NGỘ ĐỘC METHANOL
BS CK II Lê Thanh Chiến
Giám Đốc Bệnh Viện Cấp cứu Trưng Vương
Methanol là gì?
Methanol là một loại cồn có công thức cấu tạo CH3OH (viết tắt MeOH), là
một hợp chất hữu cơ, không màu, dễ bay hơi, dễ cháy… Methanol được sử dụng
như là một dung môi phục vụ cho các ngành công nghiệp pha chế sơn, dung dịch
lau kính xe, mực in máy photocopy…
Methanol không phải là loại thực phẩm, vì vậy, việc sử dụng các loại rượu
có nồng độ methanol vượt mức quy định (ngưỡng cho phép là <0.1%, nghĩa là
trong 1000 ml rượu chỉ có dưới 1ml methanol) có thể gây ngộ độc methanol.
Tại sao con người bị ngộ độc Methanol?
Methanol đi vào cơ thể qua đường tiêu hóa, đường hô hấp và ngấm trực
tiếp qua da do tiếp xúc. Theo thống kê, phần lớn các vụ ngộ độc methanol chủ
yếu do con người uống phải rượu có chứa hàm lượng methanol cao gây nên.
Methanol được hấp thu nhanh qua ống tiêu hóa từ 30 – 60 phút sau khi
uống, nó được chuyển hóa qua gan và thời gian bán hủy từ 4 – 8 giờ.
Tại sao trong rượu thủ công có chứa Ethanol?
- Dùng nguyên liệu có lẫn bã (gỗ): Thường rượu được chưng cất từ gạo
(tẻ, nếp) hoặc từ đường mía (dạng mật mía). Nguyên liệu phải không chứa các loại
bã dạng gỗ (cenlulose). Cơ sở cất rượu thủ công có khi dùng loại mật mía không
sạch bã. Trong quá trình lên men chưng cất, bã sẽ phân hủy cho ra methanol. Dù
ép kỹ đến mấy thì trong bã vụn của mía vẫn còn đường và nếu lên men chưng cất
thì vẫn có rượu. Nhưng nếu tận dụng bã này hay dùng mật mía cặn chứa nhiều bã
vụn chế rượu thì hàm lượng methanol trong rượu sẽ rất cao.
- Chế từ loại cồn ethylic kém chất lượng: Thông thường vẫn có thể dùng
cồn thực phẩm hay cồn dược dụng hòa với nước để có rượu. Một lượng lớn rượu
bán trên thị trường chế theo cách này. Loại cồn có chất lượng kém này vốn có hàm
lượng methanol aldehyde, aceton cao vượt tiêu chuẩn, nên khi pha ra rượu sẽ có
nhiều methanol, aldehyde, aceton.
- Dùng cồn methanol mà không biết: Cồn khô dùng trong công nghiệp
chứa methanol. Methanol có nhiệt độ bốc hơi thấp hơn rượu. Người làm rượu
thường cho loại cồn khô này vào khi chưng cất, khi pha rượu (từ cồn) hay chế
rượu thuốc, để làm cho rượu chóng ra hơn, dậy mùi hơn, mà không biết làm thế là
đưa chất độc methanol vào rượu.
- Do không loại bỏ phần rượu chứa methanol lúc đầu: Khi chưng cất
rượu thì giai đoạn đầu tiên sẽ có tạp chất methanol, aldehyde, aceton (vì các chất
này bốc hơi ở nhiệt độ thấp, bốc ra ngay ra ở giai đoạn cất đầu).
Làm thế nào để nhận biết ngộ độc Methanol?
Hỏi người bệnh (nếu họ còn tỉnh táo) hoặc người thân, bạn bè có cùng uống
rượu. Tuy nhiên, tùy mức độ ngộ độc nặng hay nhẹ mà bệnh nhân có những dấu
hiệu và biểu hiện lâm sàng khác nhau, như:
Triệu chứng về tiêu hóa:
- Chán ăn
- Đau bụng
- Buồn nôn, nôn ói
Triệu chứng về thần kinh:
- Nhức đầu
- Hoa mắt, chóng mặt
- Trạng thái say rượu
- Lú lẫn
- Hôn mê (mê man)
- Co giật, động kinh
Triệu chứng về mắt:
- Nhìn không rõ, nhìn mờ, không phân biệt màu sắc
- Sợ ánh sáng
- Mù lòa
- Dãn đồng tử
- Khám đáy mắt phát hiện sung huyết, phù gai thị…
Triệu chứng về hô hấp – tuần hoàn:
- Thở nhanh, nông, khó thở, tím tái, suy hô hấp
- Mạch nhanh, tụt huyết áp (các dấu hiệu này có thể xuất hiện muộn
sau 18 – 24 giờ)
Trường hợp ngộ độc methanol nặng, bệnh nhân sẽ nhanh chóng tử vong
nếu không được cấp cứu kịp thời.
Làm thế nào để chẩn đoán ngộ độc Methanol?
- Điều quan trọng là bệnh nhân, người thân hoặc bạn bè của bệnh
nhân phải khai báo cho bác sĩ và nhân viên y tế biết trước đó có uống rượu hay
tiếp xúc hóa chất này hay không?
- Kết hợp với lời khai của bệnh nhân và thân nhân của họ, bác sĩ sẽ
thăm khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán bệnh. Các
xét nghiệm được thực hiện trong chẩn đoán ngộ độc methanol bao gồm xác định
nồng độ methanol trong máu bệnh nhân và các xét nghiệm khác cần trong quá
trình chẩn đoán, theo dõi và điều trị.
Xử trí ngộ độc methanol như thế nào?
Xử trí trước khi nhập viện:
- Phát hiện sớm tình trạng ngộ độc và chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế
cùng với những chất mà bệnh nhân đã sử dụng (nghi tác nhân gây ngộ độc).
Xử trí tại bệnh viện:
- Nhanh chóng ổn định các chức năng sống của bệnh nhân (chức
năng hô hấp, tuần hoàn…)
- Loại bỏ độc chất nếu có thể
- Sử dụng các thuốc đối kháng methanol (antidote)
- Điều trị hỗ trợ
Đề phòng ngộ độc methanol bằng cách nào?
- Sử dụng các loại rượu có nguồn gốc, xuất xứ và được các cơ quan
chức năng kiểm định và cho phép lưu hành.
- Nếu phát hiện bệnh nhân có những biểu hiện lâm sàng nghi ngờ ngộ
độc methanol cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế để được các bác sĩ chẩn đoán và
điều trị kịp thời.
