
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN
VÕ VÂN HÀ
NGÔN TỪ VÀ GIỌNG ĐIỆU NGHỆ THUẬT
TRUYỆN NGẮN NGUYỄN TUÂN TRƢỚC
CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1945
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam hiện đại
Mã số: 60.22.34
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN
Hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Đăng Điệp
THÁI NGUYÊN, NĂM 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
Lời cảm ơn
Xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS Nguyễn
Đăng Điệp, Phó viện trưởng Viện Văn học Việt Nam, người Thày đã tận tình
hướng dẫn, chỉ bảo, định hướng cho tôi từ những bước đi đầu tiên trên con
đường khoa học nghệ thuật, trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn
thành bản luận văn thạc sĩ này.
Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Ngữ
Văn, các Thày giáo, Cô giáo các Khoa, Bộ môn, các phòng chức năng của
Trường Đại học Sư phạm-Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận
lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học.
Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, Phòng Thời sự, phòng Phát thanh
Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh Thái Nguyên đã hỗ trợ và tạo mọi điều kiện
thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận
văn tốt nghiệp cao học.
Xin chân thành cảm ơn và biết ơn sâu sắc đến toàn thể gia đình, người
thân, anh chị em, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá
trình học tập và hoàn thành khóa học.
Xin trân trọng cảm ơn.
Thái Nguyên, ngày 25 tháng 11 năm 2009
Tác giả
Võ Vân Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ....................................................................................... 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................... 7
5. Cấu trúc luận văn .................................................................................. 7
PHẦN NỘI DUNG ....................................................................................... 8
CHƢƠNG 1: QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT, NHÃN QUAN NGÔN
NGỮ TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN TUÂN ............................... 8
1.1. Cái nhìn độc đáo về con ngƣời ....................................................... 8
1.2. Quan niệm về nhà văn và nghề văn ............................................. 19
1.3. Nhãn quan ngôn ngữ .................................................................... 29
CHƢƠNG 2: NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT .......................................... 36
2.1. Vài nét về ngôn ngữ nghệ thuật ................................................... 36
2.2. Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện ........................................................... 36
2.2.1. Ngôn ngữ người kể chuyện biết trước .................................... 37
2.2.2 Ngôn ngữ người kể chuyện hóa thân vào nhân vật ................. 40
2.3. Ngôn ngữ nhân vật ........................................................................ 41
2.3.1 Ngôn ngữ đối thoại ................................................................... 42
2.3.2. Ngôn ngữ độc thoại ................................................................ 50
2.4. Ngôn ngữ giàu màu sắc văn hóa ................................................... 51
CHƢƠNG 3 : GIỌNG ĐIỆU NGHỆ THUẬT ..................................... 59
3.1. Khái niệm giọng điệu .................................................................... 59
3.2. Các giọng điệu chính ..................................................................... 59
3.2.1. Giọng điệu khinh bạc .............................................................. 60
3.2.2. Giọng điệu hoài tiếc ................................................................. 77
3.2.3 Giọng điệu triết lý ..................................................................... 81
KẾT LUẬN ................................................................................................. 89
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 91

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nguyễn Tuân là tác giả tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại.
Ông là một trong số không nhiều nhà văn đã tạo được cho mình một phong
cách nghệ thuật độc đáo. Là một nghệ sĩ lớn, Nguyễn Tuân đã để lại sự
nghiệp văn học đồ sộ với nhiều trang viết tài hoa, độc đáo. Năm 1996, ông
vinh dự được Nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh.
Từ trước đến nay, có nhiều huớng nghiên cứu về truyện ngắn Nguyễn
Tuân, nhưng tìm hiểu ngôn ngữ và giọng điệu nghệ thuật của ông lại chưa
được chú ý thích đáng. Ngôn ngữ chính là chất liệu, là phương tiện biểu hiện
mang tính đặc trưng của văn học. Đó là yếu tố đầu tiên mà nhà văn sử dụng
trong quá trình sáng tạo và cũng là yếu tố đầu tiên mà người đọc tiếp xúc khi
đến với tác phẩm văn học nghệ thuật. Có lẽ vì thế mà M. Gorki đã viết: “Yếu
tố đầu tiên của văn học là ngôn ngữ, công cụ chủ yếu của nó và cùng với các
sự kiện, các hiện tuợng của cuộc sống - là chất liệu của văn học”. [42, 215].
Ngôn ngữ, theo Martin Hedegeer là “Ngôi nhà của hữu thể”. Vì thế, khám
phá ngôn ngữ nghệ thuật của Nguyễn Tuân thực chất là tìm đến chiều sâu bản
ngã và tài năng nghệ thuật của ông.
Trong lễ trao giải thuởng cho những nhà văn được “Giải thuởng Hồ Chí
Minh‟‟, nhà thơ Tố Hữu đã gọi Nguyễn Tuân là “Người thợ kim hoàn của
chữ” [Báo Văn nghệ tháng 4 năm 1987]. Văn Nguyễn Tuân là một thế giới
nghệ thuật phong phú, kỳ diệu, mới mẻ và bao giờ cũng đem lại cho người
đọc một sự hứng thú đặc biệt. Hoài Anh nhận xét: “Nguyễn Tuân là người
nghệ sĩ ngôn từ đã đưa cái đẹp thăng hoa đến một độ cao hiếm thấy trong văn
học Việt Nam’’ [48, 230]

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2
Có những người viết hàng chục quyển sách nhưng vẫn chẳng ai biết tên,
nhớ mặt. Có những người chỉ viết vài bài thơ, vài truyện mà khắc được bóng
dáng mình vào vĩnh cửu. Nguyễn Tuân là nhà văn được trời phú cho rất nhiều
khả năng trong việc bộc lộ giọng điệu. Trong cuốn Nhà văn hiện đại, nhà phê
bình văn học Vũ Ngọc Phan đã nhận xét: “Văn chương Nguyễn Tuân đã làm
cho văn giới Việt Nam phải chú ý đến lối hành văn đặc biệt của ông và những
ý kiến cùng tư tuởng phô diễn bằng những giọng tài hoa, sâu cay, khinh bạc,
lúc thì đầy nghệ thuật, lúc thì bừa bãi lôi thôi, như một bức phác họa, nhưng
bao giờ nó cũng cho người ta thấy một trạng thái của tâm hồn”.[51, 426,
427]
Tất nhiên khi nhắc đến Nguyễn Tuân, người ta nhớ đến ông với tư cách
ông vua trong thể tùy bút. Với tài năng nghệ thuật của mình, ông đã đưa tùy
bút thành một thể văn sang trọng, lịch lãm. Bên cạnh đó, truyện ngắn của
Nguyễn Tuân cũng không kém phần đặc sắc. Trong luận văn này, chúng tôi
mạnh dạn trình bày kết quả nghiên cứu ngôn từ và giọng điệu nghệ thuật của
nhà văn trong truyện ngắn của Nguyễn Tuân trước năm 1945 để hiểu hơn sự
đa dạng của ngòi bút độc đáo này.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Nghiên cứu chung về Nguyễn Tuân
Việc nghiên cứu sáng tác của Nguyễn Tuân trải qua ba chặng sau đây:
Trước năm 1945: Nguyễn Tuân không phải là nhà văn thành công ngay
từ những tác phẩm đầu tay. Ông đã thử bút qua nhiều thể loại: thơ, bút ký,
truyện ngắn hiện thực trào phúng… Nhưng mãi đến đầu những năm 1938,
ông mới nhận ra sở trường của mình và thành công xuất sắc với các tác phẩm:
Một chuyến đi, Vang bóng một thời, Thiếu quê hương, Chiếc lư đồng mắt
cua… Tác phẩm của Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám chủ yếu xoay