20 HÀ THU HƯ Ơ NG - QUAN HỆ VĂN HOÁ...
Ọ QHR Tị Ê VHH Iị 0A
TftY - V3Ệ T TR0RG
•
T3Ế R TR3RI} LỊ CIị s à
TĩTTư Ở HQVHRIị OÍ
V3Ệ T R7OT
HÀ THU HƯ Ơ NG
rong tiế n tr ìn h lị ch sử tư tư ở ng văn
hoả V iệ t N am , mỗ i tộ c ngư ờ i không
ngừ ng củ ng cố và bồ i đắ p mố ì qu an hệ tộ c
ngư ờ i qua quá tr ìn h quy tụ , tích hợ p nh ữ n g
giá trị v ăn h oá tru y ề n th ô ng và tiế p n h ậ n
có chọ n lọ c n h ữ n g giá trị v ăn hoá mói củ a
các tộ c ngư ờ i khác. Mỗ i cộ ng đồ ng tộ c ngư ờ i,
do cùng nguồ n gố c lị ch sử , có nhữ ng q u an
hệ ngôn ngữ m ậ t th iế t, có p h ư ơ ng th ứ c tậ p
qu á n làm ă n và nh ữ ng p hong tụ c tín
ngư ỡ ng giông nh a u . C ù n g vói qu á trìn h cố
kế t nộ i bộ là q u á tr ìn h giao lư u tiế p b iế n
văn hoá và môi q u an hệ văn hoá giữ a các
tộ c ngư ờ i là k ế t qu ả tổ ng hợ p củ a các môi
qu a n hệ khác n h ư q u a n hệ về ngôn ngữ ,
quan hệ về chính trị , q u a n hệ về k in h tế ,
quan hệ xã hộ i và q u a n hệ về lãn h thổ , đ ị a
bàn cư trú... đồ ng thờ i m ổ ì q u a n hệ văn hoá
cũng là h ạ t n h â n tro n g các môi q u an hệ
giữ a các tộ c ngư ờ i [2:93], H iể u theo tín h
ch ấ t th a o tác lu ậ n n h ư P h a n Ngọ c thì "văn
hoá là mộ t q u a n hệ ". Tro n g cuố n Văn hoá
Việ t N am mộ t cách tiế p cậ n mớ i, PGS.
P han Ngọ c đ ã n h ấ n m ạ nh: "M ộ t công trìn h
văn hoá V iệ t N am p h ả i trìn h bày m ộ t bứ c
toàn cả nh vê văn hoá ở mọ i phư ơ ng diệ n,
mọ i tộ c ngư ờ i. N hư ng đ iế u q u a n trọ n g hơ n
là giả i thích, tìm ra đư ợ c q u an hệ . Các
qu an hệ ấ y có h a i m ặ t: m ặ t lị ch sử và m ặ t
đồ ng đạ i" [10:33]. Ý kiế n củ a P h an Ngọ c đã
gợ i cho ch ú ng tôi đ ị n h hư ớ ng tìm hiể u mố i
q u an hệ v ăn hoá T ày - V iệ t ở hư ớ ng tiế p
cậ n cả m ặ t tĩn h v à m ặ t độ ng để xác đị nh
đư ợ c vai trò củ a mỗ i tộ c ngư ờ i tro ng tiế n
trìn h lị ch sử và v ăn h oá củ a họ .
1. V ai trò c ủ a ngư ờ i T ày trong mố i
quan hệ v ă n h o á T ày - V iệ t
D ự a vào các th à n h tự u d ân tộ c họ c và
th à n h tự u n g h iê n cứ u v ăn hoá tộ c ngư ờ i,
chúng tôi có th ể k h ẳ n g đị n h v ai trò lị ch sử
củ a ngư ờ i T ày nói riê n g và củ a các tộ c
ngư ờ i tron g nhóm ngôn n gữ Tày - T há i nói
chung, có tầ m qu a n trọ n g đặ c b iệ t tro ng
kh u vự c Đ ông N am Á và tro n g cộ ng đồ ng
quố c gia d ân tộ c V iệ t N am .
T ro ng k h i p h â n tích "Q uá trìn h h ìn h
th à n h các nhó m d ân tộ c T ày - T hái ở Việ t
N am mố ì q u an hệ vớ i các n hóm ở n am
T ru n g Quố c và Đ ông Dư ơ ng", GS. Đ ặ ng
N ghiêm V ạ n đã đ ư a ra lu ậ n điể m khá
th u y ế t phụ c: "Từ bôn n ăm ng h ìn năm nay
hay lâu hơ n n ữ a, các nhóm dân tộ c T ày -
T h ái đã giữ m ộ t vai trò trọ n g yế u tron g lị ch
sử m iề n N am T ru n g Quố c và các nư ớ c m iề n
Đ ông N am Á. Họ đã sá n g tạ o nên nề n văn
hoá củ a m ình và đ ã tru y ề n b á ả n h hư ở ng
vãn hoá đó đế n các dâ n tộ c xung q uanh...
Ngư ợ c lạ i, họ cũng hâ'p th ụ nh ữ n g yế u tô'
văn hoá củ a các d â n tộ c láng giề ng"
[13:373], T ổ tiê n củ a họ thuộ c th àn h p hầ n
n h ân ch ủ n g M ông c ổ p hư ơ ng N am , hìn h
th à n h và sin h tụ ở p h ía n a m sông Dư ơ ng
Tử và Đông Dư ơ ng. Họ đ ã tạ o n ên n ề n văn
hoá phư ơ ng N am , k h ác h ẳ n vớ i nên văn
hoá phư ơ ng Bắ c củ a ngư ờ i H án và nề n văn
hoá p hía tâ y củ a ngư ờ i T ạ n g ở T ru n g Á.
N ề n văn hoá phư ơ ng N am là n ên văn hoá
nông ng hiệ p lú a nư ớ c vói đặ c trư n g ở nhà
sàn, giỏ i đi sông vư ợ t b iể n bằ ng th u y ề n chứ
không giỏ i p h i ngự a, ăn trầ u , nhuộ m răng,
m ặ c áo chui đ ầ u, m ặ c váy k iể u sà rông, đầ y
ắ p các mô tip h u y ê n th o ạ i ch u n g về cộ i
nguồ n, về sự đôi lậ p giữ a núi và biể n, giữ a
TCVHDG só 3/2006 - NGHIÊN cứ u TRAO Đổ l 21
hồ n kh í trờ i và hồ n nư ớ c... âm v ang tiế ng
trố ng đồ ng và th u ầ n th ụ c vớ i các loạ i rìu đá
có vai... [13: 375]. Do sự biế n độ ng lâu dài
củ a lị ch sử tiế n hoá và p h â n li tộ c ngư ờ i,
các tộ c ngư ờ i thuộ c nh ó m ngôn ngữ T ày -
T hái đã bị ch ia th à n h hai ngàn h : ng à n h
phía đông và p h ía tây. N gư ờ i T ày thuộ c
ngành phía đông. N h iề u n h à ngh iên cứ u
trong các cuố n sách: Văn hoá dân gian Tày,
Nguồ n gố c lị ch sử tộ c ngư ờ i vù ng biên giớ i
phía Bắ c Việ t N a m và Các d â n tộ c Tày -
N ù n g ở Việ t N am đề u đã k h ẳ n g đ ị n h rằ ng:
"Trong văn hoá tộ c ngư ờ i, bên cạ n h n h ữ n g
yế u tô' m ang tín h c h ấ t đồ ng đạ i, bao gồ m
các yế u tố m an g tín h c h ấ t nhóm lãn h th ổ
(tứ c nhóm d â n tộ c họ c h ay đị a phư ơ ng), thì
yế u tô cộ ng đồ ng lị ch đ ạ i còn k h á đậ m nét"
[8:16]. Đây ch ính là lu ậ n điể m dẫ n đ ế n sự
nh ấ n m ạ nh củ a n h iề u nh à ngh iê n cứ u khi
gắ n nguồ n gố c lị ch sử củ a nhóm ngôn ngữ
tộ c ngư ờ i T ày - T hái vớ i ngư ờ i V iệ t cổ đạ i.
C ăn cứ vào n h iề u n g uồ n tư liệ u n h ư d ân
tộ c họ c, khả o cổ họ c, n h â n ch ủ n g họ c, ngôn
ngữ họ c, vố i sự khả o cứ u th ư tị ch cổ T run g
Quố c và các cứ liệ u tro n g văn hoá d ân gian,
đặ c b iệ t là tro n g tru y ề n th u y ế t d â n gian
củ a ngư ờ i Tày, kh i p h â n tích n g u ồ n gố c lị ch
sử và quá trìn h tộ c ngư ờ i T ày các tác giả
cuô'n Văn hoá dân g ia n Tày đ ã đ ư a r a k h á
nhiề u lu ậ n cứ cho th ấ y lị ch sử nguồ n gổ c
tộ c ngư ờ i lu ô n là m ộ t v ấ n đề phứ c tạ p. Còn
ch ú ng tôi n h ậ n thứ c về tộ c ngư ờ i T ày từ
nhữ ng phư ơ ng diệ n sau:
1. Tộ c ngư ờ i Tày thuộ c ngữ hệ N am Á,
x u ấ t hiệ n vào thờ i đạ i đồ đồ ng th a u , ở m iề n
Bắ c V iệ t N am , đư ợ c h ìn h th à n h trê n cơ sở
nhữ ng loạ i h ìn h A nh đ ônêđ iêng b ả n đị a, tô
tiên trự c tiế p củ a ngư ờ i N am Á hiệ n nay,
trong đó có ngư ờ i K inh, M ư ờ ng, Tày, T hái...
[8:247]. Yế u tố A nhđ ô nêđiêng k hông p h ả i
là yế u tố ngoạ i lai từ m ộ t nơ i nào đó ở lụ c
đị a ch âu Á b à n h trư ớ n g xuố ng Đông N am
Á m à là m ộ t yế u tố b ả n đ ị a, là loạ i hìn h
M ônggôlôit phư ơ ng N am h ìn h th à n h trên
cơ sở hỗ n chủ n g [3:698].
2. H ầ u h ế t các họ c giả đề u th ô ng n h ấ t
rằ ng, đ ế n đờ i T ầ n - H án , tổ tiên các dân tộ c
Tày - T h ái ở p h ía đông n ằ m tron g khố i
cộ ng đồ ng T ây  u và Lạ c V iệ t [13:379], Sự
k h ẳ n g đ ị n h củ a họ c giả Đ ào Duy A nh vê tổ
tiê n củ a ngư ờ i T ày - T h á i là Tây Âu và tổ
tiê n củ a ngư ờ i V iệ t là Lạ c V iệ t, vẫ n làm
tră n trở n h à n g h iên cứ u Đ ặ ng N ghiêm
V ạ n. T heo Đ ặ n g N ghiêm V ạ n, ngoài tổ tiên
ngư ờ i T ày - T h á i v à ngư ờ i V iệ t còn có tổ
tiê n củ a các n hóm d â n tộ c kh á c tron g nhóm
cộ ng đồ ng T ây  u và Lạ c V iệ t. H ơ n nữ a,
đặ c điể m lị ch sử củ a m iề n N am T ru ng
Quố c và m iề n n ú i Bắ c Bộ V iệ t N am là lị ch
sử củ a n h ữ n g đợ t di cư củ a các tộ c ngư ờ i
thuộ c các ngôn ngữ k hác n h a u . K ế t q u ả củ a
các đợ t di cư rộ ng lớ n từ th ế kỉ III trư ớ c
Công nguyên đế n đờ i T ầ n H án vê sau đã
là m cho các tộ c ngư ờ i bả n đị a vùng này bị
biế n độ ng, p h ả i th iê n di xuố ng p h ía n am
hoặ c p h ả i d ạ t vào các m iề n rừ n g núi. Sự
hỗ n nh ậ p n h ân ch ủ n g và v ăn hoá q u a các
lầ n di cư đã làm th a y đôi cụ c d iệ n và đã
th úc đẩ y khố i T ày - T há i cổ tách làm hai
vào k h oả n g n h ữ ng th ê kỉ trư ố c, sau Công
nguy ên. Sự p h â n bô' củ a khôi T ày - T hái
p h ía đông về cơ b ả n đư ợ c ổ n đị nh vào đầ u
Công n g u y ên vớ i ra n h giớ i k h u vự c là m iên
n ú i rừ ng Đ ông Bắ c (V iệ t Bắ c) ngày nay.
Đây cũng ch ín h là thòi kì d iễ n ra quá
trìn h h ìn h th à n h n h à nư ớ c V ăn L ang ở
m iề n đ ấ t cổ P h ong C h âu. Theo sử cũ và
tru y ề n th u y ế t th ì lúc b ấ y giờ có kh oả ng 15
bộ lạ c đã liên k ế t lạ i để dự ng nên n h à nư ớ c
V ăn Lang, mở đầ u thờ i đ ạ i đ ầ u tiên củ a lị ch
sử V iệ t N am - thờ i đạ i các v u a H ùng. Các bộ
lạ c T ày - T hái cổ đư ợ c coi n hư là mộ t th à n h
p h ầ n q u an trọ ng tron g sự liên m inh bộ lạ c
lầ n thứ n h ấ t. Sau thờ i C hiế n Quôc (481 -
221 trư ố c Công nguyên), n h à T ầ n thố ng
n h ấ t T ru n g Quố c và b à n h trư ớ n g xuố ng
22 HÀ THU HƯ Ơ NG - QUAN HỆ VĂN HOÁ...
phư ơ ng N am . N h à nư ớ c V ăn L ang k h ô n g
th ể đ ủ sứ c để chôn g lạ i sứ c m ạ n h củ a tư
tư ở ng "bình th iê n hạ " c ủ a n h à T ầ n. M ộ t
tìn h h ìn h th ự c t ế lúc bấ y giờ là các bộ
p h ậ n k h ác củ a B ách V iệ t đ ã bị T ầ n th ô n
tín h đề u ra n h ậ p cộ ng đồ ng H á n tộ c. N hu
cầ u cấ p b ách chông ngoạ i xâm đ ã th ú c đẩ y
sự liên m inh lầ n th ứ h a i g iữ a các bộ tộ c
T ày - T h ái cổ vớ i các bộ tộ c Lạ c V iệ t để
dự ng lên n h à nư ớ c  u Lạ c tr ê n cơ sở k ế
th ừ a và p h á t triể n n h à nư ớ c V ăn L an g . Cơ
sở h ình th à n h n h à nư ớ c  u Lạ c đã đư ợ c
GS. Đ in h G ia K h án h p h â n tíc h k h á cụ th ể
vố i ba lu ậ n điể m :
- Đó là sự mở rộ n g liên m in h bộ lạ c vố n
có từ thờ i các v u a H ùng.
- N âng cao c h ấ t lư ợ ng củ a liên m inh bộ
lạ c n h ằ m làm chủ con đư ờ ng giao thư ơ ng
quôc tê trê n lụ c đ ị a v à ven biể n.
- C ủ ng cố liên m in h giữ a bộ lạ c Âu V iệ t
và Lạ c V iệ t đê c h u ẩ n bị đôi phó vố i n guy cơ
xâm lư ợ c từ phư ơ ng Bắ c [7:72],
Sự ra đờ i củ a n h à nư ớ c Âu Lạ c đư ợ c
ph ả n ánh tron g n h iề u tru y ề n th u y ế t củ a
ngư ờ i T ày và ngư ờ i V iệ t, xoay qu a n h n h ân
vậ t Thụ c P h án - A n Dư ơ ng Vư ơ ng, vua
nư ớ c Au Lạ c. Thự c, hư thê nào chư a rõ, chỉ
biế t rằ n g nư ớ c A u Lạ c ra đờ i là m ộ t tấ t yế u
khách qu a n củ a lị ch sử , m inh chứ n g cho sự
liên kế t củ a nh ữ n g bộ tộ c có cùng trìn h độ
p h á t triể n k in h tê và văn hoá, có cùng vậ n
m ệ nh lị ch sử là chông kẻ th ù từ b ên ngoài
tớ i. Sự liên m inh củ a h ai khôi cộ ng đồ ng cư
dân Lạ c V iệ t và Â u V iệ t n ày có vai trò
không nhỏ củ a mố ỉ q u an hệ tộ c ngư ờ i Tày -
Việ t.
Trong trư ờ n g kì lị ch sử chông giặ c
ngoạ i xâm dư ớ i thờ i Bắ c thuộ c, liên m inh
bộ lạ c giữ a các tộ c ngư ờ i chủ yế u sinh sông
ở m iề n xuôi, m iề n tru n g du và đồ ng b ằ ng
châu th ổ (Lạ c V iệ t), vớ i các tộ c ngư ờ i chủ
yế u sông ở m iề n rừ n g nú i (Âu V iệ t) càng
trở nên vữ ng chắ c. Sự thự c lị ch sử vớ i
n h iề u sự k iệ n từ H ai Bà T rư n g cho đên
N ùng T rí Cao đã k h ẳ n g đ ị n h m ộ t bư ở c
p h á t triể n mớ i củ a các bộ tộ c T ày - T hái cố
q u a sự củ ng cố ý thứ c tộ c ngư ờ i để vư ơ n lên
th à n h m ộ t cộ ng đồ ng lã n h th ổ tộ c ngư ờ i tự
cư ờ ng ở v ù ng p h ía bắ c V iệ t Nam . S au cuộ c
nổ i dậ y củ a N ù n g T rí Cao th ì lị ch sử ch ung
củ a tổ tiê n các nhó m d â n tộ c T ày - T h ái
p h ía đông đ ã ch ấ m d ứ t vớ i sự h ìn h th à n h
d â n tộ c C hoang ở T ru n g Quố c và sự h ìn h
th à n h d ân tộ c T ày ở V iệ t N am . C hính vì
th ế m à họ c giả Đ ào D uy A nh đã n h ậ n đị nh
"ngư ờ i T ày ở V iệ t B ắ c nư ớ c ta ngày nay
cũng cùng m ộ t tổ tiên vớ i ngư ờ i C hoang",
"ngư ờ i C hoan g là th à n h p h ầ n q u an trọ ng
n h ấ t củ a tỉ n h Q uả n g T ây củ a T ru n g Quố c
ngày n ay và ngư ờ i T ày là th à n h p h ầ n q u a n
trọ ng n h ấ t ở k h u V iệ t Bắ c nư ố c ta ngày
nay... ngư ờ i C hoang, tứ c là ngư ờ i T ây Âu
(m ộ t nhóm B ách V iệ t) vào m iề n Bắ c Việ t
N am th ì th à n h các bộ lạ c m à di h u ệ ngày
nay là ngư ờ i Tày" [1: 35].
N ế u như , tro n g lị ch sử xa xư a, có mộ t
bộ p h ậ n ngư ờ i T ày cổ đã cùng vớ i các tộ c
ngư ờ i khác qua q uá trìn h giao th o a, dung
hợ p văn hoá, n h â n chủ n g đã hoà n h ậ p vở i
ngư ờ i V iệ t cổ để h ìn h th à n h ngư ờ i V iệ t
h iệ n đạ i, th ì ngư ợ c lạ i, vào các giai đoạ n
lị ch sử sau này, n h ấ t là từ th ế kỉ XIII -
XVIII, ngư ờ i V iệ t lạ i trở th à n h m ộ t trong
nh ữ n g n h â n tô” q u a n trọ n g góp p h ầ n tạ o
nên diệ n m ạ o tộ c ngư ờ i T ày hiệ n đạ i. T rong
n h iề u thờ i điể m kh ác n h a u củ a lị ch sử , có
m ộ t bộ p h ậ n ngư ờ i T ày đư ợ c V iệ t hoá th ì
cũng kh ô n g ít ngư ờ i V iệ t đư ợ c T ày hoá [12:
10]. T ron g su ố t gầ n mư ờ i th ế kỉ củ a quô”c
gia phong kiên tự chủ đ ã có k h oả n g n ử a
triệ u ngư ờ i K inh lên V iệ t Bắ c, đ ã bị Tày -
N ùng hoá. N êu ng h iên cứ u m ộ t sô” gia p h ả
củ a dòng họ ngư ờ i T ày ở V iệ t Bắ c, ch ú n g ta
n h ậ n th ấ y , có vù n g ngư ờ i K inh bị T ày hoá
k h á đậ m . ở xã T h ạ c h D am , h u yệ n Cao Lộ c,
TCVHDG SỐ 3/2006 - NGHIÊN cứ u TRAO Đổ l 2 3
tỉ n h L ạ ng Sơ n có 89 gia đ ìn h th ì tro n g đó
có tớ i 63 gia đ ìn h V iệ t đư ợ c T ày hoá; ở
huyệ n H oà An, tỉ n h C ao B ằ ng n h â n d â n
nhiề u xã là con c h áu củ a q u a n q u â n n h à
Mạ c hay nh à Lê ở lạ i, n h ư ở th ô n Phư ơ ng
Tiên, xã D ân C h ủ có 40 gia đ ìn h tro ng số
149 gia đình đã T ày hoá đế n 8 - 9 đờ i
[6:100]. Vào n h ữ ng n ă m 80, ở L ạ n g Sơ n -
nơ i có nh iề u ngư ờ i T ày sin h sông - ngư ờ i ta
đã tìm th ấ y tà i liệ u "T h ấ t tộ c Thổ ti" tứ c
bả y dòng họ Thổ ti củ a ngư òi Tày ở đây có
nguồ n gố c từ ngư ờ i V iệ t ở Bắ c Bộ và T run g
Bộ [12:10]. N hữ n g cứ liệ u đó từ các nghiên
cứ u liên n g à n h đã giúp ch ú n g ta k h ẳ n g
đị nh: từ h à n g ng à n nă m trư ớ c, cùng vớ i các
bộ lạ c V iệ t - M ư ờ ng cổ , các nhó m T ày -
T hái cổ đã th ậ t sự th a m gia vào quá trìn h
tạ o dự ng n ên lị ch sử dân tộ c cũng n h ư văn
hoá d â n tộ c. Đặ c biệ t là dư ố i góc độ qu an
hệ v ăn hoá tộ c ngư ờ i th ì giữ a ngư ờ i Tày và
ngư ờ i V iệ t đã h ìn h th à n h m ố i qu an hệ
kh ă n g k h ít trê n cơ sở kh á c h q u an củ a lị ch
sử và do n h u cầ u nộ i tạ i củ a h a i tộ c ngư ờ i
Tày và Việ t.
3. Tộ c ngư ờ i T ày khô n g chỉ đóng góp
tro n g việ c xây dự n g n ề n v ă n m inh, văn hoá
Việ t N am m à còn có công lao bả o vệ nề n
văn m inh, v ăn hoá V iệ t trư ớ c âm m ư u thôn
tín h , đồ ng hoá củ a các th ế lự c ngoạ i bang.
Các tác giả cuô'n Văn hoá d ân gian Tày,
sau khi dẫ n chứ ng các cứ liệ u m ộ t cách kh á
tổ ng q uát, đã đi đế n n h ậ n đ ị nh: các cứ liệ u
khả o cổ họ c (văn hoá P h ù n g N guyên), các
tà i liệ u dân tộ c họ c (ngọ c p h ả đề n H ùng,
th ầ n tích đ ị a phư ơ ng, đ ị a dan h...), các yế u
tô' văn hoá T ày - T h ái tron g nen v ãn hoá
Đông Sơ n, các tru y ề n th u y ế t lị ch sử củ a
ngư ờ i T ày ở Cao B ằ ng (C ẩ u c h ú a C heng
vua) và các cứ liệ u d ân tộ c họ c khác trong
cấ u trúc th à n h c ổ Loa đề u góp p h ầ n k h ẳ n g
đị nh sự có m ặ t củ a ngư ờ i T ày cổ , m ộ t tộ c
ngư ờ i b ả n đị a tro ng không g ian văn hoá
tru y ề n th ô n g V iệ t N am [8: 247-248] vớ i
nguồ n gố c bả n đ ị a lâu đờ i ở vù n g V iệ t Bắ c.
Trong cấ u trú c cư d â n và văn hoá Tày
cổ , vớ i các tên gọ i là Âu V iệ t (trư ớ c Công
nguyên), Õ Hử , Di Lão (thờ i Bắ c thuộ c),
T ây N guyên M an (thờ i Đư ờ ng)... và vớ i các
nhóm đị a phư ơ ng T hổ , N g ạ n, P h én, Thu
Lao, P a Dí,... tấ t cả đã hoà hợ p tro n g cộ ng
đồ ng dân tộ c tro n g suố t trư ờ ng kì lị ch sử .
Ngư ờ i V iệ t cổ cùng vớ i các tộ c ngư ờ i
khác đã sán g tạ o r a m ộ t nề n v ăn hoá củ a
chín h m ình trư ớ c k h i tiế p xúc vớ i văn hoá,
văn m inh  n Độ và T ru n g Hoa. Đó là nề n
văn hoá th ấ m đư ợ m tri thứ c b ả n đị a hay
còn gọ i là tri th ứ c d ân g ia n củ a các tộ c
ngư ờ i vố n đã đ ị n h cư lâ u đờ i trê n vùng
lãn h th ổ p h ía bắ c V iệ t N am . T ính bả n đị a
tro ng v ăn h oá T ày k h á đậ m nét. Dù có ả n h
hư ở ng về n h â n ch ủ ng , văn hoá củ a ngư ờ i
V iệ t, ngư ờ i H án và các tộ c ngư ờ i khác ở
mứ c nào đi ch ăng n ữ a th ì b ả n sắ c vă n hoá
T ày v ẫ n giữ đư ợ c n é t đặ c sắ c riê n g củ a văn
hoá th u n g lũng , có nh ữ n g nét tư ơ ng đồ ng
vớ i tộ c ngư ờ i N ù n g song lạ i giữ n hữ ng điể m
ư u th ê củ a m ộ t tộ c ngư ờ i ch iế m sô' đông và
giữ vai trò chủ th ê củ a m ộ t vùng văn hoá.
Theo sô' liệ u điề u tra d â n sô' công bô' năm
2001 củ a Tổ ng cụ c th ôn g kê th ì d â n tộ c T ày
có 1.477.514 ngư ờ i, tộ c ngư ờ i có sô' dân
đông n h ấ t, sau ngư ờ i K inh, cư trú trê n m ộ t
đị a b àn rộ ng lố n từ m iề n th ư ợ n g du V iệ t
Bắ c đế n vù n g đông bắ c, gồ m các tỉ n h : Lào
Cai, Yên Bái, H à G iang, T uyên Q uang, Cao
Bằ ng, Bắ c K ạ n, T h ái N guyên , L ạ n g Sơ n,
Q u ả n g N inh và L â m Đ ồ ng [5: 284],
T ro ng q u á trìn h cộ ng cư lâu đờ i, cùng
chung lư ng đấ u cậ t kh ai k h ẩ n đ ấ t hoang,
xây dự ng b ả n là n g đê b ả o vệ tổ quố c Việ t
N am , giữ a ngư ờ i T ày và ngư ờ i V iệ t đã h ìn h
th à n h mô'i q u a n hệ giao lư u m ộ t cách tự
nh iên diễ n ra tr ê n các m ặ t: tộ c ngư ờ i, văn
hoá, tru y ề n th ôn g chông giặ c ngoạ i xâm .
24 HÀ THU HƯ ONG - QUAN HỆ VĂN HOÁ...
2. Vai trò chủ th ể củ a ngư ờ i V iệ t
trong m ô i q u an hệ văn h oá tộ c ngư ờ i
và quan hệ vă n h o á T ày - V iệ t
Xác đị nh vai trò lị ch sử củ a tộ c ngư ờ i
trong tiế n trìn h các môì q u an hệ lị ch sử tộ c
ngư ờ i và vãn hoá tộ c ngư ờ i, PGS. C hu
X uân D iên viế t: “Tộ c ngư ờ i V iệ t là chủ
n h â n củ a nên vă n m inh nông nghiệ p lúa
nư ở c, cư trú chủ yế u ở tru n g du và đồ ng
bằ n g ch âu th ổ các con sông lớ n,... là dân tộ c
đa số đóng vai trò chủ th ể quy tụ các dân
tộ c ít ngư ờ i k h ác th à n h quố c gia đa dân
tộ c" [4: 139], Từ thờ i tiề n sử , nư ố c ta đã là
nơ i cư trú củ a nh iề u tộ c ngư ờ i. Nư ớ c V ăn
Lang ra đờ i trê n cơ sở liên m in h 15 bộ lạ c.
N h à nư ổ c Âu Lạ c lạ i đư ợ c th iế t lậ p trê n cơ
sở th ô n g n h ấ t h a i cộ ng đồ ng cư d ân Au V iệ t
và Lạ c V iệ t, m ộ t cộ ng đồ ng ở n ú i và m ộ t
cộ ng đồ ng ở đồ ng b ằ n g liên k ế t để tiế p nố ì
sự nghiệ p củ a "Lạ c L ong Q uâ n và Â u Cơ ”.
Trong sâu th ẳ m củ a h u y ề n tho ạ i bọ c
trứ n g nở m ộ t tră m ngư ờ i con: năm mư ơ i
con th eo cha về th u ỷ p h ủ chia trị các xứ ,
năm mư ơ i con th e o m ẹ về ở trê n đ ấ t, chia
nư ớ c m à trị [11: 23] là ý ng h ĩa tư tư ở ng sâu
sắ c về ý thứ c xây d ự ng khôi đ o àn k ế t hoà
hợ p, d â n tộ c. N h ìn từ góc độ v ă n hoá th ì
tru y ệ n “Họ H ồ ng B àng” p h ả n á n h ý thứ c
trá c h nhiệ m tro n g sự đoàn k ế t gắ n bó đư ợ c
hoà n h ậ p vào ý thứ c về tổ tiên củ a các tộ c
ngư ờ i cùng ch u ng sông lâ u đờ i trê n m ộ t đị a
bàn từ m iề n n ú i đ ế n đồ ng b ằ ng, từ vù n g
biể n đế n đ ấ t liề n . Các cư d â n củ a mọ i vùng,
m iề n đề u là con cháu củ a m ộ t tổ tiên , có
ch u ng cộ i n guồ n văn hoá Đ ông Sơ n hay văn
m inh sông Hồ ng. Tro n g sự n ả y sin h ý thứ c
dân tộ c thờ i đạ i H ùng Vư ơ ng có n h ân tổ ’ ý
thứ c củ a các tộ c an h em m iề n n ú i [6:256],
Đó chính là tiề n đề tố t đẹ p, có ý n gh ĩa đ ị n h
hư ớ ng cho sự p h á t triể n củ a ý thứ c cộ ng
đồ ng trong lị ch sử tư tư ở ng v ă n hoá V iệ t
N am . Đ ế n khi ngư ờ i V iệ t cổ , tro n g sự liên
m inh bộ lạ c vói các tộ c ngư ờ i khác, đặ c biệ t
vố i tộ c ngư ờ i Tày cổ , hìn h th à n h cộ ng đồ ng
quố c gia v à h ìn h th à n h m ộ t h ìn h th á i n h à
nư ớ c sơ k h a i Âu Lạ c th ì ý thứ c liên m inh
cộ ng đồ ng đã p h á t triể n th à n h ý thứ c bả o
tồ n nòi giố ng, g ià n h q u y ên độ c lậ p tự chủ ,
chông các th ế lự c p hư ơ ng Bắ c dư ớ i thờ i kì
Bắ c thuộ c. Ý thứ c bả o tồ n tộ c ngư ờ i và cộ ng
đồ ng từ th ờ i Âu Lạ c đã đư ợ c p h á t triể n
m ạ n h hơ n tro n g th ờ i Đ ạ i V iệ t, khi cả cộ ng
đồ ng kiên qu y ế t bả o vệ n ề n độ c lậ p tự chủ
toàn vẹ n lã n h thổ . Theo tiế n trìn h củ a lị ch
sử th ì tư tư ở ng tự cư ờ ng, tự chủ củ a cả d ân
tộ c ngày càng đư ợ c k h ẳ n g đị n h th êm vê
ch ấ t và đ ạ t tớ i đ ỉ n h cao củ a chân lí "Không
có gì quý hơ n độ c lậ p tự do” tro n g thờ i đạ i
Hồ C hí M inh. Ngư ờ i V iệ t lu ô n giữ vai trò
quy tụ mọ i tộ c ngư ờ i k hác tro n g lị ch sử
p h át triể n củ a cả d â n tộ c để vừ a ho àn
th à n h sứ m ệ n h lị ch sử , vừ a xây d ự ng nề n
văn hoá quố c gia. Cộ ng đồ ng ngư ờ i V iệ t là
m ộ t khôi cư d ân h ù n g hậ u bao gồ m nh iề u
tộ c ngư ờ i từ xa xư a đ ã có tê n chung là
ngư ờ i B ách Việ t. Do điề u k iệ n cư trú , trìn h
độ p h á t triể n k in h tế , văn hoá và thờ i gian
cư trú củ a m ỗ i tộ c ngư ờ i trê n lã n h thổ Việ t
N am không giông n h au nên m ôi qu a n hệ vê
m ặ t v ă n hoá vớ i ngư ờ i V iệ t củ a mỗ i tộ c
ngư ờ i diễ n ra ở từ n g th ờ i điể m , từ n g cấ p độ
và từ ng mứ c độ sâu đậ m k h ác n h au . Trong
q u a n hệ v ăn h o á T ày - V iệ t có sự tác độ ng
qua lạ i k h á sâu sắ c theo cả h a i chiêu T ày -
V iệ t và V iệ t - T ày vì cả h ai tộ c ngư ờ i đề u có
th ờ i gian h ình th à n h tộ c ngư ờ i tư ơ ng đư ơ ng
n h a u và trìn h độ k ế t cấ u tộ c ngư ờ i cũng
n h ư trìn h độ k in h tế , v ă n hoá - xã hộ i
không quá chênh lệ ch. K hi ng h iê n cứ u văn
hoá củ a ngư ờ i Việ t, n h iề u n h à n g hiê n cứ u
đề u có ý k iế n tư ơ ng đôi th ôn g n h ấ t: văn
hoá củ a ngư ờ i T ày có d ấ u ấ n và chiế m vị trí
k h á q u an trọ n g tro n g v ă n hoá củ a ngư ờ i
Việ t, đặ c b iệ t ngôn ngữ Tày [9:192] đã có
nh ữ n g ả n h hư ở ng q u a lạ i n h ấ t đ ị n h vớ i
tiế n g V iệ t.