ n 1221. Th t ra, ư ư ử ướ i Mông C kéo dài t ổ ượ ị ế ế ư ộ ọ ầ ủ ộ ị ườ ố ụ ban đ u c a ng i s ng trong l u n ”, đã th ng nh t các b t c du m c ố ề ấ ỉ c đó đã g i m t b c th cho vua c a Đ ch Khwarezmia là Alouddin ủ i ngang hàng: “Ngài cai tr m t tr i m c còn ị ặ ờ ườ ổ ấ ả ữ i Mông C “t t c nh ng Mông C và sau đó là ng ổ ư ườ ụ ở ổ ữ ộ ố ươ ầ ủ ụ i đ ng đ u c a m t thành ph c a Khwarezmian t ườ ứ ờ ạ ế ộ ườ i ộ ộ ổ ng đ i ít đ máu, và h u nh không có t n ch i ừ ố và h u h t phái đoàn. Nh ng ữ ấ ậ ứ ầ ổ ạ ị ả ề ớ ầ ị ạ ủ ề ầ ố ủ ầ ệ t đ ế ượ i Mông C còn l ự ụ ổ Cu c xâm l c Khwarezmia c a ng ộ Đ ch Mông C lúc đ u không có ý đ nh xâm l ầ ế ế Hãn tr ộ ứ Muhammad, chúc m ng ông ta nh m t ng ừ tôi (cai tr ) m t tr i l n”. Cu c chinh ph c ặ ờ ặ ng Turcomen và nh ng dân t c du m c khác t h i v t ch t. Tuy nhiên, khi ng ộ ạ ậ ti p nh n s th n và sau m t th i h n 3 ngày, đã gi t s gi ế ứ ả ế i b tr v v i đ u b c o tr c, m t d u hi u truy n th ng c a nô ng ố ườ ộ ấ ọ c thái đ ti p đãi và s ph c tùng trong văn hóa Mông C . Vài tháng sau, khi bi l ộ ế ệ này, Thành Cát T Hãn n i gi n và l y đó làm c đ xâm l c. ậ ớ ể ượ ư ấ ổ
c Trung Á c a ng i Mông C đã d n đ n s tàn phá hoàn toàn Đ ch ộ ượ ủ ng trong vùng. Ng i Mông ữ ả ớ ng l n dân c c a các thành ph , nh ế ế ườ ư ổ ấ ộ ượ ủ ộ ổ ố Cu c xâm l ế ự Khwarezmid cùng v i nh ng cu c th m sát r t nhi u dân th C đã h y di t m t cách có h th ng m t l ệ Bukhara. Đi u này đã khi n ng ề ườ ư ủ i Mông C n i ti ng là nh ng k tàn b o khát máu, và ữ ẫ ề ớ ổ ổ ế ườ ộ ệ ố ườ ế ẻ ạ
i s ng sót sau nh ng chi n d ch c a ng ữ ắ ườ ố ữ ủ ế ị ườ i đ c tính này kh c sâu trong tâm trí nh ng ng ặ Mông C sau này. ổ
ố ượ ổ c Transoxania năm 1219, cùng v i quân ch l c Mông C , ủ ự ị ớ ặ ệ ủ ắ Transoxania. Ng i vào năm 1220 ế ộ ơ ở ạ ử ụ ượ ử ụ ườ ở ữ ắ ả ố
ứ ườ ớ ụ ụ ụ ữ ằ ộ t c a Trung Hoa trong các c s d ng tr l i Trung Hoa có ế ọ c đó. Trong khi Thành Cát T Hãn chinh ph c Transoxania và Ba T , ư ư ộ ủ i Trung Hoa quen v i vi c s d ng thu c súng đã ph c v trong quân đ i c a ố c c a Mông C đã mang nh ng vũ khí dùng thu c cho r ng cu c xâm l ố ố i Trung Hoa vào Trung Á. M t trong s đó là huochong, m t ki u súng c i ệ ử ụ ượ ủ ộ ổ ố ể ộ Trong su t th i kì xâm l ờ Thành Cát T Hãn cũng s d ng m t đ n v máy b n đá đ c bi ư tr n chi n. Chúng đ ậ th đã dùng nh ng chi c máy b n đá này đ b n nh ng qu bom thu c súng, vì h đã có ữ ể ắ ể nh ng th này t tr ữ ừ ướ nhi u ng ề ông. Các s gi ử ả súng c a ng ườ ủ Trung Hoa.
Cu c xâm l c Khwarezmia c a Mông C ộ ượ ủ ổ
năm 1219 đ n 1221, đánh d u s kh i đ u c a quá ừ ế c Khwarezmia kéo dài t ượ i Mông C chinh ph c các nhà n ấ ự ở ầ ủ ng c a Mông C ủ ướ ụ ồ ổ ế ự ư ể c H i giáo. S bành tr ự ộ ụ ị ể ụ ị Ấ ạ ừ ậ ả ế ế ả ậ ộ Cu c xâm l ộ ổ trình ng ướ ườ cu i cùng lên đ n c c đi m khi chinh ph c g n nh toàn b l c đ a Á-Âu, ngo i tr Tây ụ ầ ố Âu, bán đ o Scandinavi, Đ ch Byzantine, vùng A-r p, ti u l c đ a n Đ , Nh t B n và m t s vùng Đông Nam Á. ộ ố ở
ớ ầ ườ ượ ướ ề ủ ư ườ c Đ ch Khwarezmia. c đó đã g i m t b c th cho ộ ứ ư ng và chào ươ ặ ờ ộ ị ấ ự ọ ữ ị ữ ầ t c “nh ng ng ườ ố ự ố ấ ề i Turcomen và các b t c du m c khác, t ỉ ộ ộ ụ ở ươ ườ ệ ạ ậ ổ ư ầ ả t h i v t ch t. Ngay c khi xâm l ượ ơ ề ổ c đó. Shah Muhammad mi n c ư ấ ướ ụ ữ ễ ưỡ ắ ầ ế Tr trêu là, Đ ch Mông C ban đ u không có ý đ nh xâm l ế ế ị ổ ế ế i Ba T Juzjani, Thành Cát T Hãn tr Theo nhà s h c ng ư ử ư ử ọ i cai tr Đ ch Khwarezmia, đ ngh giao th Ala ad-Din Muhammad, ng ị ế ế ườ i hàng xóm: “Tôi là ch nhân c a nh ng vùng đ t m t tr i m c, còn ngài đón ông nh ng ữ ủ cai tr nh ng vùng đ t m t tr i l n. Chúng ta hãy cùng nhau xây d ng m t tình h u ngh và ặ ờ ặ ấ ị ữ n n hòa bình v ng ch c.” (n i dung này ng c v i ph n trên, wiki mà). S th ng nh t ban ượ ớ ấ ộ ắ ề ộ ộ i s ng trong l u n ”, đã th ng nh t các b t c đ u c a Mông C c a t ố ữ ổ ủ ấ ả ầ ủ ng đ i ít ố du m c Mông C và sau đó là ng ụ c Trung Hoa, đ n th i đ máu và g n nh không thi ờ ổ ế ấ ượ c đi m đó, Thành Cát T Hãn cũng không gây ra nhi u đ máu h n nh ng cu c xâm l ộ ể c a dân du m c (vào đ t Trung Hoa) tr ậ ng ch p nh t ấ ủ c hòa bình này, nh ng cũng không kéo dài lâu. Chi n tranh b t đ u ch g n 1 năm hi p ỉ ầ ệ ướ thành ph Otrar c a Khwarezmia. sau đó, khi mà m t đoàn l ư hành Mông C b th m sát ữ ổ ị ả ủ ộ ở ố
t và phá h y hoàn toàn (trong cu c xâm l ệ ủ ế c này) đã khi n ộ i Mông C n i ti ng nh nh ng k hung b o khát máu và hình nh kh c sâu ườ ượ ả ư ữ ẻ ị ổ ổ ế ườ i còn s ng sót sau nh ng chi n d ch c a ng ữ ạ ế ườ ủ ố ữ ắ ế ộ ớ ị ỉ ộ ế ế ộ ạ ậ ế ư ấ ữ ư ủ ữ ủ ế ế ạ ố Đ ch Khwarezmia b tiêu di ế ế cho ng ắ i Mông C . Trong trong tâm trí nh ng ng ổ ệ cu c chi n ng n này, kéo dài không quá 2 năm, không ch m t đ ch r ng l n b tiêu di t ị hoàn toàn, mà Thành Cát T Hãn còn cho ra đ i nh ng chi n thu t tàn b o – t n công gián ờ ti p, và kh ng b và tàn sát tàn b o dân chúng nh là nh ng vũ khí c a chi n tranh (vũ khí tâm lý).
Kh i ngu n xung đ t ộ ồ ở
t, Đ ch Mông C c a Thành Cát T Hãn đã ị ệ ướ ổ ủ ư i biên gi ớ ủ ế ớ ế ế ị ở ị ẫ ự ữ ộ ố ớ ừ ố ệ ầ ư ậ hay s gi c Khara-Khitan b tiêu di i c a Đ ch Khwarezmid, cai tr b i Shah Ala ad-Din Muhammad. V vua c m t s khu v c, và ông cũng đang có nh ng mâu thu n v i ớ ộ ố ư c đó đã t ụ ắ trên danh nghĩa c a đ o H i, và (ông) đã yêu c u đ ầ ượ ồ ự ả ờ ấ ế ế ỉ ch i vi c th n ph c b t bu c đ i v i Caliph nh ộ c công nh n nh là m t v nào. Ch riêng đi u này đã ự ố ộ i phía nam. Đây cũng là khu v c mà Đ ch Mông Sau khi nhà n ti n t ế ế này cũng ch m i làm ch đ ủ ượ ỉ ớ caliph c a Baghdad. Ông tr ướ ủ là lãnh t ủ ạ ụ sultan c a Đ ch , mà không c n b t kì s h i l ầ ủ gây ra cho ông nhi u r c r i d c biên gi ề ắ ố ọ ề ế ế ự ớ
ổ ử ọ ẳ ằ ị i. Các nhà s h c Mông C kh ng đ nh r ng Đ i Hãn ổ ạ ng và ớ ế ế ấ ị ươ ố ỉ C đang m r ng r t nhanh ch m t ở ộ lúc đó không có ý đ nh xâm l th m chí xây d ng m i quan h đ ng minh. ố ạ c Đ ch Khwarezmid, và (ông) ch mu n giao th ượ ệ ồ ự ậ
ố ậ ủ ư Trung Hoa đã mô t ả ỏ ươ ng Đô (B c Kinh) ắ ượ ổ ữ ọ ấ ữ ng c a Thành Cát T , và nh ng ộ Th ạ phóng đ i ở ế i Mông C khi h t n công thành ph trong cu c chi n ộ ọ ố ủ ộ ụ ướ ổ ữ c c a Mông C th c s di n ra. M t quan h đ ng minh v i Thành Cát T đ ệ ồ ộ ớ ự ẫ i th ề ự ố ố ề ượ ệ ế ộ ể Ở ờ ố ắ ủ ủ ố ủ ủ ề ch i th a nh n quy n l c c a Nasir, dù quy n l c đó ch là danh nghĩa i tuyên b c a Shah mu n đ ố ượ ậ ừ ố ừ ỉ ị ị Shah r t nghi ng mong mu n m t th a thu n giao th ấ ờ c a shah thông đi p t s gi ở ệ ừ ứ ả ủ nh ng hành vi tàn b o c u ng ạ ả ườ c a h v i Nhà Kim. M t đi u quan tr ng h n là An-Nasir, khaliph c a thành Baghdad, đã ộ ơ ề ủ ọ ớ c khi cu c xâm c g ng xúi gi c m t cu c chi n tranh gi a Mông C và Shah vài năm tr ộ ế ộ ố ắ l c xây ư ượ ổ ự ự ễ ượ ủ d ng vì s mâu thu n gi a Nasir và Shah, nh ng các Hãn cũng không thích vi c liên minh ệ ư ữ ự ng, danh nghĩa hay không, v i b t kì ông vua nào có nh ng tuyên b v quy n l c t ớ ấ ữ ộ t Ng t), và đi u này đã đánh d u s s p đ c a ch đ caliph mà sau này Hulegu (Húc Li ấ ự ụ ổ ủ ề th i đi m này, c g ng này c a các caliph có dính líu cháu c a Thành Cát T , s gây ra. ư ẽ c coi là sultan c a Khwarezm, đi u mà Nasir không mu n t ố ớ làm, vì Shah t ề ự (d ch thoát). Tuy nhiên, Thành Cát T cũng không có ý đ nh gây chi n vì ông ta cũng đang đánh Nhà Kim và cũng đang h nh ng th i t ế ng v v i Đ ch Khwarezm. ế ế ề ự ủ ư ng l ợ ừ ữ ụ ớ ưở ươ
ồ ườ ế ậ ng m i chính th c. Tuy nhiên, Inalchuq, ng ư ệ ươ ể ố ị ứ ữ ườ ẻ ư ư ố ư ẻ i Mông C c a đoàn caravan, bu c t i Khwarezmia. Tuy nhiên, có v nh không có ai ạ ệ ế ế ộ ớ ả ộ Thành Cát T phái m t đoàn caravan 500 ng i Khwarezmia đ thi i H i giáo t ố t l p m i ộ ớ quan h th i cai tr thành ph Otrar c a ủ ạ ườ Khwarezmia, đã b t giam nh ng thành viên ng i ộ ộ ắ ổ ủ đoàn caravan này có âm m u ch ng l ố trong đoàn th ng nhân này là gián đi p. Cũng không có v là Thành Cát T đang mu n khiêu khích m t cu c xung đ t v i Đ ch Khwarezmia, vì ông ta lúc này đang ph i đánh ng i Kim ươ ộ mi n đông b c Trung Hoa. ắ ườ ề ở
ồ ộ ộ ầ ự ế (m t H i giáo và hai ồ ườ Otrar, và ng i ở i Mông C và chém ổ ứ ả do cho đoàn caravan ầ ứ ả ự ệ ườ ạ ị ố i H i giáo, r i tr l i cho Thành Cát T Hãn. Muhammad cũng ra l nh x t ư ệ ồ ố ớ ượ ớ là “thiêng liêng và b t kh xâm ph m”. Đi u này d n t ử ử ồ ả ạ c coi là m t s s nh c ghê g m đ i v i Hãn, (ông) luôn coi các s ấ ư ề ệ ả ả ộ ự ỉ ụ ạ i Mông C v ứ ấ i vi c Thành Cát T Hãn t n ẫ ớ ế t dãy núi Tien Shan (Thiên S n), ti n ổ ượ ườ ơ Thành Cát T Hãn khi đó đã phái m t nhóm th hai g m 3 s gi ư i g p tr c ti p shah và yêu c u th t Mông C ) t ổ ớ ặ cai qu n thành ph này ph i b tr ng tr . Shah ra l nh c o đ u 2 ng ả ả ị ừ đ u ng ườ ầ đoàn caravan. Đây đ gi công V ng tri u Khwarezmia. Ng ề vào Đ qu c c a Shah năm 1219. ố ủ ươ ế
Kh i đ u cu c xâm l ở ầ ộ c ượ
ọ ẩ ồ ậ ế ữ ủ các gián đi p d c Con các ngu n tình báo, ch y u là t ệ ừ c t ng, đ ch c khác bi ượ ổ ứ ẩ ệ ằ ể ệ ẫ ặ ẹ ệ ố chi n tranh c a Trung Hoa, đ c bi t là y u t ữ ị ỗ ợ ẫ ự ư ả ỵ ạ ủ ỵ ệ ự ế ủ ề ủ ề ế ặ ụ vây hãm. ế ố ố ộ ượ ữ i tình báo c a Mông C cũng r t t ớ ủ ổ ổ ờ ướ ộ ố ế ả ộ tr ụ i Mông C không bao gi xâm và quân đ i có kh năng ch ng tr , mà không do thám c n ẩ ố ấ c. Ví d , Subutai (T c B t Đài) và Batu Khan (B t Đô Hãn) đã m t t quân đ i c a Hungary và Ba ả ấ ố ả ấ c khi tiêu di ướ c m t đ i th mà kinh t ủ t đ t ệ ể ừ ướ ế ạ ộ ủ ệ t ch cách nhau 2 ngày. Sau khi thu th p các thông tin t ậ ủ ế ừ đ t so ng T l a, Thành Cát T Hãn c n th n chu n b l c l ườ ơ ụ ư ệ ị ự ượ v i nh ng chi n d ch tr c đó c a ông. Nh ng s thay đ i th hi n b ng vi c thêm các ớ ổ ị ướ đ n v h tr cho l c l ng k binh thi n chi n c a ông, c k binh n ng l n nh . Trong ỵ ự ượ ơ i th truy n th ng v tính linh ho t c a k binh du m c, Thành khi v n d a vào nh ng l ế ợ ữ Cát T đã k t h p nhi u y u t ề ế ợ ế ố Các trang b m i bao g m nh ng công c vây thành nh battering-ram, thu c súng, ư ụ ữ ồ ị ớ ng l n siege bow có kh năng b n nh ng mũi tên dài 20-foot. Ngoài trebuchet, và m t l ắ ra, m ng l t. Ng ườ ạ l ượ th n và tri ố ậ m t năm ti n hành do thám vùng Trung Âu, tr ộ Lan trong các tr n chi n riêng bi ế ậ ệ ỉ
ng quân c a Thành Cát T Hãn, m i đ i quân nh ề ộ ộ ỏ ư ả ề ố ượ ộ ộ ư ớ ướ ả ỡ ặ ng lĩnh có kh năng nh t đ giúp đ ông. Ông cũng mang m t l i này s là các i g c Trung Hoa. Nh ng ng ẽ ữ i n ườ ướ ườ ố ườ t. Cũng có nhi u tranh cãi v s l ủ kho ng 90.000 lính ho c m t đ i quân l n v i 250.000 lính, và Thành Cát T cũng mang ớ ộ ượ theo mình nh ng t ng ấ ể l n ng ữ ớ chuyên gia bao vây, xây c u, bác sĩ và là các binh sĩ chuyên bi ệ c ngoài, ch y u là ng ủ ế ầ
ớ ượ ổ ủ ườ ủ ự ậ ế ườ ở ạ ữ ắ Transoxania. Ng ở ọ ả ố ố ư ụ ư ề ụ ụ ố ộ ử i Trung Á. M t trong s chúng là ổ ố ớ ộ ố c Transoxania năm 1219, cùng v i quân ch l c Mông C , Thành Cát Trong cu c xâm l ộ ượ ử i Trung Hoa trong tr n chi n; chúng đ c s T cũng s d ng các máy b n đá c a ng ử ụ ư ể i Trung Hoa có th dùng máy b n đá đ i vào năm 1220 d ng tr l ắ ể ụ c đó. Trong khi tr ném nh ng qu bom thu c súng, vì h đã có chúng (thu c súng) t ừ ướ i Trung Hoa v n quen v i Thành Cát T Hãn chinh ph c Transoxania và Ba T , nhi u ng ớ ố ườ c c a thu c súng cũng ph c v trong quân đ i c a ông. Các s gia cho r ng cu c xâm l ượ ủ ằ ộ ủ Mông C đã mang các vũ khí thu c súng Trung Hoa t huochong, m t lo i súng c i Trung Hoa. ố ạ ộ
ầ ế ở ư ủ ế ị ng ch đ tìm và di ỉ ể ế i cai tr m t Đ ch r ng l n b ng Đ ch c a Hãn, v i m t l c l ệ ộ ự ượ ế ế ủ t Shah – đ n n i mà m t ộ ỗ ng quân đ i l n, ộ ớ ộ ự ượ ằ ế ế ế ộ ố ớ ự ượ ườ ả ố ủ t t ng ph n quân c a Shah, và b t đ u ti n hành s h y di ng Mông C phân chia ổ ộ ủ ị ộ ạ ệ ừ t tàn b o cũng ạ ự ủ ệ c sau này. Trong cu c xâm l c này, đ u tiên Hãn tri n khai vi c t n công gián ti p mà sau này tr ộ ệ ấ ể ượ thành m t đ c tr ng trong các chi n d ch c a ông, cũng nh c a con hay cháu ông. Hãn ủ ư ộ ặ chia quân đ i c a mình ra, và phái m t l c l ng ớ ph i liên t c ch y tr n trong chính đ qu c c a mình. Các l c l ụ đó đã tiêu di ế ủ nh đ i v i các vùng đ t khác trong nh ng cu c xâm l ượ ư ố ớ ắ ầ ộ ầ ấ ữ
ị ố ỉ ạ ủ ộ
ề ch c thành m t đ n v l n d ị ớ ướ ị i quay ra ch ng l ạ ố i Mông C không gi ổ ể ạ ườ ệ ằ ỏ ng g p nh ng v n đ khi c g ng bao vây m t thành trì kiên c nào đó. Quy t đ nh ữ ố ộ là m t sai l m tai h i khi chi n d ch phát ạ ấ ộ ủ ế ầ ỏ ộ ợ ằ Quân đ i c a Shah, kho ng 400.000, b phân tán ra nhi u thành ph chính. Shah s r ng ả ộ ủ c t quân c a ông, n u đ i s ch đ o c a m t ng ườ i ế ượ ổ ứ ộ ơ ủ i ông. Ngoài ra, các báo cáo mà (ho c m t c u trúc ch đ o), có th l ỉ ạ ộ ấ ặ Trung Hoa ch ra r ng ng Shah có t i trong vi c vây thành, và ỉ ừ th ế ị ố ắ ườ ề ặ tri n khai quân đ i c a shah nh v y s ch ng t ị ư ậ ẽ ứ ể tri n.ể
ộ ỏ ặ ệ ắ ầ ổ ườ ả ẩ ở ự ượ ư ở ổ ủ i Mông C v n th ng tr n đ u tiên. M t đ i ộ ộ M c dù m t m i sau cu c hành quân, ng ậ ổ ẫ ườ ấ i, đã t n 25.000 đ n 30.000 ng quân Mông C , do Tru t Xích (Jochi) ch huy, kho ng t ậ ế ừ ỉ nam Khwarezmia và ngăn không cho đ i quân này đ y lui quân Mông công quân c a Shah ộ ủ ế ng chính quân Mông C , ch huy b i Thành Cát T Hãn, ti n C vào sâu trong núi. L c l ỉ ổ i thành ph Otrar vào mùa thu năm 1219. Sau khi vây Otrar trong 5 tháng, quân c a Hãn đã t ố ớ đ t kích m t c ng không đ ộ ổ ộ c b o v và tàn phá ph n chính c a thành ph . ố ầ ượ ả ủ ệ
ộ ủ phút cu i cùng, ố ố ủ ế ủ ấ ờ phút cu i và ném ngói vào quân Mông ố ỉ i dân trong thành, b t làm nô l ủ ư ế ấ ệ ố ề ắ ờ ườ Inalchuq, có th là đã dùng vàng hay b c nóng ch y rót vào h ng ông ta đ tr ạ s còn ể ả ể ả ọ Sau đó m t tháng, pháo đài c a Otrar th t th . Inalchuq c th đ n gi th m chí ông còn trèo lên đ nh c a pháo đài vào gi ậ C đang ti n vào. Thành Cát T gi t r t nhi u ng ế ổ i, và x t l ử ử ạ thù vi c đoàn caravan c a Mông C b b t. ệ ổ ị ắ ủ
Nh ng cu c bao vây Bukhara, Samarkand, và Urgench ữ ộ
ng Tri ệ ế ướ ề ộ ộ ng rút lui c a Shah đ n n a sau c a v ặ ườ ỏ ế ố ớ ư t Bi ủ ộ ộ ỉ ỉ ế ử ả ố ề c đi u ế ề ẻ ấ ệ ệ Thành Cát T Hãn phái t t (Jebe) ch huy m t đ i quân nh ti n quân v phía ư nam, v i ý đ nh ch n đ ng qu c. Ngoài ra, Thành ủ ươ ị Cát T và Đà Lôi (Tolui), ch huy m t đ i quân kho ng 50.000 ng i, đi vòng qua ườ c. Đ làm đ Samarkand và ti n v phía tây đ bao vây thành ph Bukhara tr ướ ể ượ ể t qua sa m c Kyzyl Kum này, h đã ph i th c hi n m t công vi c có v b t kh thi là v ả ượ ạ ả ự ọ ụ ng c a nh ng dân du m c i s d n đ c đ o này đ n c đ o khác, d b ng vi c đi t ướ ự ẫ ườ ừ ố ả ằ ộ ế ố ả ủ ữ ệ
ườ c c ng thành Bukhara g n nh là không b phát ầ ư ị i Mông C đã đ n đ ổ ậ ế ượ ổ ự ề ậ ề ấ b h b t. Ng ị ọ ắ hi n. Nhi u nhà chi n thu t quân s đ c p đ n cu c t n công b t ng vào Bukhara là ờ ệ m t trong nh ng cu c đ t kích thành công nh t trong l ch s chi n tranh. ộ ế ộ ộ ộ ấ ị ế ấ ữ ử ế
ỉ ộ ố ủ
i Turk, ỉ ở ồ ở ộ ố ượ ể ộ Bukhara bao g m lính ng ườ ố ữ ườ c phòng th kiên c , (nó) ch có m t con hào, ng thành và m t pháo đài đi n hình nh các thành ph khác c a Khwarezmi. ố ư i Turk ch huy b i các t ộ ứ ườ i, đã b tiêu di ị ệ ế ủ ườ ặ ổ ủ ng ng ướ ng phá ủ ư t trong tr n chi n. Các lãnh đ o thành ph i Turk đã c th ộ ơ i s ng sót trong pháo đài ố ố ủ ở ổ ủ ậ ị ữ ườ ố ế ố ề ệ ị ắ ị ổ ạ i thì b b t làm nô l ị ắ ầ ổ ướ ằ ố ệ ậ ư ề ố ồ ể ị ườ ủ ữ đó ông tuyên b r ng ông ta là cái néo c a Th ố ằ ng Đ c xu ng), đ ế ử ố c đó, và sau đó, ông ta ra l nh x t t Bukhara không ph i là m t thành ph đ ả m t l p t ộ ớ ườ Quân đ n trú ồ ườ i này đã c phá vây vào ngày th 3 c a cu c bao vây. Nh ng, l c l nh ng ng ự ượ vây này, có th g m 20.000 ng ạ ể ồ sau đó đã m c ng cho quân Mông C , m c dù m t đ n v phòng th ng trong pháo đài c a thành ph trong 12 ngày ti p theo. Nh ng ng b x t , ngh nhân và các th th công b chuy n v Mông C , nam thanh niên không ể ổ ợ ủ ị ử ử ệ . i dân còn l tham chi n b b t gia nh p quân Mông C và nh ng ng ườ ậ ữ ế p phá thành ph , m t ng n l a bùng phát và san b ng g n nh toàn Khi quân Mông C c ư ọ ử ộ i dân đ n ngôi đ n H i giáo chính c a th b thành ph . Thành Cát T Hãn tri u t p ng ị ộ ủ ế c ườ ượ i đ ng Đ (có th d ch là ng tr n, ế ượ ấ ở ọ c c xu ng đ tr ng ph t h (ng i ác h i dân) vì nh ng t Th ộ ườ ạ ọ ể ừ ượ t c b n h . gây ra tr ọ ử ử ấ ả ọ ượ ử ố ệ ướ
ấ ủ ủ ớ ch c phòng th t ớ ủ ố ơ i th đô c a Khwarezmi là Samarkand ề ủ ả t h n nhi u v i kho ng ợ ớ ợ ổ ắ ầ ấ ủ ứ ế ộ ồ ở ừ ệ ọ ư ậ ố ắ ả i đã ư ứ ố ố ủ ề ữ ạ ườ ầ Samarkand đ ư i ông ữ i dân ả ế ớ i h a v i nh ng ng ườ ố ở
c ch t thành m t hình kim t ạ ừ ế ố ờ ứ ớ Samarkand. Ng i lính ch ng l ạ m t khu đ t tr ng ngoài thành ph , ấ ố ở ộ tháp nh là bi u t ư i đ u hàng và ượ c đó h b tàn sát và đ u c a ầ ủ ố ở i Mông ế ở ọ ị ng chi n th ng c a ng ắ ể ượ ườ ự ủ Sau khi Bukhara th t th , Thành Cát T ti n quân t ư ế vào tháng 3 năm 1220. Samarkand đ c t ượ ổ ứ 100.000 quân. Khi Thành Cát T b t đ u vây thành, các con trai ông là Sát H p Đài ư ắ ầ (Chaghatai) và Oa Khoát Đài (Ogedei) cũng đ n h p quân v i ông ta sau khi chinh ph c ụ ế xong Otrar, và quân Mông C b t đ u t n công thành ph . Quân Mông C s d ng tù nhân ố ổ ử ụ làm lá ch n. Vào ngày th 3 c a cu c chi n, quân đ n trú ả Samarkand m m t cu c ph n ộ ắ ở ộ ủ v rút lui, Thành Cát T đã l a kho ng 50.000 quân ra ngoài pháo đài c a công. Gi ả ả ờ ố i vây thành ph 2 t h trong tr n chi n. Shah Muhammad c g ng gi Samarkand và tiêu di ế l n, nh ng đ u b đ y lui. Vào ngày th năm, ngo i tr kho ng 2000 lính, s còn l ạ ị ẩ ầ i lính còn l đ u hàng. Nh ng ng i, trung thành đ n ch t v i Shah, đã c th trong pháo ườ ầ đài. Sau khi pháo đài th t th , Thành Cát T đã nu t l ấ ủ t x t t c nh ng ng ườ ử ử ấ ả ữ l nh s tán và t p trung ậ ơ ệ h đ ộ ấ ọ ượ C .ổ
ả ư ố t (Jebe), hai t ủ ng gi ệ ấ ướ ỏ ủ ấ ạ ắ t Bi ộ ố ườ ế ế ệ i c a mình, truy b t Shah. Shah đã ch y tr n ố ộ ả i lính trung thành và con trai ông là Jalal al-Din, đ n m t đ o đó, vào tháng 12 năm 1220, Shah ch t. H u h t các ế ố cho r ng ông ch t vì b nh viêm ph i, m t s khác thì cho r ng ông ch t vì quá s c ế Ở ệ ộ ố ầ ế ằ ổ Vào kho ng th i gian Samarkand th t th , Thành Cát T Hãn ra l nh cho T c B t Đài ờ (Subutai) và Tri ế v phía tây v i m t s ng ớ ề nh trong bi n Caspia (bi n Ch t). ế ể ỏ h c gi ả ế ằ ọ v i vi c đ m t Đ ch m t cách nhanh chóng. ế ế ộ ệ ể ấ ớ
ng m i giàu có là Urgench v n n m trong tay l c l ạ ự ượ ng ẫ ằ ố ươ ẹ ủ ị ố ỏ ố ị ắ ư ị ề ổ ể ủ ậ phía b c, đã ti n quân t i thành ph theo ượ ế ắ ở ớ ng này, trong khi Thành Cát T , Oa Khoát Đài, và Sát H p Đài ti n quân t h ủ đ u cu c xâm l ộ ư ế ợ Trong khi đó, thành ph th c đó, m c a Shah cai tr Urgench, nh ng khi nghe tin con trai mình đã Khwarezmi. Tr ướ tr n đ n bi n Ch t, bà ta cũng b tr n. Bà ta b b t và b chuy n v Mông C . Khumar ế ể ế ng c a Muhammad, tuyên b ông ta là Sultan c a Urgench. Tru t Xích Tengin, m t t ộ ướ ố (Jochi), ng c ch huy i k t ố ỉ ườ ể ừ ầ h ừ ướ ng ướ nam.
ổ ừ ầ ế Cu c t n công Urgench là tr n chi n khó khăn nh t c a quân Mông C t ộ ấ Thành ph đ ằ đ u cu c chi n. ế ộ ấ ủ ầ c xây d ng d c sông Amu Darya trong m t vùng đ ng b ng nhi u đ m l y. ố ượ ậ ọ ự ề ầ ộ ồ
ả ề ề ệ ắ ậ ấ ế ế ậ ừ ủ ố ặ t v i quân phòng th kiên c ệ ớ ườ ơ ủ t t ng kh i nhà m t. Th ươ ổ ng, giành gi ế ậ ủ ị Đ t m m v n không ph i là đi u ki n thu n l i cho vi c vây thành, và các máy b n đá b ậ ợ ệ ộ ậ thi u đá. M c dù v y, quân Mông C v n t n công, và thành ph ch th t th sau m t tr n ố ỉ ấ ổ ẫ ấ chi n ác li ng vong ườ ộ ố ng, do các chi n thu t c a quân Mông C không phù c a quân Mông C cao h n bình th ổ ủ h p v i vi c chi n đ u trong thành ph . ố ế ợ ệ ấ ớ
ở ả ế ữ ự ố ặ ệ ậ ườ ẹ ủ i con trai c , ả ẳ ậ c đó Hãn đã h a là t ng thành ph cho ông này. M c a Tru t ườ i con c a bà ta m i đ ướ ẹ ủ ớ ườ i k v chính th c, so v i nh ng ng ộ ữ ủ ỉ ữ ớ ứ ủ ườ ế ị ệ ườ ủ ư ả ậ ầ ữ ư ự ị ưỡ ượ ứ ườ ừ ậ b và t ng b c. Tru t Xích đ ậ ả ủ ủ ủ ế ữ ừ ỏ ả ỏ ẫ ớ ặ ư ề Vi c ti p qu n Urgench tr nên ph c t p do s căng th ng gi a Hãn và ng ứ ạ Tru t Xích (Jochi), tr ứ i em c a ông, là cô dâu tr c a Thành Cát T Hãn và có Xích, Borte, cũng là m c a 3 ng ư ẻ ủ c tính là m t tình yêu dài lâu v i Thành Cát T . Ch nh ng ng ủ ớ ượ ư ủ i con c a 500 bà v khác c a nh ng con trai và ng ợ ữ Thành Cát T . Tuy nhiên, vi c Tru t Xích có ph i là con c a Thành Cát T không v n còn ư ẫ ị ắ đang tranh cãi; vì vào nh ng ngày đ u khi Thành Cát T xây d ng quy n l c, Borte b b t ề ự c sinh ra 9 tháng sau đó. Dù Thành Cát T Hãn làm tù binh và b c ư ra th a nh n Tru t Xích là con c c a ông (ch y u là do tình yêu v i Borte, ng ẽ i mà l ậ ông đã t ậ b c con c a bà), nh ng nh ng câu h i v n đ t ra v dòng máu th t ừ ỏ s c a Tru t Xích. ậ ự ủ
ng v i quân phòng th , c ớ ậ ẳ ệ ượ ươ ề ấ ọ ầ ộ ổ ậ ữ ể ư ng l ố ị ộ ằ
ự ượ ỉ c quy n ch huy, và vi c c ủ p phá m t thành ph v n đã đ ỉ ị ướ ệ ướ ộ ậ ườ ủ ả t. ắ ầ quy t đ nh cho hành đ ng c a ông ta sau này, ng ộ ơ ặ ị ắ ư ề ấ ự ấ ố ị ắ ấ ệ ẻ ổ Ba T là Juvayni ghi l ả ụ ữ ẻ ư ị ả ổ ọ c giao nhi m v hành quy t 24 ng i thì b th m sát. H c gi ệ ỗ i r ng m i ạ ằ ả i Urgench, có kho ng ườ ụ ườ ể ổ ứ ả ố ế t. Có th đây ch là con s phóng i b gi ỉ ườ ị ế ẫ c coi là m t trong nh ng v th m sát đ m ụ ả ữ ộ i. ủ ố S căng th ng xu t hi n khi Tru t Xích tìm cách th ự ợ g ng khuyên h đ u hàng đ tránh cho vi c thành ph b tàn phá. Đi u này làm Sát H p ệ ắ Đài n i gi n, và Thành Cát T đã tránh m t cu c xung đ t gi a các con trai b ng cách ộ ng bao vây khi Urgench th t th . Nh ng vi c Tru t ch n Oa Khoát Đài là ch huy l c l ậ ư ấ ọ ệ c h a cho ông đã Xích b t ố ố ượ ứ ề khi n ông ta n i gi n và b t đ u xa lánh cha ông và các em c a ông, và đi u này cũng là ổ ề ủ ế nhân t i luôn ph i nhìn th y các em trai ế ị ố c phong c p cao h n mình, m c dù ông cũng có kh năng quân s r t t c a mình đ ượ ủ , các ngh nhân b b t đ a v Mông C , ph n tr và tr em b b t làm nô ng l Nh th ệ ư ườ cho lính Mông C , còn l l ạ ả ệ m t ng i lính Mông C đ ổ ượ ộ 50.000 lính Mông C t c là kho ng 1,2 tri u ng ệ Urgench v n đ p bóc đ i, nh ng cu c c ẫ ượ ở ộ ướ ư ạ máu nh t trong l ch s loài ng ườ ử ị ấ
ủ ị ả t thành ph Gurjang phía nam bi n Aral, b phá h y. Đ b t thành ph ph i ố ể ắ ườ i i Mông C đã phá đ p đ làm ng p thành ph , sau đó x t nh ng ng ử ử ữ ể ậ ố ổ ể ậ ố ế ượ ườ Sau đó, đ n l đ u hàng, ng ầ s ng sót. ố
Chi n d ch Khorasan ế ị
ư ủ ề ỉ ế ế ng Tri ộ ầ ế ủ ỉ ấ ượ ứ ướ ệ ướ ế ố ấ ổ ế ộ ộ ạ ỉ ị ố ổ ự ể ủ ổ ng ch ng l ố ệ ổ ổ ệ ợ ậ ả ồ ớ ườ ượ ỗ ợ ở i Turk và nh ng dân t c b chinh ph c tr ộ ị ướ ạ ắ ộ ồ ấ ể ể ắ ắ Khi quân Mông C ti n quân đ n Urgench, Thành Cát T đã phái con út c a mình là Đà Lôi (Tolui) ch huy m t đ i quân ti n v t nh Khorasan, phía tây Khwarezmi. Khorasan tr c đó t và t Bi c s c m nh c a quân Mông C . Vào đ u cu c chi n, các t đã th y đ ổ T c B t Đài đã qua t nh này khi truy đu i Shah. Tuy nhiên, vùng này r t khó b khu t ph c, ụ ấ ấ nhi u thành ph chính v n n m ngoài s ki m soát c a Mông C , và vùng này có nhi u ề ằ ẫ ề i các l c l ộ ng nh Mông C hi n di n trong vùng, khi n n i lên m t l c l ự ượ ạ ế ỏ ự ượ i Mông C . tin đ n là con trai c a Shah là Jalal al-Din đang t p h p quân đ i đ ch ng l ổ ộ ể ố ủ ạ ồ i, bao g m nòng c t là lính ng ổ Quân c a Đà Lôi g m kho ng 50.000 ng i Mông C ố ườ ồ ủ ng l n binh lính n c h tr b i m t l c tính kho ng 7000), đ (m t s tài li u ướ c ộ ượ ả ệ ướ ộ ố ổ Trung Hoa và Mông C . c đó ngoài, nh ng ở ụ ữ ư ườ Đ i quân này cũng bao g m “3000 máy phóng tên cháy h ng n ng, 300 xe b n đá, 700 ặ mangonel (m t lo i máy b n đá) đ b n đá l a, 4000 storming ladder, và 2500 bao đ t đ ử ộ c.” Nh ng thành ph đ u tiên th t th là Termez và Balkh. Thành ph chính l p hào n ủ ấ ấ ạ ữ ố ầ ướ ố
c quân c a Đà Lôi là Merv. Juvayni vi t v Merv nh sau: “In extent of ấ ủ ủ ướ ế ề ư
ổ ộ ơ ề ặ ấ ẳ ạ ị ủ ấ ự ả ạ ư ữ ệ ư ủ ư ề ng). th t th tr territory it excelled among the lands of Khorasan, and the bird of peace and security flew over its confines. The number of its chief men rivaled the drops of April rain, and its earth contended with the heavens.” (T m d ch: V m t đ t đai, nó n i tr i h n h n so v i nh ng ữ ớ vùng đ t khác c a Khorasan, và cánh chim c a hòa bình và s b o v bay trên biên gi ớ i ủ c a nó. Nh ng con ng , và vùng ữ ủ đ t này có th so sánh v i nh ng thiên đ ấ i u tú (c a Merv) nhi u nh nh ng h t m a tháng t ườ ư ớ ườ ữ ể
ỉ ố ở ả ữ ườ ế ậ ố ả ấ ộ ấ ạ ứ ả ạ ổ ự ượ ồ ng đ n trú b đánh b t tr l ị ố ẽ ả ả ề ộ ườ ầ ạ ầ ộ ố ể ả ộ ớ ơ ố ế ả ố ấ
t t ủ ỉ ế ấ ả ữ ố ủ ấ i Bamia ả ủ ở ượ ợ t chóc khác. S kháng c m nh m ự ạ ế ạ ộ ư ử ậ ế ế ố ổ ể ộ ượ ồ ỉ i phía đông đ h i quân v i cha ông ta. i, Đà Lôi quay tr l ố ừ Quân đ n trú i ch y tr n t Merv ch kho ng 12.000, và thành ph tràn ng p nh ng ng ồ phía đông Khwarezmia. Trong 6 ngày, Đà Lôi bao vây thành ph , và đ n ngày th b y, ông i quân ta t n công. Tuy nhiên, quân đ n trú đã ch ng tr l i cu c t n công và ph n công l ả ạ ố Mông C . L c l i ph i lui vào trong thành ph . Ngày hôm ồ ả ậ ở ạ ư i h a c a Đà Lôi s đ m b o m ng s ng cho c ng thành ph đ u hàng v i l sau, th tr ớ ờ ứ ủ ố ầ ị ưở dân. Tuy nhiên, ngay khi n m quy n ki m soát thành ph , Đà Lôi tàn sát h u h t nh ng ữ ể ắ i đ u hàng, trong m t cu c th m sát th m chí có th còn l n h n cu c th m sát ng ở ậ Urgench. Sau khi k t li u Merv, Đà Lôi ti n v phía tây, t n công các thành ph Nishapur ế ễ ề ế ư ị ử đây, Tokuchar, con r c a Thành Cát T b t và Herat. Nishapur th t th ch sau 3 ngày; ể ủ ở ấ t c nh ng sinh v t s ng trong thành ph , không tha c chó và mèo, tr n, và Đà Lôi gi ậ ố ậ ầ t chóc. Sau khi Nishapur th t th , Herat đ u v i v góa c a Tokuchar làm ch trì cu c gi ế ộ ủ ớ ợ c tha ch t. V i tr Hindukush hàng không kháng c và đ ng h p nh ng ng ườ ớ ườ ế ự ữ đây đã khi n cho m t cháu trai thì l i là m t c nh gi ế ẽ ở ự ộ ả tr n. Ti p theo là các thành ph Toos và Mashad. Đ n mùa xuân năm c a Thành Cát T t ủ 1221, t nh Khurasan đã hoàn toàn n m trong tay quân Mông C . Đ m t l ng quân đ n trú ằ l ở ạ ể ộ ở ạ ớ
Chi n d ch cu i cùng và h u chi n ế ị ố ế ậ
ở ế ổ ế ế ủ ị ủ ườ ế ị ở ợ Khurasan, quân đ i c a Shah đã tan rã. ộ ủ phía nam, trong i k v sau cái ch t c a Shah, b t đ u tâp h p tàn quân ắ ầ ng truy lùng quân đ i t p h p b i Jalal al- ở ộ ậ ự ượ ặ ư ở ị ấ ộ ụ ợ ộ ậ ố ớ ự ổ ổ ng Mông C . Thành Cát T Hãn n i gi n, t ệ ở ờ ủ ị Ấ ộ ộ th tr n Parwan, mùa xuân năm 1221. Cu c đ ng đ này là m t mình ư t quân c a Jalal al-Din trên sông Indus. Jalal al-Din b phía nam s ng Indus i ti n v phía b c, t m b ng lòng c. Hãn quay tr l ớ ở ạ ế ư ượ ắ ạ ố ằ Sau khi chi n d ch c a quân Mông C k t thúc Jalal al-Din, ng vùng Afghanistan. Thành Cát T phái các l c l Din, và 2 bên g p nhau th t b i nh c nhã đ i v i các l c l ụ ự ượ ấ ạ c m quân ti n v phía nam, và tiêu di ầ ề ế ch y tr n vào n Đ . Thành Cát T truy lùng v Shah m i này ạ m t th i gian, nh ng không tìm đ ề ư ộ n Đ . v i vi c m c k Shah ộ ớ ố ờ ệ ặ ệ ở Ấ
i b tiêu di ệ ề ữ ư ở ạ ạ ị ự ế ế ủ ấ ớ ổ ặ i Mông C , đ t t, Thành Cát T tr l i. S phá h y và sáp nh p Đ ch Khwarezemid là m t l ộ ổ ở ạ i H i giáo, cũng nh đ i v i Đông Âu. Vùng đ t m i này ồ ế ớ ổ ướ ạ ị i t n Áo, bi n Baltic và Đ c. Đ i v i th gi ậ ư ố ớ ờ ữ ế ớ ổ ớ ậ ư ự ụ ổ ủ i H i giáo, s s p đ c a ị ướ c này đ u b các ề ế ồ ả ứ ổ Sau khi nh ng trung tâm đ kháng còn l m t đ i quân đ n trú Mông C ồ ộ ộ tín hi u (nguy c ) đ i v i th gi ơ ố ớ ệ i th i Oa Khoát Đài, con trai Thành Cát là m t bàn đ p quan tr ng cho quân Mông C d ọ ộ c Nga Kiev, và Ba Lan, và nh ng chi n d ch sau này đã đ a quân T , đ (ông ta) xâm l ượ ư ể Mông C t ể ố ớ Khwarezmid đã m đ ng vào Iraq, Th Nhĩ Kỳ và Syria. C 3 nhà n ở ườ Hãn v sau chinh ph c. ụ ề
ớ ộ ế ố ớ ế ộ ọ ế ỏ ẻ ư ữ ắ ầ ạ ế ẽ ẻ ầ ầ ả ự ệ ộ ể ế ứ ệ ế ị Cu c chi n v i Khwarezmia cũng mang đ n m t câu h i quan tr ng đ i v i vi c k v . Khi chi n tranh b t đ u, Thành Cát T đã không còn tr , và ông ta có 4 con trai, h đ u là ọ ề nh ng chi n binh m nh m và ai cũng có nh ng k trung thành theo mình. Mâu thu n đã ẫ ữ ườ x y ra l n đ u tiên trong cu c bao vây Urgench, và Thành Cát T bu c ph i d a vào ng i ả con th ba, Oa Khoát Đài, đ k t thúc tr n chi n. Sau khi Urgench b tiêu di T chính th c ch n Oa Khoát Đài là ng i k v , cũng nh ra lu t r ng các Hãn v sau t, Thành Cát ề ậ ế ườ ế ị ư ộ ị ậ ằ ư ứ ư ọ
c đó. Dù lu t này đ c thi ậ ả t l p, nh ng 4 ng ư ế ậ ườ i ượ ậ ể ệ ự ấ ổ ướ ữ ẫ ố ộ ph i là h u du tr c ti p c a Hãn tr con cu i cùng cũng mâu thu n, và nh ng cu c mâu thu n này th hi n s b t n trong Hãn qu c mà Thành Cát T t o d ng. ệ ự ế ủ ẫ ư ạ ự ố
ờ ậ ứ ộ ổ ơ ề ế ậ ế ướ ậ ượ ệ ự ộ ạ ả ế ả
tha th cho cha ông ta, và, không còn cách nào h n, là rút kh i ỏ ơ ặ ch i đ n g p ừ ố ế ắ c khi ch t, Thành Cát T cũng d ư i con ph n lo n này. S cay đ ng này chuy n qua nh ng con ữ ể ắ ự t là đ n cháu ông, là B t Đô (Batu) và Berke Khan, (c a Kim ạ ệ i đã chinh ph c Nga Kiev. Khi nh ng ng ụ ữ i Mông C m t trong nh ng th t b i đáng k nh t ữ ườ ổ ộ ữ ể ấ ạ ườ ủ i Mamluk Ai ườ tr n Ain Jalut ấ ở ậ ủ ữ ệ ộ i đã c ướ ộ ườ ọ ủ ể ả ấ ể ồ ầ ầ ồ ổ ạ ườ ớ cu c chi n v i i Mông C đánh ế ữ ổ ố ộ ế i cha c a h tranh đo t quy n lãnh đ o t i cao. Tru t Xích không bao gi các cu c chi n tranh c a Mông C sau này, ti n v phía b c, n i ông ta t ủ ế c l nh ph i đ n. Th t ra, tr Thành Cát T dù nh n đ ư tính m t cu c t n công ng ườ ộ ấ trai c a ông ta, đ c bi ế ặ ủ Tr ng Hãn qu c), nh ng ng ố ướ C p giáng cho ng ậ t Ng t (Hulegu Khan), m t trong nh ng cháu trai c a Thành Cát T ư năm 1260, Hãn Húc Li ấ p phá Baghdad năm 1258, đã không th tr thù th t Hãn, con trai c a Đà Lôi, ng ủ b i đó vì ng i anh em h c a ông là Berke Khan (đã chuy n sang đ o H i), đã t n công ườ ạ Transcaucasus đ tr giúp đ o H i, và đây là l n đ u tiên ng ông ạ ở ng i Mông C . Nh ng h t gi ng c a cu c chi n đó b t ngu n t ủ ườ Khwarezmia khi nh ng ng ủ ọ ể ợ ạ ườ ồ ừ ộ ạ ố ắ ề ữ ạ
