Kỷ yếu Hội nghị khoa học thủy sản lần 4: 343-351 Trường Đại học Cần Thơ
343
NGHIÊN CỨU KÍCH THÍCH SINH SẢN CÁ CHẠCH
LẤU (Mastacembelus armatus) BẰNG hCG (human
Chorionic Gonadotropin)
Nguyễn Văn Triều1 và Nguyễn Văn Kiểm1
ABSTRACT
The study on artificial propagation of zig-zag eel Mastacembelus armatus by
human Chorionic Gonadotropin (hCG) hormone was conducted from 03/2008
– 08/2008 at the Freshwater Hatchery, College of Aquaculture and Fisheries,
Can Tho University. Two experiments were randomly contributed with three
replicates for each. In the first experiment; the effect of injection times on
oocyte maturation and ovolution of zig-zag eel were tested with three different
treatments at 2, 3, and 4 injection times respectively. The effect of hCG’s
dosage on oocyte maturation and ovalution of zig-zag eel was also tested in the
second experiment. The gravid broodstocks were induced with the final
injected at different dosage 1000, 2000 and 3000 UI/kg female. The results
showed that 100 % of fishes were ovulated at total of three injection times. The
relative fecundity (21,189 ± 1,309 eggs/kg female) was higher significantly
(P<0.05) difference compared to other treatments. The three hormone
treatments led to similar result in term of ovalutions rate 100 %. The fecundity,
fertilization rate, and hatching rate were not significantly (P> 0.05) differences
between the all treatments.
Keywords: artificial propagation, Mastacembelus armatus, hCG, dosage of
hormone
Title: Study on induced breeding of zig-zag eel (Mastacembelus armatus) by
hCG (human Chorionic Gonadotropin)
TÓM TẮT
Nghiên cứu sinh sản nhân tạo cá chạch lấu bằng hCG (human Chorionic
Gonadotropin) được thực hiện từ tháng 3/2008 đến 8/2008 tại Trại cá thực
nghiệm, Khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ. Nghiên cứu gồm 2 thí
nghiệm được bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên với 3 lần lập lại. Thí nghiệm 1: Ảnh
hưởng của số lần tiêm hCG đến quá trình chín và rụng trứng cá chạch lấu gồm
3 nghiệm thức với số lần tiêm lần lượt là 2, 3 và 4 lần. Thí nghiệm 2: Ảnh
hưởng của nồng độ hCG khác nhau lên quá trình chín và rụng trứng cá chạch
lấu gồm 3 nghiệm thức với nồng độ tiêm ở liều quyết định lần lượt là 1000,
2000 và 3000 UI/kg cá cái. Theo dõi các chỉ tiêu: tỷ lệ cá đẻ (%), sức sinh sản
1 Khoa Thủy sản, Đại học Cần Thơ
Kỷ yếu Hội nghị khoa học thủy sản lần 4: 343-351 Trường Đại học Cần Thơ
344
(trứng/kg cá cái), tỷ lệ thụ tinh (%) và tỷ lệ nở (%). Kết quả nghiên cứu cho
thấy: Kích thích sinh sản cá chạch lấu bằng hCG với 3 lần tiêm cho tỷ lệ cá đẻ
100%, sức sinh sản thực tế đạt 21.189 ± 1.309 trứng/kg cá cái cao hơn có ý
nghĩa (P< 0,05) so với các nghiệm thức còn lại. Cá chạch lấu được tiêm 3 lần
với liều các quyết định là 1.000 UI/kg cá cái, 2.000 UI/kg cá cái và 3.000
UI/kg cá cái đều cho tỷ lệ cá rụng trứng là 100%, sức sinh sản, tỷ lệ thụ tinh và
tỷ lệ nở khác nhau không có ý nghĩa thống kê (P > 0,05).
Từ khóa: Sinh sản nhân tạo, Mastacembelus armatus, cá chạch lấu, hCG,
liều lượng kích thích tố
1 GIỚI THIỆU
Đồng bằng sông Cửu Long luôn khẳng định được vai trò của mình trong nền
kinh tế quốc dân. Với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, có thể nói đây
là vùng đất giàu tiềm năng để phát triển nghề nuôi thủy sản. Trong những loài
cá nuôi ở đây thì cá da trơn (cá tra, cá basa) là những đối tượng có giá trị kinh
tế cao và được nuôi phổ biến. Tuy nhiên, thời gian gần đây do gặp khó khăn về
vấn đề giá cả và thị trường mà người nuôi có xu hướng tìm kiếm những loài
nuôi mới có giá trị kinh tế cao và ổn định nhằm đa dạng hóa đối tượng nuôi.
Một trong những hướng nghiên cứu là phát triển kỹ thuật sản xuất giống các
loài cá nuôi bản địa có triển vọng về kinh tế. Cá chạch lấu (Mastacembelus
armatus) tuy chưa được biết nhiều nhưng theo đánh giá của những người dân
nuôi cá ở tỉnh Đồng Tháp thì loài cá này được coi là một trong những loài có
triển vọng phát triển. Cá chạch lấu có chất lượng thịt ngon, có thể chế biến
được nhiều món ăn nên rất được ưa chuộng, hiện giá bán bình quân khoảng
120.000-180.000 đồng/kg. Cá chạch lấu phân bố ở nước ngọt và lợ nhạt, kích
thước có thể đạt tới 91 cm (Sokheng, 1999), pH thích hợp là 6,5-7,5 (Riede,
2004). Thức ăn chủ yếu của cá là thức ăn tươi sống như cá, giáp xác, giun, côn
trùng sống đáy (Pethiyagoda, 1991; Rainboth, 1996). Cá thường sinh sản vào
tháng 4 đến tháng 6 hằng năm (Pathiyagoda,1991). Với những đặc tính trên thì
cá chạch lấu là đối tượng nuôi rất phù hợp với điều kiện ở ĐBSCL.
Hiện nay, người dân nuôi cá chạch lấu ở một số địa phương như Đồng Tháp,
An Giang đang gặp khó khăn trong việc tìm mua con giống có chất lượng tốt
để thả nuôi. Phần lớn con giống cá chạch lấu được khai thác và thu gom từ các
thủy vực trong tự nhiên với chất lượng và số lượng cá giống không đảm bảo.
Khi nuôi cá có tỷ lệ sống thấp, kích cỡ không đồng đều. Một yêu cầu cấp thiết
đặt ra là phải nghiên cứu sinh sản, nhằm tiến tới hoàn thiện quy trình sản xuất
giống cá chạch lấu. Từ đó, đề tài: “Nghiên cứu sinh sản nhân tạo cá chạch
lấu (Mastacembelus armatus) bằng hCG” được tiến hành. Mục tiêu của đề tài
nhằm tìm hiểu số lần và liều lượng tiêm kích thích tố hCG (human chorionic
gonadotropin) để kích thích sinh sản nhân cá chạch lấu đạt hiệu quả cao góp
phần hoàn chỉnh qui trình sản xuất giống nhân tạo cá chạch lấu.
Kỷ yếu Hội nghị khoa học thủy sản lần 4: 343-351 Trường Đại học Cần Thơ
345
2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu sinh sản nhân tạo cá chạch lấu bằng hCG được thực hiện từ tháng
3 năm 2008 đến tháng 9 năm 2008 tại Trại cá thực nghiệm – Khoa Thủy sản –
Đại học Cần Thơ. Cá chạch lấu bố mẹ có khối lượng 300-500 g/con được mua
từ Hồng Ngự - Đồng Tháp về nuôi vỗ trong lồng với diện tích (2 x 2 x 2,5 m)
đặt trong ao. Mật độ nuôi: 3 kg/m2. Thức ăn nuôi vỗ là cá tạp nước ngọt. Trước
khi cho cá ăn thức ăn được cắt nhỏ vừa cỡ miệng cá chạch lấu. Khẩu phần ăn là
5% trọng lượng thân/ngày, ngày cho ăn 1 lần. Trong quá trình nuôi vỗ, định kỳ
mỗi tháng kéo toàn bộ để kiểm tra sự thành thục sinh dục của cá.
2.1 Chọn cá chạch lấu cho sinh sản
Cá cái: Chọn cá cái khỏe mạnh, không bị xây xát, không bị thương tật có phần
bụng dưới to và mềm đều, da bụng mỏng, lỗ sinh dục to, màu hồng, có gai sinh
dục tròn và lỗ sinh dục hơi lồi ra (Hình 1). Kết hợp dùng que thăm trứng để lấy
trứng đo đường kính. Tuyến sinh dục của cá ở giai đoạn IV, đường kính tế bào
trứng 1,8 – 2,0 mm chiếm tỷ lệ > 60%. Trứng cá có hình tròn, đều cỡ, màu sắc
đồng đều và sáng.
Hình 1: Lỗ sinh dục cá cái Hình 2: Lỗ sinh dục cá đực
Cá đực: Chọn con đực thân thon dài, khỏe mạnh, không bị xây xát, không bị
thương tật có lỗ sinh dục tròn và lõm vào trong (Hình 2), dùng tay vuốt nhẹ
gần lỗ sinh dục cá thấy có sẹ màu trắng sữa chảy ra.
2.2 Bố trí thí nghiệm
Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của số lần tiêm liều dẫn bằng kích thích tố HCG đến
tỷ lệ rụng trứng, sức sinh sản, tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ nở của cá chạch lấu. Thí
nghiệm được bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên gồm ba nghiệm thức (NT) với số lần
tiêm liều dẫn khác nhau (NT 1.1: 1 lần, NT 1.2: 2 lần, NT 1.3: 3 lần), ba lần lặp
lại. Mỗi lần lặp lại trong mỗi nghiệm thức được tiêm với 3 cá cái (Bảng 1).
Kỷ yếu Hội nghị khoa học thủy sản lần 4: 343-351 Trường Đại học Cần Thơ
346
Bảng 1. Phân bố liều lượng hCG giữa các lần tiêm kích thích tố ở thí nghiệm 1
Nghiệm thức Lần Nồng độ (UI) Thời gian giữa các lần tiêm (giờ)
1 500
NT 1.1
(tiêm dẫn 1 lần) 2 2000 10
1 500
2 500 24
NT 1.2
(Tiêm dẫn 2 lần) 3 2000 10
1 500
2 500
3 500
24
NT 1.3
(Tiêm dẫn 3 lần)
4 2000 10
Ở liều quyết định, tất cả cá chạch lấu cái ở các nghiệm thức sẽ được tiêm kích
thích tố hCG với liều lượng là 2000 UI/kg cá cái. Cá chạch lấu đực được tiêm 1
lần bằng kích thích tố hCG với liều lượng bằng 1/3 liều quyết định của cá cái
và cùng thời điểm với tiêm liều quyết định của cá cái.
Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của nồng độ hCG khác nhau lên quá trình sinh sản
cá chạch lấu được thực hiện sau khi có kết quả ở thí nghiệm 1. Thí nghiệm 2
cũng được bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên với 3 nghiệm thức, lặp lại ba lần. Mỗi
nghiệm thức, một lần lặp lại tiêm 03 cá cái (Bảng 2).
Bảng 2. Liều lượng HCG kích thích sinh sản nhân tạo cá chạch lấu
Nghiệm thức Liều lượng hCG Số lần tiêm
NT 2.1 1000 Kết quả từ thí nghiệm 1
NT 2.2 2000 Kết quả từ thí nghiệm 1
NT 2.3 3000 Kết quả từ thí nghiệm 1
Cá chạch lấu đực chỉ tiêm 1 liều bằng 1/2 liều cá cái và cùng thời điểm với
tiêm liều quyết định của cá cái.
2.3 Thụ tinh nhân tạo cho trứng cá chạch lấu
Sau khi tiêm cá cái xong khoảng 3 – 5h tính từ lần tiêm cuối cùng có thể kiểm
tra sự rụng trứng của cá. Tiến hành vuốt nhẹ bụng cá cái ở gần lỗ sinh dục nếu
thấy trứng chảy ra thì trứng đã rụng. Tinh cá đực được tiến hành vuốt và bảo
quản tinh dịch trong nước muối sinh lí 9‰ rước khi vuốt trứng,.
Sau đó tiến hành vuốt trứng cá cái. Trước khi vuốt trứng cá, dùng khăn mềm
lau khô dụng cụ đựng trứng và thân cá. Vuốt nhẹ bụng cá cái theo hướng từ
đầu xuống bụng cá, đồng thời dùng thau hứng trứng. Sau khi vuốt trứng cá cái
Kỷ yếu Hội nghị khoa học thủy sản lần 4: 343-351 Trường Đại học Cần Thơ
347
xong, đổ dung dịch tinh dịch trực tiếp vào trứng và dùng lông gà khuấy đều, rồi
cho dung dịch thụ tinh (3 g muối + 4 g urê + 1 lít nước) vào khuấy đều khoảng
1-2 phút để trứng thụ tinh. Sau khi thụ tinh ta tiến hành rải trứng lên giá thể để
ấp bằng giá thể hoặc khử dính trứng bằng Tanin để ấp bằng bình weys.
2.4 Ấp trứng cá chạch lấu
Trứng cá chạch lấu sau khi thụ tinh sẽ được khử dính với dung dịch Tanin
1,5‰ (1,5 g + 1 lít nước). Đổ dung dịch Tanin vào ngập trứng và đảo đều
khoảng 2-4 giây, chắt bỏ dung dịch này và rửa lại bằng nước sạch 2-3 lần cho
tới khi trứng hết dính. Khi quá trình khử dính hoàn tất, tiến hành ấp trứng trong
bình Weys. Lưu lượng nước chảy qua bình ấp trứng trung bình 1,0-1,5 lít/1
phút.
2.5 Thu thập và xử lý số liệu
Thu các số liệu sinh sản của cá chạch lấu gồm: Tỷ lệ cá rụng trứng, thời gian
hiệu ứng, sức sinh sản. Trứng cá chạch lấu sau khi thụ tinh xong sẽ được cho
vào các khay nhựa (mỗi nghiệm thức với 1 lần lập lại sẽ được ấp trong 3 khai
nhựa) để theo dõi các số liệu sinh sản như: tỷ lệ thụ tinh, tỷ lệ nở. Số liệu được
tính toán giá trị trung bình, độ lệch chuẩn bằng cách sử dụng phần mềm Excel.
So sánh trung bình giữa các nghiệm thức dựa vào phân tích ANOVA một nhân
tố và phép thử Duncan.
3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1 Ảnh hưởng của số lần tiêm kích thích tố hCG lên quá trình sinh sản cá
chạch lấu
3.1.1 Biến động tỷ lệ đường kính trứng cá chạch lấu
Bảng 3 cho thấy, ở NT 1.1 trước khi tiêm liều thứ nhất tỷ lệ trứng có đường
kính ≥ 1,8 mm đạt 60%, trứng có đường kính <1,6 mm và từ 1,6 – 1,7 mm lần
lượt là 33,3% và 6,7%. Đến trước khi tiêm liều thứ hai (cách liều thứ nhất 10
giờ) thì thấy đường kính trứng có sự tăng rõ rệt. Tỷ lệ trứng có đường kính
≥1,8 mm đã đạt 66,3% do những trứng có đường kính 1,6-1,7 mm tăng kích
thước sau khi được tiêm kích thích tố. Tuy nhiên, với tỷ lệ trứng có đường kính
cực đại (≥1,8) đạt 66,3% vẫn chưa đạt đến tỷ lệ cần thiết để kích thích cá chạch
lấu rụng trứng. Theo Nguyễn Văn Kiểm (2004) để chọn cá đẻ tốt nhất thì tỷ lệ
tế bào trứng có kích thước cực đại chiếm 80%.
Ở NT 1.2 tỷ lệ trứng có đường kính ≥1,8 mm tăng đều qua ba lần tiêm, lần lượt
là 63,3%, 76,6% và 80%. Do ở NT 1.2 cá được tiêm 3 liều kích thích tố, lần 1
cách lần 2 là 24 giờ và lần 2 cách lần 3 là 10 giờ nên có đủ thời gian để những
trứng có đường kính nhỏ (1,6-1,7 mm) tăng đường kính lên ≥1,8 mm. Vì thế
trước khi tiêm liều thứ 3, tỷ lệ trứng có đường kính ≥1,8 đạt tương đối cao
(80%). Đây là tỷ lệ thích hợp để có thể kích thích cá chạch lấu rụng trứng.