Nhà Ti n Lý ề
ề ề ộ
(ch Hán ữ l ch s Vi ử ệ ị ệ V n Xuân ạ ố
, g n li n v i qu c hi u ớ ờ ộ
c tính g p vào nhà Ti n Lý, t ng t :: ( (cid:156) t Nam ổ ượ ươ ề ọ
Nhà Ti n Lý (Ti n Lí Tri u), 544-602) là m t tri u ề ề đ i trong . Nhà ạ ề ắ Ti n Lý kéo dài 58 năm, t ng c ng 3 đ i vua, trong đó có 2 vua h Lý ọ ề và 1 vua h Tri u cũng đ ự ư nh ộ ệ D ng Tam Kha trong nhà Ngô sau đó. ươ
Lý Nam Đ d ng n c V n Xuân ế ự ướ ạ
Ti u sể ử
ư
ủ ườ i có công đánh đu i quân đô h ườ ộ nhà L
ơ ngươ (th i ờ Nam B cắ Lý i anh là ườ ậ ộ
Lý Bí (503-548) là ng i Thái Bình, ph Long H ng (S n Tây). Ông là ng ổ tri uề ), sáng l p ra nhà Ti n Lý. Ông cũng có m t ng ề Thiên B oả .
ổ ườ ố
ố đ t ph ng Nam, đ ươ ượ ờ
ẹ i Nam. S chép Lý Bí v n con nhà hào tr ng, thiên t l ở ấ ố ưở ườ ử
i Trung Qu c, cu i th i Tây Hán kh v vi c ổ ề ệ ờ c 7 đ i thì thành ư ỗ ạ i l c, c v a ý nên cáo quan v quê, t p h p nhân tài lo ề ượ ừ ậ ợ
T tiên Lý Bí là ng đánh d p, m i tránh sang ớ ng làm quan không đ kh i nghĩa. ở
Đu i Tiêu T ổ ư
ệ ờ Vi
ươ ươ
ắ t Nam lúc đó b b c đãi nên t Nam n m d ằ ầ ườ ng. Th s Giao ứ ử ng), vì hà kh c tàn ị ạ
L i s đô h c a nhà L B y gi ộ ủ ướ ự ấ Châu là Vũ Lâm h u Tiêu T (cùng h v i vua L ọ ớ ư i. Các nhân tài Vi b o, m t lòng ng ệ ấ ạ không h p tác v i nhà ớ ợ ngươ .
i t ề
ng là Sái ườ ươ ch ỏ ừ ươ c làm quan. Th ượ
ươ ỉ ổ ướ
ở ề
làm ch c Giám quân ng t ng đ n Ki n Khang kinh đô i là Tinh Thi u gi Có ng ế ế ừ ng th b L i nhà L ng xin đ nhà L ư ộ ạ ượ c không có ai hi n đ t, nên ch b cho ch c Tôn cho r ng h Tinh tr ứ ể ằ ạ ọ Qu ng D ng môn lang. Thi u l y làm nh c, tr v làng, theo Lý Bí ụ ề ấ ươ ở Đ c Châu m u vi c d y binh. Lý Bí b y gi ờ ấ ệ ấ ả ư ứ ứ
ề ưở ứ ấ
ng ệ t m y châu, đ u h ệ ế ớ ầ Chu Diên ph c tài đ c c a Lý Bí, bèn d n đ u ứ ủ ụ ở ng ng. Có ẫ
(Hà Tĩnh), nhân liên k t v i hào ki Tri u Túc tù tr ưở đem quân theo v .ề
542, th s Tiêu T bi
t vi c, ệ ả cho ông đ m u thoát thân, r i ch y v Qu ng ư ế ề ứ ử ồ ạ
Th l c c a Lý Bí ngày càng l n. Năm ế ự ủ đem c a đ n h i l ố ộ ủ ế Châu. Lý Bí đem quân ra chi m gi Long Biên. thành ớ ể ư ữ ế
ng và Lâm p Đánh đu i quân L ổ ươ Ấ
ươ
ế ố
ấ ấ ớ ờ ng khí mùa xuân đ ướ ả
ứ ử ụ ố
ọ ạ
ầ ươ
Tháng 12 năm 542, vua L chi m. Quýnh l y c là ch mùa thu. B y gi Tiêu T cũng thúc gi c. B n T Hùng đi đ n H p Ph , Lý Bí ch ử ư đ ng đem quân đón đánh t ộ đ n 6, 7 ph n, quân tan rã mà v . Tiêu T tâu vu v i vua L ầ ề ế Quýnh và T Hùng dùng d ng không ch u đi, đ u b bu c ph i t ử ng sai Tôn Quýnh, L T Hùng sang xâm ư ử ợ ế ng b c, xin đ i đ n ươ Th s Qu ng Châu là Tân D h u Hoán không cho, ụ ầ ủ ế ợ ế i đây. Quân L ng thua to, 10 ph n ch t ươ ng r ng ằ ư . t ị ả ự ử ớ ị ề ằ ộ
ậ ậ
đánh tan Ph m Tu ng C u Đ c. Tháng 4 năm 543, vua Lâm pẤ c t ướ ở ử ạ p qu n Nh t Nam, Lý Bí sai lão ướ ứ
D ng n c V n Xuân ự ướ ạ
ắ
t đ , đ t niên hi u là Thiên Đ c, đ t tên n ứ ệ ặ
x ng là Nam ự ư c là V n Xuân, có ý ạ [1] để ị ướ ệ ự ế ạ ờ
Đ u năm Giáp Tý 544, Lý Bí nhân th ng quân đ ch, t ầ Vi ệ ế ặ mong xã t c lâu dài đ n muôn đ i. Ông d ng đi n V n Xuân ắ làm ch tri u h i. ỗ ề ộ
ế ặ
ề Lý Nam đ đ t ra trăm quan, dùng Tri u Túc làm thái phó, Tinh Thi u làm t ệ ng võ. ng văn, Ph m Tu làm t ạ ướ ướ
ầ ệ ứ ệ
t Nam có hoàng đ và niên hi u Thiên Đ c là tay Trung ế giành l ầ ệ i đ c l p t ạ ộ ậ ừ ể ứ ỏ
Đó là l n đ u tiên Vi niên hi u riêng đ u tiên đ ch ng t ầ Qu c.ố
C ng đ ch ườ ị
ng Vũ đ ươ
ướ ọ ả ợ
ng l t ý các t ươ
ứ ử ị
ế ế ả
ể
". Bá Tiên li n thúc quân mình đi tr ướ
Tháng 6 năm 545, vua L ế ế (Tiêu Di n) phong D ng Phi u ễ ươ ế ử Tr n Bá Tiên làm tư làm th s Giao Châu, sai đi đánh Lý Nam đ , c ứ ử ầ Tây mã; th s Đ nh Châu là Tiêu B t cùng h p v i D ng Phi n ộ ế ở ớ ươ ứ ử ị ố ể ng sĩ s ph i đi đánh xa, nên nói d i đ Giang. Tiêu B t bi ế ộ ư i. D ng Phi u t p h p các t D ng Phi u i đ h i m u l ướ ạ ể ỏ ọ ế ậ ế ở ạ ươ c Quan th s Đ nh Châu mu n t m an nhàn tr k . Bá Tiên nói: " ướ ố ạ ế m t, không nghĩ đ n m u k l n, túc h vâng m ng vua đi đánh k có ẻ ạ ạ ư ế ớ ế ắ nào dùng d ng t ằ i, dù s ng ch t th nào cũng không qu n ng i, l ạ ẽ ộ không ti n quân đ nuôi cho th gi c thêm m nh mà làm cho quân ế ặ ạ ươ c. D ng mình n n chí hay sao? ề Phi u c Bá Tiên làm tiên phong. ố ế ả ế ử
ng đ n Giao Châu, Lý Nam đ mang quân ra đánh b thua ế ị
ng ti n vây thành. Quân L ế n ng, ch y sang thành Gia Ninh. Quân L ươ ặ ươ ạ ế
ử ậ
i L o. T i đây, ông chiêu m thêm đ ng Ph m Tu và thái phó ỡ ướ tr n, Lý Nam đ ch y đi Tân X ng là vùng c a ủ c nhi u binh lính, uy th ượ ế ạ ộ ạ ươ ề ạ ế
ệ ườ ạ i tăng lên. Tháng giêng năm 546, thành Gia Ninh v , t Tri u Túc cùng t ng l ạ
t c a h , không dám ồ i L o ra, đóng đ n i đem quân t ươ ứ ườ ạ ở ử ồ
trong x ng ừ ng lo s , c đóng ợ ứ Quân ta ở
đây đã lâu, mà l c ng ế ng: " ờ
ố
ấ ợ ị
ộ ậ ị ằ i ch a c k t, ta nên li u ch t g ng s c quy t đánh b ng đ ế ắ ề
ế ấ ". Các t ướ ở
c sông b ng lên to đ n b y th i. Đêm hôm y, n ậ ằ ng nhà L ả ế ấ
ộ ồ
ả ng đánh tr ng, reo hò, kéo tràn vào. c ti n đi tr c. Quân L ế ố
Tháng 8, Lý Nam đ l ế ạ ệ [2]. Quân L h Đi n Tri ở ồ ể i ạ ti n. Tr n Bá Tiên b o các t ả ướ ầ ế đã đi sâu vào trong n i ta, không có quân ti p vi n. Bây gi ườ ướ ệ ề ượ ữ c n a? i, còn mong gì s ng mà v đ n u m t tr n đánh nào b t l ế nhân d p quân đ ch đang thua luôn m y tr n, lòng Chi b ng bây gi ấ ờ ượ c. ng ứ ư ố ế ườ ươ đây thì vi c h ng m t! ng N u vô c c đóng ệ ỏ ớ ứ ế ướ c, không ai tr l ỗ ướ ả ờ ch y rót vào trong h . Bá Tiên đ c thúc quân b n b mình theo dòng ố ả n ướ Quân Lý Nam đ m i t p h p b đánh úp nên tan v . ỡ ướ ế ớ ậ ươ ợ ị
ế ạ ộ ỉ
trong đ ng Khu t L o, đi u ch nh tinh ấ ạ i binh quy n cho t ề ề ả ư ạ
ế ng quân Tri u Quang Ph c. i rút lui v gi Lý Nam đ l ề ữ lính, m u tính chi n đ u v sau. Ông giao l ề ấ t ướ ụ ệ
t V ng đánh đu i quân L ng Tri u Vi ệ ệ ươ ổ ươ
D Tr ch v ạ ạ ươ g n
ụ ầ ư
i là mãnh t ắ ng c a nhà ủ ướ ự ớ ấ ủ ạ
ạ Tri u Quang Ph c c m c v i Tr n Bá Tiên, ch a phân th ng b i. ầ Nh ng quân c a Bá Tiên r t đông, Bá Tiên l L ng. ệ ư ươ
c đ ch bèn ắ ể ứ ượ ị
ế ạ ạ [3] ệ
ở ữ ụ ệ đ m D Tr ch ề ố
ườ ỉ
ớ
ỏ ướ i thì l c không bi ạ ỡ ơ ề
Tri u Quang Ph c li u th không th dùng s c th ng đ ệ ụ huy n Chu Diên, c cây um tùm, b i lui v gi ỏ ở ề ữ ầ ầ c, b n m t bùn l y, đ gi a có n n đ t cao có th r m che kín, ặ ể ở ượ ấ ậ i ng a khó đi, ch có th dùng thuy n đ c m c nh ch ng sào đi ng ộ ộ ể ề ỏ ố ự t c. Nh ng n u không quen bi c m i có th đ n đ l ế t trên c n ư ế ể ế ượ ướ ộ c li n b r n đ c r i xu ng n t là đâu, l đ ng l ị ắ ướ ố ế ố ườ c n ch t. ế ắ
ng đi l i, đem h n 2 v n ng ộ ụ ườ i l ố ạ ơ
ạ ệ ể ệ
ử ườ ề
ườ i n n đ t trong đ m. Ban ngày, ông ra l nh tuy t không đ i, ban đêm dùng thuy n đ c m c đem quân ra ộ ấ t và b t s ng r t nhi u, l y ấ ộ ắ ố ề ế
ế ầ
ng th c đ làm k c m c lâu dài. Bá Tiên đu i theo hút mà ổ c, nên đành rút ầ
c g i ông là D Tr ch V ng. i trong n Tri u Quang Ph c thu c rõ đ ệ vào đóng ở ề ầ ấ khói l a và d u ng ấ đánh doanh tr i c a quân Bá Tiên, gi ạ ủ đ c l ượ ươ ự ự ể đánh, nh ng không th ti n sâu vào trong đ m l y đ ư quân. Ng ườ ầ ượ ươ ể ế ướ ọ ạ ạ
i h là ng ng ả
ườ ử ầ
Lý Ph tậ ớ ướ i vào C u Chân. Tr n Bá Tiên đu i theo đánh, ạ i ch y ườ ọ ổ c v n ng ượ ạ ườ
ặ Ai Lao. i Di L o Anh Lý Nam Đ là Lý Thiên B o cùng v i t ế Tử đem 3 v n ng Thiên B o b thua, bèn thu nh t quân còn sót đ ả sang đ t ng ạ ở ạ ị ườ ấ
ng, Đào Lang v ng Tri u Vi ệ t v ệ ươ ươ
ế ấ ấ ộ
x ng là Tri u Vi ệ ươ ệ
c. Tháng 3 năm 548, nghe tin Lý Nam Đ m t trong đ ng Khu t Lão, Tri u Quang Ph c t t V ng. Tr n Bá Tiên vây ầ ệ ụ ự ư đánh nhi u l n không đ ề ầ ượ
ộ ở ầ
đ u ngu n Đào Giang, đ t ph ng ẳ , nhân ả ỡ ấ ồ c, Lý Thiên B o m i đ p thành đ ể ở ớ ắ
quân chúng tôn làm chúa, đ ể ở ượ ệ ấ ấ ế ặ ả ờ
ng. Lý Thiên B o th y đ ng Dã Năng ấ r ng màu m có th ộ tên đ t y mà đ t qu c hi u. Đ n bây gi ố x ng là Đào Lang v ươ ư
ng cho Tr n Bá Tiên làm Uy minh t ươ ầ
ư ầ ạ
ạ
Tháng 1 năm 550, nhà L quân Giao Châu th s . Bá Tiên l ứ ử t V ng l cho Tri u Vi ươ ệ ươ ế ệ ng x y ra c L lúc bên n ả ươ ướ về[4], y quy n cho tì t ướ ề ướ ng ế i m u tính c m c lâu ngày khi n ự c. G p ng h t quân m i thì có th phá đ ặ ể ượ ỏ ng, g i Bá Tiên lo n H u C nh ọ ươ ầ ng là D ng Sàn c m quân. ươ ả , nhà L ầ ủ
t V ng nhân lúc quân L ệ ươ ươ ướ
ỏ ươ c V n Xuân, i, tung ng tan ế c n i đ ng không còn t ự ị t V ng l y l ấ ạ ượ ướ ệ
Tri u Vi ng gi ệ quân ra đánh. Sàn mang quân ch ng c , b thua ch t. Quân L ố v ch y v B c. Tri u Vi ạ ệ ươ ề ắ ỡ ạ thành Long Biên. đóng đô ở
Truy n thuy t k r ng: ế ể ằ ề
trong đ m th y quân L ấ
ầ ươ t kinh cáo v i tr i đ t th n kỳ. ớ ờ ấ
c ng không lui, m i ớ ầ ờ ưỡ ồ ử ấ
ờ ơ ồ
ừ ừ ế ặ
Tri u Quang Ph c ầ ụ ở ệ ng c u đ o, kh n thi đ t h ế ẩ ả ố ươ i r ng vàng Th n nhân trong đ m là Ch Đ ng T b y gi ầ ầ ử ồ trên tr i r i xu ng, rút móng r ng trao cho ông, b o gài lên t ả ố ừ mũ đâu mâu mà đánh gi c. T đó quân thanh l ng l y, đ n đâu ẫ ổ không ai đ ch n i. ị
ế ề ề ế
ư ữ ể ưở ụ ệ
ắ i đ dân chúng tin t ng c s c đánh gi c. làm quân s gi Xét ra truy n thuy t trên cũng nh nh ng truy n thuy t khác, có th ể ng c a do chính Tri u Quang Ph c nghĩ ra đ tăng thêm lòng tin t ủ ử ườ i quân sĩ vào chi n th ng, nh truy n ư ế gi ư ỏ ể s p phá Yên c ng ắ ố ứ ệ Đi n Đan ề ưở ả ặ
c Lý Ph t T giành n ậ ử c r i m t n ướ ồ ấ ướ
Chia đôi b cõiờ
t V ng làm vua ở ả
ươ ệ ươ n ở ướ thành Long Biên. Lý Thiên B o làm Đào c Dã Năng. Năm 555, Thiên B o ch t không có con ả
ườ ố i cháu trong h là Lý Ph t T lên n i ọ ế ậ ử
Tri u Vi ệ Lang V ng n i, quân chúng suy tôn ng ố ngôi.
ố
ệ ầ
ệ ươ ắ ậ ử t V ng ở ạ ủ
ề ắ
ế ơ ệ ế
ầ ậ ử c bèn xin gi ng hòa xin ăn th . Tri u Vi ả ườ ọ ủ ề bãi Quân Th n (nay là hai xã Th ệ
ầ phía tây c a n c. Năm 557, Lý Ph t T đem quân xu ng mi n Đông đánh nhau v i ớ ề Tri u Vi ậ huy n Thái Bình. Hai bên năm l n giáp tr n, ệ ậ ch a phân th ng b i, quân c a Ph t T có ph n kém th h n. Ph t ư T li u không th ng đ ệ t ượ ử ệ V ng nghĩ r ng Ph t T là ng i h c a Ti n Lý Nam Đ , không ậ ử ằ ươ ượ ng i n c tuy t, bèn chia đ a gi ớ ở ị ỡ ự huy n T Liêm) cho Cát, H Cát ừ ở ạ ủ ướ ệ ở
ng, ậ ử ờ ế H Mạ ỗ, huy n Đan Ph ệ ượ
Ph t T d i đ n thành Ô Diên (nay là xã Hà N i).ộ
H c k Tri u Đà ọ ế ệ
ậ ử ủ ệ ấ
ươ ươ ế ằ
t V ng cho Nhã Lang ệ t ng b ng lòng, nên hai nhà k t thành ở t v ệ ươ ươ ệ ươ
Lý Ph t T có con trai là Nhã Lang, xin l y con gái c a Tri u Vi V ng là C o N ng. Vi ả thông gia. Vì yêu quý C o N ng nên Vi ả g i r . ử ể
c bí m t v quân s c a Tri u Vi ự ủ ậ ề ệ
ệ ươ t V ng. t V ng, t đ ế ượ ậ ử i cho Lý Ph t T . Ph t T mang quân đánh úp Vi ậ ử
bi ự ế ượ
ể ố ể ề
t V ng c
c ch n, than r ng: " ị ế ử Ta h tế ắ
Sau Nhã Lang bi báo l ạ ệ ươ t V ng t Vi c, bèn đem con gái t th y u không th ch ng đ ệ ươ ư ch y v phía nam, mu n tìm n i đ t hi m đ n náu tung tích, nh ng ạ ơ ấ ể ẩ ưỡ i đ n đâu cũng b quân c a Ph t T đu i theo sau gót. Vi ệ ươ ậ ử ổ ế ng a ch y đ n c a bi n Đ i Nha, b n ằ ạ ự đ ườ ế ế ố ủ ạ ể ồ ", bèn nh y xu ng bi n t ng r i! ị ướ v n. ể ự ẫ ả ố
i sau cho l p đ n th ông c a bi n Đ i Nha (Đ i Nha nay là ề ờ ở ử ể ạ ạ
Ng ậ huy n Đ i An?) ườ ệ ạ
Truy n thuy t k r ng: ế ể ằ ề
ớ ừ ướ ả ợ
ẳ c hai vua cha chúng ta c u thù v i nhau, ư
ể ượ ắ ư ủ ả
ế ồ ồ
ầ ấ
ư ằ ươ ủ
ồ ả ẹ ặ ỡ
ả ạ ứ
Nhã Lang b o v : "Tr nay là thông gia, ch ng cũng hay l m ? Nh ng cha nàng có c quân c a cha tôi?". C o N ng thu t gì mà có th làm lui đ ươ ậ t ý c a ch ng, bí m t l y mũ đâu mâu móng r ng cho không bi ậ ấ ủ xem. Nhã Lang m u ng m tráo đ i cái móng y, r i b o riêng ổ ằ v i C o N ng r ng: "Tôi nghĩ n sâu c a cha m n ng b ng ơ ớ ả tr i đ t, v ch ng ta hòa nhã yêu quý nhau không n xa cách, ờ ấ ợ ồ ề nh ng tôi ph i t m d t tình, v thăm cha m ". Nhã Lang v , ề ư cùng v i cha bàn m u đánh úp vua, chi m l y n ẹ ấ ướ c. ư ế ớ
ậ ử
H u Lý Nam Đ ở Phong Châu. Vì ông cũng c, đóng đô ệ t ậ ế đ phân bi ể ọ
Lý Ph t T lên làm vua c n ả ướ x ng là Lý Nam Đ , nên đ i sau g i là ờ ế ư v i Lý Bí. ớ
Ch a đánh đã hàng ư
ng và H u Lý ử ề ệ ề ậ ủ ệ ị t v ệ ươ ậ
S sách không đ c p v vi c tr vì c a Tri u Vi Nam Đ .ế
ầ ệ ố nhà Tùy đã di
ậ ử ứ
ầ
ố ừ ướ ươ
ế ấ ư
ả ố
ng r t nghiêm, ai ph m t ấ ấ ạ
t nhà Tr n (con cháu Tr n Bá Tiên) Trung Qu c, ầ Ở th ng nh t toàn qu c năm 589. Vua Tùy sai s sang d Lý Ph t T ụ ấ ố ố Tùy Văn Đế sang ch u. Ph t T thoái thác không sang. Năm 602, ậ ử ng D ng T ti n c Th s Qua mu n đánh V n Xuân. Th a t ố ế ử ứ ử ạ Châu là L u Ph ng. Vua Tùy xu ng chi u l y T làm Giao Châu ươ ố ố ế đ o hành quân t ng qu n, th ng lĩnh 27 doanh quân sang xâm chi m. ổ ạ Quân l nh c a Ph ấ t chém quân lính ai n y ủ ệ đ u m n đ c và s uy. ế ứ ề ươ ợ
ế
ủ ổ ỉ ề ạ i anh là ữ
Nghe tin quân đ ch kéo sang, H u Lý Nam Đ sai con c a ng ậ ị Lý Đ i Quy n gi ữ thành Ô Diên, còn t ườ t súy là Lý Ph Đ nh gi Phong Châu. thành Long Biên, Bi Lý Ph t T đóng ậ ử ự ệ ở
ặ ế ươ
ế ạ ươ
ụ ầ
c a bi n Ti u Nha
[5] đ đ i v i đ n th ể ố ớ ề
ậ ử ợ ề ờ ở ử ế ể
t V ng. Quân Tùy đ n núi Đô Long g p quân Lý, L u Ph ng đánh tan h t, ế ư r i ti n quân sang đ n c nh dinh c a Lý Ph t T . Ph ọ ng l y h a ậ ử ủ ồ ế ấ phúc mà d . Ph t T s hãi xin đ u hàng, b quân Tuỳ b t đ a v B c ắ ư ề ắ ị r i ch t. Dân làm đ n th ờ ể ồ Tri u Vi ệ ươ ệ
c ừ ề ề
khi Lý c đ n khi m t t ng c ng 61 năm (541- i đ ộ
c V n Xuân t ộ khi Lý Nam Đ đ t đ n khi m t t ng c ng ấ ổ
và nhà Ti n Lý m t. Nhà Ti n Lý t Th là n ướ V n Xuân ấ ạ ế c n Nam Đ giành l ấ ổ ạ ượ ướ ế ế 602), n ế ặ ế ừ ạ ướ 58 năm (544-602).
t S ký Toàn th ệ ử
ậ ề ỷ ệ
ng và H u Lý Nam Đ thành 3 "k " riêng bi ế ị ậ ỷ
ẩ ữ ộ
ươ ề ạ ộ
ng xen gi a cũng không gây ra r c r i. ế ư tách riêng 3 vua Ti n Lý Nam Đ , Sách Đ i Vi ạ t và g i t v Tri u Vi ọ ệ ươ ệ Lý Ph t T là "K nhà H u Lý". Xét ra cách chia này làm l ch s thêm ử ậ ử r i vì sau này còn có m t nhà Lý c a Lý Công U n n a. Do đó vi c ệ ủ ố h p 3 vua vào m t tri u đ i, nh nhà Ngô sau này có D ng Bình ư ợ v ươ ắ ố ữ
Nh n đ nh ậ ị
ắ
ệ ượ ề
ủ Hai Bà Tr ngư quá ng n ng i, c lâu ư ờ ế ạ ự ẫ ể
c bao lâu. S nghi p c a Ti n Lý Nam Đ , Tri u Vi ự ề
ư ẹ ớ ọ
Trong ngàn năm B c thu c ộ , sau th i kỳ ắ s nghi p đ c l p mà Lý Nam Đ t o d ng dù không truy n đ ộ ậ ự dài nh nhà H u Lý sau này nh ng v n có th coi là to l n. Các vua ớ ư ậ c nh ng c n sau nh ư Mai H c Đắ ư ế, Phùng H ngư tuy có giành đ ượ ướ ệ t không đ ệ ế ượ ệ ủ V ng không tr n v n nh ng đ i sau còn ghi nh mãi công lao c a ủ ờ ươ hai vua.
t S ký Toàn th i s ị ậ ử ề Đ i Vi ạ ệ ử ư d n l ẫ ờ ử
Nh n đ nh v Lý Ph t T , sách th n Ngô Sĩ Liên nói: ậ ầ
ệ
ng là đ c k , l y v ạ ệ ấ ấ ươ
ằ ấ ạ ặ ệ ữ ể ở ạ ạ
ườ
ắ ươ
ờ ậ ế ấ ỉ
ệ ế ớ
ư
, nh ng vi c làm c a Vi ắ ấ ệ ố
ả ị
ế ứ ỏ ạ ư
ủ i mà di ợ
ệ c, mà Nhã Lang thì ch t tr c, b n thân cũng ế ướ ằ
"L y bá thu t mà xét thì H u [Lý] Nam Đ đánh Tri u Vi ệ t ậ ế ậ ừ ng đ o mà xét thì vi c y đã t ng V ắ ế ấ ươ ế ở ộ đ ng không b ng chó l n. Sao th ? Là vì khi Ti n Lý Nam Đ ợ ề ế t V ng. Vi t V Khu t L o đem vi c quân y cho Tri u Vi ệ ươ ng ệ ươ ủ ệ ầ ớ ng đ u v i D Tr ch bùn l y, đ hi m thu nh t tàn quân gi ươ ầ ng ắ ượ ướ i hùng m t đ i, cu i cùng b t đ Tr n Bá Tiên là ng c t ộ ờ ố ầ ng B c, ph i lui quân. c a y là D ng Sàn. Tiên, ng i ph ủ ả ươ ườ vua [H u Nam Đ ] tr n trong đ t Di [L o], ch mong B y gi ạ ố ấ thoát kh i mi ng hùm mà thôi. May mà Bá Tiên v B c, [Lý] ề ắ ỏ t V Thiên B o ch t, m i đem quân đánh [Tri u] Vi ng, dùng ệ ươ ệ ả t V ng l y lòng m u gian trá xin hòa, k t làm thông gia. Vi ấ ệ ươ ế ệ ươ ng t V thành đ i đãi, c t đ t cho ủ ữ ở đ u là chính nghĩa, giao h o ph i đ o, thăm vi ng ph i th i, há ả ề ờ ế ả ạ ả ch ng ph i là đ o tr yên lâu dài hay sao? Th mà [H u Nam ậ ẳ i dùng m u gian c a Nhã Lang, v t b chính đ o nhân Đ ] l ạ ế ạ c, t nhân nghĩa, đánh c luân, kíp tham công l ướ ấ ướ p l y n tuy r ng l y đ ả không kh i làm tù, có l i gì đâu? ấ ượ ỏ ợ
Ngô Sĩ Liên có l ờ i nh n xét th t xác đáng. ậ ậ
