Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu sinh kế bền vững của hộ nông dân nuôi trồng thủy sản vùng đầm phá tỉnh Thừa Thiên Huế

Luận án tập trung nghiên cứu sinh kế bền vững của hộ nông dân nuôi trồng thủy sản tại vùng đầm phá Thừa Thiên Huế. Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Thừa Thiên Huế, có tiềm năng lớn về nuôi trồng thủy sản, nhưng sự phát triển tự phát đã gây ra nhiều thách thức như ô nhiễm môi trường, dịch bệnh, thu nhập thấp và tác động của biến đổi khí hậu. Nghiên cứu này nhằm lấp đầy khoảng trống về lý luận và thực tiễn trong việc đánh giá và đề xuất giải pháp phát triển sinh kế bền vững cho các hộ nông dân tại khu vực đặc thù này.

Luận án này hướng đến các nhà nghiên cứu, học giả và sinh viên trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, quản lý tài nguyên và phát triển bền vững. Ngoài ra, các nhà hoạch định chính sách, cán bộ quản lý địa phương và các tổ chức phát triển ở các vùng ven biển, đặc biệt là tỉnh Thừa Thiên Huế, cũng là đối tượng quan trọng có thể tham khảo.

Luận án tiến sĩ này thực hiện nghiên cứu chuyên sâu về sinh kế bền vững của các hộ nông dân nuôi trồng thủy sản tại vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai, tỉnh Thừa Thiên Huế. Sử dụng phương pháp định lượng đa tiêu chí dựa trên khung phân tích sinh kế bền vững, luận án đã đánh giá hiện trạng và tính bền vững của sinh kế thông qua 28 chỉ số thuộc bốn nhóm yếu tố chính: kinh tế, xã hội, môi trường và thể chế chính sách. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, sinh kế của các hộ nông dân nơi đây tuy có sự cải thiện nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo vẫn còn cao, thu nhập bình quân đầu người thấp so với mặt bằng chung của tỉnh. Hoạt động nuôi trồng thủy sản là nguồn thu nhập chính, chiếm đến 69,1% tổng cơ cấu lợi nhuận, với mô hình nuôi xen ghép tôm – cua – cá mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Tuy nhiên, sinh kế của hộ nông dân đang đối mặt với nhiều rủi ro và thách thức lớn như thiên tai (bão, lụt, hạn hán, rét đậm, sạt lở), ô nhiễm môi trường (đặc biệt sau sự cố Formosa), dịch bệnh thủy sản, và biến động giá cả thị trường. Chỉ số sinh kế bền vững tổng thể của vùng đầm phá đạt 0,471, xếp vào mức “tương đối bền vững”, trong đó yếu tố kinh tế có chỉ số thấp nhất (0,350), trong khi yếu tố xã hội có chỉ số cao nhất (0,608). Nhóm hộ nuôi xen ghép có chỉ số bền vững cao nhất (0,508), cho thấy tiềm năng và khả năng thích ứng tốt hơn. Từ những phân tích trên, luận án đề xuất tám nhóm giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao tính bền vững cho sinh kế của các hộ nông dân nuôi trồng thủy sản. Các giải pháp này bao gồm: phát huy vốn con người thông qua đào tạo, nâng cao năng lực; tăng cường khả năng tiếp cận vốn tài chính; phát huy vốn xã hội và tăng cường các mối quan hệ cộng đồng; khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên và hạ tầng hiện có; hạn chế tình trạng phơi nhiễm rủi ro bằng cách cải thiện hệ thống cảnh báo và thích ứng; phát triển môi trường bền vững thông qua quy hoạch và kiểm soát ô nhiễm; hoàn thiện thể chế và chính sách hỗ trợ từ chính phủ và chính quyền địa phương; và thực hiện các chiến lược sinh kế theo hướng đa dạng hóa, kết hợp mô hình nuôi xen ghép để phân tán rủi ro và tăng cường khả năng phục hồi trước các cú sốc. Mục tiêu là chuyển đổi từ sản xuất tự phát, manh mún sang sản xuất hàng hóa có giá trị, bền vững và thân thiện với môi trường.