446
QUẢN TRỊ KHỞI NGHIỆP
HƢỚNG ĐẾN MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NGÀNH DU LỊCH
VÙNG ĐÔNG NAM BỘ - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
Trần Đình Thắng
Khoa Kinh tế
Trƣờng Đại học Thủ Dầu Một
TÓM TẮT
Phát triển bền vững hiện đang là một trong những mục tiêu được quan tâm hàng
đầu của các quốc gia - trong đ c Việt Nam – nhằm hướng đến một nền kinh tế xanh,
đảm bảo sự phát triển lâu dài cho thế hệ tương lai bắt đầu từ ý thức bảo vệ môi
trường. Trong lĩnh vực du lịch, phát triển bền vững còn là cơ sở vững chắc cho việc
cải thiện năng lực cạnh tranh, tăng cường mối liên kết vùng và góp phần nâng cao
hiệu quả quản trị địa phương của các vùng kinh tế. Việc đẩy mạnh công tác quản trị
khởi nghiệp đối với các dự án, các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, kể cả các doanh
nghiệp lớn tại vùng Đông Nam ộ có thể được xem là một trong những giải pháp khả
thi nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh du lịch vùng hướng đến mục tiêu chiến lược
này. Thông qua việc thống kê và phân tích nguồn số liệu tổng hợp thực tế, bài viết đã
đề xuất hệ thống những giải pháp nhằm đẩy mạnh công tác quản trị khởi nghiệp trong
du lịch tại địa phương trong thời gian tới.
Từ khóa: quản trị khởi nghiệp, startup, du lịch, phát triển bền vững.
1. Giới thiệu
Hội nghị thƣợng đỉnh phát triển bền vững của Liên hợp quốc diễn ra từ 25 -
27/9/2015 tại NewYork đã thông qua “Chương trình nghị sự phát triển bền vững đến
năm 2030” (CTNS 2030) với sự đồng thuận của lãnh đạo 154 quốc gia thành viên.
CTNS 2030 gồm 17 mục tiêu phát triển bền vững (Sustaintable Development Goals -
SDGs) ( ảng 1)1. Trong đó, có rất nhiều mục tiêu liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp
đến lĩnh vực du lịch.
Nhằm cụ thể hóa hƣớng phát triển này, trong phiên họp cấp cao lần thứ 22 của
UNWTO đƣợc tổ chức ở Thành Đô – Trung Quốc diễn ra từ ngày 13 – 16/9/2017, các
quốc gia thành viên của UNWTO đã thông qua tuyên bố Thành Đô: “Du lịch và các
mục tiêu phát triển bền vững: ành trình đến năm 2030” (UNWTO, 2017)2. Nội dung
cơ bản của tuyên bố là những khuyến nghị với chính phủ các nƣớc, doanh nghiệp và
các chủ thể liên quan cần xây dựng phƣơng pháp lồng ghép du lịch và các mục tiêu
phát triển bền vững vào các chính sách, sáng kiến, dự án và nghiên cứu nhằm thúc đẩy
vai trò của du lịch trong việc hoạch định chính sách bao trùm và toàn diện. Mặc dù
một số SDGs có đặc trƣng về đóng góp của ngành du lịch nhƣ SDG8 (việc làm và tăng
trƣởng kinh tế bền vững), SDG12 (đảm bảo các mô hình tiêu dùng và sản xuất bền
1 United Nations. 2015. Transforming our world: the 2030 agenda for sustainable development.
2 UNWTO. (2017). Chengdu Declaration on “Tourism and the Sustainable Development Goals”.
447
vững) và SDG 14 (sử dụng bền vững các đại dƣơng, biển và các nguồn tài nguyên
biển) nhƣng tuyên bố này xác định rằng du lịch có tiềm năng đóng góp vào tất cả 17
SDGs.
Bảng 1. Mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030 của Liên hợp quốc
17 MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ĐẾN NĂM 2030 CỦA LIÊN HIỆP
QUỐC
1
Xóa nghèo dƣới mọi hình thức, ở mọi nơi.
2
Xóa đói, đảm bảo an ninh lƣơng thực và cải thiện dinh dƣỡng, phát triển
nông nghiệp bền vững.
3
Đảm bảo cuộc sống khỏe mạnh và nâng cao phúc lợi cho tất cả mọi
ngƣời ở mọi lứa tuổi.
4
Đảm bảo giáo dục chất lƣợng, rộng mở và công bằng và nâng cao cơ
hội học tập suốt đời cho tất cả mọi ngƣời.
5
Đạt đƣợc bình đẳng giới và trao quyền cho tất cả phụ nữ và trẻ em gái.
6
Đảm bảo sự sẵn có và quản lý bền vững nguồn nƣớc và cải thiện các
điều kiện vệ sinh cho tất cả mọi ngƣời.
7
Đảm bảo việc tiếp cận năng lƣợng với giá cả hợp lý, tin cậy, bền vững
và hiện đại cho tất cả mọi ngƣời.
8
Thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế dài hạn, rộng mở và bền vững, việc làm
đầy đủ và năng suất và công việc tốt cho tất cả mọi ngƣời.
9
Xây dựng cơ sở hạ tầng vững chắc, đẩy mạnh công nghiệp hóa rộng mở
và bền vững, khuyến khích đổi mới.
10
Giảm bất bình đẳng trong mỗi quốc gia và giữa các quốc gia.
11
Xây dựng các đô thị và các khu dân cƣ mở cửa cho tất cả mọi ngƣời, an
toàn, vững chắc và bền vững.
12
Đảm bảo các mô hình tiêu dùng và sản xuất bền vững.
13
Có biện pháp khẩn cấp để chống lại biến đổi khí hậu và các tác động
của nó.
14
Bảo tồn và sử dụng các đại dƣơng, biển và các nguồn tài nguyên biển
cho phát triển bền vững.
15
Bảo vệ, tái tạo và khuyến khích sử dụng bền vững các hệ sinh thái trên
cạn, quản lý tài nguyên rừng bền vững, chống sa mạc hóa, chống xói
mòn đất và mất đa dạng sinh học.
16
Thúc đẩy xã hội hòa bình và rộng mở cho phát triển bền vững, mang
công bằng đến với tất cả mọi ngƣời và xây dựng các thể chế hiệu quả,
có trách nhiệm và rộng mở ở tất cả các cấp.
17
Đẩy mạnh cách thức thực hiện và đem lại sức sống mới cho quan hệ đối
tác toàn cầu để phát triển bền vững.
Nguồn: United Nations (2015)
448
Tại Việt Nam, trên cơ sở 17 mục tiêu chung của CTNS 2030, căn cứ vào điều kiện
thực tiễn, khả năng, ƣu tiên phát trong từng giai đoạn, Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ đã phối
hợp với các bộ, ngành, địa phƣơng xác định các mục tiêu, nhiệm vụ phù hợp và xây
dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện CTNS 2030 vì sự phát triển bền vững.
Kế hoạch này đã đƣợc Thủ tƣớng chính phủ ký quyết định ban hành vào ngày
10/5/2017.
Trong một diễn biến khác, Luật Du lịch Việt Nam (2017) - vừa đƣợc quốc hội
thông qua - cũng đã định nghĩa “Phát triển du lịch bền vững là sự phát triển du lịch
đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi
ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp
ứng nhu cầu về du lịch trong tương lai”3.
Từ những cơ sở nêu trên, có thể nhận định, một trong những yêu cầu cấp thiết của
phát triển bền vững và gia tăng năng lực cạnh tranh trong hoạt động quản trị về du lịch
chính là yêu cầu tiết giảm và sử dụng hữu hiệu các nguồn lực. Để đáp ứng đƣợc yêu
cầu cấp thiết ấy, nhất thiết phải có những đổi mới, sáng tạo và đột phá trong cách thức
kinh doanh và quản trị theo hƣớng tinh gọn và hiệu quả. Khu vực Đông Nam Bộ, với
những lợi thế riêng có của mình, có thể chú trọng công tác quản trị các dự án khởi
nghiệp (startup) trong du lịch nhƣ một giải pháp hữu hiệu nhằm cụ thể hóa mục tiêu
phát triển bền vững của vùng.
Dựa vào phƣơng pháp nghiên cứu định tính và phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu
kết hợp phỏng vấn sâu các chuyên gia và những nhà quản trị dự án khởi nghiệp tại
vùng kinh tế Đông Nam Bộ, bài viết sẽ tập trung làm rõ hệ thống các khái niệm và
thuật ngữ có liên quan đến khởi nghiệp và khởi nghiệp trong du lịch, làm cơ sở cho
việc đề xuất hệ thống những giải pháp nhằm đẩy mạnh công tác quản trị khởi nghiệp
du lịch tại địa phƣơng trong tƣơng lai.
2. Lý thuyết về khởi nghiệp và quản trị khởi nghiệp
Trƣớc tiên, cần phân tích và hiểu rõ một số khái niệm và thuật ngữ liên quan đến
khởi nghiệp. Đặc biệt, trong điều kiện đa phần các tài liệu nghiên cứu tiếng Việt đều
dựa trên việc tham khảo hoặc dẫn nguồn từ nguyên bản tiếng Anh nhƣ hiện nay. Do
vậy, cần thiết phải đạt đƣợc sự thống nhất và đồng thuận cao trong cách hiểu đối với
nội hàm của các thuật ngữ tiếng Anh cơ bản.
Hiện nay, đang có nhiều quan niệm và cách hiểu khác nhau về khởi nghiệp. Ngay
tại Hoa Kỳ - nơi phát xuất và thịnh hành phong trào khởi nghiệp – khái niệm này vẫn
chƣa đạt đƣợc một định nghĩa thống nhất.
Theo E. Ries (2011, tr. 27), một trong những chuyên gia về khởi nghiệp nổi tiếng
tại Hoa Kỳ, thì khởi nghiệp “là một thiết chế nhân sự được hình thành nhằm mục đích
tạo ra những sản phẩm và dịch vụ mới trong các điều kiện cực kỳ không chắc chắn”4.
3 Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (2017). Luật du lịch. Hà Nội.
4 Ries, E. (2011). The Lean Startup. NewYork: Crown Business Publishing, trang 27.
449
Các thiết chế khởi nghiệp đó có thể là các dự án mới với tốc độ tăng trƣởng cao, các
doanh nghiệp nhỏ hay các dự án khởi nghiệp trong các doanh nghiệp lớn đã có bề dày
hoạt động (internal startup).
Cũng theo Ries, việc cách tân các sản phẩm hay dịch vụ giữ một vai trò quan trọng
trong việc đảm bảo sự thành công của các dự án khởi nghiệp. Sản phẩm đƣợc hiểu
theo nghĩa rộng nhất. Bất cứ lợi ích hay giá trị nào khách hàng đƣợc nhận từ việc
tƣơng tác với một công ty đều có thể xem là một phần của sản phẩm. Khởi nghiệp tạo
ra cải tiến dƣới nhiều hình thức: những khám phá khoa học mới lạ, tái định hƣớng một
công nghệ sẵn có cho một mục đích sử dụng mới, nảy sinh một mô hình kinh doanh
mới nhiều tiềm năng, hay đơn giản chỉ là mang sản phẩm hay dịch vụ cho một thị
trƣòng mới, đối tƣợng khách hàng mới. Khởi nghiệp không chỉ dừng lại ở việc đổi mới
sản phẩm, đột phá công nghệ, hay ý tƣởng xuất sắc, vấn đề cốt lõi của hoạt động khởi
nghiệp đó là một thiết chế nhân sự cực kỳ hiệu quả (E. Ries, 2011).
Thiết chế nhân sự cực kỳ hiệu quả này, thực chất, là một hình thái quản trị mới
đƣợc gọi là quản trị đổi mới sáng tạo hay quản trị khởi nghiệp – thuật ngữ tiếng Anh
gọi là ―entrepreneurship‖. Hình thái quản trị ấy sẽ đƣợc cụ thể hóa thông qua những cá
nhân đƣợc gọi là nhà khởi nghiệp hay doanh nhân khởi nghiệp – ―entrepreneur‖.
Thuật ngữ ―entrepreneurship‖, đƣợc Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD định
nghĩa “là hiện tượng liên quan đến hoạt động quản trị đổi mới sáng tạo, đ là nỗ lực
của con người nhằm theo đuổi việc tạo ra giá trị, thông qua việc sáng tạo hoặc phát
triển hoạt động kinh tế, bằng cách xác định và khai thác các sản phẩm, quy trình hoặc
thị trường mới” (OECD, 2011, tr.3)5.
Theo nhận định của nhà kinh tế học Peter Drucker (1909 - 2005), thuật ngữ nhà
khởi nghiệp (entrepreneur) đã đƣợc Jean Baptiste Say (1767 – 1832) nêu ra đầu tiên –
vào những năm 1800 – khi ông phát biểu “nhà khởi nghiệp dịch chuyển các tài nguyên
kinh tế từ nơi c hiệu suất, sản lượng thấp sang nơi c hiệu suất, sản lượng cao”6. Lý
thuyết về khởi nghiệp bao gồm cả kinh tế lẫn xã hội. Nó nhìn nhận thay đổi nhƣ một
tín hiệu lành mạnh. Thay vì làm tốt hơn những việc ngƣời ta đã làm trƣớc đó, quản trị
khởi nghiệp coi vai trò của mình trong xã hội – và đặc biệt trong kinh tế – là tạo ra cái
gì đó khác biệt (P. Drucker, 2002).
Vào đầu thế kỷ XX, nhà kinh tế học Joseph Schumpeter (1853-1950) đã nghiên
cứu tác động của việc cải tiến và phát minh nơi các doanh nhân khởi nghiệp trong việc
tạo ra sự chuyển dịch và thay đổi. Schumpeter xem khả năng kinh doanh nhƣ là nguồn
lực đƣa đến ―sự phá hủy mang tính sáng tạo‖. Nhà khởi nghiệp tiến hành những sự kết
hợp mới, nhờ đó đã làm cho các ngành công nghiệp cũ trở nên lỗi thời. Các cách thức
kinh doanh truyền thống xƣa cũ đã bị phá vỡ bởi việc xuất hiện các cách thức mới tốt
hơn (P. Drucker, 2002).
5 Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD. (2011). Entrepreneurship at a Glance 2010, OECD Publishing,
Paris, trang 3.
6 Drucker, P. F. (2002). Innovation and Entrepreneurship (E-Book Reader edition). Harper & Row, Publishers,
Inc.
450
Khởi nghiệp không bó hẹp trong khuôn khổ kinh tế mặc dù nó bắt nguồn từ kinh
tế. Khởi nghiệp gắn liền với mọi hoạt động của con ngƣời, phục vụ từ nhu cầu sinh tồn
tới nhu cầu xã hội. Và ở bất cứ nơi đâu khởi nghiệp cũng đều giống nhau. Nhà khởi
nghiệp trong giáo dục và nhà khởi nghiệp trong chăm sóc sức khỏe có chung mục
đích, sử dụng chung công cụ, và gặp phải cùng những thử thách nhƣ ngƣời khởi
nghiệp trong kinh doanh hay trong các nghiệp đoàn.
Có thể phân chia thành bốn loại hình thái khởi nghiệp cơ bản: khởi nghiệp ở các
doanh nghiệp nhỏ (small business entrepreneurship), khởi nghiệp ở các dự án có tốc
độ tăng trƣởng cao (scalable startup entrepreneurship), khởi nghiệp ở doanh nghiệp
lớn (large company entrepreneurship) và khởi nghiệp ở các doanh nghiệp xã hội
(social entrepreneurship). Các hình thái này thƣờng khác biệt về mức độ gánh chịu rủi
ro, năng lực tài chính, cũng nhƣ tầm nhìn và mục tiêu phát triển (Steve Blank, 2014)
( ảng 2)7.
Bảng 2. Các hình thái khởi nghiệp
STT
Loại hình doanh nghiệp
Mức độ rủi ro
Mục tiêu tài chính
1
Doanh nghiệp nhỏ
Cao
Nuôi sống bản
thân và gia đình
2
Dự án có tốc độ tăng trưởng cao
Cao
Làm giàu - Hiện
thực hóa tầm nhìn
3
Doanh nghiệp lớn
Thấp
Nuôi sống bản
thân và gia đình
– Mở rộng quy mô
4
Doanh nghiệp xã hội
Tƣơng đối
Thay đổi thế giới
Nguồn: Steve lank (2014)
Từ việc phân tích cơ sở lý thuyết liên quan đến khởi nghiệp, có thể rút ra một vài
điểm đáng lƣu ý:
Thứ nhất, cần phân định rõ về mặt nội hàm giữa hoạt động khởi nghiệp (start up
an enterprise) với động thái lập nghiệp (set up a business). Khởi nghiệp đƣợc thiết kế
để đối mặt với những tình huống vô cùng bất ổn. Trong khi lập nghiệp là các thức tạo
dựng cơ nghiệp bằng cách thành lập một công ty mới hoàn toàn tƣơng tự với một công
ty đang hoạt động, từ mô hình, chiến lƣợc, khách hàng mục tiêu, sản phẩm, và có thể
dự báo tƣơng đối chuẩn xác về mức độ thành công của nó.
Thứ hai, cần phân biệt rõ sự khác nhau giữa hai loại hình quản trị: quản trị đổi mới
sáng tạo (entrepreneurship) và quản trị truyền thống (management). Khởi nghiệp dựa
trên nền tảng quản trị đổi mới sáng tạo, trong khi lập nghiệp đa phần dựa trên nền tảng
quản trị truyền thống. Việc phân định này là hết sức cần thiết trong hoạt động nghiên
cứu. Bởi thực tế cho thấy, hiện có không ít cách nhìn nhận cho rằng entrepreneurship
chính là lập nghiệp.
7 Blank, S. G. (2014). Holding a Cat by the Tail: Lessons from an Entrepreneurial Life. K&S Ranch Publishing
LLC.