BỘ GIÁO DỤC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ ĐÀO TẠO VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
Nguyễn Bá Kiên
NGHIÊN CỨU HÓA HỌC LIPID CỦA HAI LOÀI
SAN HÔ THỦY TỨC Millepora dichotoma VÀ
Millepora platyphylla Ở VIỆT NAM
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC VẬT CHẤT
Ngành: Hóa học các hợp chất thiên nhiên
Mã số: 9 44 01 17
Hà Nội - 2025
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học và Công nghệ - Viện
Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam
Người hướng dẫn khoa học:
1. Người hướng dẫn 1: TS. Lưu Văn Huyền, Trường Đại học Tài nguyên
và Môi trường Hà Nội
2. Người hướng dẫn 2: TS. Trịnh Thị Thu Hương, Viện Hóa học các hợp
chất thiên nhiên - Viện Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ VN
Phản biện 1: ……………………………………………………………..
Phản biện 2:……………………………………………………………...
Phản biện 3: ……………………………………………………………..
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp Học viện
họp tại Học viện Khoa học và Công nghệ, Viện Hàn lâm Khoa học và
Công nghệ Việt Nam vào hồi …….. giờ ……, ngày …… tháng
…...năm…..
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Học viện Khoa học và Công nghệ
2. Thư viện Quốc gia Việt Nam
1
I. GIỚI THIỆU LUẬN ÁN
1. Tính cấp thiết của luận án
Rạn san hô là hệ sinh thái có tính đa dạng sinh học bậc nhất ở các đại
dương. Tại các vùng biển nhiệt đới, các rạn san hô góp phần tham gia hình
thành và bảo vệ hàng ngàn hòn đảo, bảo vệ các bờ biển và góp phần duy
trì cân bằng sinh thái môi trường biển. Các loài san hô là cơ sở của quần
thể rạn san hô biển, trong đó, san hô thủy tức với vai trò là kiến tạo rạn quan
trọng thứ 2 chỉ sau san hô cứng, góp phần đáng kể làm giảm quá trình suy
thoái rạn và có vai trò quan trọng trong quá trình phc hồi rạn san hô. Nhiều
phòng thí nghiệm khoa học đã nỗ lực tập trung vào việc nghiên cứu các hệ
sinh thái, đa dạng sinh học và hóa sinh của san hô.
Lipid là một thành phần hóa học quan trọng, chiếm tới 40% sinh khối
khô của san hô. Trong nghiên cứu hiện đại, thành phần hàm lượng các lớp
chất lipid, cũng như các axit béo phản ánh sự đa dạng sinh hóa, các nguồn
dinh dưỡng, các mối quan hệ cộng sinh, phc v cho việc nghiên cứu các
con đường sinh tổng hợp và sự vận chuyển theo chuỗi thức ăn các dạng
ban đầu của lipid trong cơ thể các loài sinh vật nói chung và san hô nói
riêng. Các lipid thuộc vào một lớp, nhưng khác nhau về thành phần gốc
acyl của các axit béo và vị trí của chúng trong phân tử lipid gọi là “các
dạng phân tử” của lớp lipid đó. Mỗi một dạng phân tử là một chất chất hóa
học riêng biệt, mỗi lớp chất lipid lại chứa hỗn hợp của hàng chc dạng
phân tử lipid. Nghiên cứu hóa học, hoạt tính sinh học của các lipid rất phức
tạp, việc phân lập từng hợp chất lipid rất khó khăn, sử dng chúng làm các
sản phẩm dược phẩm gặp nhiều hạn chế chính bởi đặc thù cấu trúc này.
Hiện nay, với sự góp sức của các thiết bị nghiên cứu hiện đại, khoa học
thế giới đã đạt được những tiến bộ lớn trong việc phân tích các thành phần
hóa học của dạng phân tử của một số lớp lipid không phân cực, như
triglycerid từ dầu thực vật. Thông tin về thành phần dạng phân tử của các
lipid từ động vật, đặc biệt là lipid phân cực ít hơn rất nhiều.
Tại Việt Nam, các nghiên cứu trước đây về lipid từ san hô mới chỉ
dừng ở mức độ nghiên cứu đa dạng sinh thái, đánh giá hiện trạng rạn san
hô, các nghiên cứu hóa sinh bước đầu thu được những số liệu về hàm
lượng lipid tổng, thành phần axit béo, thành phần các lớp chất, một số
nghiên cứu có đi sâu vào nghiên cứu thành phần các lớp chất lipid không
phân cực. Cho tới nay có rất ít các công trình nghiên cứu về thành phần
dạng phân tử của lớp chất phospholipid phân cực– lớp chất chứa đựng
nhiều thông tin về quá trình sinh tổng hợp lipid của san hô thủy tức ở Việt
Nam cũng như trên thế giới.
2
Nhận thấy tầm quan trọng của các nghiên cứu chuyên sâu về lipid để
sử dng trong lĩnh vực sinh thái học và sinh hóa học nhằm thiết lập các
mối liên hệ dinh dưỡng, cộng sinh và phân loại trong nghiên cứu đối với
loài sinh vật biển này, chúng tôi đã lựa chọn đề tài luận án “Nghiên cứu
hóa học lipid của hai loài san hô thuỷ tức Millepora dichotoma và
Millepora platyphylla ở Việt Nam”
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
- Nghiên cứu toàn diện về hóa học lipid của hai loài san hô thủy tức
Millepora dichotoma và Millepora platyphyll thu thập ở vùng biển Nha
Trang, Việt Nam, bao gồm: Nghiên cứu hàm lượng lipid tổng, thành phần
và hàm lượng lớp chất trong lipid tổng, các axit béo, các lớp chất trong
phospholipid phân cực; xác định các dạng phân tử của lớp chất
phospholipid phân cực của 2 loài san hô thủy tức Việt Nam.
- Theo dõi sự biến động về thành phần và hàm lượng các lớp chất lipid,
axit béo, lớp phospholipid phân cực trong lipid tổng của 2 mẫu nghiên cứu
theo 12 tháng trong năm.
- Bước đầu khảo sát mối quan hệ cộng sinh giữa san hô thủy tức Millepora
và loài vi sinh vật cộng sinh zooxanthellae.
3. Nội dung nghiên cứu của luận án
- Xác định hàm lượng lipid tổng, thành phần và hàm lượng các lớp chất
trong lipid tổng của hai loài san hô thủy tức Millepora dichotoma và
Millepora platyphylla trong 12 tháng
- Xác định thành phần và hàm lượng các axit béo của 2 loài san hô thủy
tức M.dichotoma và M.platyphylla trong 12 tháng.
- Xác định thành phần và hàm lượng các lớp chất trong phospholipid phân
cực của 2 mẫu san hô thủy tức trong 12 tháng.
- Nhận dạng các dạng phân tử trong lớp chất phospholipid phân cực của
các mẫu nghiên cứu.
- Khảo sát hàm lượng chlorophyll A trong hai loài Millepora theo 12 tháng
trong năm.
4. Những điểm mới của luận án
- Đây là công trình đầu tiên ở Việt Nam cũng như trên thế giới nghiên
cứu về lipidome của 2 loài san hô thủy tức M. Dichotoma và M.platyphylla
thu thập ở vùng biển Nha Trang, Việt Nam.
- Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu biến động 12 tháng trong năm về
thành phần lipid của hai loài san hô thủy tức Việt Nam M.dichotoma và
M.platyphylla. Bao gồm biến động về hàm lượng lipid tổng, thành phần
3
và hàm lượng các lớp chất trong lipid tổng, hàm lượng và thành phần các
axit béo trong lipid tổng, hàm lượng và thành phần trong lipid phân cực.
- Lần đầu tiên nghiên cứu các dạng phân tử trong lớp chất phospholipid
phân cực của 2 loài san hô thủy tức M.dichotoma và M.platyphylla. Đã
xác định được 77 dạng phân tử phospholipid của loài M.dichotoma và 78
dạng phân tử phospholipid đối với loài M.platyphylla.
- Lần đầu tiên nghiên cứu mối quan hệ cộng sinh giữa zooxanthellae và
hai loài Millepora thu thập được ở vùng biển Nha Trang, Việt Nam.
5. Bố cục của luận án
Luận án gồm 138 trang (không kể Ph lc), trong đó có 29 bảng, 60
hình. Nội dung chính của luận án được trình bày gồm: Mở đầu (3 trang);
Chương 1: Tổng quan (34 trang); Chương 2: Đối tượng và phương pháp
nghiên cứu (22 trang); Chương 3: Kết quả và thảo luận (62 trang); Kết
luận và kiến nghị (2 trang); Danh mc công trình công bố của luận án (1
trang); Danh mc tài liệu tham khảo (14 trang).
II. NỘI DUNG CỦA LUẬN ÁN
MỞ ĐẦU
Phần mở đầu đề cập ý nghĩa khoa học, đối tượng và vấn đề cần
nghiên cứu, các nội dung chính, mc tiêu trong luận án cũng như các đóng
góp mới mà luận án đem lại.
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN
Tổng quan gồm 5 phần: phần 1 Tổng quan về San hô và San hô thủy
tức; phần 2 Lipid san hô (giới thiệu chung về lipid và phân loại lipid nói
chung); phần 3 những nghiên cứu về lipid trong san hô và san hô thủy tức;
phần 4 giới thiệu về vi sinh vật cộng sinh Zooxanthellae; phần 5 giới thiệu
về 2 đối tượng nghiên cứu (San hô thủy tức M.dichotoma và
M.platyphylla)
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Chương này nêu rõ đối tượng nghiên cứu của luận án, mô tả chi tiết
các bước tiến hành thí nghiệm các mẫu nghiên cứu theo các phương pháp đã
nêu. Bao gồm: thực nghiệm chiết tách để xác định hàm lượng lipid tổng
số; xác định thành phần hàm lượng các lớp chất trong lipid tổng; các lớp
chất phospholipid; thành phần acid béo. Thực nghiệm xác định các dạng
phân tử trong lớp chất phospholipid, đưa ra các dữ kiện phổ khối thu được