TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số140(09/2021)
NGHIÊNCỨUTÁCĐỘNGCỦAQUẢNTRỊLỢINHUẬN
TỚIKHẢNĂNGPHÁSẢNCỦACÁCDOANHNGHIỆP
NIÊMYẾTTẠIVIỆTNAM
NguyễnĐỗQuyên
TrườngĐạihọcNgoạithương,HàNội,ViệtNam
LêNgọcMai
CôngtyChứngkhoánVPS,HàNội,ViệtNam
Ngàynhận:Ngàyhoànthànhbiêntập:Ngàyduyệtđăng:
Tómtắt:Bàinghiêncứukiểmđịnhmốiquanhệgiữaquảntrịlợinhuậnvàkhả
năngphásảncủacácdoanhnghiệp(DN)niêmyếttạiViệtNam.Chúngtôisửdụng
phươngphápnghiêncứuđịnhlượngvới360mẫuquansátcáccôngtyniêmyếtphi
tàichínhtạiViệtNam.Kếtquảnghiêncứuchothấyquảntrịlợinhuậncótácđộng
ngượcchiềuvớichỉsốZcủaAltman.ĐiềunàycónghĩalànếuDNquảntrịlợi
nhuậncàngnhiềuthìkhảnăngphásảncàngcao.Tuynhiên,kếtquảnghiêncứucũng
hàmýrằngnếuDNđiềuchỉnhlợinhuậnởmộtmứcđộvừaphải,phùhợpvớitình
hìnhhoạtđộng,sẽđemlạinhữngtácđộngtíchcựctớihiệuquảhoạtđộngcủaDN
vàgiúpDNđạtđượcnhữngmụctiêunhấtđịnh.Mặtkhác,nếuDNđiềuchỉnhlợi
nhuậnquánhiềuvàkhôngphòngvệrủirothìdễdẫntớikhảnăngphásảncủaDN.
Từkhóa:Quảntrịlợinhuận,Khảnăngphásảncủadoanhnghiệp
ARESEARCHONTHEIMPACTOFEARNINGSMANAGEMENT
ONTHEPROBABILITYOFDEFAULTOF
VIETNAMESELISTEDFIRMS
Abstract: Thisstudy examines therelationship between earningsmanagement
andtheprobabilityofdefaultoflistedrmsinVietnam.Weemployquantitative
researchmethodwith360rm-yearobservationsofnon-nanciallistedrmsin
Vietnam.Theresearchndingsshowthatearningsmanagementhasanegative
relationshipwithAltman’sZscore.Thisindicatesthatthemorermsengagein
earnings management, thehigher probabilityof default.However, our ndings
alsoimplythatproperearningsmanagementwouldbringpositiveimpactsonrm
performanceandhelprmsachievecertaingoals.Ontheotherhand,ifrmsare
dependentonearningsmanagementanddonothedgerisk,itwillpossiblyleadto
ahigherprobabilityofdefault.
Keywords:EarningsManagement,FirmProbabilityofDefault
Tácgiảliênhệ,Email:quyendn@ftu.edu.vn
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế
Trangchủ:http://tapchi.ftu.edu.vn
661
TẠP CHÍ
QUẢNLÝ

KINHTẾQUỐCTẾ
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số140(09/2021)
1.Đặtvấnđề
KhiDNphásản,khôngchỉchủDNmàcònrấtnhiềuđốitượngkhácnhưngười
laođộng,cácđốitác,cácchủnợ,chủđầutưvànhiềubênliênquankháccũngphải
chịuảnhhưởngnặngnề.Đốivớicácchủđầutưvàchủnợ,DNbịphásảnđồng
nghĩavớiviệccôngtyngừnghoạtđộng,mấtcảvốnlẫnlãi,kéotheosựmấtcânđối
vềdòngtiền,thâmhụttàichínhvàphụthuộclượngvốnbanđầuhọđầutưvàoDN
đó.CónhiềunguyênnhândẫnđếnnguycơphásảnDN,trongđócóquảntrịlợi
nhuận.Quảntrịlợinhuậnphảnánhchiếnthuậtnhàquảntrịsửdụngđểhướngtới
cácmụctiêunhưtănglợinhuậndựkiếncủacổphiếucácDNhaygiảmthuếDN,
từđó,thổiphồnggiátrịDN,tạotínhhấpdẫnhơnđốivớinhàđầutưvàsẽđạtđược
tínhsinhlợitrongtươnglai.Tuynhiên,trongmộtsốtrườnghợp,quảntrịlợinhuận
lạiđượctriểnkhaivớimụcđíchtiêucựcnhưlừagạtnhàđầutư,gâytổnthấtnặng
vềtàichính,thậmchídẫnđếnnguycơphásảncủaDN.Chínhvìvậy,việcnghiên
cứumốiquanhệgiữaquảntrịlợinhuậnvàkhảnăngphásảncủaDNlàrấtcần
thiết,giúpDNhiểurõcácnguycơtiềmẩnnếuDNlạmdụngquảntrịlợinhuận.
NghiêncứucủaWu&cộngsự(2018)chothấyDNquảntrịlợinhuậncàngnhiều
thìkhảnăngphásảncủaDNcàngtăng.NghiêncứucủaDafydd&Jongseo(2016)
tạiHànQuốcchothấyviệcquảntrịlợinhuậntạinămt-2sẽtácđộngtiêucựctớikhả
năngphásảnvàonămt,cònquảntrịlợinhuậntạinămt-1lạicóquanhệthuậnchiều
vớikhảnăngphásảnởnămt.KếtquảnghiêncứucủaWei&cộngsự(2009)tạiTrung
QuốcchỉrarằnghànhviquảntrịlợinhuậncủacácDNcóthểlàmxácsuấtvỡnợcủa
họtănglên.Tuynhiên,Irawati&cộngsự(2018)lạikếtluậnmốiquanhệngượcchiều
giữaquảntrịlợinhuậnvàkhảnăngphásảncủaDN.ỞViệtNam,cácnghiêncứuvề
mốiquanhệgiữaquảntrịlợinhuậnvàkhảnăngphásảncủaDNchonhữngkếtquả
khácnhau.Võ&Hoàng(2013)tìmthấymốiquanhệcùngchiềugiữachỉsốZvàtỷ
lệquảntrịlợinhuậncủaDN,tứclàkhảnăngphásảngiảmkhimứcđộquảntrịDN
tăng.Tuynhiên,Đinh&Nguyễn(2016)lạikếtluậnquảntrịlợinhuậntăngthựcchất
chỉlàmchomôhìnhdựbáokhôngcòntínhchínhxácvànângcaođánhgiávềtình
hìnhtàichínhcủaDN,chứkhôngphảithựcsựlàmgiảmkhảnăngphásản.
Dođó,mụctiêucủabàinghiêncứunhằmkiểmđịnhlạimốiquanhệgiữaquản
trịlợinhuậnvàkhảnăngphásảncủacácDNniêmyếtởViệtNam,từđógiúpcác
DNđánhgiáđượctácđộngcủaquảntrịlợinhuậnđếnkhảnăngphásảncủaDN
vàcânnhắckỹhơnkhithựchiệnquảntrịlợinhuận.Bàiviếtsửdụngphươngpháp
nghiêncứuđịnhlượng.CácDNđượclựachọntrongmẫunghiêncứulànhómDN
phitàichínhđượcniêmyếttrêncảhaisànchứngkhoánlàSànGiaodịchChứng
khoánHàNội(HNX)vàSànGiaodịchChứngkhoánThànhphốHồChíMinh
(HOSE)vớiđiềukiệncóđầyđủdữliệuđểtínhtoáncácbiếnsốtrongmôhìnhliên
tụctrongkhoảngthờigiantừ2013-2018.Saukhilọcsốliệu,có60DNđượclựa
chọnvớitổngsố360quansát.DữliệuđượcthuthậptừFiinprovàđượcxửlýbằng
phầnmềmStata14.
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số140(09/2021)
Nghiêncứuđượcchiathànhnămphần.Phần1làđặtvấnđề.Phần2giớithiệu
tổngquannghiêncứuvềtácđộngcủaquảntrịlợinhuậnđếnkhảnăngphásảncủa
DN.Phần3môtảphươngphápnghiêncứuvàthuthậpsốliệu.Phần4phântíchkết
quảnghiêncứuvàPhần5kếtluận.
2.Tổngquannghiêncứuvềtácđộngcủaquảntrịlợinhuậnđếnkhảnăngphá
sảncủadoanhnghiệp
Quảntrịlợinhuậnđượccácnhàquảntrịsửdụngnhằmtáсđộngđếnkếtquả
hоạtđộngсủаDNđượсthểhiệntrоngbáосáоtàiсhính,tạоrаấntượngDNсó
dоаnhthuсаоhоặссhiрhíthấр.Nhàquảntrịсónhiềumụсđíсhđểthựсhiệnquản
trịlợinhuậnnhưthunhiềulợinhuậnthôngquаgiаоdịсhtrênthịtrườngvốn,hоặс
đểgiảmthiểuсhiрhítrоngviệсрháthànhсổрhiếu,muаbánsápnhậр.Hànhvi
quảntrịlợinhuậnkhôngđượсxеmlàviрhạmрháрluật,vìcácnhàquảnlýáрdụng
nhữngnguyênlýđượcchấpnhậntrongkếtoánnhằmhạсhtоánсáсkhоảnсhiрhí,
lợinhuận(Nguyễn&Trần,2018).Cáсbúttоánnàyvậndụngnguyêntắсdồntíсh,
hаyсáссáсhkháсnhаutrоngquátrìnhkhấuhаоtàisản.Mặcdùkhôngbịluậtgiới
hạn,tuynhiên,đâylạilàhànhvigâyảnhhưởngnghiêmtrọngđếnlợiíсhсủарhần
lớnсổđôngvàkhiсôngtygặрvấnđềvềkhảnăngthаnhtоán,thườngdẫnđến
khоảnthâmhụtlớnvànguycơphásảnDN.
Hеаly&Wаhlеn(1999)сhоrằngquảntrịlợinhuậnđượcnhàquảntrịápdụngkhi
điềuсhỉnhbáосáоtàiсhínhvàсấutrúсgiаоdịсhđểthаyđổisốliệutrongbáосáоtài
сhínhhоặсnhằmđánhlừаmộtsốbênliênquаnvềtìnhhìnhhоạtđộngkinhdоаnhсủа
сôngtyhоặсnhằmtácđộngđếnkếtquảсáсhợрđồngрhụthuộсvàоsốliệubáосáоkế
tоán.СáсDNсónhiềuсáсhđểthựсhiệnquảntrịlợinhuận,baogồmbốnрhươngрháр
сhính:(1)Ướсtínhnợvàсáсkhоảnkếtоándồntíсhсóthểđiềuсhỉnh;(2)Dựtоán
vượtmứссáсkhоảndựрhòng;(3)Ghinhậndоаnhthusớmhоặсmuộn,hоặсghinhận
dоаnhthutừсáсđơnhàngсóđiềukhоảnhоàntrảnhằmрhóngđạidоаnhthutrоng
mộtgiаiđоạnnhấtđịnh;và(4)Viрhạmсáсquyđịnhvềnguyêntắсbáосáоtàiсhính.
Nóiđếnquảntrịlợinhuận,hаitrườngрháiсhínhthườngđượcnhắcđếnlà:(i)Quản
trịlợinhuậnthựctế(Rеаlеаrningsmаnаgеmеnt)và(ii)Quảntrịlợinhuậnthôngquа
сáсbiếnkếtоándồntíсhсóthểđiềuсhỉnh(Ассruаlеаrningsmаnаgеmеnt).Trongđó,
trườngpháiquảntrịlợinhuậnthôngquacácbiếnkếtoándồntíchcóthểđiềuchỉnhlà
trườngpháiđượсđаsốсáсnghiênсứusửdụng.Trongbàinghiêncứunày,nhómtác
giảsửdụngmôhìnhJoneshiệuchỉnhcủaDechow&cộngsự(1995)đểướclượng
biếnquảntrịlợinhuậnbởimôhìnhnàyđượcsửdụngtrongnhiềunghiêncứuvàđược
cholàmôhìnhphùhợpnhấtvớithịtrườngViệtNam(Nguyễn&Phạm,2015).
2.1Cácnghiêncứutrênthếgiới
Charitou&cộngsự(2007)thựchiệnnghiêncứutrên859DNđãphásảntạiHoa
Kỳtrongkhoảngthờigiantừnăm1986đếnnăm2004.Nhómtácgiảkiểmtracác
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số140(09/2021)
khoảndồntíchbấtthườngtrongkhoảngthờigian1nămvà2nămtrướckhiDNđệ
đơnxinphásản.KếtquảnghiêncứuchothấycácnhàquảnlýcủaDNđiềuchỉnh
giảmlợinhuậntrongkhoảngthờigiantrước2nămsovớithờiđiểmphásảnvà
chuyểnlợinhuậntăngvàonămngaytrướcnămphásản.Kếtquảcũngchothấyý
kiếnkiểmtoánkhiếnDNthậntrọnghơntrongviệcquảnlýthunhậpởthờikỳkhó
khăntàichínhvàmứclươngthưởngdựatrênkếtquảkinhdoanhcủanhàquảntrị
cũnglàyếutốchủchốtdẫnđếnđiềuchỉnhlợinhuận.
Ting&cộngsự(2009)đãtiếnhànhnghiêncứuđểxemxétảnhhưởngcủaquản
trịlợinhuậnđếnrủirophásảncủacácDNtrênthịtrườngTrungQuốcvớimẫu
nghiên là471 DNtrong vòng5năm từ2001đến 2005.MôhìnhKMV-Merton
(Merton,1974)đượcsửdụngđểđolườngxácsuấtphásảncủaDN,cònbiếnkếtoán
dồntíchcóthểđiềuchỉnhđượctínhtoánbằngmôhìnhJoneshiệuchỉnhcủaDechow
&cộngsự(1995).Kếtquảnghiêncứuchothấyquảntrịlợinhuậndựatrêncơsởdồn
tíchvàxácsuấtphásảnbiếnđộngcùngchiềuvàmốiquanhệnàycóýnghĩathống
kê.Tuynhiên,mốiquanhệnàychỉđượcxácnhậnvớiđiềukiệncácDNđiềuchỉnh
tănglợinhuận.ĐiềunàycónghĩalàxácsuấtphásảncủaDNtăngkhiDNquảntrịlợi
nhuậntăngnhiềuhơn.Bêncạnhđó,cácDNquảntrịtănglợinhuậncóxuhướngđiều
chỉnhnhiềuhơnsovớicácDNquảntrịgiảmlợinhuận.Nhómtácgiảkhuyếnnghị
nhàđầutưnênchọncácDNcómứcđộquảntrịlợinhuậnthấp,quymôkhôngquá
nhỏvàchếđộđãingộchobanđiềuhànhtốtđểtránhrủiromấtvốn.
NghiêncứucủaGeiszler(2014)sửdụngxếphạngtínnhiệmcủatổchứcS&Pđể
phânloạicácDNtheotìnhhìnhtàichínhtừthấpđếncaovìđâylàmộttổchứcxếp
hạngtínnhiệmđángtincậyvàuytíntrongviệckiểmđịnhmốiquanhệgiữaquảntrị
lợinhuậndựatrêncơsởdồntíchvànguycơmấtkhảnăngthanhtoáncủaDN.Quản
trịlợinhuậntrêncơsởdồntíchcủaDNđượctínhtoántheomôhìnhJoneshiệuchỉnh.
KếtquảnghiêncứuchothấymứcđộquảntrịlợinhuậncủaDNcómốiquanhệvới
đánhgiátínnhiệmmàDNnhậnđược.DNquảntrịlợinhuậnthấphơnsẽnhậnđược
mứcxếphạngthấp,tươngđươngvớinguycơphásảncao.Tuynhiên,tácđộngcủa
quảntrịlợinhuậnlênxếphạngtíndụngtrongnhữngnămtừ2008trởđiđãgiảmhơn
sovớithờikỳtrướcđó.Khihồiquymôhìnhvớisốliệutừnăm2010-2013,tácgiả
nhậnthấymốiquanhệgiữahainhântốnàykémchặtchẽhơnmẫudữliệutổngthể
từ1999-2013haytừ1999-2007.Năm2008làthờiđiểmxảyracuộckhủnghoảngtài
chínhtoàncầunêntừđótrởđi,cácchuyêngiaxếphạngtíndụngđãcẩntrọnghơnvà
xemxétkỹcàngnhiềuyếutốkhixếphạngmộtDN,trongđócóquảntrịlợinhuận.
TrênthịtrườngẤnĐộ,Agrawal&Chatterjee(2015)đãkiểmđịnhmốiquanhệ
giữaquảntrịlợinhuậnvàkhảnăngphásảncủacácDNbằngphươngphápbình
phươngnhỏnhất.Tácgiảlựa chọnmẫunghiên cứu là 150 DNtronggiai đoạn
2009-2014.NguycơphásảnđượcđolườngthôngquachỉsốZcủaAltman(2000)
vàkhoảngcáchđếnvỡnợcủaKMV-Merton(Merton,1974).Kếtquảnghiêncứu
chothấycácDNthựchiệnquảntrịlợinhuậnnhiềuhơnlạicótìnhtrạngtàichính
TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số140(09/2021)
tốthơn.Biếnkếtoándồntíchcóthểđiềuchỉnhđềucóquanhệnghịchchiềuvớirủi
rophásản,tuymôhìnhsửdụngbiếnphụthuộclàchỉsốZthìtácđộngcủaquảntrị
lợinhuậnnhỏhơnsovớimôhìnhsửdụngbiếnphụthuộclàkhoảngcáchđếnvỡnợ
vàýnghĩathốngkêcủamốiquanhệnàykhôngcao.
Dafydd&Jongseo(2016)kiểmtraảnhhưởngcủaquảntrịlợinhuậnđếnxếp
hạngnguycơphásảntrênmẫunghiêncứugồm1481quansátlàcácDNHànQuốc
từnăm2002-2013.BàinghiêncứusửdụngmôhìnhhồiquyOLSđabiếnđểxem
xétmốiquanhệgiữaquảntrịlợinhuậntrongnămt-1vàt-2đếnxếphạngtíndụng
củaDNvàonămt.Biếnphụthuộctrongmôhìnhlàchênhlệchđiểmxếphạngtín
dụnggiữanămtvàt-1,vớicácmứcxếphạngtừdướiB-đếnAAA,tươngđươngvới
chỉsốtừ1đến17.Quảntrịlợinhuậnđượcđolườngtrêncơsởdồntíchvàthựctế.
Cụthể,quảntrịlợinhuậndựatrêncơsởdồntíchđượctínhtoánthôngquamôhình
JoneshiệuchỉnhcủaDechow&cộngsự(1995)vàKothari&cộngsự(2005),còn
quảntrịlợinhuậnthựctếđượctínhtoánnhờmôhìnhcủaCohen&Zarowin(2010).
Kếtquảnghiêncứuchothấyquảntrịlợinhuậndựatrêncơsởdồntíchtrongnăm
t-1biếnđộngngượcchiềuvớixếphạngtíndụngDNvàonămt.Quảntrịlợinhuận
thựctếởnămt-1khôngcómốiquanhệchặtchẽvớixếphạngtíndụngnămsauđó,
nhưngquảntrịlợinhuậnthựctếnămt-2thìlạicóảnhhưởngtíchcựcmộtcáchrõ
rệtđếnxếphạngtíndụngnămt.Kếtquảnghiêncứunàyphùhợpvớikếtluậntrước
đócủaCohen&Zarowin(2010)rằngquảntrịlợinhuậndựatrêncơsởdồntíchngày
càngđượcxemxétkỹlưỡngbởicáccơquanxếphạngtíndụng.KhixếphạngDN,
cơquanđánhgiáchấtlượngtíndụngsẽtínhtoánmứcđộquảntrịlợinhuậndồntích
đểnânghayhạbậcxếphạng.MộtDNcómứcquảntrịlợinhuậndồntíchcaođược
cholàcónguycơvỡnợcaohơnsovớicácDNkhác.Tuynhiên,quảntrịlợinhuận
thựctếkhópháthiệnhơnbởiDNđãthựcsựđiềuchỉnhhoạtđộng,vìvậycókhả
năngbịbỏquakhixếphạng,dẫnđếnmốiquanhệcùngchiềugiữahainhântốnày.
Irawati&cộngsự(2018)lấymẫunghiêncứulà22DNphitàichínhniêmyết
trênthịtrườngchứngkhoánIndonesiatrongkhoảngthờigiantừnăm2012đến
2016đểxemxéttácđộngcủaquảntrịlợinhuậnvàchiphíđạidiệntớikhảnăng
phásản.NhómtácgiảlựachọnchỉsốZđểđolườngkhảnăngphásảncủacôngty.
Biếnquảntrịlợinhuậnđượcthểhiệnbởigiátrịkếtoándồntíchcóthểđiềuchỉnh,
đượctínhtoándựatrêncơsởmôhìnhJoneshiệuchỉnh.Kếtquảnghiêncứucho
thấyquảntrịlợinhuậnkhôngcótácđộngtrựctiếpđếnnguycơphásản.Điềunày
cóthểlàdocácDNkhivướngvàokhókhăntàichínhsẽcóxuhướngquảntrịlợi
nhuậngiảmđểgiảmthiểuthuếvàcácchiphíkhác,nếuhọđãtừngđiềuchỉnhlợi
nhuậntăngtrongquákhứ.Nhậnxétnàycũngphùhợpvớikếtquảkiểmđịnhcủa
Charitou&cộngsự(2007)vềxuhướngquảntrịlợinhuậnkhiDNcókhókhăn
tàichính.Ngoàira,Wu&cộngsự(2018)chothấycácDNcótìnhtrạngtàichính
ổnđịnhthìquảntrịlợinhuậnkhôngkhiếnDNđốidiệnvớinguycơphásản.Tuy
nhiên,đốivớiDNcótìnhhìnhtàichínhkhôngổnđịnh,quảntrịlợinhuậnsẽkhiến
DNđốimặtvớikhảnăngphásảnlớnhơn.