MỞ ĐẦU
Ngnh công nghệ phn mm hình thành và phát triển được hn na th k, tuy nhin quá trình pht triển v
qun tr cc d n phn mm chưa bao gi ht thách thức và một trong số đó l cc vấn đ liên quan tới kỹ
nghệ yêu cu phn mm. Việc hiểu sai yêu cu, khó thích nghi với cc thay đổi hoặc không đồng bộ các
thông tin đu vào của d án gây nh hưởng sống còn tới chất lượng sn phẩm cũng như tiện độ bàn giao.
Cá nhân tôi thi gian đu của quá trình học và tham gia các d n, tôi được tip cận với quy trình phát triển
phn mm truyn thống Waterfall, các d n được lập k hoch cẩn thận, được tin hnh với rất nhiu khu
trung gian, v thông thưng khch hng sẽ phi ch đợi cho tới khi hệ thống phn mm hoàn thiện c bn.
Cc bn lin quan hu như ch nhận được tài liệu d án mà không được dùng th, tri nghiệm v đưa ra cc
phn hồi cho các chức năng đã hon thnh. Việc không nắm được tin độ các chức năng khin khch hng
v cc bn lin quan tỏ ra sốt ruột, lo lắng và qua thi gian họ mất dn s quan tâm tới d án, và kt qu tất
yu với hu ht các d án mới có nhiu yêu cu nghiệp vụ đặc thù hoặc phi đấu nối phức tp thì sn phẩm
bàn giao tới ngưi dùng cuối l không đt yêu cu hoặc gặp rất nhiu khó khăn trong qu trình tích hợp
hoặc vận hành không ổn đnh.
Các d án của những năm sau đấy, tôi được tip cận với phưng php phát triển phm mm Agile, cụ thể
là Scrum và Kanban, ở một số d án gn đy, Development Team phn mm chúng tôi s dụng Scrumban.
S thay đổi có thể dễ dàng nhận thấy giữa một d án Waterfall và d án Agile là với Agile, chúng tôi phi
tổ chức rất nhiu các cuộc họp, bao gồm: Daily Meeting – Stand Meeting, Sprint Meeting và các cuộc họp
với cc bn lin quan như Strategy, Roadmap Workshops Meeting v Sprint Review Meeting. Cc bược lặp
này trong Agile thc đẩy s pht triển các mối quan hệ bn vững giữa ban lãnh đo, cc thnh vin đội pht
triển v ngưi dng. Việc duy trì một nhp độ lin tục không giới hn các buổi họp này giúp chúng tôi và
các bên liên quan có chung một tm nhìn v sn phẩm. Trong thi gian này tôi vẫn chưa dnh nhiu công
sức để nghiên cứu kỹ v lý thuyt Agile, tôi ch tip cận nó theo một quy trình làm việc đã được tổ chức bởi
Scrum Mater, nhưng tôi vẫn dễ dàng nhận ra được giá tr từ việc áp dụng Agile thông qua chất lượng sn
phẩm và mức độ hài lòng của khách hàng qua từng d án. Vì vậy tôi mong muốn qua luận văn ny sẽ nghiên
cứu su hn phưng php luận Agile v cc thay đổi có giá tr mà nó to ra tới kỹ nghệ yêu cu cũng như
cc thay đổi trong quy trình phát triển phn mm.
2
1. TỔNG QUAN
Nhằm góp phn bo tồn và phát huy các hình thức kch hát dân tộc nói ring, cũng như cc di sn văn ho
phi vật thể của Việt Nam nói chung, chúng tôi nhận thấy rất cn thit phi áp dụng những công nghệ hiện
đi vào việc ging dy cũng như trình diễn các nội dung kch hát dân tộc. Đặc biệt, với lợi th có thể truyn
ti các nội dung bằng cc phưng thức khác nhau một cch đồng thi, cũng như cho phép tích hợp với các
hình thức tưng tc mới, công nghệ đa phưng tiện đang ngy cng được s dụng rộng rãi trong việc ging
dy và trình diễn các nội dung văn ho dn tộc.
Trong công tác ging dy kch hát dân tộc, một buổi lên lớp ch thc s bổ ích cho sinh viên khi bên cnh
kin thức, kinh nghiệm, thành tu nghệ thuật, ging viên còn phi được trang b đy đủ phưng tiện ging
dy và minh chứng thuyt phục. Giáo trình, thông tin, tư liệu phục vụ cho đo to nghệ thuật đòi hỏi phi
có s k thừa v thưng xuyên cập nhật. Bởi vậy, ứng dụng thit b công nghệ hiện đi vào hot động đo
to để đổi mới phưng php ging dy là ht sức cn thit. Những năm qua, ứng dụng khoa học công nghệ
vo công tc đo to đã trở thành phổ bin trong cc c sở đo to văn hóa nghệ thuật trên c nước. Riêng
với khu vc đo to diễn viên kch hát dân tộc, hot động này còn có phn bỏ ngỏ. Một số ngưi quen với
cch nghĩ đo to nhc công, diễn viên kch hát dân tộc ch có thể theo cách truyn ngón, truyn ngh trc
tip; một số khác thì ngi thay đổi nên hàng chục năm qua, dy mẫu và vai mẫu trong cc c sở đo to
chuyên nghiệp dưng như vẫn ch dừng li ở lối truyn ngh nghệ nhân, trc tip. Từ thc trng trn, để
góp phn tháo gỡ những bất cập v đội ngũ ging viên và nâng cao chất lượng đo to diễn viên kch hát
dân tộc việc ứng dụng công nghệ đa phưng tiện hỗ trợ quá trình đo to là gii pháp thit thc và hiệu qu.
Phưng php ging dy được áp dụng trên phn mm cn k thừa phưng php ging dy truyn thống kt
hợp với công nghệ hiện đi.
Đối với việc lưu giữ và trình diễn các loi hình kch hát truyn thống, hiện nay, hình thức lưu trữ chủ yu
l dưới dng cc đon video. Dng lưu trữ này có những hn ch nhất đnh. Thứ nhất là nó ch lưu trữ được
từ một góc nhìn, không cho phép ngưi dùng nghiên cứu từ các góc nhìn khác nhau. Thứ hai, nó không
dng được để to ra những tác phẩm nghệ thuật mới như cc đon phim hot hình, đon phim v các hình
thức văn ho ny. Những kỹ thuật đồ ho máy tính, x lý nh, x lý âm thanh, x lý tín hiệu hiện đi kt
hợp với các kỹ thuật phân tích, học máy có thể vượt qua những hn ch này. Dữ liệu có thể được lưu trữ
dưới dng chuyển động 3D, có thể dùng để tái to li các chuyển động từ các góc nhìn khác nhau. Các kỹ
thuật học máy có thể gip để trích xuất ra cc đặc trưng chuyển động, đặc trưng m thanh để thay đổi các
đon phim hot hình, to ra đặc trưng của các hình thức văn ho ny. Thêm nữa, nội dung số có thể được
trang b cùng với các thit b tưng tc ngưi dùng thân thiện để nhằm ci tin cc phưng php gio dục,
gip cc vũ công, bin đo múa và các s gia nghiên cứu và s dụng các loi hình nghệ thuật truyn thống.
Điu này không ch giúp duy trì một cách sống động các loi hình biểu diễn truyn thống m còn thc đẩy
qung bá và phát triển các loi hình nghệ thuật truyn thống ngày càng b mai một này. Quan trọng hn nữa,
các nghệ sĩ có thể khai thc kho tư liệu kỹ thuật số nhằm kt hợp các hình thức truyn thống với các hình
thức nghệ thuật đưng đi.
Nội dung kỹ thuật số có thể được trang b với một giao diện thân thiện với ngưi s dụng để to điu kiện
giáo dục v gip cc vũ công, bin đo múa, cùng các s gia nghiên cứu và s dụng các loi hình nghệ thuật
truyn thống. Nó không ch giữ cho nghệ thuật biểu diễn truyn thống thêm sống động, mà còn to ra một
cuộc sống mới cho những nghệ thuật truyn thống đang b đe dọa. Quan trọng không kém, các nghệ sĩ có
thể khai thác các tài sn kỹ thuật số tích hợp các hình thức truyn thống với các hình thức nghệ thuật đưng
đi.
Từ những phân tích trên, tôi cùng nhóm nghiên cứu đ xuất d án nghiên cứu ứng dụng công nghệ đa
phưng tiện và các kỹ thuật đồ ho máy tính, x lý nh, x lý âm thanh, x lý tín hiệu hiện đi kt hợp với
các kỹ thuật phân tích, học my để trích chọn v lưu trữ dữ liệu v các hình thức văn ho phi vật thể. Ngoài
3
ra chng tôi cũng s dụng framework xây dng các hệ thống qun tr nội dung nhằm to ra một hệ thống
phn mm hoàn chnh có thể tuỳ bin theo từng vai trò ngưi dùng khác nhau. Bên cnh đó các công cụ hỗ
trợ cn xây dng bao gồm: Công cụ đnh dấu chuyển động của các loi hình văn ho phi vật thể từ cc đon
video mu v video độ sâu; Công cụ học mẫu chuyển động, kiểu chuyển động của các loi hình văn ho phi
vật thể từ các dữ liệu mẫu chuyển động; Công cụ tái to chuyển động từ các loi hình văn ho phi vật thể
trên các mô hình 3D hay là công cụ hỗ trợ xây dng dữ liệu, xây dng mô hình. Các công cụ ny gip đnh
dấu dữ liệu, hỗ trợ xây dng dữ liệu ba chiu, trích chọn phong cách trình diễn và mô phỏng chuyển động
trên các mô hình ba chiu.
Chúng tôi đã trình by gii pháp tổng thể trước hội đồng v được thông qua với tên d án là: Xây dựng hệ
thống phần mềm hỗ trợ giảng dạy theo mô hình “Vai mẫu” đối với kịch hát dân tộc.
4
2. TÌM HIỂU CÁC GIẢI PHÁP VÀ HỆ THỐNG TƯƠNG TỰ
2.1 CÁC GIẢI PHÁP VÀ HỆ THỐNG TRONG NƯỚC
2.1.1 Giải pháp mới trong giảng dạy vai mẫu
Kch hát dân tộc là một trong những loi hình văn hóa phi vật thể đang được đo to và nghiên cứu ở các
môi trưng nghệ thuật. Mặc dù việc ứng dụng khoa học công nghệ vo công tc đo to đã trở thành phổ
bin trong cc c sở đo to văn hóa nghệ thuật trên c nước, tuy nhiên hot động này có phn bỏ ngỏ đối
với khu vc đo to diễn viên kch hát dân tộc. Để góp phn tháo gỡ những bất cập v đội ngũ ging viên
và nâng cao chất lượng đo to diễn viên kch hát dân tộc, năm 2013, PGS. TS. Đinh Quang Trung (Thnh
viên thc hiện đ ti) đã triển khai hướng nghiên cứu đổi mới phưng php ging dy vai mẫu cho diễn viên
kch hát dân tộc [7]. Nội dung chính của phưng php ny l ngoi kin thức lý luận và kh năng chuyn
môn, mỗi ging viên lên lớp cho một vai mẫu cn phi được trang b ít nhất từ 3 - 5 đĩa hình. Những đĩa
hình này ghi hình các nghệ nhân, nghệ sĩ giỏi cùng diễn vai mẫu đó (trong đó có thể có c đĩa ghi hình vai
mẫu do chính ging vin đó biểu diễn). Sân khấu, phòng học có mn hình, đu video hoặc máy chiu
(projector), hệ thống m thanh, băng, đĩa hình hoặc USB chứa nội dung ging dy (các vai mẫu, trích đon
mẫu). Đĩa ghi hình cc nghệ sĩ biểu diễn vai mẫu phi có hai phn: phn ghi toàn cnh và phn ghi đặc t
nét mặt, động tác...
2.1.2 Các giải pháp tái tạo cảm xúc, hành động trên mô hình 3D
Công nghệ đa phưng tiện là tập hợp các kỹ thuật, phưng php thu nhận, x lý và mô hình hóa nhằm biểu
diễn và tái to các hot động thc ti trên các thit b nghe nhìn hiện đi. Có thể thấy, công nghệ đa phưng
tiện là một công cụ hữu hiệu để bo tồn, truyn bá và phát huy các giá tr của văn hóa phi vật thể. Trưởng
nhóm đ xuất đ tài, PGS TS. Bùi Th Duy, đã thc hiện v bo co thnh công đ tài nghiên cứu c bn
cấp Bộ KHCN năm 2004-2006 “Xy dng các khuôn mặt nói ting Việt phục vụ cho tưng tc ngưi-my”.
PGS.TS. cũng tham gia hon thnh đ tài cấp quốc gia “Nghin cứu phát triển và ứng dụng các gii pháp
công nghệ thông tin hiện đi tái to nh mặt ngưi 3 chiu từ dữ liệu hình thi xưng sọ phục vụ điu tra
hình s và an sinh xã hội” (năm 2010). Luận án Tin sĩ của Ma Th Châu [24] (thành viên thc hiện đ tài)
tổng hợp các kỹ thuật tái to mô hình mặt ngưi ba chiu từ nh. Luận án Tin sĩ của Ngô Th Duyên [27]
(thành viên thc hiện đ tài) là tổng hợp của các kt qu nghiên cứu v mô hình chuyển trng thái cm xúc
liên tục trên khuôn mặt của nhân vật o, bin đổi ting nói ting Việt ở trng thái t nhiên thành ting nói
có cm xúc và xây dng khuôn mặt ba chiu có kh năng thể hiện cm xúc và nói ting Việt cho nhân vật
o. Nhóm cũng công bố nhiu công trình [45][46][47][48][49][50][51][52][55] trên những tp chí chuyên
ngnh đồ họa máy tính v các chủ đ lin quan đn nhận dng và tái to cm xúc mặt ngưi. Các nghiên
cứu này có thể được áp dụng trong xây dng li khuôn mặt ba chiu cũng như biểu diễn cm xúc của nhân
vật mẫu trong múa hát kch truyn thống. Hn nữa, các kỹ thuật, thuật toán v dng hình ba chiu từ nh,
từ mô hình mẫu, các biểu diễn b mặt ba chiu, kỹ thuật trích chọn đặc trưng không những ch dùng trong
tái to li khuôn mặt ba chiu mà còn có thể tận dụng để tái to các mô hình bộ phn c thể khác của con
ngưi để phục vụ xây dng mô hình nhân vật chuyển động. Như vậy, các kt qu nghiên cứu của đ tài, các
công bố quốc t, cùng các luận án Tin sỹ này có thể áp dụng trc tip cho việc mô hình hóa mặt vai diễn
nói/hát ting Việt.
2.1.3 Giải pháp xử lý dữ liệu đa phương tiện
Thu nhận, x lý và truyn thông video là một phn quan trọng trong x lý dữ liệu đa phưng tiện. Nhóm
của TS. Lê Thanh Hà (Thành viên thc hiện đ ti) đã v đang thc hiện các d án v nén và x lý video
như Nng cao hiệu suất nén video cho chuẩn H.264/AVC tài trợ bởi trưng Đi học Công nghệ 2002 và Mã
hóa và truyn thông video đa khung hình ti trợ bởi quỹ khoa học Quốc gia Nafosted cùng các công bố liên
quan [19][20] [22]. Nhóm cũng có cc nghin cứu đã được đăng trn cc tp chí quốc t v việc nhận dng
5
c ch vhnh động của ngưi da trên cm bin độ sâu Kinect [22][58][30]. Các kt qu nghiên cứu này
có thể được áp dụng để tin x lý, trích chọn đặc trưng v nhận dng t động các chuyển động biểu diễn c
bn của vai diễn từ video đn hoặc đa khung hình.
2.1.4 Giải pháp nhận dạng mẫu
Mô hình hóa và rút ra các mẫu chuyển động c bn và mô hình hoá các chuỗi chuyển động từ dữ liệu video
l c sở để có thể tái to các hot động nghệ thuật. Luận án Tin sĩ của TS. Trn Quốc Long là tổng hợp các
kt qu nghiên cứu v mô hình hóa mối quan hệ các s kiện diễn ra theo thi gian thc cùng với các thuật
toán hiệu qu nhằm huấn luyện cc mô hình ny. Nhóm cũng có cc nghin cứu được đăng trn cc tp chí
và hội ngh quốc t v nhận dng mẫu, trích chọn đặc trưng v mô hình hóa s kiện. Các kt qu nghiên cứu
có thể được tip tục phát triển để áp dụng việc học và tái to t động các kiểu chuyển động của vai diễn.
2.2 CÁC HỆ THỐNG TRÊN THẾ THỚI
Việc ging dy và truyn bá nội dung văn hóa phi vật thể như cc điệu nhy, múa truyn thống phụ thuộc
rất nhiu vào việc truyn thụ trc tip giữa ngưi dy v ngưi học. Cc phưng php ging dy trc tip
khó có thể thể truyn bá các loi hình này một cách rộng rãi, hn nữa các ti nguyn con ngưi cho việc
dy học cũng như truyn thụ là rất hn ch. Do đó, trn th giới đã có nhiu nhóm nghiên cứu đã đ xuất
các hệ thống kỹ thuật khác nhau nhằm hỗ trợ việc ging dy và truyn bá các nội dung văn hóa phi vật thể
này. D án WebDance [14][15] được phát triển bởi hai trưng Đi học Aegean (Hy Lp) và Hatfield Herts
(UK) nhằm nghiên cứu áp dụng các công nghệ mới vào việc dy và học cc điệu nhy truyn thống như s
dụng các công nghệ truyn thông đa phưng tiện có tính tưng tc cao như video, hình 2D, 3D, nh có
tưng tc v văn bn. Đồng thi họ xây dng một nn tng tưng tc trc tuyn Webdance cho c ngưi
dy v ngưi học để truyn b cc điệu điệu nhy truyn thống một cách rộng rãi. Yang (2012) xây dng
công cụ t động sinh các bài dy học múa [60]. Ở đy, nhóm tc gi gi thit việc học theo một điệu múa
như một chuỗi dữ liệu đa thuộc tính theo thi gian. Quá trình sinh bài học gồm 6 bước chính: (1) trích xuất
dữ liệu chuyển động s dụng hệ thống thu nhận 3D da trn điểm mốc (marker-based) trong đó diễn viên
gắn trn ngưi 35 điểm mốc, hệ thống ghi nhận chuyển động và xây dng li mô hình khung xưng
(skeleton-model); (2) tìm khuôn mẫu (pattern) chia nhỏ điệu nhy cn học thành các mẫu lặp li hoặc không
lặp li; (3) đưa ra bng điu kiện tiên quyt thông qua xây dng đồ th có hướng bất đối xứng (directed
acyclic graph - DAG) nhằm xc đnh thứ t các mẫu cn học; (4) loi bỏ phn dư thừa trong đồ th; (5) xây
dng một số bộ mẫu có thứ t các mẫu cn học da trn đồ th, sau đó tính toán mức độ khó của từng bộ;
(6) đưa ra con đưng học (learning path) bằng cách chọn bộ mẫu có độ khó phù hợp với kin thức nn của
ngưi học. Bằng việc th nghiệm cho 40 sinh vin đi học s dụng hệ thống học nhy Lantin và Hiphop
thông qua việc chia làm hai nhóm: Một na t học qua video t do, nhóm còn li học da trn đ xuất của
hệ thống to bài học t động. Sau cùng, ba giám kho đnh gi kt qu học của sinh viên da trên thi gian
học và phiu đnh gi của ngưi học. Kt qu ch ra việc học với hệ thống bài học t động tốn ít thi gian
hn. Phiu đnh gi của ngưi học nhìn chung đnh gi tốt. Khan (2015) xây dng công cụ chuyển thể các
bài võ Kung Fu thành các bài học có tưng tc s dụng thit b MS Kinect để quan sát chuyển động của
ngưi tham quan [16]. Da vào việc phát triển ngưi hướng dẫn o (virtual instructor) phỏng theo dữ liệu
chuyển động của Kung Fu, đy được coi như bi học mẫu để ngưi tham quan học theo. Việc bắt chước có
tưng tc trn mn hình, bao gồm dữ liệu chuẩn Kung Fu và có máy quay thu nhận trc tip gip ngưi học
bắt trước và chnh sa. Dagnino (2015) thit k trò chi 3D hỗ trợ việc tìm hiểu và học hỏi các di sn văn
ho như nhy truyn thống, ca múa hát s dụng công nghệ trò chi 3D như cc cm bin th giác, chiu sâu,
qun tính, m thanh... để bắt chuyển động của ngưi học và so sánh với chuyển động mẫu [6]. Họ đã đưa ra
được bốn trò chi 3D trong đó có Greek Tsamiko nhằm hỗ trợ học điệu nhy truyn thống của Hy lp.