BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN




Phitsanoukone Phonevilaysack
PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG XUẤT KHẨU
ĐIỆN NĂNG CỦA NƯỚC CỘNG HÒA
DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO
Chuyên ngành : Kinh tế quốc tế
Mã số : 9310106
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI - 2021
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Thị Tuyết Mai
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 3:
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án
cấp Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Vào hồi: ngày tháng năm 2021
Có thế tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Đại học Kinh tế Quốc dân
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đề tài luận án được lựa chọn xuất phát từ những lý do sau đây:
Thứ nhất, xuất phát từ vị trí, địa lý của CHDCND Lào. Lào là nước nằm sâu
trong lục địa, không có đường thông ra biển và chủ yếu là đồi núi, 47% diện tích là
rừng. Lào nằm ở giữa tiểu vùng sông Mê Kông, giáp với Campuchia, Trung Quốc,
Myanmar, Thái Lan và Việt Nam.
Thứ hai, xuất phát từ chính sách phát triển kinh tế của Lào. Lào đã thay đổi
chính sách kinh tế từ cơ chế kế hoạch tập trung sang nền kinh tế thị trường từ năm
1986. Trong thập kỷ qua, Lào đã đạt được thành tích đáng kể về tăng trưởng kinh tế
trong khối ASEAN, với mức tăng trung bình 7,7% và GDP bình quân đầu người đạt
2.577 USD vào năm 2018. Tuy nhiên, Lào vẫn phụ thuộc chủ yếu vào ngành nông
nghiệp (chiếm 17,3% GDP và 70% dân số - 6,85 triệu người năm 2018).
Thứ ba, xuất phát từ những lợi thế của Lào đặc biệt là sản xuất và xuất khẩu
điện. Lào có địa hình đặc biệt nên đất nước Lào giàu tài nguyên thủy điện, Lào ngày
càng đô thị hóa và hội nhập tốt hơn trong ASEAN, cũng như khu vực tiểu vùng sông
Mê Kông. Bên cạnh đó, với lợi thế nhiều sông, địa hình đồi núi (chiếm 80% của toàn
bộ diện tích đất nước) và mật độ dân số thấp (27 người/km2); đặc biệt, với khí hậu
nhiệt đới gió mùa, lượng mưa lớn nên tạo điều kiện thuận lợi cho Lào sản xuất thủy
điện. Ngoài ra, sông Mê Kông chảy qua Lào, đóng góp ước tính 35% tổng dòng chảy
của sông, và do đó, đây là một trong những nguồn chính để khai thác năng lượng
thủy điện.
Lào hiện có nhiều nhà máy điện với công suất lắp đặt là 9.971 MW, công suất
sản xuất là 52.211 GWh/năm. Sản xuất và xuất khẩu điện năng cũng là một trong
những lĩnh vực được Đảng và Nhà nước Lào coi là nhiệm vụ chính trị mang tầm
chiến lược trong sự phát triển kinh tế xã hội quốc gia, duy trì mối quan hệ chính trị
đối ngoại.
Cuối cùng, xuất phát từ khoảng trống nghiên cứu về phát triển bền vững xuất
khẩu điện năng của nước CHDCND Lào. Cho đến nay, chưa có công trình nào đi sâu
2
vào việc luận chứng một cách toàn diện cơ sở lý luận, thực tiễn, đánh giá một cách
khách quan phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của nước CHDCND Lào.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của luận án là đề xuất quan điểm và giải pháp nhằm phát
triển bền vững xuất khẩu điện năng của Lào đến năm 2025 và tầm nhìn đến 2030.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển
bền vững xuất khẩu điện năng của một quốc gia.
- Phân tích và đánh giá một cách khoa học và toàn diện thực trạng xuất khẩu
bền vững điện năng của Lào giai đoạn 2007-2019. Chỉ rõ những kết quả đạt được,
những hạn chế còn tồn tại và các nguyên nhân gây ra những hạn chế đó.
- Đề xuất một số quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển xuất khẩu
bền vững điện năng của nước Lào trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế cho đến
năm 2025 và tầm nhìn 2030.
3. Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu cụ thể, luận án tập trung trả lời các câu
hỏi nghiên cứu chính sau:
(1) Phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của một quốc gia được hiểu là gì?
(2) Những bài học kinh nghiệm nào ở nước ngoài có thể áp dụng cho phát
triển bền vững xuất khẩu điện năng của Lào?
(3) Thực trạng phát triển bền vững xuất khẩu điện năng tại Lào trong thời gian
qua diễn ra như thế nào? Những thành tựu đã đạt được, những hạn chế và nguyên
nhân dẫn đến là gì?
(4) Để phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của Lào trong thời gian tới thì
cần có những quan điểm, chính sách giải pháp gì?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển bền vững xuất khẩu
điện năng của Lào.
3
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Luận án nghiên cứu phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
theo nghĩa, đó là quá trình vận động tăng trưởng xuất khẩu theo chiều hướng đạt
được ba mục tiêu cơ bản: bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường. Sự phát triển
bền vững thông qua hoạt động xuất khẩu điện năng đóng góp cho sự phát triển bền
vững của quốc gia nói chung, ngành điện nói riêng. Luận án chỉ tập trung nghiên cứu
các giải pháp về mặt chính sách, không đi sâu nghiên cứu các giải pháp mang tính kỹ
thuật liên quan đến phát triển bền vững xuất khẩu điện năng.
- Về không gian: Phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của Lào
- Về thời gian: Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển bền vững xuất khẩu
điện năng của Lào giai đoạn 2007-2019 và đề xuất quan điểm, giải pháp đến năm
2025, tầm nhìn 2030.
- Về chủ thể nghiên cứu: Chủ thể thực hiện các chính sách, giải pháp là chính
phủ Lào và chính quyền các địa phương (tỉnh và thành phố trực thuộc).
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp thu thập thông tin và số liệu
- Luận án thu thập thông tin và số liệu thứ cấp chủ yếu từ giáo trình, sách, các
văn bản quy phạm pháp luật, báo cáo chính thức của Tổng cục Thống kê Lào, Bộ
Năng lượng và Mỏ Lào, Tổng công ty Điện lực Lào, Văn phòng Jaica Lào, Ngân
hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á, Chương trình Phát triển của Liên hợp
quốc (UNDP), Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD),
Báo cáo thống kê, trang website của Tổng công ty Điện lực Lào và các tài liệu khác
có liên quan trực tiếp đến đề tài luận án.
- Luận án thu thập thông tin và số liệu sơ cấp chủ yếu từ quan sát trực tiếp hoạt
động của 6 nhà máy điện năng của Lào, phỏng vấn 7 chuyên gia từ cấp Trưởng
phòng trở lên và đang làm việc tại một số bộ, ngành và kết quả phiếu điều tra khảo
sát 220 cán bộ quản lý nhà nước, 314 cán bộ quản lý tại 68 doanh nghiệp sản xuất,
xuất khẩu điện năng Lào (chiếm 95,8% trong tổng số 71 doanh nghiệp của Lào năm
2019), và 210 người dân sống trong khu vực có nhà máy điện của Lào. Các đối
tượng được lựa chọn phỏng vấn theo phương pháp ngẫu nhiên phân tầng theo danh
4
sách được các Bộ, chính quyền địa phương, doanh nghiệp cung cấp.
5.2. Phương pháp tổng hợp, xử lý thông tin và số liệu
Đối với thông tin và số liệu thứ cấp, sau khi thu thập được các tài liệu, thông
tin và số liệu, tác giả tiến hành loại bỏ những tài liệu, thông tin và số liệu kém tin cậy
hoặc không cần thiết. Đồng thời, tác giả thu thập bổ sung thêm thông tin và số liệu
cần thiết phục vụ quá trình nghiên cứu. Sau đó, tác giả sắp xếp lại, trình bày lại các
thông tin theo trình tự để giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu.
Đối với thông tin và số liệu sơ cấp, sau khi thu thập, tác giả kiểm tra lại các
phiếu hỏi để kiểm tra tính đầy đủ của thông tin; sau đó, tác giả sắp xếp lại các thông
tin theo cây vấn đề (dựa trên mục tiêu nghiên cứu, khung lý thuyết và khung phân
tích). Đối với những thông tin thu thập được từ các phiếu khảo sát, tác giả xử lý trên
phần mềm SPSS 20.
6. Cấu trúc của Luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, và danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, kết cấu của
luận án gồm 4 chương:
- Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
- Chương 2: Một số vấn đề lý luận chung về phát triển bền vững xuất khẩu điện
năng
- Chương 3: Phân tích thực trạng phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của
CHDCND Lào giai đoạn 2007-2019
- Chương 4: Dự báo, quan điểm và giải pháp phát triển bền vững xuất khẩu điện
năng của CHDCND Lào đến năm 2025 và tầm nhìn đến 2030
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1 Các công trình nghiên cứu về phát triển bền vững và phát triển bền vững xuất
khẩu điện năng
1.1.1 Các công trình nghiên cứu về phát triển bền vững
- Khái niệm và nội hàm phát triển bền vững
5
Trong báo cáo Brundland (1987) của Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới
(WCED) thuộc Liên Hiệp Quốc, nêu rõ: “Phát triển bền vững là sự phát triển có thể
đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả
năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Khái niệm về phát triển bền vững
này mang tính bao quát, không bị giới hạn về phạm vi, hay quy tắc nhất định, và
không mang tính cụ thể rõ rệt.
Holden và cộng sự (2014) đã dựa vào Báo cáo của Brudtland (1987) để đưa ra khái
niệm về phát triển bền vững cụ thể hơn, đó là: Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng các
nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng đến khả năng của các thế hệ tương lai để đáp ứng nhu
cầu của riêng họ. Phát triển bền vững phải đảm bảo sự tăng trưởng kinh tế; bền vững về mặt
hệ sinh thái trong dài hạn; thỏa mãn các nhu cầu cơ bản của con người; khuyến khích công
bằng xã hội trong phạm vi quốc gia và toàn cầu.
- Các tiêu chí đánh giá phát triển bền vững
Một số tổ chức quốc tế tiêu biểu đã công bố bộ tiêu chí về phát triển bền vững, như:
Bộ tiêu chí của Tổ chức Sáng kiến báo cáo toàn cầu (Global Reporting Initiative – GRI)
được công bố vào năm 2002, và sửa đổi, bổ sung vào các năm sau đó; Bộ tiêu chí của Ủy
ban Phát triển bền vững Liên hợp quốc được công bố vào năm 2001; Bộ tiêu chí đánh giá
phát triển bền vững do TS. Lê Anh Sơn và nhóm nghiên cứu (2006) trong khuôn khổ đề tài
nghiên cứu của dự án VIE1/021 về Chương trình nghị sự 21.
Bộ chỉ tiêu đánh giá phát triển bền vững của Lào gồm 17 chỉ tiêu chung và 1 chỉ tiêu
đặc thù vùng.
1.1.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
- Mối liên hệ giữa xuất khẩu điện năng và phát triển năng lượng bền vững
Theo Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) 2001, phát triển năng lượng
bền vững thể hiện khả năng cung cấp đầy đủ các dịch vụ năng lượng với chi phí hợp lý, đảm
bảo môi trường an toàn và lành mạnh, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội
(IAEA, 2001).
Theo UNECE (2020), phát triển năng lượng bền vững được thể hiện thông qua sự kết
nối và đảm bảo sự phát triển hài hòa ba 3 trụ cột của phát triển bền vững, đó là: (i) an ninh
năng lượng; (ii) năng lượng và chất lượng cuộc sống; (iii) năng lượng và môi trường.
- Mối liên hệ giữa xuất khẩu hàng hóa/điện năng và phát triển bền vững
Các tổ chức quốc tế như WB, WTO, UNCTAD cho thấy mối liên hệ giữa thương mại
6
quốc tế thông qua xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa nói chung, xuất khẩu điện năng nói riêng
và phát triển bền vững. Các nghiên cứu này đều cho rằng thương mại đóng vai trò quan
trọng, là động lực để phát triển kinh tế. (Mounir Belloumi và Atef Alshehry, 2020).
Ghirmay và cộng sự (2001) đã sử dụng mô hình véc tơ hiệu chỉnh sai số (Vector
error correction model – VECM) để đánh giá tác động của xuất khẩu đến tăng trưởng kinh
tế ở 19 nước đang phát triển. Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan hệ tích cực giữa độ mở
thương mại với tăng trưởng kinh tế ở các quốc gia đang phát triển được khảo sát. Trong đó,
quá trình tăng trưởng ở các nước Đông Á và Đông Nam Á là không giống nhau.
- Các tiêu chí đánh giá phát triển bền vững xuất khẩu hàng hóa
Roberts S and Robins N. eds., (2000) cho rằng thương mại bền vững diễn ra khi trao
đổi quốc tế về hàng hóa và dịch vụ mang lại những lợi ích tích cực về xã hội, kinh tế và môi
trường, phản ánh 4 tiêu chí cốt lõi của phát triển bền vững, đó là thương mại: tạo ra giá trị
kinh tế, giảm nghèo đói và bất bình đẳng, khai thác hợp lý nguồn tài nguyên, và được thực
hiện trong một hệ thống thể chế mở và có trách nhiệm
Hồ Trung Thanh (2009, 2012) đã đưa ra bộ tiêu chí đánh giá xuất khẩu bền vững
hàng hóa nói chung bao gồm: (i) Nhóm các tiêu chí đánh giá tính ổn định và chất lượng tăng
trưởng xuất khẩu; ii) Nhóm các tiêu chí đánh giá mức độ bền vững về kinh tế; (iii) Nhóm
các tiêu chí đánh giá mức độ bền vững về môi trường; (iv) Nhóm các tiêu chí đánh giá mức
độ bền vững về xã hội.
1.1.3 Các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
của Lào
Lào là quốc gia giàu tài nguyên thủy năng, khoáng sản và rừng do lợi thế về địa hình,
có nhiều sông và nằm tại trung tâm Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng. Do đó, Lào cũng có
tiềm năng đáng kể để phát triển sản xuất và xuất khẩu điện năng từ các nguồn năng lượng
tái tạo (ngoài tiềm năng lớn về phát triển thủy điện), đặc biệt là năng lượng mặt trời, sinh
khối, thủy điện nhỏ và gió, và đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy xuất khẩu điện năng
trong khu vực (Maunsell Limited & Lahmeyer GmbH, 2007, ADB, 2019).
Leechuefong, P. (2006) đã đề cập đến tác động của xuất khẩu điện năng đối với sự
phát triển bền vững của Lào, đặc biệt là vấn đề kinh tế xã hội. Trong đó, Chính phủ Lào đã
thừa nhận xuất khẩu điện đóng vai trò quan trọng cho nguồn thu ngân sách của quốc gia,
đặc biệt trong khi giá dầu và khí đốt tăng cao, và giúp đất nước thoát khỏi tình trạng kinh tế
khó khăn.
7
Theo Yoshida và cộng sự (2020), việc xây dựng các đập thủy lợi đã gây ra sự mất
mát đa dạng sinh học và nghề cá ở khu vực Hạ lưu sông Mê Kông, và tác động này thậm chí
còn lớn hơn tác động của biến đổi khí hậu. Lào có thể hưởng lợi nhiều nhất doanh thu từ sản
xuất và nguồn ngoại tệ thu được từ xuất khẩu điện năng so với các nước khác trong khu vực
vì hầu hết các đập đề xuất đều được xây dựng ở nước này.
1.2 Kết luận và khoảng trống nghiên cứu
Qua tổng quan các công trình nghiên cứu ở ngoài nước và trong nước có liên quan
đến phát triển bền vững xuất khẩu nói chung, xuất khẩu điện năng nói riêng, có thể thấy cho
đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về xuất khẩu điện năng của
Lào, chưa chỉ rõ tính bền vững và không bền vững trong phát triển xuất khẩu điện năng của
Lào thời gian qua để làm cơ sở đề xuất các giải pháp phù hợp trong thời gian tới. Do đó,
luận án sẽ kế thừa các kết quả nghiên cứu ở trên và tiếp tục giải quyết một số vấn đề nhằm
phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của Lào trong thời gian tới.
Tiểu kết chương 1
CHƯƠNG 2
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
XUẤT KHẨU ĐIỆN NĂNG
2.1 Khái niệm và vai trò của phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
2.1.1 Khái niệm phát triển bền vững và phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
- Khái niệm về phát triển bền vững
Khái niệm phát triển bền vững tuy có những quan niệm khác nhau về mức độ, phạm
vi, nhưng được hiểu đó là sự phát triển hài hòa, có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý giữa kinh tế,
xã hội và môi trường trong quá trình phát triển đất nước, đảm bảo đáp ứng nhu cầu của thế
hệ hiện tại mà không gây tổn hại cho nhu cầu của thế hệ trong tương lai. Về mặt kinh tế, đó
là sự tăng trưởng kinh tế nhanh và ổn định, hiệu quả; về mặt xã hội, đó là việc nâng cao đời
sống của người dân, giảm tỷ lệ hộ nghèo, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; về mặt môi
trường, đó là sự đa dạng sinh học, bảo tổn tài nguyên thiên nhiên, và ngăn chặn các hoạt
động gây ô nhiễm.
- Khái niệm về phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
Vận dụng khái niệm chung về phát triển bền vững xuất khẩu hàng hóa ở các
nghiên cứu đi trước, như: UNFSS (2018, 2019), Ngô Thị Tuyết Mai (2011), Hồ
8
Trung Thanh (2012)… xét thêm đặc điểm đặc thù của điện năng, có thể hiểu khái
niệm về phát triển bền vững xuất khẩu điện năng của một quốc gia, đó là sự duy trì
tốc độ tăng trưởng xuất khẩu điện năng cao và ổn định, đảm bảo giá trị điện năng
xuất khẩu ngày càng được nâng cao, góp phần tăng trưởng và ổn định kinh tế; cải
thiện đời sống của nhân dân đảm bảo sự ổn định và công bằng xã hội; gìn giữ và bảo
vệ môi trường sinh thái. Theo cách hiểu này, phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
thể hiện sự kết hợp hài hòa, linh hoạt và hợp lý giữa mục tiêu tăng trưởng kim ngạch
xuất khẩu gắn liền với mục tiêu tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội và bảo vệ môi
trường sinh thái.
2.1.2 Vai trò phát triển bền vững xuất khẩu điện năng
Bao gồm: Khai thác tiềm năng và lợi thế của đất nước một cách hiệu quả; Tăng
nguồn thu ngoại tệ cho ngân sách nhà nước; Tạo việc làm và góp phần tăng thu nhập
cho người dân; Góp phần bảo vệ môi trường sinh thái; Hỗ trợ các quốc gia trong khu
vực phát triển, qua đó tạo mối quan hệ và sự liên kết chặt chẽ bền vững về các lợi ích
kinh tế.
2.2 Đặc điểm và phân loại nguồn cung cấp điện năng xuất khẩu
2.2.1 Đặc điểm sản xuất và tiêu thụ điện năng
- Điện năng sản xuất ra gần như không thể lưu trữ được.
- Truyền tải điện và phân phối điện không thể trực tiếp đến từng khách hàng cụ
thể mà phải được thực hiện qua hệ thống truyền tải và phân phối điện năng.
- Nguồn năng lượng điện là nguồn năng lượng quan trọng và cơ bản trong nền
kinh tế của một quốc gia.
- Năng lượng điện là nguồn năng lượng sạch và có tính hữu hạn.
- Tổn thất điện năng là một chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật quan trọng trong công tác
quản lý kinh doanh của ngành điện.
- Hệ thống cơ sở hạ tầng ngành điện rất phức tạp bao gồm nhiều thành phần
cấu thành.
- Điện năng là loại hàng hóa đặc biệt ảnh hưởng đến tình hình kinh tế, chính
trị, xã hội và hợp tác, ngoại giao quốc tế.