Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright
Nieân khoaù 2003-2004
Phaùt trieån Noâng thoân
Baøi ñoïc
Söï phuø hôïp cuûa chính saùch ngoaïi thöông
vaø chính saùch kinh teá vó moâ ñoái vôùi noâng
nghieäp
R. M. Bautista & A. Valdeùs 1 Bieân dòch: Xinh Xinh
Hieäu ñính: Quang Huøng
SÖÏ PHUØ HÔÏP CUÛA CHÍNH SAÙCH NGOAÏI THÖÔNG VAØ
CHÍNH SAÙCH KINH TEÁ VÓ MOÂ ÑOÁI VÔÙI NOÂNG NGHIEÄP.
Tieàm naêng kinh teá noâng nghieäp chöa ñöôïc bieán thaønh hieän thöïc trong nhieàu quoác
gia coù möùc thu nhaäp thaáp raát lôùn. Nhöõng khaû naêng coâng ngheä ngaøy caøng thuaän lôïi
hôn, nhöng nhöõng cô hoäi kinh teá caàn phaûi coù ñeå noâng daân taïi caùc quoác gia naøy coù
theå bieán tieàm naêng naøy thaønh hieän thöïc vaãn coøn xa vôøi.
- Theodore W. Schultz, söï bieán daïng nhöõng ñoäng cô khuyeán khích noâng nghieäp..
Cho tôùi gaàn ñaây, caùc taùc phaåm veà phaùt trieån chöa quan taâm nhieàu ñeán taùc ñoäng
cuûa chính saùch ngoaïi thöông vaø chính saùch kinh teá vó moâ ñoái vôùi nhöõng cô hoäi kinh
teá coù saün cho caùc nhaø saûn xuaát noâng nghieäp. Moät lyù do cho vaán ñeà naøy laø söï ñònh
höôùng theo töøng khu vöïc vaø haïn heïp cuûa pheùp phaân tích chính saùch noâng nghieäp
trong thôøi gian qua; moät lyù do khaùc laø quan nieäm sai laàm phoå bieán cho raèng noâng
nghieäp chæ ñoùng moät vai troø haïn cheá trong phaùt trieån kinh teá.
Muïc tieâu chính cuûa chính saùch phaùt trieån kinh teá trong haàu heát nhöõng quoác gia ñang
phaùt trieån laø tieán haønh coâng nghieäp hoùa moät caùch nhanh choùng. Tuy nhieân, trong
vieäc thuùc ñaåy neàn coâng nghieäp noäi ñòa moät caùch tích cöïc, nhieàu quoác gia ñaõ laøm
bieán daïng caùc ñoäng cô khuyeán khích veà giaù caû gaây baát lôïi cho noâng nghieäp, laøm
giaûm ñaùng keå nhöõng taùc ñoäng tích cöïc cuûa chính saùch ñaàu tö coâng coäng coù chuû ñònh
hoã trôï nghieân cöùu noâng nghieäp vaø khuyeán noâng, phaùt trieån cô sôû haï taàng noâng thoân,
nhöõng hoaït ñoäng tieáp thò haøng xuaát khaåu noâng saûn. Keát quaû laø saûn löôïng noâng
nghieäp thaáp hôn möùc ñaùng leõ ñaõ ñaït ñöôïc trong moät cô caáu khuyeán khích trung hoaø
hôn, söùc mua thöïc cuûa daân cö khu vöïc noâng thoân giaûm xuoáng, vaø ña soá trong nhöõng
quoác gia naøy ñaõ traûi qua moät raøng buoäc ñaùng keå veà phía caàu ñoái vôùi taêng tröôûng
kinh teá.
Chính saùch phaùt trieån vaø nhöõng ñoäng cô khuyeán khích trong noâng nghieäp:
Trong nhieàu naêm, tyû phaàn cuûa noâng saûn trong toång saûn löôïng cuûa nhöõng quoác gia
ñang phaùt trieån ñaõ giaûm xuoáng. Maëc duø söï dòch chuyeån cô caáu naøy laø keát quaû taát
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright
Phaùt trieån Noâng thoân
Baøi ñoïc
Söï phuø hôïp cuûa chính saùch ngoaïi thöông
vaø chính saùch kinh teá vó moâ ñoái vôùi noâng
nghieäp
R. M. Bautista & A. Valdeùs Bieân dòch: Xinh Xinh
Hieäu ñính: Quang Huøng
2
nhieân cuûa phaùt trieån kinh teá, nhöng caùc chính saùch nhaán maïnh ñeán coâng nghieäp hoùa
moät caùch nhanh choùng- thöôøng laø baèng nhöõng coâng cuï thay theá nhaäp khaåu, ít nhaát
laø ban ñaàu - ñaõ thuùc ñaåy tieán trình dòch chuyeån cô caáu naøy. Nhöõng quoác gia ñang
phaùt trieån ñaõ thuùc ñaåy nhöõng ngaønh coâng nghieäp caïnh tranh vôùi nhaäp khaåu thoâng
qua thueá nhaäp khaåu cao vaø caùc bieän phaùp haïn cheá nhaäp khaåu ñònh löôïng. Hoï cuõng
ñaõ cung caáp ngoaïi teä cho vieäc nhaäp khaåu nhöõng haøng hoùa tö baûn vaø nguyeân lieäu
lieân quan vôùi caùc ñieàu kieän raát thuaän lôïi.
Chính saùch thay theá nhaäp khaåu cuûa nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån khaùc nhau veà
thôøi haïn, tính toaøn dieän vaø cöôøng ñoä. Trong moät vaøi nôi, ñaùng chuù yùù nhaát laø Haøn
Quoác vaø Ñaøi Loan, chieán löôïc phaùt trieån trôû thaønh höôùng ngoaïi ôû giai ñoaïn ban ñaàu
cuûa quaù trình coâng nghieäp hoaù vaø khuyeán khích xuaát khaåu caùc saûn phaåm cheá taïo
coâng nghieäp thaâm duïng lao ñoäng. Vaøo thaäp nieân 70, söï nhaán maïnh dòch chuyeån
sang nhöõng haøng hoùa xuaát khaåu thaâm duïng kyõ naêng, voán vaø coâng ngheä, vaø chính
phuû baét ñaàu giaûm vieäc baûo hoä coâng nghieäp, chaáp nhaän tyû giaù hoái ñoaùi thöïc teá hôn,
vaø phaùt trieån cô sôû haï taàng xuaát khaåu. Tuy nhieân, noùi chung cheá ñoä ngoaïi thöông
vaãn coøn mang tính baûo hoä maïnh nhöõng ngaønh coâng nghieäp caïnh tranh nhaäp khaåu.
Trong giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa quaù trình thay theá nhaäp khaåu, nhöõng quoác gia naøy
höôùng veà baûo hoä nhöõng ngaønh coâng nghieäp nheï. Sau ñoù, hoï taäp trung vaøo nhöõng
ngaønh coâng nghieäp thöôïng nguoàn ñoøi hoûi lao ñoäng coù kyõ naêng , voán ñaàu tö lôùn, vaø
coâng ngheä tieân tieán hôn. Ñaây laø tröôøng hôïp ôû haàu heát caùc nöôùc Chaâu Myõ La Tinh
trong suoát nhöõng thaäp nieân 50 vaø 60 vaø ôû nhieàu nöôùc chaâu AÙ vaøo thaäp nieân 60 vaø
70.
Vaøo thaäp nieân 70 nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån ñaõ baét ñaàu nhaän ra giaù trò cuûa
vieäc xuaát khaåu haøng cheá taïo coâng nghieäp vaø ñaõ trôï caáp ñoái vôùi moät soá haøng coâng
nghieäp xuaát khaåu. Tuy nhieân, caùc khoaûn trôï caáp naøy khoâng buø ñaép ñöôïc moät caùch
ñaày ñuû nhöõng thieân leäch chung baát lôïi cho xuaát khaåu, vaø moät vaøi khoaûn khuyeán
khích chæ ñöôïc thöïc hieän neáu nhöõng nhaø saûn xuaát haøng xuaát khaåu söû duïng nhaäp
löôïng nhaäp khaåu.
Nhöõng nhaø saûn xuaát haøng noâng saûn xuaát khaåu ôû trong tình traïng thaäm chí coøn xaáu
hôn. Hoï khoâng nhaän ñöôïc baát kyø moät khoaûn trôï caáp naøo, vaø haàu heát noâng saûn phaûi
chòu thueá xuaát khaåu (ñöôïc aùp duïng moät caùch roõ raøng hoaëc ngaàm aån thoâng qua
chính saùch giaù cuûa caùc hoäi ñoàng tieáp thò nhaø nöôùc)1. Thieân leäch öu ñaõi ñoâ thò trong
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright
Phaùt trieån Noâng thoân
Baøi ñoïc
Söï phuø hôïp cuûa chính saùch ngoaïi thöông
vaø chính saùch kinh teá vó moâ ñoái vôùi noâng
nghieäp
R. M. Bautista & A. Valdeùs Bieân dòch: Xinh Xinh
Hieäu ñính: Quang Huøng
3
caùc chính saùch cuûa caùc quoác gia ñang phaùt trieån cuõng coù xu höôùng giöõ giaù thöïc
phaåm thaáp (Lipton,1982), vôùi keát quaû laø möùc tieàn löông chung ñöôïc duy trì ôû möùc
thaáp vaø caùc xí nghieäp coâng nghieäp coù theå thu huùt lao ñoäng töø noâng nghieäp vôùi chi
phí thaáp. Theâm nöõa, nhöõng nhaø saûn xuaát noâng saûn phaûi traû giaù cao hôn cho caùc
nhaäp löôïng töø coâng nghieäp nhö phaân boùn, thuoác tröø saâu, vaø nhöõng coâng cuï canh taùc
do chuùng ñöôïc baûo hoä nhôø saûn xuaát trong nöôùc. Trôï caáp cho nhöõng nhaäp löôïng
trong noâng nghieäp chæ buø ñaép moät phaàn nhoû cho nhöõng nhaø saûn xuaát noâng nghieäp
do nhöõng möùc giaù noâng saûn ñöôïc ñònh thaáp moät caùch nhaân taïo.
Ngoaøi nhöõng taùc ñoäng tröïc tieáp ñoái vôùi nhöõng ñoäng cô khuyeán khích saûn xuaát noâng
nghieäp, caùc bieän phaùp haïn cheá nhaäp khaåu haøng coâng nghieäp laøm giaûm caàu ñoái vôùi
haøng nhaäp khaåu vaø vì vaäy giaûm giaù ngoaïi teä. Ñieàu naøy laøm cho giaù nhöõng haøng hoùa
coù theå ngoaïi thöông tính theo noäi teä giaûm so vôùi giaù cuûa nhöõng haøng hoùa khoâng theå
ngoaïi thöông vaø moät caùch giaùn tieáp khoâng khuyeán khích saûn xuaát haøng hoùa coù theå
ngoaïi thöông . Trôï caáp xuaát khaåu haøng cheá taïo coâng nghieäp coù cuøng taùc ñoäng veà
maët ñònh tính gioáng ñoái vôùi tyû giaù hoái ñoaùi (vì raèng chuùng coù xu höôùng gia taêng
cung xuaát khaåu ); thueá xuaát khaåu noâng saûn coù taùc ñoäng ngöôïc laïi. Khu vöïc noâng
nghieäp ñaëc bieät deã bò toån thöông bôûi caùc bieán daïng trong tyû giaù hoái ñoaùi thöïc bôûi vì
saûn löôïng noâng nghieäp cuûa nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån coù xu höôùng coù theå
ngoaïi thöông cao, cho duø noù ñöôïc saûn xuaát bôûi nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån coù
thu nhaäp cao nhö Chileâ ( ñöôïc thaûo luaän trong chöông 9 cuûa taøi lieäu naøy) hoaëc laø
nhöõng quoác gia coù thu nhaäp thaáp nhö Zaire (chöông 5). Khoâng coù gì ñaùng ngaïc
nhieân, töï do hoùa ngoaïi thöông vaø quaûn lyù tyû giaù hoái ñoaùi thöïc döôøng nhö laø coù taùc
ñoäng tích cöïc ñoái vôùi saûn xuaát noâng nghieäp hôn laø saûn xuaát phi noâng nghieäp (nhö
ñaõ ñöôïc chæ ra trong chöông 8 baøn veà Ac-hen-ti-na).
Tyû giaù hoái ñoaùi thöïc cuõng coù theå bò aûnh höôûng bôûi söï maát caân baèng trong taøi khoaûn
ñoái ngoaïi cuûa quoác gia. Thaønh phaàn khoâng theå beàn vöõng trong thaâm huït taøi khoaûn
vaõng lai – ví duï do vieäc vay möôïn nöôùc ngoaøi quaù nhieàu – ñöôïc duøng laøm cô sôû ñeå
baûo veä tyû giaù hoái ñoaùi ñöôïc ñònh giaù cao, ñöôïc minh hoïa bôûi kinh nghieäm cuûa Phi
lip pin sau cuù soác giaù daàu naêm 1973-1974 vaø naêm 1978-1980 (chöông 6).
Moät yeáu toá nöõa coù theå laøm cho tyû giaù hoái ñoaùi taêng leân laø caên beänh Haø lan – noù
ñöôïc mang teân naøy do kinh nghieäm cuûa Haø lan vôùi vieäc phaùt hieän ra khí ñoát töï
nhieän. Caên beänh naøy xuaát hieän khi coù söï phaùt trieån buøng noå trong moät haøng hoùa coù
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright
Phaùt trieån Noâng thoân
Baøi ñoïc
Söï phuø hôïp cuûa chính saùch ngoaïi thöông
vaø chính saùch kinh teá vó moâ ñoái vôùi noâng
nghieäp
R. M. Bautista & A. Valdeùs Bieân dòch: Xinh Xinh
Hieäu ñính: Quang Huøng
4
theå ngoaïi thöông laøm giaûm khaû naêng sinh lôïi cuûa vieäc saûn xuaát nhöõng haøng hoùa coù
theå ngoaïi thöông khaùc baèng caùch tröïc tieáp ñaët giaù cao ñeå thu huùt nguoàn löïc khoûi
chuùng. Caên beänh Haø lan thöôøng ñeà caäp ñeán caùch thöùc theo ñoù vieäc chi tieâu vaø söï
dòch chuyeån nguoàn löïc lieân quan ñeán söï phaùt trieån moät taøi nguyeân thieân nhieân aûnh
höôûng ñeán neàn kinh teá quoác gia (Corden vaø Neary 1982). Chöông 4 thaûo luaän söï
buøng noå daàu löûa vaøo thaäp nieân 70 aûnh höôûng ñeán neàn kinh teá Ni-gieâ-ri nhö theá naøo,
trong khi chöông 3 xem xeùt kinh nghieäm cuûa Coâ-lum-bia vôùi söï phaùt trieån nhanh
choùng caø pheâ trong thôøi kyø 1975-1979.
ÔÛ ñaây caàn phaân bieät giöõa tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa, tyû giaù hoái ñoaùi hieäu duïng vaø
tyû giaù hoái ñoaùi thöïc. Tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa ñeà caäp ñeán giaù töông ñoái cuûa hai
ñoàng tieàn- thí duï , soá ñôn vò noäi teä treân moãi ñôn vò ngoaïi teä. Tyû giaù hoái ñoaùi hieäu
duïng laø möùc tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa (hay chính thöùc) ñöôïc ñieàu chænh thueá vaø
trôï caáp lieân quan ñeán ngoaïi thöông, ñoù laø soá ñôn vò noäi teä thöïc söï ñöôïc traû bôûi nhaø
nhaäp khaåu hoaëc nhaän ñöôïc bôûi nhaø xuaát khaåu cho moãi ñôn vò ngoaïi teä. Baèng caùch
ñieàu chænh tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa hoaëc thueá hoaëc trôï caáp trong ngoaïi thöông,
chính phuû coù theå thay ñoåi tyû giaù hoái ñoaùi hieäu duïng cho baát kyø loaïi haøng hoùa coù theå
ngoaïi thöông naøo so vôùi caùc loaïi haøng hoùa coù theå ngoaïi thöông khaùc vaø vì vaäy aûnh
höôûng ñeán khaû naêng sinh lôïi töông ñoái (thí duï, xem chöông 6 veà Phi-lip-pin vaø
chöông 7 veà Pakistan).
Tyû giaù hoái ñoaùi thöïc laø giaù töông ñoái cuûa hai haøng hoùa, ñöôïc bieåu hieän baèng tyû leä
giaù noäi ñòa cuûa haøng hoùa coù theå ngoaïi thöông treân giaù cuûa haøng hoùa khoâng theå
ngoaïi thöông. Tyû giaù naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå ño löôøng lôïi nhuaän töông ñoái
trong vieäc saûn xuaát haøng hoùa coù theå ngoaïi thöông so vôùi haøng hoùa khoâng theå ngoaïi
thöông. Thoâng thöôøng chính phuû thay ñoåi tyû giaù danh nghóa ñeå ñieàu chænh tyû giaù hoái
ñoaùi thöïc (Valdeùs vaø Siamwalla 1988). Tuy nhieân hai tyû giaù naøy khoâng töông öùng
1-1. Neáu giaù ôû nöôùc ngoaøi vaø caùc bieän phaùp haïn cheá ngoaïi thöông ñöôïc giöõ khoâng
ñoåi, taùc ñoäng cuûa moät söï thay ñoåi trong tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa ñoái vôùi tyû giaù hoái
ñoaùi thöïc seõ phuï thuoäc vaøo caùch giaù cuûa haøng hoùa khoâng theå ngoaïi thöông thay ñoåi
ñaùp laïi nhöõng chính saùch kinh teá vó moâ ñöôïc thöïc hieän. Vì vaäy, chính saùch tieàn teä
vaø chính saùch thu chi ngaân saùch cuûa moät quoác gia, vieäc vay möôïn nöôùc ngoaøi, vaø
vieäc quaûn lyù tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa coù theå aûnh höôûng ñaùng keå ñeán tyû giaù hoái
ñoaùi thöïc vaø do ñoù aûnh höôûng ñeán khaû naêng mang laïi lôïi nhuaän cuûa vieäc saûn xuaát
haøng hoùa coù theå ngoaïi thöông.
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright
Phaùt trieån Noâng thoân
Baøi ñoïc
Söï phuø hôïp cuûa chính saùch ngoaïi thöông
vaø chính saùch kinh teá vó moâ ñoái vôùi noâng
nghieäp
R. M. Bautista & A. Valdeùs Bieân dòch: Xinh Xinh
Hieäu ñính: Quang Huøng
5
Taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa chính saùch ngoaïi thöông ñoái vôùi giaù töông ñoái:
Nhö nhöõng thaûo luaän tröôùc ñaây chæ ra, baát kyø phaân tích naøo veà taùc ñoäng cuûa chính
saùch ngoaïi thöông ñoái vôùi giaù töông ñoái ñeàu phaûi phaân bieät giöõa haøng hoùa coù theå
nhaäp khaåu vaø haøng hoùa coù theå xuaát khaåu, vaø giöõa haøng cheá taïo coâng nghieäp coù theå
xuaát khaåu vaø haøng noâng saûn coù theå xuaát khaåu . ÔÛ möùc toång goäp, thieân leäch veà giaù
cuûa moät cheá ñoä ngoaïi thöông taïo thuaän lôïi hoaëc gaây baát lôïi cho saûn xuaát haøng hoùa
coù theå xuaát khaåu so vôùi haøng hoùa coù theå nhaäp khaåu coù theå ñöôïc theå hieän bôûi tyû leä
cuûa tyû giaù hoái ñoaùi hieäu duïng cuûa haøng xuaát so vôùi tyû giaù ñoù cuûa haøng nhaäp. Neáu tyû
leä naøy nhoû hôn 1, quoác gia naøy ñang thuùc ñaåy saûn xuaát haøng hoùa coù theå nhaäp khaåu
so vôùi haøng hoùa coù theå xuaát khaåu, maø ñieàu naøy coù xu höôùng laøm giaûm quy moâ
ngoaïi thöông. Neáu tyû leä naøy lôùn hôn 1, giaù ñang öu ñaõi ñoái vôùi saûn xuaát haøng xuaát
khaåu vaø baát lôïi cho haøng thay theá nhaäp khaåu, vaø vì vaäy khaû naêng ngoaïi thöông gia
taêng. Tyû leä baèng 1 cho thaáy raèng khoâng khuyeán khích xuaát khaåu cuõng nhö nhaäp
khaåu vaø ñoäng cô khuyeán khích töông ñoái cho vieäc baùn haøng noäi ñòa vaø xuaát khaåu laø
“trung hoøa” (Bhagwati 1987). Thöôùc ño cuûa möùc thieân leäch ngoaïi thöông toång hôïp
naøy ñöôïc söû duïng trong chöông 6 ñeå chöùng minh baèng tö lieäu veà söï phaân bieät giaù
yeáu daàn trong chính saùch ngoaïi thöông ôû Phi-lip-pin baát lôïi cho nhöõng nhaø saûn xuaát
haøng xuaát khaåu trong suoát giai ñoaïn 1950-1980.
Trong vieäc theå hieän nhöõng taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa cheá ñoä ngoaïi thöông ñoái vôùi caùc
ñoäng cô khuyeán khích saûn xuaát giöõa nhöõng haøng hoùa coù theå ngoaïi thöông, nhöõng
öôùc löôïng veà tyû leä baûo hoä danh nghóa ñöôïc söû duïng moät caùch roäng raõi trong nhöõng
taøi lieäu thöïc nghieäm. Tyû leä naøy chæ möùc ñoä maø giaù noäi ñòa cuûa moät saûn phaåm vöôït
quaù giaù trò ngoaïi thöông töï do cuûa noù (ñoù laø giaù trò cuûa noù khi khoâng coù caùc bieän
phaùp haïn cheá ngoaïi thöông) hoaëc laø giaù bieân giôùi, ñöôïc ñaùnh giaù theo tyû giaù hoái
ñoaùi chính thöùc. Tyû leä baûo hoä hieäu duïng seõ cung caáp moät thöôùc ño chính xaùc hôn, vì
noù coù tính ñeán vieäc baûo hoä hoaëc tröøng phaït do vieäc ñònh giaù nhöõng nhaäp löông
trung gian , nhöng raát khoù öôùc löôïng tyû leä naøy vôùi caùc döõ lieäu haïn cheá coù saün ôû haàu
heát caùc quoác gia ñang phaùt trieån. Daãu sao, cô caáu baûo hoä seõ khoâng thay ñoåi ñaùng keå
neáu chi phí cho nhöõng nhaäp löôïng trung gian ñöôïc bao goàm trong phaân tích, bôûi vì