V công tác qun lý di tích “Tht ph Thiên Hu cung”
thành ph Sa Đéc, tnh Đồng Tháp
Dương Thanh Tùng(*)
Tóm tt: Sa Đéc đã sm là nơi th t ca vùng Tây Nam b vào khong cui thế
k XVIII, nơi đây din ra s giao thoa văn hóa Vit, Hoa, Khmer mà tiêu biu là tín
ngưỡng Thiên Hu và di tích Tht ph Thiên Hu cung. Kết qu phân tích, tng hp
tài liu thành văn kết hp vi đin dã, quan sát tham d, phng vn sâu ca tác gi
cho thy, tín ngưỡng Thiên Hu thành ph Sa Đéc th hin qua hai giá tr ni bt là
tính dung hp văn hóa và tính khoan dung. Đồng thi, di tích Tht ph Thiên Hu cung
cũng được chính quyn địa phương công nhn và xếp hng là di tích kiến trúc ngh
thut cp tnh, song vic phân cp qun lý vn còn nhiu bt cp. Bài viết làm rõ di n
m o, đặ c trưng c a tín ngưỡng Thiên Hu đị a phương và tìm hiu công tác qun lý,
bo tn và phát huy giá tr di tích Tht ph Thiên Hu cung thành ph Sa Đéc trong
bi cnh hi nhp hin nay.
T khóa: Qun lý di tích, Tín ngưỡng Thiên Hu, Thành ph Sa Đéc, Tnh Đồng Tháp
Abstract: Sa Dec town was soon located in the Southwest region around the end of
the eighteenth century, where Vietnamese, Chinese, and Khmer cultural exchanges
took place. The most typical ones to mention are the Thiên Hu beliefs and the relics of
Tht Ph Thiên Hu Shrine. A literature review and the results of eldwork, participant
observation, and in-depth interviews indicate that Thiên Hu beliefs in Sa Dec city are
re ected in two outstanding values: multicultural integration and tolerance. Also, the
relic is recognized and ranked by the local government as a province-level architectural
and artistic destination. The decentralization therein, however, is dealing with several
challenges. The article clari es the manifestation and characteristics of Thiên Hu beliefs
in the locality and learns about the management, conservation, and promotion of Tht
Ph Thiên Hu relic values in the context of current integration.
Keywords: Management of Relics, Beliefs in Thiên Hu, Sa Dec City, Dong Thap
Province
1. Đặt vn đề 1
Kiến trúc di tích Tht ph Thiên Hu
cung (七府天后) rt tráng l và th hin
(*) ThS., Trường Đại hc Đồng Tháp;
Email: duongtung.dthu@gmail.com
đậm nét quá trình giao lưu văn hóa gia
các tc người Vit và Hoa thành ph Sa
Đéc, tnh Đồng Tháp. Đây là mt trong
nhng di tích được xếp hng cp tnh có
giá tr đặc sc v hình thái kiến trúc ngh
thut và mang đậm nét lch s - văn hóa,
31
V công tác qun lý…
phn ánh tâm hn, tính cách ca người dân
x Sa Đéc1. Tuy nhiên, công tác phân cp
qun lý, bo v và phát huy giá tr di tích
ca các cơ quan, ban ngành địa phương
này vn còn nhiu bt cp. Bài viế t s dng
phương pháp phân tích, tng hp tài liu
thành văn kết hp vi phương pháp đin
dã, quan sát tham d ti các di tích, phng
vn sâu (PVS) 10 lượt cán b Phòng Văn
hóa - Thông tin thành ph Sa Đéc, Ban Tế
t và người dân đến cúng vía ti di tích vào
tháng 5/2023. Da trên nn tng vn d ng
thuyế t giao lưu tiế p biế n văn hóa, c th
quan đim đặc thù lun lch s, bài viết
xem xét tín ngưỡng Thiên Hu trong bi
cnh lch s c th vi s tương quan môi
trường xã hi ca Sa Đéc để nhn din v
đặc trưng, giá tr ca loi hình tín ngưỡng
này và công tác qun lý di tích Tht ph
Thiên Hu cung. Trên cơ s đó, bài viết đề
xut các gii pháp nhm nâng cao hiu qu
công tác qun lý, bo tn và phát huy giá
tr di tích phù hp vi đặc đim địa phương
nhm đem li hiu qu thiết thc trong thi
gian ti.
2. Vùng đất Sa Đéc và di tích Tht ph
Thiên Hu cung
Vùng đất Sa Đéc nm gia sông Tin
và sông Hu thuc đồng bng sông Cu
Long nên khí hu ôn hòa, thoáng mát, đất
đai màu m quanh năm. Sa Đéc là vùng đất
trù phú được khai phá sm vi đặc trưng là
hot động th công, thương nghip và dch
v vi trung tâm là ch Sa Đéc - khu buôn
bán sm ut, nơi quy t nhiu sn vt t
khp các tnh min Tây Nam b và cũng là
nơi gp g, giao lưu ca nhiu cng đồng
tc người, nhiu dòng văn hóa Vit, Hoa,
1 Ngày 10/02/2018, Th tướng Chính ph đã ban
hành Quyết định s 210/QĐ-TTg v vic công nhn
thành ph Sa Đéc là đô th loi II trc thuc tnh
Đồng Tháp.
Khmer (Nguyn Hu Hiếu, 2016: 21-22).
Nhng điu kin “thiên phú” này đã hình
thành cho Sa Đéc kiu thc ph th đông
đúc, nhn nhp t rt sm. Nhìn chung, đặc
đim cư dân thành ph Sa Đéc là s cng
cư ca các tc người và ch yếu chu s tác
động ca văn hóa tc người Hoa mang đậm
dn n kinh doanh, mua bán, ph xá, th t
sm ut, náo nhit.
Quá trình di cư và khai hoang vùng đất
Sa Đéc vn nhiu bt trc và khó khăn nên
người dân nơi đây luôn ước vng được che
ch, cu mong vn vt sinh sôi ny n, các
loi hình tín ngưỡng vì thế mà tn ti phù
hp vi nn tng truyn thng văn hóa và
các giá tr nhân văn ca cng đồng. Tt c
to nên bc tranh văn hóa đa sc màu bi s
dung hp, giao lưu gia văn hóa tc người
ch th - người Vit vi văn hóa các tc
người khác như Chăm, Khmer, Hoa. Bi
vy, mt s loi hình tín ngưỡng, trong đó
có tín ngưỡng Thiên Hu, s b “khúc x”,
“dân gian hóa” hoc “Vit hóa” để thích
ng vi đời sng tâm linh ca cng đồng.
Đây là hin tượng d dàng tìm thy trong
các loi hình tín ngưỡng vùng Nam b.
Tht ph Thiên Hu cung có din
tích hơn 1.000 m2, là cơ s tín ngưỡng
th Bà Thiên Hu vi đức tin Bà s phù
tr cho nhng người đi sông nước, đồng
thi Bà cũng tr thành v phúc thn, thn
độ mng cho gia đình, đặc bit là n gii.
Di tích này được xây dng vào năm 1820
cách đây hơn 200 năm trên nn khu đất
trước đó đã có miếu th Bà Thiên Hu,
mà người dân địa phương hay gi là Thiên
Hu cung hoc Chùa Bà. Vic t chc l
hi ti di tích Tht ph Thiên Hu cung
được din ra liên tc trong năm, nhưng có
hai ngày l cúng đặc bit quan trng là Đại
l ngày 23 tháng 3 Âm lch (L vía Thiên
Hu - Đản Sanh) và ngày mng 9 tháng 9
Âm lch (L vía Thiên Hu - Đắc Đạo). L
Thông tin Khoa hc xã hi, s 8.2023
32
vt cúng gm: Hương đăng (nhang và cp
đèn ln) là hai vt phm thiết yếu cn có;
trà, rượu; hoa tươi; mâm ngũ qu ln; chè
trôi nước và chè ; bánh bao th hình trái
đào (vt phm quan trng trong mi dp l
vía Bà ti Thiên Hu, Sa Đéc); l phc, áo
mão, xiêm y và chui ht mi cho Bà. Sau
phn nghi thc khai l, Ban Tế t t chc
L thnh Bà hành cung (示巡), thnh thánh
tượng Bà vào kiu, c hai người cm lng
che kiu, cm qut, đoàn rước được trang
trí c phướn, c l ngũ sc. Đoàn rước s
nghinh kiu Bà di hành xung quanh các
tuyến ph khu vc ch Sa Đéc để
chng kiến cuc sng ca nhân tình thế
thái trong khu vc và ban phát phước lành
cho tt c người dân Sa Đéc (Tư liu
đin dã, 2023).
3. Giá tr văn hóa tín ngưỡng ca Thiên Hu
Tín ngưỡng Thiên Hu cùng vi tc
th Quan Công, ông Bn và Đức Qung
Trch Tôn Vương đều là nhng dng thc
tín ngưỡng do cng đồng người Hoa mang
theo khi đến vùng đất Sa Đéc. Nguy n
Ng c Thơ (2017) cho rng, tín ngưỡng
Ma T (hay Thiên Hu) hình thành ti đảo
Mi Châu, huy n B Đin, t nh Phúc Kiến
vào thi Tng Trung Quc. Bà tên tht
là Lâm Mc Nương (林默娘 Lin Moniang),
là mt n Shaman ni tiếng. Bà sinh ngày
23 tháng 3 năm 960, qua đời vào ngày 09
tháng 9 năm 987 tui 28. Đến năm 1086,
nhà Nam Tng chính thc c súy cho tín
ngưỡng này, nh vy phm vi nh hưởng
ca tín ngưỡng ngày càng được m rng.
Đời Vua Khang Hy nhà Thanh (1682),
được gia phong vi m t Thiên Hu
Thánh Mu. Người Mân Nam (Nam Phúc
Kiến) và Hi Nam gi bà là Đại Mu hoc
Ma T (
Mazu), người Qung Đông
gi là Đức Bà hay Thiên Hu.
Qua kết qu kho cu v tín ngưỡng
n thn thành ph Sa Đéc và công tác
qun lý di tích Tht ph Thiên Hu cung,
có th khái quát mt vài giá tr văn hóa ca
loi hình tín ngưỡng này như sau:
Mt là tính tích hp đa văn hóa, là h
qu ca quá trình kết hp, hp thu ln nhau
gia mt hoc mt vài thuc tính hay bình
din ca hai hay nhiu đơn nguyên văn hóa
dưới tác động ca hoàn cnh t nhiên hoc
lch s xã hi. Trong quá trình giao thoa,
tích hp, mt s thuc tính văn hóa thm
thu, cng gp vi các thuc tính gn gũi
ca đối phương để chnh hp thành mt
khi mi thường mang tính định hướng cao
hơn. Quá trình tích hp bao gi cũng có
mt bên là yếu t “cơ tng bn địa” và mt
bên là yếu t “du nhp” được “sàng lc”,
cng hp và thm thu vào yếu t cơ tng
văn hóa bn địa. Trong khi đó, bi cnh ca
văn hóa vùng đất Sa Đéc, nơi có s cng cư
ca nhiu tc người khác nhau, khi đứng
góc nhìn ca tc người ch th là người
Vit, cơ tng văn hóa Vit đã sàng lc và
tích hp yếu t du nhp tc là các dòng
văn hóa ca tc người Hoa. Đin hình là s
tích hp đa nguyên văn hóa trong vic th
cúng không phân bit ngun gc xut thân
và quyn năng ca bà Thiên Hu t mt v
hi thn ca người Hoa tr thành v phúc
thn ca người Vit như ch N.T.T.T cho
biết: “Gia đình ca ch đến chiêm bái bà
Thiên Hu để cu mong Bà ban phúc lành
và tài lc để vic buôn bán ca gia đình
được thành đạt” (PVS, n, người dân đến
vía bà Thiên Hu ti Tht ph Thiên Hu
cung - Sa Đéc).
Hai là, tính bao dung - m thoáng,
“Tính bao dung là phm cht ca con
người biết dung np nhng gì khác mình,
có lòng v tha để b qua và châm chước các
li lm ca người khác, vi cái nhìn thông
thoáng và tm lòng rng m trong mi
quan h gia con người vi con người, con
người vi xã hi, con người vi thế gii t
33
V công tác qun lý…
nhiên”. “Tính m thoáng là thái độ không
bo th, ng h cái mi, kh năng tiếp nhn
cái mi (nhưng không đánh mt đi cái bn
sc ca mình)” (Trn Ngc Thêm, 2013:
736, 794).
Các tc người đã tôn kính và th cúng
mt cách bao dung, m thoáng, không
phân bit đó là v thn ca tc người nào,
đối vi tín đồ không phân bit người già
hay tr nh, sang hay hèn, nam hay n,
mi hay cũ, l hay quen…, mi người
đều bình đẳng. Do đó, đã to nên mt bc
tranh tín ngưỡng Thiên Hu dung hòa đa
màu sc v giá tr văn hóa. Điu này cũng
đã được các thành viên Ban Tế t và người
dân khng định: “Vào mi dp t chc l
vía Bà Thiên Hu thì người Hoa đây đều
sp xếp thi gian đến vía Bà và ph tiếp
Ban Tế t. Bên cnh đó, có s tham gia
ca nhiu người dân xung quanh đây
mc dù h không phi người Hoa nhưng
mi khi t chc l thì mi người li náo
nc, vui tươi, tt c người dân c Vit ln
Hoa đều cùng nhau chăm lo cho ngày l
mà không ai phân bit là thuc tc người
nào hoc đâu đến vía Bà (PVS, nam,
thành viên Ban Tế t Tht ph Thiên Hu
cung); “Nhà tôi làm ăn buôn bán cách đây
khong hơn hai chc cây s nhưng năm
nào vào dp l vía Bà thì tôi và con gái
ca tôi cũng đến đây để cúng vía Bà để
cu bình an cho gia đình và mong Bà phù
h vic buôn bán được phát tài” (PVS, n,
người dân đến vía Bà Thiên Hu ti Tht
ph Thiên Hu cung).
Ba là, giá tr kiến trúc tích hp đa văn
hóa. Tht ph Thiên Hu cung Sa Đéc
v hình thc và cách bài trí tương t các
li kiến trúc ph - miếu cùng loi ca tc
người Hoa vùng Nam b. Tuy nhiên, nét
độc đáo ca cơ s di tích là đôi rng trên
nóc chính đin, thân rng un thành năm
khúc uyn chuyn tượng trưng cho ngũ
hành, chân đạp mây, ming há to trong tư
thế phun nước biu hin mưa thun gió hòa
đảm bo cho mùa màng tt tươi, cư dân no
m. Mình rng vi các vy lp lánh màu
men xanh trng biu trưng màu ca hành
kim. Tt c đã to nên bc tranh văn hóa đa
sc màu bi s dung hp, giao lưu vi nhau
gia văn hóa tc người ch th - người Vit
và văn hóa tc người Hoa Sa Đéc. Nơi
đây có kiến trúc tích hp c năm tiu loi
phong cách người Hoa (Qung Đông, Phúc
Kiến, Triu Châu, Hi Nam và Khách Gia),
chính đin có g nóc mái bng và nhiu
tượng thn thánh mang phong cách Qung
Đông, hai bên Đông - Tây gn ging kiu
dáng và phong cách Phúc Kiến, Triu
Châu. Cu trúc th t cũng th hin s tích
hp, hn dung. S có mt ca Kim Hoa
nương nương (phi th trong khám bên
phi trang th Thiên Hu) mang màu sc
Qung Đông. Còn Thiên Hu, Phúc Đức
Chính Thn (phi th trong khám bên trái
trang th Thiên Hu) và Quan Công (phi
th bên cánh đông sương/đông lang) là các
hình tượng mang đậm sc thái văn hóa Hoa
Nam - Trung Hoa được tt c các nhóm
người Hoa th hin qua vic th t. Tính đa
dng này th hin ch, trên thc tế, Thiên
Hu cung Sa Đéc va là thiết chế tâm linh
th bà Thiên Hu, va là nơi đặt tr s
ca Hi Tương tế người Hoa thành ph
Sa Đéc để t chc các k hi hp. Hoc
bao quanh gn kết vi Thiên Hu cung là
h sinh thái thiết chế văn hóa - giáo dc
như: Trường Quang Minh Sa Đéc (nay là
Trường Tiu hc Trưng Vương), Trung tâm
đào to các lp Hoa văn hu ngh (Tư liu
đin dã, 2023).
4. Công tác qun lý di tích Tht ph Thiên
Hu cung
4.1. Thc trng công tác qun lý di tích
Thành ph Sa Đéc hin có 12 di tích
được xếp hng (10 di tích cp tnh và 02 di
Thông tin Khoa hc xã hi, s 8.2023
34
tích cp Quc gia) vi đa dng các loi hình
như: di tích lch s cách mng, di tích lch
s lưu nim, di tích kiến trúc ngh thut,
di tích lch s lưu nim s kin (Tư liu
đin dã 2023). H thng di tích thành ph
Sa Đéc tn ti dung hòa vi nhau và th
hin truyn thng văn hóa tc người cùng
vi các giá tr nhân văn ca cng đồng. V
điu này, cán b Phòng Văn hóa - Thông
tin thành ph Sa Đéc cho biết: Di tích
địa phương có đầy đủ các loi hình và là
tiêu biu tnh Đồng Tháp, tt c là nhng
chng tích, nhng giá tr đặc sc v lch
s - văn hóa phn ánh tâm hn, tính cách
ca con người Sa Đéc. Trong đó, di tích
Tht ph Thiên Hu cung là bng chng
mang tính vt cht, c th là li kiến trúc
ngh thut đã phn ánh chân tht nhng
giá tr lch s văn hóa ca quá trình hi
nhp, cng cư ca tc người Vit và người
Hoa Sa Đéc (PVS, nam, cán b Phòng
Văn hóa - Thông tin).
Trong thi gian qua, k t khi Quc hi
ban hành Lut Di sn văn hóa s 28/2001/
QH10 ngày 29/6/2001, Lut sa đổi, b
sung mt s điu ca Lut Di sn văn hóa
s 32/2009/QH12 ngày 18/6/2009 và Ngh
định s 98/2010/NĐ-CP ngày 21/9/2010
ca Chính ph quy định chi tiết thi hành
mt s điu ca Lut Di sn văn hóa và
Lut sa đổi, b sung mt s điu ca Lut
Di sn văn hóa, công tác qun lý di tích
trên địa bàn thành ph Sa Đéc đã có nhng
chuyn biến tích cc. “Nhng năm gn
đây, được s quan tâm sâu sát và phi hp
nhp nhàng ca các cp, các ngành t tnh
đến cơ s nên h thng di tích thành ph
Sa Đéc được bo tn, gìn gi và phát huy
giá tr trong đời sng văn hóa ca người
dân địa phương” (PVS, nam, cán b Phòng
Văn hóa - Thông tin). Đồng thi, để có cơ
s pháp lý phc v tt cho công tác qun
lý, bo tn và phát huy giá tr di tích, chính
quyn địa phương đã ban hành các văn bn
ch đạo kp thi to điu kin thun li cho
vic bo tn, tôn to di tích tiêu biu như:
Quyết định s 537/QĐ-UBND.HC ngày
17/11/2014 ca UBND thành ph Sa Đéc
v Ban hành Danh mc phân cp qun lý,
bo tn và phát huy giá tr các di tích lch
s văn hóa và danh lam thng cnh; Quyết
định s 07/QĐ-UBND ngày 06/5/2022 ca
UBND tnh Đồng Tháp v Ban hành Quy
chế qun lý di sn văn hóa trên địa bàn tnh
Đồng Tháp (Tư liu đin dã 2023).
Tuy nhiên, trên thc tế hin nay,
thành ph Sa Đéc vn còn mt s di tích
như Tòa hành chánh tnh Sa Đéc xưa,
Tân Tây Võ Miếu, Xóm ry c H, Tr
s y ban khi nghĩa, Nhà c Trn Phú
Cương,.. do h gia đình qun lý nên vic
thc hin trùng tu, bo tn và khai thác
còn gp nhiu khó khăn. Ý thc bo v di
tích và thái độ ng x vi nhng giá tr di
sn văn hóa ca mt s người dân khu
dân cư vn chưa được tt (Tư liu đin dã
2023). Công tác trùng tu, tôn to vn còn
b động do ngun kinh phí ngân sách hn
hp hoc đang ch phê duyt ca cp trên;
công tác vn động ngun kinh phí xã hi
hóa chưa được ch động thc hin. Vic
quy hoch phát trin đô th đã to nhng
“rn nt” đối vi h thng di tích và công
tác bo tn di sn văn hóa gn vi phát
trin kinh tế địa phương (ch yếu gn kết
tp trung nhng di tích cp quc gia,
đối vi nhng di tích cp tnh và các cơ
s đình, miếu vn còn m nht). Qua kết
qu PVS, chúng tôi nhn thy thc trng
các di tích đã được công nhn và xếp hng
nhưng khi hi thông tin v lý lch di tích
thì câu tr li nhn được “rt khiêm tn”.
Khi làm h sơ công nhn di tích thì chính
quyn có phi hp vi Ban Tế t để ghi
chép v lch s hình thành di tích nhưng
sau đó thì chưa gi li cho chúng tôi bn