50 LÊ TRUNG VŨ - N hậ n diệ n nhữ ng đặ c diể m...
NHẬ N DIỄ N NHỮ NG
ĐẶ C DIỄ M cỏ n Lê HỘ I
THĂNG LONG - HÀ NỘ I
__________________________________ •
___
LÊ TRUNG VŨ
ộ t s ố công trìn h khoa họ c, lị ch sử ...
vớ i n hữ ng thô ng tin bổ ích và xác
thự c về sinh h o ạ t v ăn hoá - tôn
giáo củ a cộ ng đồ ng ngư ờ i V iệ t đ ã h ìn h th àn h
từ rấ t sớ m trê n đ ấ t đê đô này.
C h ẳ n g hạ n, n g ày hộ i đ u a th u y ề n có từ
thờ i tiề n Lê: “N ăm T h iên P h ú c th ứ 6 (985)
đờ i Lê Đ ạ i H ành, gặ p n g ày sinh... v u a mỏ
cuộ c đ ua thu y ề n cho d â n chú n g thi. Từ đó
năm nào cũng có hộ i đ u a th u y ề n 1”. N hư n g
sử không ghi vua mở hộ i trê n dòng sông nào.
Đờ i Lý, các v u a c àng hâm mộ hộ i n ày
hơ n. V ua cho xây n h iề u cu ng điệ n nguy nga
ở ph ía đông k inh th à n h , trê n bờ sông N hị để
vua cùng văn võ bá qu an và ho àng h ậ u, ph i
tầ n, công ch úa dự ; n hư điệ n H àm Q uang
(1011), điệ n L inh Q uan g (1058), hoặ c sau đó
vua A nh Tông (1138 - 1175) cho xây cung
T hán h từ và cun g T hu ỷ tin h... Còn d ân
ch ú ng và qu ân lín h tụ tậ p h a i bên bờ sông
rấ t đông".
Đ ua th uy ê n là loạ i hộ i nư ớ c, triề u đ ình
coi là hộ i thư ợ ng võ, vừ a là đê rèn luyệ n
thu ỷ q u ân dà n h cho các cuộ c th u ỷ chiế n (đã
từ ng xả y ra và sẽ còn xả y ra tron g tư ơ ng lai)
nh ư lị ch sử đã chứ n g m in h trư ớ c đó (thờ i
Ngô Q uyề n) và sa u đó (thờ i T rầ n); vừ a để
giả i trí cho qu ầ n th ầ n và d â n chúng.
Hộ i tu y do triề u đ ình tổ chứ c n h ư ng nó
m ang tín h toàn dâ n và đư ợ c các bô lão làng
quê giả i thích theo ý ng h ĩa khác. Các cụ nói
rằ ng, đ ua th u y ề n là việ c đá n h thứ c thu ỷ
th ầ n đem nư ớ c n h u ầ n tư ớ i cho đồ ng ruộ ng.
Q uy lạ i, đ ua th u y ê n là m ộ t dạ ng th ứ c cầ u
m ùa n gh ề nông.
C h ú n g ta còn biế t đế n các triề u n h à Lý,
T rầ n là nh ữ n g thờ i đ ạ i cự c th ị n h củ a chê độ
phon g kiế n V iệ t N am , cũ ng là n h ữ ng triề u
đạ i r ấ t q u a n tâ m đ ế n đờ i sông n h â n dân,
trư óc h ế t là n ông ng h iệ p. Cho nên không chỉ
hộ i đ u a th u yề n m à m ộ t nghi lễ khác gầ n gũi
vớ i n g h ề nông hơ n, là “lễ tị ch đ iề n”, cũng
từ n g đư ợ c thự c h iệ n.
Lễ này tổ chứ c lầ n đầ u vào năm T hiên
Phú c thứ 8 (987). M ùa xu ân n ă m đó, v u a Lê
Đ ạ i H àn h đích th â n cày ru ộ n g ở Độ i Sơ n,
b ắ t đư ợ c m ộ t ch um vàng. N ăm sau, vua cày
ở B àn H ả i3 lạ i đư ợ c m ộ t ch u m bạ c. Vì th ế
nh ữ ng th ử a ruộ n g ấ y đư ợ c gọ i là “Kim ngân
điề n”4.
Đờ i Lý, v ua T h ái Tông, năm Thông
T hu ỵ th ứ 5 (1038) sai q u a n H ứ a ti đắ p đề n
thờ th ầ n N ông. V ua đích th â n dế n cầ u cho
m ùa m àng tư ơ i tố t, rồ i đích th ân ra cày
ruộ ng tị ch đ iề n ở Bô' H ả i ’, s ử cũ ghi tiế p,
năm sau vu a cày ruộ n g tị ch điên ở Đỗ
Đ ộ ngfi. M ùa hè, v ua ra xem dâ n gặ t, có
ngư ờ i nông d â n d ân g vu a m ộ t cụ m thóc
chiêm , mỗ i bẹ n ả y ra đư ợ c chín bông.
Đờ i T rầ n đắ p đ à n xã tắ c 7, h ằ ng năm
vua cử q u an ra tế , k h ông làm lễ tị ch điề n.
Đờ i Lê, n ă m 1484 (Hồ ng Đứ c th ứ 15),
vu a T h á n h T ông d ự ng đ à n T iên Nông ở làng
Hồ ng M ap ngoài k in h đô T h ă n g Long. Đ àn
cao 7 thư ở ứ ’ rộ n g 36 thư ớ c, tư ờ ng đấ t bao
qu anh . H ằ ng n ă m v u a và các q ua n ra tê
th ầ n N ông và làm lễ tị ch điề n.
N goài ra lạ i có lễ lậ p xu â n và tiế n xuân
ngư u và tụ c “đả xu ân ng ư u”10. Con trâ u đấ t
nhỏ gọ i là x u â n ngư u (trâu xu ân ) đư ợ c đ ặ t
lên kiệ u. S a u lễ lậ p x u â n thì rư ớ c x uân ngư u
lên vua, gọ i là lễ tiế n x u â n ngư u. T rên
đư ờ ng đi, q u a n ph ủ doãn và q u a n huyệ n.
TCVHDG SỐ 1 /2 0 0 7 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ l 51
mỗ i ngư ờ i cầ m m ộ t cà n h d âu đ á n h vào con
trâ u đấ t, n h ư m ộ t n g h i thứ c cầ u m ùa.
Phác th ả o vài n ét đ ạ i cư ơ ng vê m ộ t quá
kh ứ xa đê th ấ y rõ đ ấ t H à Nộ i nà y từ nghìn
năm trư ớ c đã trọ n g lễ và đ ấ t nư ớ c lấ y ng h ề
nông làm nghê sông ch ính đê n g ày mộ t
hư n g th ị n h lên.
N hư m ộ t sự tích luỹ , k h i H à Nộ i đã
kh o anh v ùn g đị a lí xong và h o àn th à n h cơ
cấ u h àn h chính th ì bộ m ặ t sin h h o ạ t văn
hoá tin h th ầ n cũn g sẽ đư ợ c đ ị n h vị , lấ y làn g
làm đơ n vị xã hộ i gố c.
M ộ t thờ i dài lâu , làn g giàu m ạ nh nhờ
tài sả n v ậ t ch ấ t cung cấ p, nu ô i sông ngư ờ i
làng nh ư ru ộ n g đ ấ t, ao chuôm , cây côi...
Làng là nơ i để mồ m ả . L àn g trở nên thiên g
liêng, mỗ i khi xa quê đư ợ c trở về th ắ p n én
hư ơ ng tư ở ng niệ m tổ tiên, ngư ờ i ta lạ i có dị p
ôn lạ i quá kh ứ để từ đó suy ngẫ m tớ i hôm nay
vê' n h iệ m vụ củ a con ch áu đôi vớ i quê hư ơ ng
đ ấ t nư ớ c. L à n g cũn g h ình th à n h d ầ n dầ n
chứ không độ t nh iê n m à có. N hư vậ y từ thuở
ban đầ u, H à Nộ i c ũ ng từ n g là m ộ t “làng Hà
Nộ i nhỏ ” nào đó vố i n ú i N ù ng, sông Tô. Rồ i
do tín h c h ấ t tru n g tâ m củ a đ ấ t nư ớ c, T h ăn g
Long đã th u h ú t đư ợ c nh ữ n g tin h h o a v ăn
hoá củ a các vù n g m iề n về đây. M ặ t khác,
tuy đị nh d anh là đô th ị - kinh đô từ lâu, song
dấ u vêt n ô ng th ô n vẫ n còn đ ậ m n ét bở i đây
là m ộ t đô th ị kiể u phư ơ ng Đông, loạ i đô thị
p h át triể n chậ m .
M ặ c d ầ u vậ y, H à Nộ i v ẫ n đư ợ c coi là đô
thị p h á t triể n h à n g đ ầ u củ a cả nư ố c.
V iệ t N am , tro ng q u á trìn h trư ở n g th à n h
luôn bị q u ân xâm lư ợ c nhòm ngó, tấ n công.
Vớ i sự chông trả kh ô ng b iế t m ệ t m ỏ i củ a cả
nư ớ c cũn g n h ư củ a ngư ờ i Hà N ộ i, cuố i cùng
ch ú ng ta luôn giàn h chiế n thắ n g. Mộ t
T h ăn g Long - H à Nộ i đư ợ c tạ o lậ p không chỉ
có din h thự , 36 phô' ph ư ờ n g vớ i nh à cử a nh ư
b á t ú p m à còn có m ộ t sô' đình chù a, m iế u,
thờ các a n h h ù n g lị ch sử , an h h ù n g văn hoá
đã bả o vệ và tô điể m cho đ ấ t nư ớ c, đê đô này
ngày m ộ t x án lạ n, v ăn m inh hơ n.
T hăn g Long - H à Nộ i, vùng đ ấ t đị a linh
n h ân k iệ t đ ã cùn g cả nư ở c bư ớ c vào thiên
niên kỉ mố i tro n g n iề m h â n h oan lớ n. T hăn g
Long - H à Nộ i sẽ trò n m ộ t ng h ìn n ăm tuổ i
vào n ăm 2010. T h ậ t là m ộ t k in h th à n h hiế m
quý trê n th ế giớ i! Vố i ngót m ộ t th iê n niên kỉ
tạ o dự ng, k inh th à n h nà y đã là nơ i giao lư u
văn hoá củ a đ ấ t nư ớ c và về n h iề u m ặ t, có
th ể coi H à Nộ i n h ư tru n g tâm củ a n ên văn
m inh sông H ồ ng. Vố i nh ữ n g đặ c diêm đó,
H à Nộ i đã đư ợ c U N E S C O công n hậ n là
“T h à n h phô' vì hoà b ìn h ”.
NgUỜ i H à Nộ i đư ợ c h u n
đúc tro n g nên v ăn m inh ấ y
đồ ng thoi cũng là chủ nh â n
sán g tạ o ra nó. N ói đế n H à
Nộ i k h ông thê kh ô ng nói đế n
n h ữ n g h o ạ t độ ng văn hoá
m a n g b ả n sắ c độ c đáo m à
m ộ t tro n g n h ữ ng nộ i du n g ấ y
có lẽ là lễ hộ i. Có thể q u an
sá t n ề n v ăn m inh lúa nư ớ c.
V iệ t N am biế u hiệ n tro ng lễ
hộ i T hăn g Long - H à Nộ i
dư ớ i n h iề u d ạ n g vẻ như th ê
nào?
52 LÊ TRUNG VŨ - N h ậ n diệ n nhữ ng dặ c điế m ...
Tuy nh iên, cũng n ên d àn h m ộ t ít dòng
điể m qua tìn h h ìn h giở i th iệ u , n gh iên cứ u
hộ i làn g tron g thòi gian qua.
Đư ợ c biế t, mỗ i kh i làn g vào đ ám thì
ngư ờ i làng, b ấ t kể già, trẻ , gái, tra i đề u náo
nứ c chờ đón hộ i, c ũ ng là chờ đón cuộ c vui lớ n
n h ấ t củ a làn g h ằ n g năm . Bở i mỗ i lầ n hộ i mở
ngư ờ i ta đư ợ c th ấ y lạ i h ìn h ả n h , gặ p lạ i
nhữ ng h o ạ t độ ng tu y đã th â n qu en n hư ng
vẫ n luôn luôn mớ i m ẻ bở i sứ c m ạ n h nộ i
dun g củ a nó song song vớ i sự lôi cuố n về
m àu sắ c, âm th an h , á n h sáng... n h ấ t n h ấ t
đề u trá n g lệ , h u y h o àn g do tậ p th ể ngư ờ i
làng sắ m vai, th ể hiệ n tron g m ộ t tr ậ t tự
ng hiêm n gặ t th ô n g q u a ngh i lễ và đặ c biệ t là
đám rư ớ c củ a hộ i. Mỗ i lầ n hộ i mở chính là
dị p đê ngư ờ i làng ôn lạ i q uá k h ứ củ a làng,
củ a đ ấ t nư ớ c thô n g q u a nh ữ n g vị an h hù n g
lị ch sử hay an h hù ng văn hoá m à m ình tôn
thờ , ngư ỡ ng vọ ng. Đó lả n h ữ n g ngư ờ i có công
lở n vớ i d â n , vớ i nư ớ c, các th ế hệ sau cầ n
phả i ghi nhớ , biế t ơ n.
Tuy nhiên , tìn h h ìn h từ xư a tói nay
không ho àn toàn th u ậ n ch iề u n hư vậ y. Đã
có lúc hoặ c n hiề u lúc ở m ộ t s ố nơ i (ngoài
T h ă n g Long - H à Nộ i) thờ n h ữ n g vị th ầ n
không có giá trị đích thự c. C hẳ n g h ạ n có
làng thờ th ầ n ăn cắ p, ăn cư ớ p (ta gọ i là tà
thầ n ) hoặ c th ầ n ăn xin h ay đi buôn (tạ p
th ẩ n ).
On lạ i m ộ t th o án g hộ i làn g ấ y đê th ấ y
rằ ng, ngày nay tron g việ c n h à nư ớ c cho mở
lạ i các lễ hộ i cổ tru y ề n n h ấ t là đố ì vớ i Hà
Nộ i, m ả nh đ ấ t n g à n n ăm vă n h iế n thì tiêu
chí đ ầ u tiên p hả i lư u tâ m là vị th ầ n đư ợ c
thờ . VỊ T h à n h h o àn g n ào cũn g p h ả i là chính
th ầ n (phúc th ầ n ), ngư ờ i đã đem lạ i niề m vui
cho đị a phư ơ ng, cho đ ấ t nư ớ c. M ộ t vị th ầ n
như thê mớ i đủ uy, có sứ c m ạ n h (vô hình)
quy tụ dân làng về m ộ t môi, tạ o ra lòng tin
tuy ệ t đố ì củ a d â n tron g việ c th ầ n bả o vệ
sinh m ạ ng cho cả làng.
Mỗ i lầ n hộ i mở cũng là m ộ t lầ n ngư ờ i
dâ n hiể u th êm đư ợ c hệ thô n g ng h i lễ , tứ c là
phư ơ ng th ứ c tôn thờ T hà n h ho àng làng, là
dị p con ngư ờ i bày tỏ lòng th à n h kính vớ i
th ầ n linh và đồ ng thờ i c ũ ng là dị p con ngư ờ i
trầ n th ế giao lư u vớ i giớ i siêu hình , thô n g
qu a cuộ c tê th ầ n . N ói cách khác, đây củ ng là
mộ t phư ơ ng thứ c tho ả m ãn tâ m linh điể u
hoà cuộ c sông con ngư ờ i.
Mỗ i lầ n hộ i mở cũng là cơ hộ i nhắ c lạ i
th u ầ n ph o ng mĩ tụ c m à n g ày nay con cháu
cầ n duy trì, p h á t hu y n h ư th i n ấ u cơ m, thi
d ệ t vả i, k hu y ên khích nữ công, gia chánh.
Ngư ờ i ta có th ể gợ i n h ắ c trư ớ c k ia đây là con
đư ờ ng q u ân ta lên biên giớ i p h ía Bắ c đuổ i kẻ
th ù xâm lư ợ c. Cuộ c chu yể n q u ân r ấ t gấ p
nên các đị a phư ơ ng p h ả i n ấ u cơ m chín
n h a n h , p h ả i ngon, kị p trao cho qu â n độ i làm
lư ơ ng ă n dọ c đư ờ ng. Các cuộ c th i n ấ u cơ m,
đồ xôi là để kỉ n iệ m n h ữ n g thờ i xu'a ấ y và
cũng là m ộ t h ìn h thứ c rè n luyệ n nế p sông
gia đ ình cho con ch áu hôm nay. Hoặ c hộ i mở
cuộ c th i trâ u khoẻ , lợ n to, gà béo là kh uyên
khích ch ăn nuôi; th i thơ , kéo chữ là m an g ý
ng h ĩa k h u y ế n họ c; th i vậ t, võ, đá n h phế t,
đu a th u y ề n , th i bơ i, th i chạ y... là cố t đề cao
tin h th ầ n thư ợ ng võ, rè n lu yệ n th ể lự c, ý chí
tự cư ờ ng tro n g th a n h niên, tru n g niên. Hoặ c
cao hơ n ngư ờ i ta ra diễ n tr ậ n để nhắ c lạ i
lị ch sử vẻ v ang củ a d ân tộ c n h ư hộ i Ph ù
Đổ ng (huyệ n G ia Lâm , H à Nộ i) thờ T hán h
G ióng diễ n lạ i hộ i trậ n “T h á n h Gióng dá n h
giặ c  n”. H oặ c n h ư hộ i Trư ờ ng Yên (H oa Lư ,
N inh B ình) diễ n lạ i trò “Cờ lau tậ p trậ n ”,
nhắ c lạ i thờ i n iên th iế u củ a Đ in h Tiên
H oàng đế .
Lễ hộ i cô tru y ề n còn có trò chơ i (ngoài
trò d iễ n nh ư vừ a d ẫ n), đặ c b iệ t là trò chơ i
phon g tụ c. T rò chơ i pho n g tụ c là trò chơ i
buộ c p h ả i có để thự c h iệ n tín ngư ổ ng nào đó
trong n h â n dân tuỳ th u ộ c từ n g đ ị a phư ơ ng.
Ví dụ : “Trò chơ i cư ớ p cầ u ” ở hộ i làng X uân
Dụ c, huy ệ n Sóc Sơ n vào ngày mồ ng bôn
TCVHDG s ó 1 / 2 0 0 7 - NGHIÊN c ứ u TRAO Đ ổ l 53
th á n g giêng, q uả cầ u b ằ n g gỗ , sơ n đỏ là biể u
tư ợ ng củ a m ặ t trờ i. Vào cuộ c ngư ờ i ta tra n h
n h a u giành lạ i q u ả cầ u , ném vào h a i hô" cầ u
đào theo hư ớ ng đông và hư ớ ng tây. Q uả cầ u
sẽ đư ợ c tra n h đi cư ớ p lạ i và đó là hìn h ả n h
vê sự vậ n độ ng biể u kiên củ a m ặ t trờ i, ph ả n
án h tụ c th ờ m ặ t tròi, cầ u á n h sáng, cũng là
cầ u m ư a n ắ n g th u ậ n hoà cho ng h ề nông.
Hoặ c cũng ở hộ i n à y có tụ c rư ớ c và cư ớ p hoa
tre, thự c h iệ n tín ngư ỡ ng phồ n thự c là nộ i
dun g củ a tín ngư ỡ ng vê n g hề nông bở i hoa
tre đư ợ c các cụ cho b iế t là “linga".
N hìn chu ng từ thờ i “mở cử a” 1986, tỉ n h ,
th à n h nào cũng cho phép n h â n d ân tổ chứ c
lễ hộ i để thoả m ãn n h u cầ u tâm linh và nhu
cầ u văn hoá củ a con ngư ờ i.
Mỗ i lễ hộ i th ư ờ n g có đặ c điể m riêng,
song nộ i du ng thư ờ n g hư ớ ng vê nông
nghiệ p, bở i ngư ờ i tổ chứ c và thư ở ng thứ c hộ i
chủ yế u vẫ n là nông dân.
Từ đó, T h ủ đô H à Nộ i vớ i v ai trò là
tru n g tâm chính trị , kin h tế , vă n hoá to lớ n
và qu an trọ n g - th ì sin h h o ạ t lễ hộ i càng
m ang nh ữ n g đặ c điể m đ án g chú ý hơ n. Có
thê n h ìn lạ i lị ch sử m ộ t lầ n nữ a.
Chỉ T hăn g Long - H à Nộ i mớ i có tú' trấ n
và đề n qu á n mở hộ i tứ trấ n , m ộ t phư ơ ng
thứ c sán g tạ o không gian riên g p h ủ lên bôn
phư ơ ng trờ i, từ đó sinh ra sứ c m ạ n h huy ề n
diệ u, th ầ n quyề n hỗ trợ th ế quyề n để uy lự c
triề u đình ngày càng vữ ng m ạ nh, đ ấ t nư ở c
ngày càng yên vui. Đó là đ ế n B ạ ch M ã thờ
th ầ n Long Đỗ - th a n trà n phư ơ ng đông ở
phô H àng B uồ m hiệ n nay; đề n Voi Ph ụ c thờ
th ầ n Linh Lang - th ầ n trấ n phư ơ ng tâ y ở
C ầ u Giấ y; ch ùa T rấ n V ũ thò H uyên T hiên
T rấ n Vũ - th ầ n trâ n phư ơ ng bắ c trê n đư ờ ng
Cổ Ngư ; đề n Kim Liên thò Cao Sơ n đạ i
vư ơ ng - th ầ n trấ n phư ơ ng n a m thuộ c
phư ờ ng P hư ơ ng Liên, Đôìrg Đa.
Lễ hộ i tứ trâ n đư ợ c tổ chứ c để k h ẳ n g
đị n h giá trị củ a phư ơ ng thứ c sán g tác k hông
gian th iên g trên .
M ộ t kỉ niệ m h ế t sứ c súc độ ng là ngày 19
th á n g 12 nă m 1976, cô T h ủ tư ớ ng Ph ạ m
V ăn Đ ồ ng đã vào th ăm đề n Voi Phụ c, m ộ t
trong tứ trấ n củ a T h ăn g Long. Trong sổ lư u
niệ m ở đề n, T h ủ tư ở ng viế t: “Đ ây là m ộ t di
tích lị ch sử cầ n đư ợ c giữ gìn chu đáo”.
M ộ t sô' lễ hộ i k hác cũ n g m an g đặ c tru n g
củ a T h ăn g Long - Hà Nộ i. Đó là lễ hộ i thậ p
tam trạ i. T hă n g Long đư ợ c mở rộ ng diệ n
tích ở p hía tâ y k inh th à n h hồ i th ế kỉ XI là do
k h a i hoang lậ p đư ợ c 13 trạ i d â n " nhờ công
lao củ a ông H oàn g P h ú c T ru n g ngư ờ i làng
Lệ M ậ t, hu y ệ n G ia Lâm . H ằ n g năm . 13 trạ i
đề u tô chứ c lễ hoặ c mở hộ i riên g tuy cùng
thờ ch u ng m ộ t tổ H oàng P húc T ru n g (sau
gọ i là ông tổ H oàng Lệ M ậ t). Vào ngày 2.3
th á n g ba cả 13 trạ i rư ớ c 13 m âm cỗ vê dự
hộ i làng đ ấ t tổ là Lệ M ậ t. Lễ hộ i th ậ p tam
trạ i cũng là m ộ t h ìn h thứ c biế u dư ơ ng và
tinh th ầ n k ế t ch ạ - k ế t ng h ĩa, vôn là m ộ t mĩ
tụ c củ a lễ hộ i cổ tru y ề n V iệ t N am cũn g như
củ a Hà Nộ i. Mỗ i lễ hộ i củ a th ậ p ta m trạ i đề u
có đặ c điể m củ a m ình, hoặ c đó là m ón ăn
đặ c sả n nh ư th ị t bò th u i (hộ i Kim Mã) hoặ c
th ú chọ i chim tao n h ã (hộ i Công Yên), hoặ c
lễ dâ n g hoa (hộ i Đ ạ i Yên)... tấ t cả đêu tạ o
nên m ĩ cả m cho ngư ờ i về dự hộ i.
T hăn g Long - H à Nộ i cũ ng giữ cho m ình
h ìn h ả n h về T ứ b á t tử thôn g qu a hộ i vê Tứ
b ấ t tử . Đó là hộ i Tầ m Xá (huy ệ n Đông A nh)
thờ T ả n V iên sơ n th á n h vớ i dặ c điể m m úa
13 m ặ t n ạ - m úa hóa tra n g - m à nộ i dung
tớ i nay vẫ n là ẩ n sô' (tạ i sao lạ i là 13 và ý
ngh ĩa củ a nó). Hộ i làn g P h ù Đổ ng (huyệ n
Gia L âm ) thờ T h á n h G ióng vở i hộ i trậ n
“T hán h G ióng đán h giặ c Ân" nổ i tiêng. Hộ i
Chử Đồ ng Tử (huyệ n G ia Lâm ) tư ở ng nhổ
công lao m ộ t vị vua an h h ù n g kh ai phá,
chinh phụ c d ầ m lầ y, mở m ang nông nghiệ p
góp ph ầ n đ á n g kể tro n g việ c ổ n đị n h dờ i
sông cộ ng đồ ng dân cư trê n đ ấ t p h ù sa m àu
mỡ vùng v en sông Hồ ng. Hộ i P h ủ T ây Hồ
thờ bà chúa L iễ u voi tụ c h á t chầ u văn.
54 LÊ TRUNG VŨ - N hậ n d iệ n nhữ ng dặ c diêm...
C ũng hiế m th ấ y nơ i nào xả y ra bi kị ch
đau thư ơ ng nh ư tron g lễ hộ i đ ề n c ổ Loa
(h uyệ n Đ ông A nh) p h ả n án h sự ta n rã m au
chóng củ a m ộ t vư ơ ng triề u ổ n đ ị n h tớ i 50
năm , chỉ do sự tho ả m ãn , hư ở ng lạ c củ a n hà
vu a và sự n hẹ d ạ củ a công c h ú a MỊ C hâu
m à kẻ th ù phư ơ ng Bắ c có cơ hộ i cư ớ p nư ớ c
ta.
T riề u đ ình p h ong kiế n Đ ạ i V iệ t vữ ng
m ạ nh nh iề u th ê kỉ , p h ầ n nào nhờ có "hộ i
th ể ’ hằ n g năm do nh à nư dc tổ chứ c. T ừ vua
tớ i bá q u a n đề u p h ả i th am dự đê tỏ lòng
tru n g h iế u củ a m ình đố l vố i Tô quố c, tạ o nên
sứ c m ạ n h cô 'k ế t toà n d â n tộ c.
M ộ t hộ i kì lạ khác c ũ ng chỉ th ấ y ở
T h ăng Long - H à Nộ i đó là hộ i đ ấ u thầ n .
Các th ầ n đấ u n h a u và tiêu d iệ t nh a u . Đó là
hộ i chùa Lán g (qu ậ n Đ ông Đa). N h à su' Đ ạ i
Điên (giúp Diên T h àn h H ầ u) giế t Từ Vinh là
ngư ờ i đã can tộ i th ô ng dâm vớ i vợ ngư ờ i
khác. Từ V inh đã bị c h ặ t làm ba k h úc trôi
nổ i trê n sông Tô Lị ch. Từ Đạ o H ạ n h (con Từ
Vinh) đã đán h c h ế t Đ ạ i Đ iên trả th ù cho bô'.
Họ đề u là n h ữ ng th iề n sư lớ n, lạ i là n hữ ng
đạ o sĩ nổ i danh . Thì ra “tín h con ngư ờ i trầ n
tụ c" vẫ n không xa rờ i họ m ặ c d ù họ uyên
thâm về P h ậ t pháp.
T h ă n g Long - H à N ộ i còn có hộ i m úa
rắ n , m úa hổ đêu n ằ m ở m ạ n Gia L âm nơ i
xư a kia là rừ n g rậ m (vớ i tê n h uy ệ n và n h iề u
làng xóm có chữ “L âm ” n hư M ai Lâm ,
Trư ờ ng Lâm ...). Đ iề u n ày vừ a hợ p lí, vừ a đặ c
sắ c (hộ i m úa rắ n là n g Lệ M ậ t, hộ i m ú a hô
làng Ph ù Đ ổ ng...) và m an g ý ng hĩa n h â n
văn tôt đẹ p.
N hư đã trìn h bày, lễ hộ i ở T h ă n g Long -
H à Nộ i cũng là và ch ủ y ế u là hộ i làng như
các tỉ n h tru n g du và đồ ng b ằ n g Bắ c Bộ .
T h ăn g Long - H à Nộ i đã th u h ú t vào m ình
đủ mọ i loạ i đê tài, nế u có kh ác đ ị a phư ơ ng
nào th ì đó chỉ là ở tỉ lệ sô' lư ợ ng hộ i và nó đã
đư ợ c "kinh đô ho á ” ít n h iề u m à thôi, v ả
chăng, không ph ả i cứ hộ i n ào n h ậ p vào Hà
Nộ i là đề u có sự biế n đổ i, “th an h lọ c” n hư
vậ y. N hiêu k hi chỉ là sự “đậ m n h ạ t” mà ph ả i
tô'n công c h ú t ít mớ i n h ậ n ra đư ợ c. C hang
hạ n , về tín ngư ỡ ng phồ n thự c: T rong hộ i
làn g các nơ i có trò “h ắ t chạ ch tron g chum"
m ang tính tự n h iên thì ở H à Nộ i, đôi nam nữ
th a n h niên đi th o n g dong sá n h đôi, tay nắ m
tay đế n ch u m nư ớ c đê b ắ t chạ ch. C húng ta
n h ậ n ra ngay, độ ng tác củ a đôi n am nữ
th an h n iên H à N ộ i th a n h n h ã hơ n. Đ ây là kỉ
niệ m hồ i cô', n ay đặ c điể m n à y khôn g còn.
Về đê tà i nôn g n ghiệ p và c h ế biế n sả n
p h ẩ m nông ngh iệ p n h ư hộ i nâ'u cơ m th i ở
Lư ơ ng Quy, h u y ệ n G ia Lâm thì lạ i rấ t cầ u
kì, ph ả i trả i q u a bả y bư ớ c mớ i xong như : thi
bô cau, th i c h ạ y thẻ , thi kéo nư ớ c, th i xay
thóc xay gạ o, th i kéo lử a, thi b ắ t gà và th ị t
gà, th i n ấ u cơ m.
Ngoài ra còn n h iề u cuộ c thi về tà i chê'
biế n nông s ả n n h ư “thi cây xôi” (hộ i làng
P h ú M ỹ - K iề u M ai, hu yệ n T ừ Liêm ) hoặ c
cuộ c th i có vẻ b ìn h thư ờ ng song đo ạ t đư ợ c
giả i n h ấ t chư a h ẳ n đã dễ , n h ư th i “cơ m n ắ m
muôi vừ n g” ch ẳ n g h ạ n (hộ i làn g Tó, huy ệ n
T ha n h Trì) là để kỉ niệ m n gày n h â n d â n đị a
phư ơ ng ch u ẩ n bị lư ơ ng thự c cho q u ân độ i
nư ớ c ta dư ớ i thờ i vua Lê Đ ạ i H àn h đang
trê n đư ờ ng đ án h đuổ i giặ c Tông xâm lư ợ c.
Hoặ c n h ư th i “cỗ b ả y tầ n g ” (hộ i đề n Kim
Liên) k h ông chỉ là thể hiệ n tà i chê' b iế n lâm
sả n và thự c p h ẩ m m à còn là biể u hiệ n củ a
vụ m ùa phong đ ăn g hoà cố c, trồ ng trọ t và
ch ăn nuôi để u viên m ãn.
Hà Nộ i còn có rấ t nh iề u hộ i làng nghề ,
phô' ng hề (th ủ công và m ĩ nghệ ) từ n h ữ n g
hộ i này, ngư ờ i ta h iể u th êm cơ sở tạ o nên
nề n v ăn hoá - v ăn m inh củ a kinh đô trả i
dầ n theo nãm th án g . N h ữ n g làn g nghê này
có xuâ't xứ khác n h a u về m ặ t đị a lí. Có làng,
có n g hề từ nơ i k h á c12, do thư ơ n g nh ân
chuyên sả n p h ẩ m th ủ công mĩ ngh ệ và hàn g