Ỹ
Ơ
Ộ
Ậ
Ệ
Ế
M THU T ĐÔNG S N TRONG LĂNG M NAM VI T VĂN Đ (2000 NĂM TR
C)ƯỚ
Nh ng đ đ ng Đông S n trong m Nam Vi ồ ồ ữ ơ ộ t ệ
ng đ đ ng r t l n đã đ c chôn theo, Trong lăng m Tri u Mu i m t s l ệ ộ ố ượ ộ ộ ồ ồ ấ ớ ượ ướ c kho ng 600 ả
hi n v t g m nhi u đ đ c dùng khi ông còn s ng và m t s đ minh khí nh . V nh c khí: ậ ồ ồ ượ ề ệ ộ ố ồ ỏ ề ạ ố
m t b thanh đ ng 14 thanh, m t b n a chung (chuông) 14 cái; m t b câu d c 14 cái có 8 cái ộ ộ ữ ộ ộ ộ ộ ồ ượ
ộ kh c ch “Văn Đ c u niên”, đ nh đ ng 36 cái (đ i b ph n là c a M thu t Đông S n). Có m t ạ ộ ế ử ủ ữ ậ ậ ắ ồ ơ ỹ ỉ
đ nh ki u dáng Vi ể ỉ ệ ủ t cao 54,5cm kh c hai ch “Thái quan” là quan ch u nhi m v lo ăn u ng c a ữ ụ ệ ắ ố ị
nhà vua, trên mi ng đ nh cao, g hai quai to hình vuông không có trang trí. M t đ nh nh h n cao ỏ ơ ộ ỉ ệ ồ ỉ
42cm dáng h i khum trên mi ng hai quai ệ ơ ở ẹ vai đ nh cong lõm cao lên t o dáng đ nh cao và đ p. ạ ỉ ỉ
Ba chân n i g choãi cong ra phía ngoài, ph n đ u chân bám vào đ nh đúc n i trang trí hoa văn d u h i và hình h c ch U vuông, ổ ồ ữ ấ ầ ầ ổ ỏ ọ ỉ
chân choãi vuông. T o dáng đ nh r t hài hòa, kho . Bình đ ng có 9 cái, có m t cái m vàng dáng tỳ bà (c hành) có 3 vòng lõm, ủ ẻ ạ ạ ấ ồ ộ ỉ
ph n thân bình đúc n i m t thú, hoa văn tròn xoáy c, riêng mũi n i to g ra có 1 vòng tròn t o b c c ph n đáy, thân, mi ng. ạ ố ụ ệ ầ ở ặ ầ ổ ố ổ ồ
c bóp thành t di n, có n p cũng t l n đeo vào làm hai quai xách. M t bình đ ng dáng c hành đ ớ ủ ộ ồ ượ ứ ệ ắ ứ ệ ắ di n, trên m i m t di n n p ỗ ệ ặ
đúc n i 4 thu quái (d ng macara). Thân bình có đúc n i hai m t thú có móc đ ng ặ ạ ổ ổ ồ ỷ ở ồ mũi. Nói chung hình dáng c a đ nh, bình đ ng ủ ỉ
phong phú khác nhau, đ c bi t m t bình đ ng trang trí cao 55,5cm là s giao thoa văn hoá T n Hán - Đông S n b ng nh ng hình ặ ệ ự ữ ầ ằ ộ ồ ơ
h c tam giác, d u h i xoáy tâm, k t h p v i trang trí hình khu t khúc v i đ c đi m ho ti t t m d y đ c. Bình có 4 quai trên ế ợ ớ ặ ạ ế ỉ ỉ ầ ể ấ ặ ấ ọ ỏ ớ ở
ph n vai g n c bình. M t đèn đ ng r t đ p, sang tr ng dùng trong cung đình g m ba b ph n: chân đèn m t đĩa hình vành khăn ấ ẹ ậ ầ ầ ổ ộ ồ ọ ồ ộ ộ
có 3 chân đúc n i trang trí m t linh thú. Thân đèn g m: đĩa đ ng d u, đ t l t trong đĩa chân đèn, hình ba con r n, t ặ ọ ự ầ ặ ổ ồ ắ ừ ố ba phía u n
ấ cong ng ng cao đ u ng m m t vành ng c làm b , bao l y m t ng ng c hình tr có chân sâu xu ng đĩa đ ng d u. Ki u đèn r t ộ ố ụ ự ể ệ ấ ầ ẩ ầ ậ ộ ọ ọ ố
đ c đáo, đã tìm th y Vi t Nam t ng t gi a là hình t , ng ng b o tàng Guimet Paris. Các lo i h p h ấ ở ệ ộ ươ ự ở ữ ượ ườ i, hi n l u gi ệ ư ữ ở ả ạ ộ ươ ng
(đ t tr m), trang trí hình h c, các lo i lò n ố ầ ạ ọ ướ ng th t v.v. ị
i nh y múa hóa trang, c m khèn, đánh M t tr ng đ ng l n lo i I tìm th y trong m , trên m t tr ng ch m kh c trang trí hình ng ộ ộ ố ặ ố ạ ắ ạ ấ ồ ớ ườ ẩ ầ
c minh ho lên b n d p phóng to tr ng bày. Theo PGS TS Nguy n Đ B o, tr ng đ ng này l c l c, giã g o, kho thóc.v.v... đã đ ụ ạ ạ ượ ỗ ả ư ễ ả ậ ạ ố ồ
hoa văn trang trí gi ng tr ng đ ng Ng c Lũ Hà Nam khi ông đ n nghiên c u m Tri u Mu i ố ố ồ ọ ở ộ ở ứ ế ệ ộ ồ Qu ng Châu 1998. Th p đ ng ả ạ
Đông S n cũng r t đ p, có nhi u ki u dáng, ch m kh c khác nhau, dùng trong nhi u công năng. Nhi u h a ti ắ ấ ẹ ề ề ề ể ạ ơ ọ ế ứ t hình h c ph c ọ
c trang trí m thu t đ ng c p cao, ph c v cung đình, nhà vua. Nh ng di v t này có m t giá tr l ch s đ c bi h p đ ợ ượ ậ ở ẳ ử ặ ị ị ụ ữ ụ ậ ấ ộ ỹ ệ ồ ủ t, đ c a
vua Vi t. S l ệ ố ượ ệ ng th p g m 9 th p hình th c m thu t khác nhau. Có lo i đ đ ng mi ng loe không có n p, có lo i th p mi ng ạ ồ ự ứ ệ ậ ắ ạ ạ ạ ạ ồ ỹ
khum có n p và quai xách. V trang trí có lo i đ n gi n hình k hà, hình xo n, hình ch S. Đ c bi t trên m t chi c th p đ ng cao ạ ơ ữ ề ả ắ ặ ắ ỷ ệ ế ạ ộ ồ
40,7cm đ c ch m c u kỳ ph c t p nh tr ng đ ng và gi ng t ng t ượ ứ ạ ư ố ạ ầ ồ ố ươ ự ạ th p H p Minh ợ ở Yên Bái, cũng nh gi ng th p Barbier – ư ố ạ
Mueller Thu Sĩ nh đã nói trên. Trang trí th p nh sau: Th p có n p đ y, g mi ng th p cao lõm và phía trong. Phía d ở ư ỵ ở ư ệ ạ ắ ậ ạ ạ ờ ướ i
mi ng th p m t d i băng trang trí 5 d i trang trí gi a l n nh t hình v hình h c kép ch S hai d i phía trên và d i hình tam giác ộ ả ệ ạ ả ở ữ ớ ữ ẽ ấ ả ọ ướ
m nh cao n i, ph n tam giác âm n i ch m tròn, d i băng trên cùng là ch m tròn n i. Ph n thân th p m t băng trang trí hình 4 con ấ ầ ạ ả ầ ấ ả ổ ổ ổ ộ
thuy n t ng đôi m t bao quanh vòng th p có đ cao kho ng 13cm. Hình v di n t ạ ẽ ễ ả ừ ề ừ ầ t ng đôi thuy n m t n i nhau. Phía đ u ộ ố ề ả ộ ộ
i hoá trang mũ lông chim m c váy đang lái thuy n. Ti p theo thuy n có chim bay chào đón, đ u thuy n c m c , ti p đ n m t ng ầ ờ ế ế ề ề ắ ộ ườ ề ế ặ
m t ch huy đ ng trên chòi cao (b c ch huy có trang trí vòng tròn đ ng tâm), m t tay c m cung, tay c m tên. Ti p đ n m t ng ứ ụ ế ế ầ ầ ộ ồ ộ ộ ỉ ỉ ườ i
đ i mũ lông trĩ, lông công dáng đi u đang “tra t n” tay đang n m tóc, ti p m t ng ế ệ ắ ấ ộ ộ ườ i gh gõ nh p, m t chi n binh c m lao và cung, ế ế ầ ộ ị
trang ph c mũ, váy lông chim đ ng g n mũi thuy n cong cao v i c t c , bên c nh có con gà tr ng đ u. Trang trí m n thuy n có ớ ộ ờ ụ ứ ề ề ạ ậ ạ ầ ố
i thuy n hình rùa ngóc hai ngôi sao 5, 6 cánh, các d i băng có ch m tròn đ ng tâm, g n đ u thuy n có 4 tr ng đ ng. Hình v d ồ ẽ ướ ề ầ ầ ả ấ ố ồ ề
đ u trên bánh lái, phía d i có hình cá s ng vây dài, đ u mũi thuy n hình cá. N i ti p thuy n th hai xen gi a hai thuy n hình con ầ ướ ố ế ứ ữ ề ề ề ầ ố
chim tr ng bay đ ng phía d i con chim mái đ ng trên l ng rùa. Hình v thuy n có 1 ng i lái c m bánh lái, ti p đ n 1 ng ứ ố ướ ư ứ ẽ ề ườ ế ế ầ ườ ồ i ng i
trên b c cao c m cung tên đ i mũ có ba lông chim, 1 võ sĩ đang tra t n, m t ng i gõ nh p, m t ng ụ ấ ầ ộ ộ ườ ộ ị ườ ầ ề i c m cung tên, đ u thuy n ầ
không có gà, trang trí đ n gi n, k c m n thuy n. Ti p đ n đôi thuy n sau trang trí và s ng ng t ể ả ạ ế ế ề ề ả ơ ố i t ườ ươ ự ầ thuy n đ u tiên, đ u ầ ề
thuy n đ u có gà đ u. Đ c bi thuy n th nh t t p hai, m t chi n binh tay c m rìu l i xéo, m t tay c m đ u ng i. Toàn b ề ề ậ ặ t ệ ở ấ ố ứ ế ề ầ ộ ưỡ ầ ầ ộ ườ ộ
hai đôi thuy n này hình trang trí quen thu c trong các tr ng đ ng, th p đ ng đã tìm th y Vi t Nam. N p th p trang trí ngôi sao ấ ở ệ ề ạ ộ ố ồ ồ ắ ạ
to 14 cánh, n p h i cong hình nón. Th p đây là đ c l u gi trong m c a Văn Đ Tri u Mu i, đ ng đúc âm d ạ ở ả ắ ơ ượ ư ữ ộ ủ ế ệ ộ ườ ươ ẽ ng, nét v rõ
ràng ch ng t k thu t r t cao, còn óng màu đ ng. Các hình trang trí đ ng nét, phân m ng b c c ch t ch , hình gi ng nhau v ứ ỏ ỹ ậ ấ ồ ườ ố ụ ẽ ả ặ ố ề
đ ng tác nh ng cách di n t m thu t khác nhau v đ to nh , cao th p trong m t b c c sinh đ ng. Nh ng nghiên c u di n t ễ ả ỹ ộ ố ụ ề ộ ễ ả ữ ứ ư ấ ậ ộ ỏ ộ
đ ượ ố c quan sát trên th p và trên m t b n d p in, m t b n v đ ho trong hai quy n sách: Báo cáo kh o c đi n dã Trung Qu c ạ ộ ả ộ ả ổ ề ẽ ồ ể ả ạ ậ
(t p th ng), Nhà xu t b n Văn hoá B c Kinh, năm 1991 và sách M ông vua Nam Vi t th i Tây Hán, B o tàng l ch s Qu c gia - ậ ượ ấ ả ắ ộ ệ ử ả ố ờ ị
Đài Loan, 1998. Đây là chi c th p đ c nhi u nhà s h c, kh o c , m thu t quan tâm, n ng 11kg500 có hai chi c gi ng nhau. ế ạ ượ ử ọ ế ề ả ậ ặ ổ ố ỹ
M t chi c tìm th y Vi t Nam. Th p trang trí đ nh cao v m thu t th i Hùng V ng. M t th p đ ng n a l n h n cao 50cm phình ấ ở ệ ế ộ ề ỹ ữ ớ ươ ậ ạ ạ ờ ộ ồ ơ ỉ
b ng 46,5cm mi ng 45,5cm trang trí t ng zích ụ ệ ừ trên mi ng xu ng đáy g m 3 d i băng l n, hoa văn trang trí hình h c, tam giác, đ ớ ệ ả ố ồ ọ ườ
ng nhi u th p đ ng, nhi u đ nh đ ng, các đ z c ch S, vòng tròn đ ng tâm là nh ng đ c đi m tuy t đ i Đông S n. V i s l ắ ớ ố ượ ệ ố ữ ữ ể ặ ồ ơ ề ề ạ ồ ồ ỉ ồ
dùng đ ng mu i, bình bát, khuy áo, lò n ng, chuông đ ng v.v... là s n i ti p phát tri n t t là ồ ộ ướ ự ố ế ể ừ ồ Hùng V ng đ n Âu L c, Nam Vi ế ươ ạ ệ
đ nh cao, may m n còn l u gi c đ có th nghiên c u, tìm hi u t ng t n, nhi u lo i hình trong m t ngôi m trên hai ngàn ư ắ ỉ đ ữ ượ ể ượ ứ ể ể ề ậ ạ ộ ộ
năm tr c, gi ướ ả i to nhi u nghi v n, n s trong l ch s . ử ấ ẩ ề ả ố ị
G ng đ ng - Chuông đ ng (nh c khí): G ng đ ng là lo i đ c bi ạ ạ ặ ươ ươ ồ ồ ồ ệ ấ t trên m t ch c cái nhi u lo i to nh khác nhau. Lo i to nh t ụ ề ạ ạ ộ ỏ
đ ng đánh bóng nh n đ soi, v ườ ng kính 28,5cm g m có 3 khoen đ ng còn bu c các d i l a. C u t o g ồ ấ ạ ả ụ ồ ộ ươ ng có hai l p, m t g ớ ặ ươ ể ẵ ỏ
m t sau có pha thi c cho m m đ d trang trí khi đúc. K ngh đúc đ ng n i ti ng c a vùng Lĩnh Nam ng i Vi ổ ế ể ễ ủ ệ ế ề ặ ồ ỹ ườ ệ ặ t. Trang trí m t
ng có nhi u d ng: có lo i hoa văn tròn, có lo i hình h c, có lo i ch [ ] (núi) ch y chéo đ u đ c trang trí n i, chìm. sau c a g ủ ươ ữ ề ề ạ ạ ạ ạ ạ ọ ượ ổ
t có m t hình v ng i m c trang ph c áo tay r ng g m m t t p ph n 6 ng i (3 ng i đ ng c nh nhau, m t ng i phía Đ c bi ặ ệ ẽ ộ ườ ụ ữ ộ ố ụ ặ ộ ồ ườ ườ ứ ạ ộ ườ
tr c, hai ng i có 3 ng ướ ườ ứ i đ ng sau cùng đ ng xem 2 võ sĩ c m khiên đ u ki m). Phía đ i di n l ầ ệ ạ ứ ế ấ ố ườ ứ ứ i đ ng li n nhau cũng đ ng ề
xem, có m t ng i búi tóc cao, còn t i chân có đi m hoa văn. N a vòng g ng phía sau còn v 1 ng ộ ườ ấ ả ề t c đ u ch i tóc, phía d ả ướ ử ể ươ ẽ ườ i
i cách quãng ra, t ng s là 14 ng và m t t p 2 ng ộ ố ườ ổ ố i. ườ
Hình nét ng c kh c r t nét và lõm xu ng. Hình trang trí trang ph c ph n quý t c trên g ng là r t hi m th y, xiêm dài i đ ườ ượ ắ ấ ụ ữ ụ ố ộ ươ ế ấ ấ
quét đ t. Đi u này cung c p thông tin quý giá v trang ph c các phu nhân quý t c n c ta tr c đây h n hai ngàn năm. c ta ụ ề ề ấ ấ ộ ướ ướ ơ n ở ướ
cũng phát hi n nhi u g ng đ ng trang trí t ng t . ệ ề ươ ồ ươ ự
Theo Nguy n Vi t, kh o c h c Vi t Nam đã khai qu t đ ng đ ng ghi rõ minh văn “Tri u th tác kính”, “Lý th tác ễ ệ ổ ọ ả ệ ậ ượ c nh ng g ữ ươ ệ ồ ị ị
kính”. H Tri u là m t dòng h quý t c ộ n ộ ở ướ ệ ọ ọ ệ c ta đã t ng nhi u l n ch ng Hán: Tri u Đà, th i B c thu c Tri u qu c Đ t và Tri u ờ ắ ề ầ ừ ệ ệ ạ ố ộ ố
Th Trinh (Tri u u) vào th k II và Tri u Quang Ph c th k VI. Kính đ c ch t o Vi t Nam. ệ ẩ ế ỷ ế ỷ ụ ệ ị ượ ế ạ ở ệ
Các lo i nh c khí chuông đ ng, thanh đ ng ạ ạ ồ ồ
Trong m Văn đ Tri u Mu i có m t qu chuông nh r t đ c bi ỏ ấ ặ ế ệ ả ộ ộ ộ ệ ể t hình già n a bán c u, c u t o hình khía múi kh (có th là ấ ạ ử ế ầ
chuông t ng riêng c a phu nhân). Ngoài ra còn b n lo i chuông c đ i khác nhau. ổ ạ ụ ủ ạ ố
ả - B Dũng chung 5 cái, cái cao nh t 49cm cái th p nh t 38cm có trang trí ba d i băng ch nh t trong có 3 ch m tròn n i. Ba d i ữ ấ ả ậ ấ ấ ấ ộ ổ
băng chi m già n a thân chuông, mi ng d ử ế ệ ướ ặ i khoét lõm nhi u hình ô van. Cán chuông đ c phía trên hình con ti n ba kh c, m t ề ệ ặ ấ
chuông có t ng h (phong cách Hán). ượ ổ
- B N u chung 14 cái trang trí t ng t dũng chung nh ng m t tr c không có t ng h , quai chuông đúc hình ch U úp ng ộ ữ ươ ự ặ ướ ư ượ ữ ổ ượ c
nên có rãnh gi a đ treo chuông. N u chung là s n ph m Nam Vi t, cái cao nh t 24,2cm, cái nh nh t cao 11,4cm. ở ữ ữ ể ả ẩ ệ ấ ấ ỏ
treo. - B thanh đ ng 14 cái là nh ng thanh d t hình ch V có l ữ ữ ẹ ộ ồ ỗ
- M t câu điêu dáng cao có ch I n i cao kho ng g n 90cm thân h p trang trí v y cá, mi ng lõm sâu, cán chuông đ c chia hai ữ ẹ ệ ẩ ặ ả ầ ộ ổ
kh c, đo n ng n ghép chuông ch m v y cá, có con l n n i g bao quanh. Đo n trên dài nh d n vu t c nh bát giác, đ nh cán ấ ạ ắ ạ ẩ ươ ổ ồ ố ạ ỏ ầ ạ ỉ
chuông có hình tròn vành khăn t o l th ng đ treo, cán này dài kho ng 35cm. Dàn chuông nh c khí cung đình này bi u hi n cho ạ ỗ ủ ể ể ệ ả ạ
t đã s d ng nghi l r t cao và ph c t p. Th i Lý c ta khi vua ra tri u ho c bãi tri u cũng s chúng ta th y tri u đình Nam Vi ề ấ ệ ử ụ ễ ấ ứ ạ ờ n ở ướ ề ề ặ ử
d ng hai lo i chuông đánh 108 ti ng t ng t Nam Vi t. ụ ế ạ ươ ự ệ
- M t b câu d c có phong cách Nam Vi t. Cái ộ ộ ượ c 8 cái có kh c “Văn đ C u niên” là đ đúc khi vua tr vì năm th 9. B câu d ồ ế ử ứ ắ ộ ị ượ ệ
ấ cao nh t 24cm, nh nh t 11cm (ký hi u B96). Ngoài ra còn nhi u lo i nh chân đèn cao, đ minh khí... Trong m Tri u Mu i có r t ư ề ệ ệ ạ ấ ấ ộ ỏ ồ ộ
nhi u đ ng c, nh ng có 130 món đ ng c là hàng th ng ph m trang s c quý giá nh : Ng c giác bôi là m t kh i ng c đ c mài ư ề ồ ọ ồ ọ ượ ứ ư ẩ ọ ộ ố ọ ượ
rũa hình s ng tê, kh c nét chau chu t dùng đ u ng r ể ố ừ ắ ộ ượ ọ u. M t kh i ng c t c r ng, m t nghiêng, m t tr c di n m u bích ng c ọ ạ ỗ ộ ự ệ ầ ộ ố ộ
nh t đi m ánh vàng trong là m t tuy t ph m dài 18,9cm cao 6,2cm, d y 2,5cm. Ng c giác bôi đ ể ệ ầ ạ ẩ ộ ọ ượ ơ ặ c tìm th y trong đ a cung n i đ t ấ ị
ng kính nh nh t 6,7cm. Chi c ly ng c này t o dáng hình tù và này đ c ch tác r t công phu, ý quan tài Văn đ dài 18,4cm, đ ế ườ ế ạ ấ ỏ ọ ượ ế ấ
c làm t c tách ra ch m bong ph n cu i t o cho m t phong t ưở ng “hoang dã” c a cung đình đ ủ ượ ừ ộ m t kh i ng c trong m đ ọ ờ ượ ố ạ ở ố ạ ầ ọ
cách đ c đáo nh đ dùng đeo c a m t tù tr ng mi n núi. Ng c giác bôi đ c các chuyên gia đánh giá là “duy nh t”, “không có ư ồ ủ ộ ộ ưở ề ọ ượ ấ
t Nam cũng nh trên toàn cõi th i T n Hán và sau này. M t âu ng c màu vàng đ ng trong m , cao 7,7cm ch cái th hai” ứ Vi ở ệ ờ ầ ư ộ ọ ồ ờ ỗ
ố phình r ng nh t 9,8cm hình ô van, ph n n p đ nh có m t khoen vòng tròn ch m v n th ng chui qua núm n p. Đây là m t kh i ừ ạ ặ ắ ấ ầ ắ ộ ộ ộ ỉ
ng c nguyên đ c t a d n tách ra, vòng tròn chuy n đ ng t nhiên nh c m, trang trí là nh ng hình khu t khúc, d u h i có phong ọ ượ ỉ ể ầ ộ ự ư ầ ữ ấ ấ ỏ
cách Hán Vi t. Đ trang s c ng c có lu n dây đeo r t phong phú ki u dáng và ng i đeo có th s p đ t thay đ i khi xâu dây đeo. ệ ứ ể ấ ồ ọ ồ ườ ể ắ ặ ổ
ng ng c vũ n dáng múa, r t m l đ đeo l di n gi a ng c ng Trong nh ng mi ng ng c trang trí này có hai t ọ ữ ế ượ ỹ ệ ể ữ ấ ọ ộ ệ ở ữ ự ườ ộ i khi đeo. M t
ng ng c vũ n dáng múa quỳ, m t tay đ a sau hông, 1 tay sau gáy tóc búi l ch, áo chéo v t th t l ng to b n, dáng ng i cong t ượ ắ ư ữ ư ệ ạ ả ọ ộ ườ
mông, ưỡ n ng c chuy n đ ng, nét m t h i thô, m t m to, tóc r ngôi không cài trâm. Có m t pho t ở ặ ơ ự ẽ ể ắ ộ ộ ượ ả ng đ c đáo trông đ n gi n ộ ơ
t Nam trong b váy áo hoa văn đi m đ n gi n g u xiêm và tay áo. T và r t Vi ấ ệ ả ở ấ ể ộ ơ ượ ứ ng cao 3,5cm m u ng c vàng đ ng. Nh ng b c ữ ầ ọ ồ
t ượ ệ ng ng c và đ trang s c có các hình vũ n có các ki u áo, xiêm, đ u tóc khác nhau đã cung c p nh ng giá tr thông tin tuy t ữ ứ ữ ể ầ ấ ọ ồ ị
t nh ng th k tr c công nguyên. M t đ i ng c bích hình tròn đ ng kính 33,4cm là đ ng c tinh đ i v trang ph c cung đình Vi ụ ố ề ệ ế ỷ ướ ữ ộ ạ ọ ườ ọ ồ
c đ t liên k t trên đ u c a m t ti lũ ng c y c a vua Tri u Mu i. M t h p ng c hình tr cao 14cm đ di u v ch m kh c, đ ạ ệ ề ắ ượ ộ ộ ủ ụ ủ ệ ế ặ ầ ộ ọ ộ ọ ườ ng
kính 8,6cm. M t c c ng c có n p cao 16cm, có b c nh ng thanh đ ng m vàng có hình ph ng n p. M t s m nh ng c đ đeo ộ ố ữ ạ ắ ọ ọ ồ ượ ở ắ ộ ố ả ể ọ
c vì và d t ki m khi n i v i th t l ng. Có 47 đ ng c đ t ắ ư ố ớ ặ ở ị đ a cung quanh quan tài Tri u Mu i còn ngoài ra không th k h t đ ộ ể ể ế ượ ệ ế ắ ồ ọ
i đã k trên, không nh c l i. s phong phú c a các đ ng c. B ng c y g m 2291 mi ng k t l ự ế ạ ủ ế ồ ọ ộ ọ ồ ể ở ắ ạ
Các lo i đ g m s trong m Tri u Mu i: ạ ồ ồ ứ ệ ộ ộ
Ng i ta đã tìm th y 371 món đ g m s g m nhi u th lo i g m th p g m, hũ g m, âu g m, ang g m, ph n l n đ u có n p. Hũ ườ ể ạ ồ ầ ớ ứ ồ ồ ố ề ề ạ ấ ắ ố ố ố ố
g m không men cao nh t 53cm mi ng 28cm thân r ng nh t 46,5cm, có r t nhi u lo i g m sành già l a m u tím s m, ba chân cao ạ ố ử ề ệ ấ ấ ầ ẫ ấ ố ộ
n p đ y mi ng hoa văn v n th ng, có v u, nhi u ang có n p, có chân ch ra, th p, m u vàng đ ng, nhi u ang có n p đ y không ừ ẽ ề ệ ề ắ ấ ầ ắ ậ ắ ậ ặ ấ ồ
ng sóng, hình h c, ch m tròn chéo ki u Đông S n. chân (đ đ ng th c ăn) có nhi u m u khác nhau, hoa văn có nhi u lo i đ ầ ồ ự ạ ườ ứ ề ề ể ấ ơ ọ
Th t l ng và g m vóc trong m Tri u Mu i ộ ắ ư ệ ấ ộ
Có 7 b . Đai l ng dài 18,4cm hình cong có g n ng c quý. Th t l ng đ ắ ư ư ắ ộ ọ ượ ế c ch tác v i k thu t tinh x o, ch c đ g n, đeo n ki m, ả ớ ỹ ể ắ ế ậ ắ ấ
túi h ng li u. Đ u khoá th t l ng có nhi u lo i móc khác nhau hình t ươ ắ ư ệ ề ầ ạ ượ ạ ng đ u r ng, đ u rùa, đ u r n, đ u nh n... nh ng d ng ầ ắ ầ ồ ữ ầ ầ ạ
đai l ng này t ng t nh đã tìm th y Vi ư ươ ự ấ ở ệ ư ỹ t Nam v hình th c nh ng cao c p h n là đ nh ng c, m vàng, ch m kh c tinh m . ứ ư ề ấ ạ ạ ắ ơ ọ ỉ
Các lo i v i l a, g m vóc trong m Tri u Mu i r t phong phú v ch ng lo i, nhi u v s l ng đ c x p riêng căn phòng phía ạ ả ụ ề ố ượ ộ ấ ủ ề ề ệ ạ ấ ộ ượ ế ở
l a này khi xu t th (r i kh i đ t) đ u b m n nát thành b i có đ tây. Trong phòng này còn có đ thêu, the m ng... Nh ng lo i t ồ ạ ơ ụ ỏ ấ ổ ờ ị ủ ữ ụ ề ấ ỏ ộ
dày t i 2,30cm c tính kho ng 100 x p v i ch ng lên nhau kho ng 700 l p. Nhi u đ tuỳ táng cũng đ c qu n v i. Trong m còn ớ ướ ề ả ả ấ ả ồ ớ ồ ượ ấ ả ộ
có 5 chi c ngà voi, chi c l n nh t dài 126cm đ c đ t ch ng lên nhau cao 57cm nh v y đ ế ớ ế ấ ượ ư ậ ặ ồ ườ ng kính c a m i chi c ngà voi ỗ ủ ế
kho ng 12cm. Ngà voi là đ c s n c a n c ta (Giao Châu), đ n đ u th k XX v n còn đôi c p ngà dài 130cm đ ủ ả ặ ả ướ ế ỷ ế ầ ẫ ặ c t ượ ướ ả ng B y
mi n Nam, hi n nay đ B o tàng L ch s . Ngoài ra còn nhi u đ dùng b ng ngà, s l Vi n tr ng bày ư ễ ở ể ở ả ố ượ ử ề ề ệ ằ ồ ị ộ ng ng c trai t ng c ng ọ ổ
n ng 4117grams, đ ng kính t 0,4cm đ n 1,1cm. Đ c bi t ng ặ ườ ừ ế ặ ệ ườ ả i ta còn tìm th y n đ ng, m t to, m t nh dùng đ in hoa lên v i ấ ấ ể ồ ộ ộ ỏ
c in đánh d u tr c. Hai m u này l a làm m u thêu. Th thêu dùng m u in lên đ hoa văn kh p đúng v trí và b ng nhau đ ụ ể ằ ẫ ẫ ợ ớ ị ượ ấ ướ ẫ
ng i ta đã phát hi n ng Sa trong ngôi m Mã V ng đôi n i ti ng. Trong m t h p b c hình tr cao 12cm đ trong quan ườ Tr ệ ở ườ ộ ở ộ ộ ổ ế ươ ụ ể ạ
tài n ng 572,6gr, ch a 10 h p con đ ng các viên thu c có ngu n g c t n c Ba T c đ i t 550 TCN đ n 330 TCN đây là các ố ừ ướ ứ ự ặ ộ ố ồ ư ổ ạ ừ ế
lo i thu c đ c coi là linh đan do ng R p bào ch . Ngoài ra còn m t s đ b c, ch m kh c có phong cách Tây á ch ng t ạ ố ượ i ườ ả ậ ộ ố ồ ạ ứ ế ạ ắ ỏ
Nam Vi t có giao th ng buôn bán v i nhi u v ng qu c vùng Ba T . Ng i ta đã không quên chôn theo c h p đ ng m c nho ệ ươ ề ớ ươ ư ố ườ ả ộ ự ự
i ghi chép. đ khi vua v bên kia th gi ề ế ớ ể
M t vài suy nghĩ ộ ở lăng m Văn đ . ế ộ
Lăng m Tri u Mu i ng u nhiên phát hi n là vua Nam Vi t th hai, sau h n hai ngàn năm, là m t d u m c l ch s vô cùng quan ệ ệ ẫ ộ ộ ệ ộ ấ ố ị ứ ử ơ
c cho là truy n thuy t đã b hoá gi i. Nh ng s ki n l ch s , n n văn minh k thu t, ngh tr ng. Nhi u s vi c còn m h , đ ự ệ ơ ồ ượ ề ọ ế ề ị ả ự ệ ị ử ề ữ ậ ỹ ệ
thu t nh đ s t thép, áo giáp, chi n xa, t ng ng c, ki n trúc v.v... đã không còn n i m t ch nào ghi chép còn l ư ồ ắ ế ậ ượ ữ ế ọ ổ ộ ạ i. T t c l ch s ấ ả ị ử
n c Vi i truy n ngôn. Đ n th k IV th i B c Ngu , còn g i là h u Ngu , l ch đ o nguyên m i vi t đ c vài dòng ít ướ ệ t ch còn l ỉ ạ ờ ắ ế ỷ ớ ế ượ ỵ ị ề ế ậ ạ ọ ỵ ỏ i
Tr ng Thu trong tác ph m Thu kinh chú s . S vi c đ c vi v An D ng V ng và Tri u Vũ Đ , chuy n M Châu v i thái t ề ươ ươ ệ ế ệ ớ ỵ ử ọ ớ ự ệ ẩ ỷ ỷ ượ ế t
l i s m nh t l i sau 7 th k . N c ta sau 10 th k b đô h t i th k XIII nhà s h c Lê Văn H u m i vi i nh ng th i kỳ l ch ạ ớ ấ ạ ế ỷ ướ ế ỷ ị ộ ớ ử ọ ế ỷ ư ớ t l ế ạ ữ ờ ị
ế s này (1272). Sách cũng không còn, b nhà Minh thu đ t, hu ho i h t. Ngày nay phát hi n nh ng di v t trong m Tri u Văn Đ là ử ạ ế ữ ệ ệ ậ ố ộ ỷ ị
nh ng b ng ch ng văn hoá l ch s v t th , c a m t v ng tri u Nam Vi ể ủ ử ậ ộ ươ ữ ứ ằ ị ề t c đ i. ệ ổ ạ
Nh ng di v t kh o c ph n ánh rõ nét trình đ văn minh t ữ ậ ả ả ổ ộ ừ ớ sinh ho t đ n nghi ch , âm nh c, trang ph c, khi nhà vua còn s ng v i ạ ế ụ ế ạ ố
các hoàng h u cung phi và nh ng ng ữ ậ ườ ầ ư i h u. Ngôi m đã cung c p nhi u thông tin quý giá v m t th i phát tri n m i m t, giao l u ề ộ ề ể ấ ặ ộ ờ ọ
R p xa xôi, quan h văn hoá, ngo i giao đ c l p v i nhà Hán. Tr i qua 5 đ i t Tri u Vũ Đ , Văn Đ , Minh V ng, ái V ng, v i ớ ả ậ ộ ậ ờ ừ ệ ả ạ ớ ươ ươ ệ ế ế
Thu t D ng V ng. T năm 207 đ n 112 tr c công nguyên, phát tri n kéo dài 95 năm, cho đ n khi b nhà Hán tiêu di t, xoá ậ ươ ươ ừ ế ướ ể ế ị ệ
ọ s ch m i d u tích. Sau h n hai ngàn năm do s ng u nhiên thành ph Qu ng Châu mu n xây m t khách s n 6 t ng nên b t ng n ạ ọ ấ ự ả ạ ầ ẫ ạ ơ ố ố ộ
núi T ng C ng m i phát hi n ra. Nh ng di v t trong m Nam Vi t còn có m t s l ng nh đ Hán, đ Ba T , cho chúng ta ươ ươ ữ ệ ậ ớ ộ ệ ộ ố ượ ỏ ồ ư ồ
th y có s giao thoa m thu t Vi c ự ấ ậ ỹ ệ t Hán, trang s c đ ng c và đ g m. M t s hoa văn, ch t li u g m do kh o c tìm đ ộ ố ấ ệ ồ ố ứ ả ồ ọ ố ổ ượ ở ướ c n
ta đ c cho là Hán, t ngôi m Văn Đ đã cho th y đây chính là g m Vi ượ ừ ế ấ ộ ố t ệ ở ắ vùng Lĩnh Nam và Thanh Hoá. Nh ng b áo giáp s t ữ ộ
i b ng hình qu trám, c vuông r ng, bao vòng thân phù h p v i khí h u ng i Vi v y cá có trang trí n a phía d ẩ ử ướ ụ ậ ả ổ ộ ợ ớ ườ ệ ẩ t nóng m.
Cách trang trí t m bình phong có t ng linh thú, t ng chim trĩ c m lông công, lông chim trĩ to dài, trang ph c các ấ ượ ượ ng l c sĩ, t ự ượ ụ ắ ả
ng vũ n có m t phong cách riêng c a ng i Vi t Văn đ cho chúng ta m t nh n th c m i, có c s đ t ượ ữ ủ ộ ườ ệ t. Lăng m Nam Vi ộ ệ ơ ở ể ứ ế ậ ộ ớ
t trong ngh thu t đ đ ng, vũ khí, g m s , t ng đ ng v th i gian mà tr kh o c u. Ta có c s so sánh s khác bi ơ ở ứ ự ả ệ ậ ồ ồ ứ ươ ệ ố ươ ề ờ ướ c đ y ch ấ ỉ
suy đoán ho c nh n đ nh sai, t t c đ u quy là Hán. Trung Qu c phát hi n năm 1996 chi c n c a vua Đi n Vi t (Vân Nam) có ặ ậ ị ấ ả ề ế ấ ủ ệ ề ố ệ
dòng ch “Đi n V ng chi n” do nhà Hán ban cho năm 109 TCN, có quy cách 2,4cmx2,4cm là lo i n c a các phiên v ng do ạ ấ ươ ủ ữ ề ấ ươ
nhà Hán ban cho có núm n hình con kỳ lân. Ng ấ c l ượ ạ ơ i cùng th i gian này, n vàng c a Văn đ Tri u Mu i có quy cách l n h n ủ ế ệ ấ ờ ộ ớ
ắ nhi u 3,1cm. Núm n hình r ng cu n ch S phong cách Đông S n, m t n kh c “Văn đ hành t ”. Kèm theo chi c n vàng kh c ơ ế ấ ặ ấ ữ ế ề ắ ấ ồ ố ỉ
hai ch “Thái t ” đoán là c a Tr ng Thu v n to h n n Đi n V ng, hình d ng cũng khác nhau, núm hình rùa vàng, có quy cách ươ ơ ấ ỷ ẫ ử ữ ủ ề ạ ọ
2,6cmx2,4cm.
T nh ng d n ch ng trên, chúng ta có th nh n đ nh r ng, t ch c quy ch tri u nghi có nhi u khác bi t và ừ ữ ứ ể ằ ẫ ậ ị ổ ế ề ứ ề ệ t Nam B c. Nam Vi ắ ệ
Tây Hán là hai n n văn hoá khác nhau, nh ng đã có s ti p bi n văn hoá giai đo n đ u trong bu i bình minh c a l ch s và m ự ế ư ế ề ở ủ ị ử ạ ầ ổ ỹ
thu t. Ngôi m phát hi n c th , làm tan bi n nhi u huy n tho i, có ý nghĩa l ch s , là c u n i, có c s v ng ch c, đi ng ơ ở ữ ụ ể ử ề ệ ế ề ạ ầ ắ ậ ộ ố ị ượ ạ c l i
quá kh th i gian nhà n c Âu L c, Văn Lang v i văn hoá Đông S n phát tri n c a thiên niên k tr c công nguyên. Đó là ý nghĩa ứ ờ ướ ỷ ướ ủ ể ạ ớ ơ
ng t i nghiên c u. l ch s to l n mà chúng ta h ị ử ớ ướ ớ ứ
